اتحاف الوری باخبار ام القری: تفاوت میان نسخه‌ها

==نویسنده==

{{اصلی|عمر بن فهد}}

عمر بن محمد بن محمد بن محمد بن فهد، از محدثان و مورخان بزرگ خاندان مشهور [[بنی فهد]] است. نام او محمد بوده؛ ولی بیشتر وی را عمر می‌خواندند. لقب او نجم ‌الدین و کنیه‌اش ابوالقاسم و همچون دیگر عالمان خاندانش به ابن فهد مشهور است.<ref>الضوء اللامع، ج6، ص 126</ref> او در سال 812 به دنیا آمد و بعد از آموزش نزد پدر سفرهای متعددی برای علم آموزی انجام داد. از آن میان سفرهایش به مصر و شاگردی اش نزد استادان مصری از جمله ابن حجر عسقلانی شایان ذکر است.<ref>الضوء اللامع، ج6، ص 126-127</ref> وی در سال 885 درگذشت.<ref>اتحاف الوری، ج1، ص 14 (مقدمه)</ref>

اتحاف الوری از پربرگ‌ترین آثار تاریخ محلی مکه است و اخبار مکه را از سال تولد پیامبر گرامی تا سال ۸۸۵ق. در بر دارد. توجه ابن فهد بیشتر به شرح وقایع است تا وصف اشیا و اماکن.  

او مطالب کتاب را به سبک سال‌شمار سامان بخشیده و در مطالب مرتب به هر سال به وقایعی همچون نام امیر حج در آن سال، بازسازی‌های اماکن و بناهای مکه در آن سال، گزارش شمار حج‌گزاران کشورهای مختلف؛<ref>برای نمونه: اتحاف الوری، ج۳، ص۳۷، ۱۴۳</ref> یادکرد و شرح تغییرات و رویدادهای غیرعادی که در حج پیش آمده‌اند؛ تغییرات کعبه و اشیای مربوط به آن و توسعه‌های مسجدالحرام؛<ref> برای نمونه:اتحاف الوری،ج3، ص۱۷۳-۱۷۷ و ۲۰۴-۲۱۴</ref> گزارش‌هایی از کاروان‌های حج کشورهای اسلامی و مسیر حرکت آن‌ها؛<ref>براي نمونه:اتحاف الوری، ج2، ص401، 405؛ ج3، ص134، 148</ref> رخدادهای سیاسی و نظامی مربوط به حج و مکه<ref>براي نمونه: اتحاف الوری، ج2، ص360، 483</ref> و هر‌گونه رویداد در سرزمین‌های دیگر که به گونه‌ای با حج مسلمانان مرتبط بوده‌اند؛<ref>برای نمونه: اتحاف الوری، ج3، ص482</ref> رویدادهای ناگوار طبیعی<ref>اتحاف الوری، ج2، ص361؛ ج3، ص37</ref> و غیرطبیعی،<ref>برای نمونه: اتحاف الوری، ج2، ص192؛ ج3، ص37</ref> فعالیت‌های عمرانی و آبادانی مکیان؛ تولد و وفات سرشناسان مکه؛ و گزارش حج سرشناسان کشورهای اسلامی اشاره کرده است.

خود ابن فهد می‌گوید در این کتاب قصد داشته اطلاعات [[ابوعبدالله فاسی]] (م.۸۳۲ق.) در کتاب [[شفاء الغرام بأخبار البلد الحرام]] و تلخیص‌های شش‌گانه آن را به ترتیب زمان وقوع رخدادها و سال به سال بیاورد و نیز اطلاعاتی را که در کتاب فاسی ذکر نشده و نیز اخبار مربوط به زمان خویش را ذیل کتاب فاسی بازنگارد.<ref>اتحاف الوری، ج۱، ص۵-۶</ref>از همین روست که که برخی برخی از کتاب او با تعابیری همانند ذیل علی تاریخ مکة الفاسی یاد کرده‌اند که نشان می‌دهد این کتاب تکملة شفاء ‌الغرام ابوعبدالله فاسی (م.۸۳۲ق.) است.

==اهمیت==  

ابن فهد، به ظاهر، تنها مورخی است که به رویدادهای سال‌های ۸۳۰-۸۸۵ق. پرداخته است. جز او محمد بن احمد صاغانی قرشی (م.۸۵۴ق.) در نوشته‌هایش درباره تاریخ مکه و مسجدالحرام از این دوره زمانی سخن گفته که در مقایسه با اتحاف الوری به لحاظ گستره زمان و مطلب، کم‌برگ است.<ref>اتحاف الوری، ص 18</ref>   

دقت و جامعیت نسبی اتحاف الوری در گزارش سالیانه رخدادهای مکه موجب شده تا این کتاب همواره از منابع مهم پژوهشگران به شمار آید. [[محمد بن عبد الرحمن سخاوی]] بدین کتاب بسیار استناد کرده و در الضوء اللامع مطالبی پرشمار از آن آورده است. بر پایه گزارش سخاوی (م.۹۰۲ق.)، استاد او ابن حجر (م.۸۵۲ق.) و نیز [[مقریزی]] (م.۸۴۵ق.) گزارش‌هایی از این کتاب داشته‌اند.<ref>الضوء اللامع، ج6، ص 129-130</ref> بسیاری از گزارش‌های کتاب [[الإعلام بأعلام البلدالحرام]] نوشته [[قطب الدین نهروالی]] (م.۹۹۰ق.) نیز برگرفته از اتحاف الوری است.<ref>نک: الاعلام باعلام بیت الله الحرام، ص  81، 86، 88، 95-97</ref>  

==چاپ‌ها==

[[فهیم محمد شلتوت]]، محقق عربستانی، جلد یکم کتاب را با سه نسخه خطی و جلد دوم و سوم را با دو نسخه تصحیح کرده و در آغاز هر جلد مقدمه‌ای کوتاه نوشته است. این سه جلد را «مرکز البحث العلمی و احیاء التراث الاسلامی» به سال ۱۴۰۴ق. چاپ کرده است. عبدالکریم باز، بخش دیگر کتاب را در یک جلد تصحیح نموده و به سال ۱۴۰۸ق. در همان مرکز به چاپ سپرده است.