Automoderated users، دیوانسالاران، checkuser، ناظمان (CommentStreams)، developer، Moderators، مدیران
۹٬۸۶۶
ویرایش
خط ۳۸: | خط ۳۸: | ||
==موقعیت قبر امام حسین و شهدا== | ==موقعیت قبر امام حسین و شهدا== | ||
به نوشته [[شیخ مفید]]، پس از آنکه لشکر [[عمر سعد]] به [[کوفه]] بازگشتند، گروهی از [[قبیله بنیاسد]] که در منطقه «[[غاضریه]]» اقامت داشتند، به محل جنگ آمدند و بر [[امام حسین(ع)]] و یاران ایشان، نماز خواندند و آنها را دفن کردند. آنها امام حسین(ع) را در محل قبر کنونی ایشان و فرزندش [[علیاکبر]] را پایین پای آن حضرت، به خاک سپردند. | به نوشته [[شیخ مفید]]، پس از آنکه لشکر [[عمر سعد]] به [[کوفه]] بازگشتند، گروهی از [[قبیله بنیاسد]] که در منطقه «[[غاضریه]]» اقامت داشتند، به محل جنگ آمدند و بر پیکر [[امام حسین(ع)]] و یاران ایشان، نماز خواندند و آنها را دفن کردند. آنها امام حسین(ع) را در محل قبر کنونی ایشان و فرزندش [[علیاکبر]] را پایین پای آن حضرت، به خاک سپردند. سایر [[شهدای کربلا]] را نیز در یکجا، کنار یکدیگر در امتداد پایین پای امام، دفن کردند. [[حضرت عباس(ع)]] را نیز در محل شهادت وی، در مسیر غاضریه، جایی که امروزه بارگاه ایشان قرار دارد، به خاک سپردند.<ref>الارشاد، ج2، ص114.</ref> | ||
بنا به گزارشی دیگر بنیاسد، [[حبیب بن مظاهر]] را در محلی نزدیک بالا سر امام حسین(ع) دفن کردند و [[بنیتمیم]]، [[حر بن یزید ریاحی]] را به نقطهای در فاصله یک میل از قبر حسین(ع) منتقل و در آنجا دفن کردند.<ref>ابصار العین فی انصار الحسین، سماوی، ص219.</ref> | |||
==نخستین زائران امام حسین== | ==نخستین زائران امام حسین== | ||
بر اساس گزارشی، نخستین زائر امام حسین(ع)، «[[عبیدالله بن حر جعفی]]» بود<ref>تاریخ مرقد الحسین والعباس(ع)، آلطعمه، ص72.</ref> که پس از واقعه عاشورا، همراه یارانش به کربلا گریخت و با دیدن اجساد یا قبور شهدا، ابیاتی در رثای امام حسین(ع) و بیان پشیمانی خود از یاری نکردن آن حضرت، سرود.<ref>تاریخ الطبری، ج5، ص470.</ref> در این گزارش، به زیارت کردن عبیدالله بن حر از قبر امام و یارانش، اشاره صریحی نشده است. | |||
[[پرونده:117.jpg|بندانگشتی|300px|نمای قدیمی از حرم مطهر امام حسین(ع)]] | [[پرونده:117.jpg|بندانگشتی|300px|نمای قدیمی از حرم مطهر امام حسین(ع)]] | ||
بیشتر علمای شیعه نخستین زائر قبر امام(ع) را «[[جابر بن عبدالله انصاری]]»، صحابی بزرگ [[پیامبر(ص)]] میدانند که در نخستین سالروز [[اربعین حسینی]] در 20 صفر سال 61 ه. ق، به زیارت امام(ع) مشرف شد.<ref>مسارّ الشیعة، الشیخ المفید، ص46؛ مصباح المتهجد، الطوسی، ج2، ص787؛ العدد القویة، العلامة الحلی، ص219.</ref> جزئیات حضور جابر در [[کربلا]] مورد اختلاف است.<ref>برای آگاهی بیشتر، ر. ک: تاریخ در آینه پژوهش، «پژوهشی در اربعین حسینی(ع)»، محسن رنجبر، ش 5، بهار 1384، ص157 و 192.</ref> [[عمادالدین طبری]] (متوفای 525 ه. ق) زیارت جابر را همراه با [[عطیه عوفی]]، به تفصیل گزارش کرده است اما سخنی از ملاقات وی با [[اهلبیت(ع)]]، به میان نیاورده است.<ref>بشارة المصطفی لشیعة المرتضی، عمادالدین الطبرسی، ص125 و 126.</ref> خوارزمی نیز شبیه این گزارش را با تفاوتهایی نقل کرده است.<ref>مقتل الحسین، الخوارزمی، ج2، ص190 و 191.</ref> از سوی دیگر [[سید بن طاووس]] زیارت جابر را بدون همراهی عطیه و به اختصار بیان کرده و به ملاقات جابر با اسرای اهلبیت(ع) که از [[شام]] بازمیگشتند، اشاره کرده است.<ref>اللهوف فی قتلی الطفوف، السید بن طاووس، ص114.</ref> | |||
==نخستین ساختمان قبر شریف== | ==نخستین ساختمان قبر شریف== | ||
درباره نخستین ساختمان بنا شده بر قبر شریف امام حسین(ع)، در منابع تاریخی معتبر، اطلاع دقیقی در دست | درباره نخستین ساختمان بنا شده بر قبر شریف امام حسین(ع)، در منابع تاریخی معتبر، اطلاع دقیقی در دست نیست. برخی گفتهاند قبیله بنیاسد که امام حسین(ع) و سایر شهیدان را به خاک سپردند، نخستین کسانی بودند که بر قبور آنان، تربتی ساختند. اما به نوشته برخی دیگر، [[مختار ثقفی]]، نخستین کسی بود که به ساختوساز بر قبر مطهر اقدام نمود.<ref>[[تاریخ کربلاء و حائر الحسین(ع) (کتاب)|تاریخ کربلا و حائر حسینی]]، عبدالجواد الکلیددار، ص208؛ نزهة اهل الحرمین فی عمارة المشهدین، السید حسن الصدر، ص23.</ref> هیچیک از این اقوال، مستند نیست. | ||
[[سیدمحسن امین]] از این عبارات، چنین نتیجهگیری کرده است که بنای بارگاه امام حسین(ع) در آن زمان، شامل سقیفهای بوده که یک درِ آن، سمت شرق قرار داشته است. اما به هر حال، در یا درهای دیگری نیز وجود داشته است.<ref>اعیان الشیعة، سیدمحسن امین عاملی، ج1، ص627.</ref> همچنین از این زیارتنامه، چنین استنباط میشود که قبر حضرت علیاکبر(ع) نیز داخل سقیفه | با این حال وجود سقیفه (سایبان) یا گنبد کوچکی روی قبر شریف امام(ع)، در قرن دوم هجری، دور از ذهن نیست؛ زیرا در روایتی از [[امام صادق(ع)]] درباره چگونگی زیارت امام حسین(ع) و بیان زیارتنامه ایشان، آمده است: «اگر از سمت ورودی رو به مشرق آمدی، پس در ورودی بایست و بگو...».<ref>اعیان الشیعه به نقل از کامل الزیارات، ابنقولویه.</ref> همچنین در ادامه، پس از بیان زیارتنامه امام(ع) و [[حضرت علیاکبر]]، آمده است که «از سقیفه خارج میشوی و مقابل قبور شهدا میایستی».<ref>اعیان الشیعه به نقل از کامل الزیارات، ص256.</ref> [[سیدمحسن امین]] از این عبارات، چنین نتیجهگیری کرده است که بنای بارگاه امام حسین(ع) در آن زمان، شامل سقیفهای بوده که یک درِ آن، سمت شرق قرار داشته است. اما به هر حال، در یا درهای دیگری نیز وجود داشته است.<ref>اعیان الشیعة، سیدمحسن امین عاملی، ج1، ص627.</ref> همچنین از این زیارتنامه، چنین استنباط میشود که قبر حضرت علیاکبر(ع) نیز داخل همان سقیفه بوده است. | ||
در روایت دیگری از امام صادق(ع)، از ایستادن بیرون از «گنبد»، پیش از ورود به روضه شریف امام حسین(ع)، سخن به میان آمده است<ref>المزار الکبیر، ص429.</ref> و این روایت، بر وجود گنبدی بر قبر شریف دلالت دارد. | در روایت دیگری از امام صادق(ع)، از ایستادن بیرون از «گنبد»، پیش از ورود به روضه شریف امام حسین(ع)، سخن به میان آمده است<ref>المزار الکبیر، ص429.</ref> و این روایت، بر وجود گنبدی بر قبر شریف دلالت دارد. | ||
خط ۷۸: | خط ۶۴: | ||
[[پرونده:119.jpg|بندانگشتی|300px|بین الحرمین]] | [[پرونده:119.jpg|بندانگشتی|300px|بین الحرمین]] | ||
اما [[متوکل عباسی]] که به تصریح منابع معتبر تاریخی، دشمنی و کینهاش به اهلبیت پیامبر شناخته شده بود، دستور داد تا قبر امام حسین(ع) را تخریب نمایند و زائران را از گرد حرم آن حضرت، متفرق سازند و از زیارت ایشان منع کنند. | اما [[متوکل عباسی]] که به تصریح منابع معتبر تاریخی، دشمنی و کینهاش به اهلبیت پیامبر شناخته شده بود، دستور داد تا قبر امام حسین(ع) را تخریب نمایند و زائران را از گرد حرم آن حضرت، متفرق سازند و از زیارت ایشان منع کنند. برخی نویسندگان متاخر، از چهار بار تخریب قبر امام حسین در دوره متوکل، سخن گفتهاند. اما از منابع تاریخی و کهن، چنین برداشت میشود که در دوره متوکل، قبر امام حسین(ع) یک یا دو بار تخریب شده است.<ref>ر. ک: آینه پژوهش، «لغزشها در تاریخ بارگاه سیدالشهداء(ع)»، سیدحسن فاطمی، ص10.</ref> | ||
برخی نویسندگان متاخر، از چهار بار تخریب قبر امام حسین در دوره متوکل، سخن گفتهاند. اما از منابع تاریخی و کهن، چنین برداشت میشود که در دوره متوکل، قبر امام حسین(ع) یک یا دو بار تخریب شده است | |||
آنچه در بیشتر منابع تاریخی آمده، آن است که متوکل در سال 236 قمری، دستور داد قبر امام حسین را خراب کنند و محل آن را شخم بزنند، بذرپاشی کنند و آب بر آن ببندند. همچنین از آمدن مردم به آنجا جلوگیری نمایند و با زائران قبر آن حضرت، برخورد کنند.<ref>تاریخ الطبری، ج9، ص185؛ الکامل فی التاریخ، ج7، ص55؛ وفیات الاعیان، ج3، ص365.</ref> | |||
روایتی که از [[شیخ طوسی]] در [[امالی]] وی آمده اندکی متفاوت است. بنابر این گزارش متوکل در سال 237 قمری، یکی از فرماندهان خود را با عده زیادی از لشکریان فرستاد تا قبر امام حسین(ع) را خراب کنند و مردم را از زیارت و اجتماع در آنجا منع کنند، اما در سال 247 متوجه شد که مردم [[کوفه]] و سواد آن، همچنان به زیارت قبر امام حسین(ع) میروند. ازاینرو فرمانده دیگری را به کربلا فرستاد تا این بار قبر شریف را نبش کنند و زمین آن را شخم بزنند.<ref>الامالی، ص328 و 329.</ref>[[پرونده:121.jpg|بندانگشتی|300px|بازسازی حرم]] | |||
==بازسازیها تا سده دهم هجری== | |||
در برخی پژوهشهای معاصر چنین آمده که پس از تخریب قبر امام حسین به دستور متوکل، که گرایش به اهلبیت پیامبر(ص) داشت، بارگاه امام حسین(ع) را بازسازی کرد و زائران را آزاد گذاشت. در این دوره، تعدادی از سادات و علویان و در راس آنان، [[ابراهیم مجاب]]، فرزند محمد عابد، فرزند [[امام موسی کاظم(ع)]]، به کربلا مهاجرت کردند و اطراف حرم امام سکونت گزیدند.<ref>تاریخ مرقد الحسین والعباس(ع)، ص78 به نقل از مدینة الحسین.</ref> | |||
گفته میشود | همچنین گفته میشود که در دوره [[معتضد عباسی]] (حک: 279- 289 ه. ق)، محمد بن زید علوی، از داعیان زیدی طبرستان، به زیارت دو [[حرم امام علی]](ع) در نجف و [[امام حسین(ع)]] در کربلا آمد و به بازسازی بنای حرم امام حسین اقدام نمود.<ref>همان، ص79.</ref>در منابع تاریخی کهن، به دو بازسازی، اشاره نشده است؛ | ||
=== آل بویه === | |||
گزارش عمارت و ساختن بارگاه مطهر امام حسین(ع) به دستور [[عضدالدوله دیلمی]]، از امرای [[آل بویه]]، در منابع تاریخی آمده است.<ref>نزهة القلوب، ص32.</ref> ابناثیر نیز در تاریخ خود به اقدامات عمرانی عضدالدوله در کربلا در سال 369 ه. ق، اشاره کرده است.<ref>الکامل فی التاریخ، ج8، ص705.</ref> او همچنین در سال 371 ه. ق، به زیارت قبر مطهر امام حسین(ع) مشرف شد و به سادات علوی و مردم ساکن مجاور بارگاه مقدس، کمکهای مالی و غیرمالی فراوانی کرد.<ref>فرحة الغری فی تعیین قبر امیرالمؤمنین علی(ع)، صص 292 و 293.</ref> | |||
===غارت حرم=== | ===غارت حرم=== | ||
در سال 369 ه. ق، [[ضبّة بن محمد اسدی]] که به راهزنی میپرداخت، بارگاه امام حسین را غارت کرد. عضدالدوله دیلمی نیز لشکری را به مقر وی، در شهر عینالتمر، فرستاد که البته ضُبّه خود را نجات داد و فرار کرد. اما خانواده وی، اسیر و اموالش مصادره شدند. [[ابناثیر]] این حادثه را عِقابی برای وی، در نتیجه غارت بارگاه امام حسین(ع) دانسته است.<ref>الکامل فی التاریخ، ج8، ص710.</ref> | در سال 369 ه. ق، [[ضبّة بن محمد اسدی]] که به راهزنی میپرداخت، بارگاه امام حسین را غارت کرد. عضدالدوله دیلمی نیز لشکری را به مقر وی، در شهر عینالتمر، فرستاد که البته ضُبّه خود را نجات داد و فرار کرد. اما خانواده وی، اسیر و اموالش مصادره شدند. [[ابناثیر]] این حادثه را عِقابی برای وی، در نتیجه غارت بارگاه امام حسین(ع) دانسته است.<ref>الکامل فی التاریخ، ج8، ص710.</ref> | ||
=== آتش سوزی === | |||
در سال 407 ه. ق گنبد حرم امام حسین(ع) و رواقهای آن در آتش سوخت. علت آتشسوزی این بود که عوام مردم، دو شمع (چراغ) بزرگ روشن کردند که در نیمه شب روی ازارها سقوط کرد و آن را آتش زد و آتش به جاهای دیگر سرایت کرد.<ref>المنتظم، ج15، ص120؛ الکامل فی التاریخ، ج9، ص295.</ref> در همین دوره، ابوالحسن بن فضل رامهرمزی، وزیر سلطانالدوله، حصار حرم امام حسین(ع) را بازسازی کرد.<ref>المنتظم، ابنجوزی، ج15، ص120.</ref> | در سال 407 ه. ق گنبد حرم امام حسین(ع) و رواقهای آن در آتش سوخت. علت آتشسوزی این بود که عوام مردم، دو شمع (چراغ) بزرگ روشن کردند که در نیمه شب روی ازارها سقوط کرد و آن را آتش زد و آتش به جاهای دیگر سرایت کرد.<ref>المنتظم، ج15، ص120؛ الکامل فی التاریخ، ج9، ص295.</ref> در همین دوره، ابوالحسن بن فضل رامهرمزی، وزیر سلطانالدوله، حصار حرم امام حسین(ع) را بازسازی کرد.<ref>المنتظم، ابنجوزی، ج15، ص120.</ref> | ||
در این دوره و دورههای بعدی، بسیاری از [[خلفای عباسی]] و پادشاهان، به زیارت قبر امام حسین(ع) اهتمام داشتند. در سال 436 ه. ق، سلطان ابوکالیجار مرزبان بن سلطانالدوله بویهی (متوفای 440 ه. ق) به زیارت حرم امام حسین(ع) در [[کربلا]] و [[حرم امام علی]](ع) | در این دوره و دورههای بعدی، بسیاری از [[خلفای عباسی]] و پادشاهان، به زیارت قبر امام حسین(ع) اهتمام داشتند. در سال 436 ه. ق، سلطان ابوکالیجار مرزبان بن سلطانالدوله بویهی (متوفای 440 ه. ق) به زیارت حرم امام حسین(ع) در [[کربلا]] و [[حرم امام علی]](ع) در [[نجف]]، مشرف شد.<ref>الکامل فی التاریخ، ج9، ص525.</ref> | ||
در [[نجف]]، مشرف شد.<ref>الکامل فی التاریخ، ج9، ص525.</ref> | |||
=== سلجوقیان و ایلخانان === | |||
در سال 479 ه. ق، [[سلطان ملکشاه سلجوقی]] به همراه وزیرش نظامالملک، بارگاه مطهر امام حسین(ع) را زیارت کردند.<ref>مرآة الزمان فی تواریخ الاعیان، یوسف بن قزاوغلی (سبط ابن الجوزی)، ج19، ص407.</ref> | در سال 479 ه. ق، [[سلطان ملکشاه سلجوقی]] به همراه وزیرش نظامالملک، بارگاه مطهر امام حسین(ع) را زیارت کردند.<ref>مرآة الزمان فی تواریخ الاعیان، یوسف بن قزاوغلی (سبط ابن الجوزی)، ج19، ص407.</ref> | ||
خط ۱۱۴: | خط ۹۴: | ||
به گزارش [[ابنشهرآشوب]]، در نیمه اول قرن ششم هجری، [[المسترشد بالله]]، خلیفه عباسی، به این بهانه که «قبر، نیازی به خزانه ندارد»، اموال حرم حسینی و کربلا و نجف را غارت کرد و آن را میان لشکریان خود تقسیم کرد. اما طولی نکشید که او و پسرش، به قتل رسیدند. او در زمانی که درگیر جنگ با سلطان مسعود بن محمد بن ملکشاه سلجوقی بود، به دست فداییان اسماعیلی، در سال 529 ه. ق، کشته شد.<ref>المنتظم، ج17، ص299 و 300.</ref> با توجه به سال کشته شدن مسترشد، به نظر میرسد که قضیه غارت اموال نیز در همین سال، یعنی سال 529 ه. ق، اتفاق افتاده است.<ref>آینه پژوهش، «لغزشها در تاریخ بارگاه سیدالشهداء(ع)»، ص10.</ref> | به گزارش [[ابنشهرآشوب]]، در نیمه اول قرن ششم هجری، [[المسترشد بالله]]، خلیفه عباسی، به این بهانه که «قبر، نیازی به خزانه ندارد»، اموال حرم حسینی و کربلا و نجف را غارت کرد و آن را میان لشکریان خود تقسیم کرد. اما طولی نکشید که او و پسرش، به قتل رسیدند. او در زمانی که درگیر جنگ با سلطان مسعود بن محمد بن ملکشاه سلجوقی بود، به دست فداییان اسماعیلی، در سال 529 ه. ق، کشته شد.<ref>المنتظم، ج17، ص299 و 300.</ref> با توجه به سال کشته شدن مسترشد، به نظر میرسد که قضیه غارت اموال نیز در همین سال، یعنی سال 529 ه. ق، اتفاق افتاده است.<ref>آینه پژوهش، «لغزشها در تاریخ بارگاه سیدالشهداء(ع)»، ص10.</ref> | ||
===بازسازیهای آل جلایر=== | ===بازسازیهای آل جلایر=== | ||
در سال 767 ه. ق، امینالدین مرجان بن عبدالله که سلطان اویس، پادشاه | در سال 767 ه. ق، امینالدین مرجان بن عبدالله که سلطان اویس، پادشاه [[آلجلایر]]، او را والی [[بغداد]]، نموده بود، به کربلا آمد و در مجاورت آستان امام حسین(ع) مسجد و منارهای ساخت و املاک خود در بغداد، کربلا و عینالتمر را وقف آن نمود. مناره این مسجد که به نام «[[مناره عبد]]» شناخته میشد و از منارههای تاریخی ارزشمند عراق به شمار میآمد، در دوره اخیر، توسط شهرداری کربلا، از بین رفت. | ||
در همین سال، سلطان اویس، نیز به بازسازی و توسعه بنای آستان مقدس اقدام نمود و پس از وی، فرزندانش به نامهای سلطان حسن و سلطان | در همین سال، سلطان اویس، نیز به بازسازی و توسعه بنای آستان مقدس اقدام نمود و پس از وی، فرزندانش به نامهای سلطان حسن و سلطان حسین، کار تکمیل بنا و توسعه را ادامه دادند. تاریخ این توسعه بنای آستان، در کتیبهای در محلی که امروزه در حرم امام حسین(ع) به نام «[[نخله مریم]]» شناخته میشود، ثبت شده بود. اما در سال 1216 قمری، عثمانیها آن را از محل خود برداشتند. | ||
عبدالجواد کلیددار معتقد است که ساختمان کنونی آستان امام حسین(ع)، مربوط به توسعه بنای آن در دوره سلطان اویس است. اما پس از آن، بارها دولتمردان شیعه و عثمانیها، در آن بازسازی و تغییراتی ایجاد کردهاند. در نتیجه، بهصورت اولیه خود، باقی نمانده است.<ref>[[تاریخ کربلاء و حائر الحسین(ع) (کتاب)|تاریخ کربلا و حائر حسینی]]، عبدالجواد کلیددار، ص244 و 247.</ref> میگویند در جریان توسعه آل جلایر، دو مناره، مجاور ایوان اصلی حرم ایجاد شد که [[علامه سماوی]]، ماده تاریخ آن را عبارت «دو ستون زرین»، معادل 793 ه. ق، گفته است.<ref>مجالی اللطف بارض الطف، الشیخ محمد السماوی، ص304.</ref> | عبدالجواد کلیددار معتقد است که ساختمان کنونی آستان امام حسین(ع)، مربوط به توسعه بنای آن در دوره سلطان اویس است. اما پس از آن، بارها دولتمردان شیعه و عثمانیها، در آن بازسازی و تغییراتی ایجاد کردهاند. در نتیجه، بهصورت اولیه خود، باقی نمانده است.<ref>[[تاریخ کربلاء و حائر الحسین(ع) (کتاب)|تاریخ کربلا و حائر حسینی]]، عبدالجواد کلیددار، ص244 و 247.</ref> میگویند در جریان توسعه آل جلایر، دو مناره، مجاور ایوان اصلی حرم ایجاد شد که [[علامه سماوی]]، ماده تاریخ آن را عبارت «دو ستون زرین»، معادل 793 ه. ق، گفته است.<ref>مجالی اللطف بارض الطف، الشیخ محمد السماوی، ص304.</ref> |
ویرایش