به سوی خانه خدا: تفاوت میان نسخه‌ها

علی دهقان‌ به سال 1285ش. در ارومیه زاده شد و در دانش‌سرای عالی تهران تحصیل نمود. وی به سال 1323ش. به ریاست اداره فرهنگ و در سال 1340ش. به استانداری استان چهارم، رضائیه (ارومیه) منصوب شد. آثار و تالیفاتی در حوزه فرهنگ و علوم تربیتی به او نسبت داده‌اند.<ref>http://www.ostan-as.gov.ir/?PageID=112</ref> او هنگام سفر حج بازنشسته بوده است.<ref>به سوی خانه خدا، ص1.</ref>

سفر دهقان به [[حجاز]] به صورت هوایی بوده است. او از تهران، نخست به [[جده]]<ref>به سوی خانه خدا، ص29-30.</ref> و پس از چند ساعت، با هواپیمایی دیگر به [[مدینه]] پرواز کرده است.<ref>به سوی خانه خدا، ص39-40.</ref> در جده ساعاتی در [[مدینة الحاج]] به‌سر برده؛ جایی که مسافران ایرانی برای چند ساعت انتظار پرواز به مدینه از برخی امکانات رفاهی بهره‌مند می‌شده‌اند و شامل چند ساختمان بوده است.<ref>به سوی خانه خدا، ص33.</ref>

جز فصل اول که مربوط به تهیه مقدمات سفر است، این سفرنامه به ترتیب روزهای سفر، از روز اول تا بیست و نهم، تنظیم شده است. بخش مفصل این کتاب به ذکر جزئیات اموری مانند معاینه پزشکی حج اختصاص یافته است.<ref>به سوی خانه خدا، ص2-87.</ref>

آگاهی‌های تاریخی از کشور عربستان و شهر [[مکه]] و [[مدینه]] و جده، شرح جنگ‌ها و زندگی شخصیت‌های آغاز اسلام، مساجد، راه‌ها و نیز بهای خدمات و مواد خوراکی، فاصله میان شهرها و مکان‌های دیگر و جز آن به تفصیل میان مطالب کتاب گنجانده شده است.<ref>به سوی خانه خدا، ص8.</ref>

نویسنده گاه نظر خود را درباره برخی رویدادهای تاریخی مربوط به [[حج]] بیان کرده است.<ref>به سوی خانه خدا، ص187-188.</ref> وی همراه گزارش اتفاقات سفر و [[مناسک حج]]، به فراخور، انتقادهایی را در زمینه موضوعات گوناگون به میان آورده است.

برای نمونه از روحانیان کاروان انتقاد کرده که حج‌گزاران را از [[فلسفه حج]] و مناسک آن آگاه نمی‌کنند.<ref>به سوی خانه خدا، ص90، 187.</ref>

به گفته نویسنده، سازمان اوقاف و شیر و خورشید سرخ ایران نزدیک [[مسجدالحرام]] ساختمانی اجاره نموده و بر امور حج‌گزاری ایرانیان نظارت داشته است.<ref>به سوی خانه خدا، ص155-156.</ref>

این بخش به تهیه مقدمات سفر حج می‌پردازد. نحوه ثبت نام حجاج، معاینات پزشکی و تزریق واکسن، تعیین کاروان، توصیه‌های اوقاف و مدیر کاروان به زائران مانند همراه نداشتن [[مفاتیح الجنان]]<ref>به سوی خانه خدا، ص19.</ref> و جلسه توجیهی مسافران حج.

او در این بخش به پاره‌ای از نارسایی‌ها همچون مشکلات اداری و قوانینی که آن‌ها را نادرست می‌پندارد، پرداخته است؛ از جمله این که ایرانیان از سفر به همه کشورهای عربی در ایام حج منع می‌شده‌اند تا مبادا خود به صورت مستقل و بیرون از چارچوب اوقاف به حج روند. به نظر وی، این قانون مشکلاتی را برای کسانی که به دلیل‌های دیگر ناچار بوده‌اند به کشورهای عربی سفر کنند، پدید می‌آورده است.<ref>به سوی خانه خدا، ص13.</ref>

به گفته دهقان، کاروان آن‌ها یک روحانی، یک سخنران مذهبی با تحصیلات دانشگاهی، یک مداح و یک پزشک در اختیار داشته است. شمار خادمان کاروان‌ها به تناسب بزرگی آن‌ها متغیر بوده است.<ref>به سوی خانه خدا، ص21، 81-82.</ref>

به سال 1352ش. هزینه سفر حج 65 هزار ریال بوده و در برابر ارائه خدمات افزون، هزینه‌ای در حدود بیست هزار ریال دریافت می‌شده است.<ref>به سوی خانه خدا، ص9.</ref> زائران می‌باید نام [[مطوف]] مکه و دلیل (راهنما) خود در مدینه را همواره به یاد می‌داشتند تا هنگام بررسی و بازرسی، در گذرنامه‌شان ثبت شود. در غیر این صورت، خود ماموران عربستان برای آن‌ها مطوف و دلیل تعیین می‌کردند.<ref>به سوی خانه خدا، ص31-32.</ref>

به گزارش دهقان، مدینه به سرعت در حال تغییر بوده و ساختمان‌های قدیم را ویران و خیابان و بناهای جدید می‌ساخته‌اند. بخشی از مطالب این بخش به شرح پیشینه مردم مدینه اختصاص یافته است.<ref>به سوی خانه خدا، ص64.</ref>

بیشتر مردم مدینه در آن هنگام تنگدست بوده‌اند.<ref>به سوی خانه خدا، ص64-65.</ref> دهقان محله شیعه‌نشین [[نخاوله]] را دیده و با تاثر از فقر سخت و وضعیت غیر بهداشتی و آلوده آن یاد کرده است.<ref>به سوی خانه خدا، ص92.</ref>

او از مسمومیت نیمی از اعضای کاروان در یک شب به علتی ناشناخته گزارش داده است.<ref>به سوی خانه خدا، ص93.</ref> به رغم گزارش برخی سفرنامه‌های سال‌های پیش که حاکی از بدرفتاری ماموران سعودی با ایرانیان است،<ref>نک: با من به خانه خدا بیایید، ص201، 219.</ref> به گفته دهقان، رفتار ماموران با ایرانیان مناسب بوده و حتی هنگامی که زائران ایرانی [[ضریح پیامبر]]<ref>به سوی خانه خدا، ص.</ref> را می‌بوسیده‌اند، آنان بی‌احترامی روا نمی‌داشته‌اند.

او تغییر رفتار سعودی‌ها را برخاسته از سیاست خارجی دولت وقت ایران دانسته است.<ref>به سوی خانه خدا، ص80.</ref> به گفته نویسنده، در نتیجه توصیه‌های سازمان اوقاف ایران، حج‌گزاران و زائران ایرانی به لحاظ وضعیت ظاهری و پوشش از دیگر زائران آراسته‌تر بوده‌اند.<ref>به سوی خانه خدا، ص89.</ref>

دهقان روز سیزدهم سفر خود، با اتوبوس از مدینه به مکه رفته است.<ref>به سوی خانه خدا، ص107.</ref> او به صورت مفصّل، [[محرمات احرام]] و برخی مناسک را برشمرده<ref>به سوی خانه خدا، ص112-117.</ref> و از حکومت سعودی به دلیل نامناسب بودن مکان استراحت میان راه نزدیک [[بدر]] و فقر مردم منطقه، انتقاد کرده است.<ref>به سوی خانه خدا، ص120-121.</ref>

تاریخچه شهر مکه،<ref>به سوی خانه خدا، ص124، 127-132.</ref> معرفی شهر کنونی،<ref>به سوی خانه خدا، ص126-130.</ref> [[مسجدالحرام]] و تاریخ آن، گوشه‌ای از فلسفه برخی مناسک حج و ماجرای‌ [[هاجر]] و [[اسماعیل]]<ref>به سوی خانه خدا، ص132-137.</ref> و معرفی دیگر مکان‌ها و اشیای مربوط به حج و مسجدالحرام از موضوعات مفصل این بخش است؛

سوم، حاجیان ایرانی و چند کشور‌ اندک دیگر که از سازمان منسجم و امکانات بسیار خوب برخوردارند. به گفته او، مردم مکه نیز بدین سبب حاجیان ایرانی را می‌ستوده‌اند.<ref>به سوی خانه خدا، ص170-171.</ref>

ایران با بیش از 50 هزار تن حج‌گزار، پس از [[پاکستان]] در رتبه دوم جای داشته است.<ref>به سوی خانه خدا، ص219-220.</ref> در این بخش، آماری دقیق از شمار حاجیان کشورها و مناطق گوناگون جهان ارائه شده است.

دهقان مقایسه‌ای میان مکه و مدینه ترتیب داده که حاوی آگاهی‌هایی است؛ از جمله این که ساکنان مکه از رفاه بیشتری برخوردارند.<ref>به سوی خانه خدا، ص221-222.</ref>

این بخش از سفرنامه، شرح بازدیدها و زیارت‌های دهقان از مکان‌ها و آثار تاریخی و مذهبی پس از [[مناسک حج]] است. وی در آغاز از فواید نظارت سازمان اوقاف بر حج سخن گفته و از دیگران گزارش کرده که در سال‌های پیش برخی مدیران کاروان‌ها و حمله‌دارها به‌گونه‌ای حج‌گزاران را سرگردان و ناراحت می‌کرده‌اند که حتی بعضی از مناسک و مراسم حج واجب آن‌ها از دست می‌رفته است.<ref>به سوی خانه خدا، ص224.</ref>

او مداخله سازمان اوقاف در حج‌گزاری ایرانیان را سودمند خوانده و برخی از فواید آن را برشمرده است.<ref>به سوی خانه خدا، ص224-226.</ref>

او در پایان کتاب، دیدگاه‌هایی درباره شیوه اداره [[حرمین شریفین]] ارائه نموده و پیشنهاد کرده است که [[مکه]] و [[مدینه]] به‌عنوان مکان‌های مذهبی متعلق به همه مسلمانان، به صورتی مستقل و زیرنظر شورایی از نمایندگان کشورهای اسلامی اداره شوند.<ref>به سوی خانه خدا، ص270-276.</ref>