حج در ادبیات: تفاوت میان نسخه‌ها
بدون خلاصۀ ویرایش
بدون خلاصۀ ویرایش |
بدون خلاصۀ ویرایش |
||
| خط ۳: | خط ۳: | ||
[[رده:مقاله‌های در دست ویرایش]] | [[رده:مقاله‌های در دست ویرایش]] | ||
بسياري از شاعران و نويسندگان پارسي گوي با استفاده از مفاهيم حج، کعبه و مناسک مربوط به آن، به بيان مسائل اجتماعي، اعتقادي و عرفاني پرداخته‌اند. متون مکتوبي که در زبان فارسي به موضوع حج و حرمين پرداخته‌اند گستره بسيار وسيعي دارند؛ برخی از گونه‌هایی از ادبیات حج در زبان فارسی که جنبه‌های هنری و ادیبانه بیشتری دارد و در زمره گونه‌های ادبی طبقه‌بندی می‌شوند به شرح زیر است: | |||
==حج در شعر فارسي== | ==حج در شعر فارسي== | ||
زمينه طرح مفاهيم مربوط به حج و حرمين را در شعر فارسي مي‌توان به چند دسته تقسيم کرد | زمينه طرح مفاهيم مربوط به حج و حرمين را در شعر فارسي مي‌توان به چند دسته تقسيم کرد: | ||
==== سوگندنامه ==== | |||
از جمله مواردي که ارادت شاعران فارسي گوي به حج و حرمين را نشان مي‌دهد سوگند نامه‌هايي است که شاعران درآن به اماکن مقدس حرمين و حج سوگند خورده‌اند. | |||
و | === حج و حرمين خود موضوع شعر شاعر === | ||
در شعر فارسي يا حج و حرمين خود موضوع شعر شاعر بوده است | |||
جز اين زمينه عمومي کاربرد مفاهيم مربوط به حج و حرمين در شعر فارسي، در بسياري از اشعار فارسي حج و حرمين، خود موضوع سخن‌سرايي شاعر است. اين موارد يا شامل | |||
==== بزرگداشت حج یا مکه و مدینه و کعبه ==== | |||
اشعاري است که در مدح و بزرگداشت حج يا مکه و مدينه و کعبه سروده شده | |||
شعرهايي که به بزرگداشت حرمين اختصاص دارند نمونه‌هاي فراواني در شعر فارسي دارند. از جمله مهم‌ترين نمونه‌هاي آن را مي‌توان در ديوان افضل‌الدين بديل خاقاني جست که قصايد بسياري در بزرگداشت حرمين سروده است. خاقاني خود دو بار به حج رفت و گفته شده که در يکي از اين سفرها يکي از قصايدش در مدح کعبه با مطلع | |||
صبح حمايل فلکت آهيخت خنجرش | صبح حمايل فلکت آهيخت خنجرش | ||
| خط ۲۷: | خط ۲۶: | ||
را با زر نگاشتند و بر ديوار کعبه آويختند. | را با زر نگاشتند و بر ديوار کعبه آويختند. | ||
حج‌نامه‌هاي منظوم که شاعر در آن شرحي شاعرانه از سفر خود ارائه مي‌دهد نمونه‌هاي درخشاني در شعر فارسي دارد. از جمله موارد شاخص اين حج‌نامه‌هاي منظوم بايد به منظومه تحفه العراقين* خاقاني اشاره کرده که در آن شرحي از سفر خود به حج را ارائه داده است. از جمله حج‌نامه‌هاي منظوم ديگر در زبان فارسي مي‌توان به حج‌نامه محي الدين لاري با نام فتوح الحرمين اشاره کرد که در آن افزون بر بزرگداشت حج به شرح مناسک حج نيز پرداخته است. سفرنامه منظوم ديگري از يکي از زنان بلند مرتبه صفوي از ديگر حج‌نامه‌هايي است که به شرح سفر و وقايع آن پرداخته است. ( سفرنامه نويسي) | <br /> | ||
بخشي از مضمون‌هاي مکرر شعر فارسي را طلب و آرزوي حج و اشعاري که در شرح احوال و اشتياق دروني شاعر براي زيارت حج سروده شده است تشکيل مي‌دهد. از نمونه‌هاي بازر شعر ابوالمجد مجدود بن آدم سنايي(473-545ق.) است با مطلع | |||
==== حج‌نامه‌های منظوم که شرح سفر شاعر به حج است ==== | |||
و يا حج‌نامه‌هاي منظومي است که هسته اصلي آن‌ها معمولا شرح سفر شاعر به حج است. | |||
حج‌نامه‌هاي منظوم که شاعر در آن شرحي شاعرانه از سفر خود ارائه مي‌دهد نمونه‌هاي درخشاني در شعر فارسي دارد. از جمله موارد شاخص اين حج‌نامه‌هاي منظوم بايد به منظومه تحفه العراقين* خاقاني اشاره کرده که در آن شرحي از سفر خود به حج را ارائه داده است. | |||
از جمله حج‌نامه‌هاي منظوم ديگر در زبان فارسي مي‌توان به حج‌نامه محي الدين لاري با نام فتوح الحرمين اشاره کرد که در آن افزون بر بزرگداشت حج به شرح مناسک حج نيز پرداخته است. | |||
سفرنامه منظوم ديگري از يکي از زنان بلند مرتبه صفوي از ديگر حج‌نامه‌هايي است که به شرح سفر و وقايع آن پرداخته است. ( سفرنامه نويسي) | |||
=== درون‌مایه سروده‌ها === | |||
==== طلب و آرزوی حج ==== | |||
بخشي از مضمون‌هاي مکرر شعر فارسي را طلب و آرزوي حج و اشعاري که در شرح احوال و اشتياق دروني شاعر براي زيارت حج سروده شده است تشکيل مي‌دهد. از نمونه‌هاي بازر شعر ابوالمجد مجدود بن آدم سنايي(473-545ق.) است با مطلع | |||
گاه آن آمد که با مردان سوي ميدان شويم | گاه آن آمد که با مردان سوي ميدان شويم | ||
| خط ۳۴: | خط ۴۶: | ||
يک ره از ايوان برون آييم و بر کيوان شويم | يک ره از ايوان برون آييم و بر کيوان شويم | ||
اوحدي مراغه اي (وفات 738 ه.ق) نيز در ترکيب بندي، با مطلع هوس کعبه و آن منزل و آنجاست مرا/ آرزوي حرم مکه و بطحاست مرا اشتياق فراوان خود به زيارت کعبه و مرقد حضرت رسول را بيان کرده است. | اوحدي مراغه اي (وفات 738 ه.ق) نيز در ترکيب بندي، با مطلع هوس کعبه و آن منزل و آنجاست مرا/ آرزوي حرم مکه و بطحاست مرا اشتياق فراوان خود به زيارت کعبه و مرقد حضرت رسول را بيان کرده است. | ||
==== دشواری راه حج ==== | |||
دشواري راه حج از مواردي است که بازتاب وسيعي در شعر فارسي يافته است. سنايي در همان شعري که از شوق و سفر حج مي‌گويد، دشواري راه باديه و خطرات آن چنين بيان کرده است: | دشواري راه حج از مواردي است که بازتاب وسيعي در شعر فارسي يافته است. سنايي در همان شعري که از شوق و سفر حج مي‌گويد، دشواري راه باديه و خطرات آن چنين بيان کرده است: | ||
| خط ۹۳: | خط ۱۰۷: | ||
افزون بر اين دشواري راه حج از مواردي است که عارفان همچون آزموني از ميزان توکل سالک از آن ياد کرده‌اند و در اغلب موارد تنها توشه راه حج را توکل دانسته‌اند. | افزون بر اين دشواري راه حج از مواردي است که عارفان همچون آزموني از ميزان توکل سالک از آن ياد کرده‌اند و در اغلب موارد تنها توشه راه حج را توکل دانسته‌اند. | ||
بخشي از شعرهاي فارسي نيز تعاليمي در مسائل مربوط به اخلاق و اسرار و معارف حج طرح کرده‌اند. در اين دسته از شعرها لزوم خودسازي و توجه عارفانه به امر حج رايج است. در همين دسته از شعرهاي فارسي است که ريا به شدت مورد انتقاد قرار گرفته و فراتر رفتن از ظاهر مناسک حج و توجه به هدف آن که همانا نزديکي به خدا و دوري از گناهان است، طرح شده؛ چنان که ناصرخسرو در شعري با مطلع | ==== اخلاق، اسرار و معارف حج ==== | ||
بخشي از شعرهاي فارسي نيز تعاليمي در مسائل مربوط به اخلاق و اسرار و معارف حج طرح کرده‌اند. در اين دسته از شعرها لزوم خودسازي و توجه عارفانه به امر حج رايج است. | |||
در همين دسته از شعرهاي فارسي است که ريا به شدت مورد انتقاد قرار گرفته و فراتر رفتن از ظاهر مناسک حج و توجه به هدف آن که همانا نزديکي به خدا و دوري از گناهان است، طرح شده؛ چنان که ناصرخسرو در شعري با مطلع | |||
حاجيان آمدند با تعظيم | حاجيان آمدند با تعظيم | ||
| خط ۱۴۶: | خط ۱۶۳: | ||
افسوس که بر گنج شما پرده شماييد | افسوس که بر گنج شما پرده شماييد | ||
<br /> | |||
=== حج و حرمین کاربردهاي شاعرانه در شعرهايي با موضوعات ديگر === | |||
و يا استفاده از واژگان و مفاهيم مربوط به حج و حرمين در کاربردهاي شاعرانه در شعرهايي با موضوعات ديگر استفاده شده است؛ در اين موارد شاعران با استفاده از مفاهيمي همچون کعبه، زمزم، حجرالاسود و ساير اماکن مقدس که در ادبيات پارسي نمادي از منزلت و قداست هستند به کمک صور خيال به آفرينش تصاوير شاعرانه اي از معشوق خود دست زده اند و زيبايي و تقدّس کعبه را به او نسبت داده اند و يا ممدوح خود را در عظمت و بزرگي به کعبه مانند کرده‌اند. اين نمونه‌ها در قديم‌ترين ادوار شعر فارسي يافت مي‌شود چنان که در شعر رودکي از قديم‌ترين شاعران پارسي گوي، چشمان معشوق به کعبه مانند شده است و انوري در شعري در مدح رکن الدين فيروز شاه چنين سروده است: | |||
فيروز شاه کعبه اقبال رکن دين | |||
کز خاک پاي او اثر آب زمزم است | |||
و همو قاضي حميد الدين بلخي را اينگونه مدح مي‌کند: | |||
تو کعبه آمالي و در قافله شکر | |||
هر جا که رود ذکر تو گويي عرفات است | |||
==نثر فارسي== | ==نثر فارسي== | ||