انتفاضه شعبانیه: تفاوت میان نسخه‌ها

نبرد در کربلا برای صدام بسیار سنگین پیش می‌رفت و ارتش عراق را با مشکل روبه‌رو ساخته بود.<ref name=":8">جایگاه و نقش عشایر در تحولات سیاسی عراق، مجله مطالعات خاورمیانه، شماره ۵۷، ص۹۱.</ref> یکی از دلایل آن منع پرواز هواپیما و بالگرد عراقی توسط آمریکا بود. آمریکا پس از مدتی به صدام اجازه داد بالگردهایش را به پرواز درآورد؛ دلیل این اجازه، خراب بودن راه‌های بازگشت سربازان عراقی از [[کویت]] اعلام شد.<ref>صدام؛ زندگی مخفی، ص۴٠٧.</ref> برخی بر این باورند که دلیل اعلام شده، بهانه بوده و دلیل اصلی آن نگرانی آمریکا از موفقیت خیزش شیعیان بوده است.<ref name=":1" /> بمباران هوایی با استفاده از بمب‌های تاپالم تلفات زیادی به معترضان وارد کرده<ref name=":8" /> و کشتار شیعیان جنوب آغاز شد.<ref name=":6">شیعیان عرب؛ مسلمانان فراموش شده، ص٢١٢و٢١٣.</ref>  تانک‌های ارتش عراق زیر نظر حسین کامل، داماد صدام در حالی که پرچم‌هایی با شعار «لا شیعة بعد الیوم»{{یادداشت|برگردان فارسی آن: «پس از امروز، دیگر شیعه‌ای باقی نخواهد ماند.»}} حمل می‌کردند، عملیات نسل‌کشی شیعیان را آغاز کردند.<ref name=":6" /> با شکست انتفاضه در کربلا، ارتش عراق در منطقه مثلثی شکل بین حله، کربلا و نجف متمرکز شد و پس از حله به سمت نجف حرکت کرد.<ref name=":8" /> پس از چهار روز مقاومت نجفی‌ها وارد نجف شده و آیت‌الله خویی را ربود.<ref name=":3">پایگاه مؤسسة الخوئی الإسلامیة.</ref> سرانجام نیروهای بعثی بر اوضاع مسلط شده و انقلاب را در جنوب عراق سرکوب کردند. برخی این سرکوب را با چراغ سبز بوش پدر دانسته‌اند.<ref name=":3" /> به گفته علی حسن المجید، ارتش عراق طی سه هفته ٣٠٠هزار نفر را کشت. این نسل‌کشی حتی برخی از طرف‌های غیر سیاسی شیعه و غیر شیعه را به حرکت واداشت.<ref name=":6" />

انقلاب مردم عراق پس از ۱۵ روز به شکست انجامید و به هدف اصلی خود که ساقط کردن دولت [[صدام]] بود، نرسید. علت‌های این ناکامی را اینگونه برشمرده‌اند:

وحشیانه برخورد کردن [[حزب بعث|بعثی‌ها]] در سرکوب انتفاضه، دلهره شدیدی در دل مردم انداخت. استفاده ارتش از سلاح‌های سنگین، بر این هراس افزوده بود؛ مانند موشک‌های زمین به زمین، تانک‌ها، زره‌پوش‌ها، توپخانه و نیروی هوایی. دولت، مردم را تهدید به استفاده از سلاح‌های شیمیایی و میکروبی کرد و مردم احتمال عملی کردن آن را دور از ذهن نمی‌دانستند.

انقلاب مردم در عراق، ناگهانی و غیرقابل کنترل بود. این وضعیت پس از سال‌های دراز، فشار شدید صدام طبیعی بود. گسترده شدن ابعاد این حادثه و پراکندگی آن نمی‌گذاشت این انقلاب در یک مسیر معین قرار بگیرد و شاید نظم دادن به این حرکت خودجوش غیرممکن بود. در نتیجه، هماهنگی لازم میان سران قیام در شهرهای گوناگون وجود نداشت و این بی اطلاعی از میزان پیشرفت مردم، به شکست قیام انجامید و حتّی تحرّکات کردها عیه دولت در اقلیم کردستان عراق نیز به زوال گرایید.<ref name=":7" />

به گزارش محمد یعقوبی، مسئول حزب فضیله و از نزدیکان سید محمد صدر، پس از تصرف نجف توسط معترضان، هیچ کس درباره مرحله بعدی انتفاضه چیزی نمی‌دانست و تمام نمازهای جماعت، جز نماز سید محمد صدر که در حرم برگزار می‌شد، تعطیل شده بود. محمد یعقوبی، نبود رویکرد واحد و مشخص برای سرایت انقلاب به بغداد و دیگر استان‌ها را از علت‌های شکست انقلاب دانسته است.<ref name=":2" />

پس از شکست انتفاضه در کربلا و حله، ارتش صدام به سمت نجف رفت. ام‌ عباسیات، نقطه ورود به نجف از شمال، مهم‌ترین سنگر مقاومت در نظر گرفته شد، اما جنگ در این جبهه هرگز آغاز نشد؛ زیرا با تماس صدام حسین با حاتم آل حسن، شیخ عشره بن حسن (الحسناوی)،‌و تقاضا از وی برای عبور ارتش از این منطقه، راه برای ورود نیروی نظامی حکومت به نجف کوتاه شد. عده امتیازات مالی و سیاسی در آینده، در نهایت حاتم آل حسن را متقاعد کرد تا ارتش بعثی با اطمینان و بدون تلفات از این جبهه به نجف برسد.<ref>جایگاه و نقش عشایر در تحولات سیاسی عراق، مجله مطالعات خاورمیانه، شماره ۵۷، ص۹۱.</ref>

عدم آموزش کافی معترضان در حفاظت اطلاعات، منجر به نفوذ بعثی‌ها در حلقه‌های صفوفشان شد و از این طریق سَران مجاهدین را شناسایی کرده و خانواده‌های آنان را ربوده و منازلشان را سوزاندند تا رهبران انتفاضه را برای تخلیه اطلاعات و عبرت دیگران تحت شکنجه روحی و جسمی قرار دهند. یکی از شگردهای ضد اطلاعاتی حزب بعث، ایجاد دودستگی و اختلاف میان مردم بود و به این وسیله، آنان را از ادامه پیمودن مسیرشان سست عقیده می‌کردند. این وضعیت باعث شده بود تا مردم به سرعت فریب بخورند؛ مثل این که دولتی‌ها شایعه کردند اگر مردم پایگاه‌های نظامی را به رژیم بازگردانند، سازمان اطلاعات از آنان درمی‌گذرد و می‌بخشد، ولی وقتی به هدفشان می‌رسیدند، نقض وعده کرده و همه آنان را به قتل می‌رساندند.<ref name=":7" /> مقتدی صدر نیز، ایجاد اختلاف توسط برخی افراد و جریان‌ها در میان تشکل‌های مردمی بغداد را دلیل از دست رفتن بغداد و در نهایت سیطره دوباره صدام بر عراق معرفی کرده است.<ref name=":3" />

معترضانی که برای درخواست کمک به برخی کشورهای عربی همسایه رفته بودند، نه تنها پاسخ مثبت نشنیدند، بلکه از بازگشت به خاک عراق منع شدند. برخی دیگر از کشورهای عربی، عراقیان مهاجر را برای چند روز پشت مرزها نگه داشتند. برخی کشورها نیز که در روزهای ابتدایی انتفاضه، قول یاری داده بودند، بی وفایی نشان دادند تا این که انتفاضه به شکست انجامید. [[آل سعود|دولت سعودی]]، به صدور چند بیانیه اکتفا کرد. [[اردن]] نیز اطّلاعات فراریان به این کشور را در اختیار نیروهای امنیتی عراق گذاشت. [[ترکیه]] نیز کمک قابل توجهی به انتفاضه نکرد و مرز خود را فقط برای پذیرش کردها، آن هم به شکل محدود باز کرد. تنها [[ایران|جمهوری اسلامی ایران]] مرزهای غربی خود را برای استقبال از صدها هزار مهاجر عراقی باز کرد.

پس از شکست انتفاضه ١٩٩١م. و استقرار دوباره صدام و در حالی که حوزه نجف سکوت خود را شکسته بود، فشارها بر حوزه نجف بیشتر شد. رژیم بعث، سعی کرد با مطرح کردن مرجعیت عربی، در مقابل مراجع ایرانی، شکافی را در نهاد مرجعیت به وجود آورد.<ref>١٩. Gilles kepel, p٢٣٢</ref> با درگذشت آیت‌الله خویی و ترور برخی از بزرگان حوزه مانند آیت‌الله غروی و بروجردی، کار برای انقلابیان سخت‌تر شده و آیت‌الله سیستانی، به عنوان رهبر جدید حوزه علمیه نجف، رهبری آن دوران را به عهده گرفت.<ref>اسلام السیاسی فی العراق بعد سقوط صدام حسین, ص٨۶.</ref>