در حال ویرایش بلوغ‌المرام بالرحلة الی بیت‌‌الله الحرام

{{جعبه اطلاعات کتاب
| عنوان           =بلوغ‌ المرام 
| عنوان اصلی      =بلوغ‌المرام بالرحلة الی بیت‌‌الله الحرام
| تصویر           =054cc9c4e93d90.JPG
| اندازه تصویر    =
| توضیح_تصویر     =
| نویسنده         =[[عبدالمجید بن علی زبادی مرادی]]
| برگرداننده      =
| ویراستار        =
| به تصحیح        =محمد زینهم
| تحقیق           =
| به کوشش         =
| تاریخ نگارش     =[[رجب]] سال 1158ق. تا اواخر [[ذی‌قعده]] 1159ق.
| تصویرگر         =
| طراح جلد        =
| موضوع           =[[سفرنامه حج]]
| سبک             =
| زبان            =عربی
| تعداد جلد       =1جلد
| صفحه            =456 صفحه
| قطع             =قطع وزیری
| ناشر            =دارالثقافیة للنشر
| وبسایت ناشر     =
| محل انتشارات    =قاهره - [[مصر]]
| تاریخ نشر       =1427ق./2006م.
| ترجمه به        =
| مجموعه          =
| شابک            =
}}

'''بلوغ‌المرام بالرحلة الی بیت‌‌الله الحرام''': [[سفرنامه حج]]، نوشته [[عبدالمجید بن علی زبادی مرادی]] (درگذشت 1163ق.) ادیب و فقیه [[مالکی]] است، که در [[رجب]] سال 1158ق. تا اواخر [[ذی‌القعده]] 1159ق. سفرش به‌طول انجامیده است. باتوجه به مطالب کتاب وی علاقه و دلبستگی زیادی به [[اهل‌بیت(ع)]] و زیارت مکان‌های مقدس داشته است.

گزارش وی از [[مکه]] با توجه به حجم کتاب موجز است. کتاب بلوغ‌المرام شامل گزارشاتی از منازل، مناطق، شهرها، امکانات میان راه و نگرانی نویسنده از ناامنی راه‌ها است. همچنین آگاهی‌هایی از وضعیت اجتماعی، اقتصادی، جغرافیایی، عمرانی، مذهبی و فرهنگی از مناطق و شهرهای مسیر راه داده است، و در بخش زیادی از کتاب گزارشاتی از ملاقات‌ با دانشوران و عرفای شهرها نگاشته است.

در بخش مکه گزارش از جماعت‌های [[مسجدالحرام]] و نام‌های مکه دارد، و به باور وی مکه اولین شهر زمین است و به‌خاطر تولد و [[بعثت پیامبر(ص)]] ملقب به [[ام القری]] شده است. همچنین آگاهی‌هایی از زیارت مکان‌های مقدس مثل [[قبرستان معلات]] و [[مزار حضرت خدیجه(س)]]، مساحت بناها و وصف ساخت [[کعبه]]، [[حجرالاسود]]، [[چاه زمزم]] و ... داده است.

در بخش [[مدینه]] مشاهد و مقابر بزرگان دینی و [[صحابه]] در [[بقیع]] را گزارش کرده است، و گنبد و [[حرم ائمه بقیع]] را وصف کرده، و از فضیلت [[بقیع]] و مشاهد آن با نقل روایت سخن گفته است.

==معرفی کتاب==
کتاب بلوغ المرام بالرحلة الی بیت‌ الله الحرام گزارش سفر حج از شهر فاس در [[مراکش]] کنونی است که بیش از یک سال و نیم از [[رجب]] سال 1158ق.<ref>بلوغ المرام بالرحلة الی بیت‌ الله الحرام، ص16.</ref> تا اواخر [[ذی‌قعده]] 1159ق.<ref>بلوغ المرام بالرحلة الی بیت‌ الله الحرام، ص335.</ref> به درازا انجامید.

نویسنده همراه گزارش حج و زیارت [[مکه]] و [[مدینه]]، شرحی مفصل از دیدار خود از مناطق مسیر حج مراکش و مناطق شمال و غرب [[افریقا]] به دست داده است.

معرفی مجموعه [[بقاع بقیع]] و گزارش‌های مفصل از منازل و مناطق راه حج غرب جهان اسلام در سده دوازدهم ق. از وجوه اهمیت این سفرنامه است.

راه حج مردم فاس در بخشی با راه مصریان و بعضی از دیگر مسلمانان شمال آفریقا مشترک بوده و سفرنامه حاضر راه حج آن‌ها را نیز معرفی و گزارش‌هایی از شهرهای مناطق شمالی آفریقا مانند طرابلس و قاهره ارائه کرده است.

افزون بر دیده‌های نویسنده، برخی آگاهی‌ها از منابعی مانند [[سفرنامه عیاشی]]، [[رحله ابن جبیر]] و [[شفاء الغرام]] [[فاسی]] نیز در این سفرنامه آمده است.<ref>بلوغ المرام بالرحلة الی بیت‌ الله الحرام، ص29-91-106.</ref>

==معرفی نویسنده==
[[عبدالمجید بن علی منالی زبادی|ابومحمد عبدالمجید بن علی منالی زبادی حسنی ادریسی]]، ملقب به مرادی، ادیب و فقیه [[مالکی]]، از شرفای (سادات) فاس<ref>بلوغ المرام بالرحلة الی بیت‌ الله الحرام، ص7.</ref> و چنان‌که خود در سلسله نسبش یاد کرده، از فرزندان [[امام حسن(ع)]] است.<ref>بلوغ المرام بالرحلة الی بیت‌ الله الحرام، ص350.</ref> نسبت «مَنالی» به مناله از روستاهای سُوس در فاس اشاره دارد.<ref>بلوغ المرام بالرحلة الی بیت‌ الله الحرام، ص7.</ref>

===علاقه به اهل‌بیت و صوفیه===
قصاید موجود در سفرنامه، حاکی از دلبستگی نویسنده به [[اهل بیت(ع)]]، به‌ویژه [[حضرت فاطمه(س)]] است.<ref>بلوغ المرام بالرحلة الی بیت‌ الله الحرام، ص203.</ref>

نیز اشارات عرفانی و اخلاقی و توجه به صوفیه در جای جای کتاب، نشان از دلبستگی‌های صوفیانه او دارد. مرادی اجازه روایت برخی کتب دینی را که دانشوران دینی برایش صادر کرده‌اند، در سفرنامه آورده است.<ref>بلوغ المرام بالرحلة الی بیت‌ الله الحرام، ص156، 250، 269.</ref>

===علاقه به زیارت مکان‌ها و مزارهای مقدس===
دلبستگی وی به زیارت مکان‌ها و مزارهای مقدس و تبرّک جستن از آن‌ها در سراسر سفرنامه مشهود است و مطالب بسیاری را به آن اختصاص داده است.<ref>بلوغ المرام بالرحلة الی بیت‌ الله الحرام، ص131، 134، 137، 191.</ref>

===تألیفات دیگر===
او اثری دیگر با عنوان [[اتحاف المسکین الناسک ببیان المراحل و المناسک]] تالیف کرده که قصیده‌ای مشتمل بر مراحل، مناسک و راه‌های [[حج]] است و در سفرنامه حاضر به آن ارجاع داده است.<ref>بلوغ المرام بالرحلة الی بیت‌ الله الحرام، ص169.</ref> جز این، آثاری دیگر در شعر و ادب به او نسبت داده‌اند.<ref>الاعلام، زرکلی، ج4، ص149؛ معجم المؤلفین، ج6 ص169. </ref>

==محتوای کتاب==
گزارش سفر رفت با بیرون آمدن از فاس آغاز شده و مرادی به ترتیب منازل، مناطق و شهرهای میان راه، مانند طرابلس، قاهره و بندر عقبه را تا [[مکه]] و سپس [[مدینه]] برشمرده<ref>بلوغ المرام بالرحلة الی بیت‌ الله الحرام، ص16-161.</ref> و در سفر بازگشت نیز همین مسیر را گزارش کرده است.<ref>بلوغ المرام بالرحلة الی بیت‌ الله الحرام، ص162-334.</ref>

امکانات میان راه‌ها مانند کاروانسراها، قلعه‌ها، چاه‌ها، چشمه‌ها و فاصله میان منازل و شهرها که با مقیاس زمانی بیان شده، از موضوعات سفرنامه است.<ref>بلوغ المرام بالرحلة الی بیت‌ الله الحرام، ص47.</ref>

از گزارش‌های کتاب برمی‌آید که راه غرب جهان اسلام در قیاس با راه مناطق شرق مانند [[عراق]] و [[حجاز]] امنیت بیشتر داشته است.

البته برخی گزارش‌ها نگرانی‌های نویسنده را از ناامنی راه‌ها نشان می‌دهد. برای نمونه در شرح گذر از گردنه آیله، نزدیک بندر عقبه در [[اردن]] کنونی، از این که ممکن است در گردنه با حمله اعراب بادیه‌نشین روبه‌رو شوند و راه گریز نداشته باشند، اظهار نگرانی کرده است.<ref>بلوغ المرام بالرحلة الی بیت‌ الله الحرام، ص59.</ref>

===گزارش از وضعیت راه===
وضعیت اجتماعی، اقتصادی، عمرانی، مذهبی و فرهنگی مناطق و شهرهای گوناگون در سفرنامه وصف شده و نویسنده از آب و هوا، قبایل و طوایف، بندرها و روستاها و مکان‌های تاریخی و مذهبی مانند مساجد و مزار اولیا و دانشوران سخن گفته است.

آثار باستانی میان راه، توجه او را برانگیخته و نویسنده مطالبی را به آن‌ها اختصاص داده است؛ از جمله [[مقابر قوم شعیب]].<ref>بلوغ المرام بالرحلة الی بیت‌ الله الحرام، ص61.</ref> او گاه کمّیت آثار باستانی مناطق و منازل را با یکدیگر مقایسه کرده است.<ref>بلوغ المرام بالرحلة الی بیت‌ الله الحرام، ص48.</ref>

شیوه مقایسه در دیگر گزارش‌های سفرنامه نیز دیده می‌شود، مانند مقایسه قلعه‌هایی که نویسنده میان راه دیده است.<ref>بلوغ المرام بالرحلة الی بیت‌ الله الحرام، ص58.</ref>

===گزارش ملاقات‌ با دانشوران میان راه===
مباحثی گسترده از کتاب به ملاقات‌های مرادی با دانشوران و عرفای شهرهای میان راه اختصاص یافته است.<ref>بلوغ المرام بالرحلة الی بیت‌ الله الحرام، ص246-313.</ref> وی بدین مناسبت از مشایخ صوفیه و سلسله‌های آن‌ها یاد و برخی فرقه‌های تصوف را معرفی نموده است.<ref>بلوغ المرام بالرحلة الی بیت‌ الله الحرام، ص314.</ref>

==گزارش مکه==
مرادی روز سه‌شنبه چهارم [[ذی‌حجه]] 1158ق. وارد [[مکه]] شد.<ref>بلوغ المرام بالرحلة الی بیت‌ الله الحرام، ص82.</ref> گزارش‌های او درباره مکه، در قیاس با حجم کتاب، موجز است.

او بخش مربوط به مکه را با سخنی درباره استحباب دعای «اللهم صل علی محمد و آل محمد؛ اللهم اغفر لی ذنوبی....»  آغاز و بیان کرده که این دعا برای ورود به هر مسجدی مستحب است.

وی هنگام یادکردِ جماعت‌های [[مسجدالحرام]] گفته است: به وقت نماز، با پیروان هر مذهبی که زودتر جماعت برپا می‌کردند، همراه می‌شدم.<ref>بلوغ المرام بالرحلة الی بیت‌ الله الحرام، ص85.</ref>

مرادی نام‌های مکه را برشمرده و باور دارد که مکه نخستین شهر زمین است و به سبب تولد و [[بعثت]] [[پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌‌و‌آله‌وسلّم)]] که سرچشمه هستی است، به [[ام القری]] ملقب شده است.<ref>بلوغ المرام بالرحلة الی بیت‌ الله الحرام، ص94.</ref>

===زیارت مکان‌های مقدس===
بخشی از گزارش‌های مکه مربوط به زیارت مکان‌های مقدس است؛ مانند [[قبرستان معلات]] و [[مزار حضرت خدیجه(س)]] که به گزارش مرادی، در آن هنگام گنبد و بارگاه داشته و مردم به زیارتش می‌رفته‌اند.<ref>بلوغ المرام بالرحلة الی بیت‌ الله الحرام، ص100.</ref>

===مساحت بناها و وصف آنها===
مساحت بناها و وصف ساخت [[کعبه]] به دست [[ابراهیم(ع)]]، [[حجرالاسود]]، [[چاه زمزم]]<ref>بلوغ المرام بالرحلة الی بیت‌ الله الحرام، ص108-109.</ref>، [[سقایت عبدالمطلب]] و [[سقایت بنی‌عبدمناف|بنی‌عبدمناف]]<ref>بلوغ المرام بالرحلة الی بیت‌ الله الحرام، ص111.</ref> و برخی حکمت‌های [[مناسک حج]] از موضوعات این بخش است.<ref>بلوغ المرام بالرحلة الی بیت‌ الله الحرام، ص89، 152.</ref>

گزارش از دیگر کاروان‌ها همچون ورود آن‌ها به مکه، از موضوعات مورد علاقه مرادی بوده است.<ref>بلوغ المرام بالرحلة الی بیت‌ الله الحرام، ص82.</ref>

==گزارش مدینه==
مرادی پنجم [[محرم]] سال 1159ق. به [[مدینه]] رسیده است.<ref>بلوغ المرام بالرحلة الی بیت‌ الله الحرام، ص122.</ref> او در بخش مربوط به این شهر، از مشاهد و مقابر بزرگان دینی و [[صحابه]] در [[بقیع]] سخن گفته و از کتاب [[تحقیق النصرة بتلخیص معالم دارالهجرة]] نوشته [[زین‌الدین مراغی]] (درگذشت 816ق.)  نقل نموده که دعا در بقیع مستجاب است.

وی به گزارش از مراغی آورده است: «در آن‌جا بنایی با گنبدی بلند است و [[عباس بن عبدالمطلب]]، [[حسن بن علی]] و مادرش فاطمه، [[امام سجاد|زین‌العابدین]]، [[امام باقر|محمدباقر]] و [[امام صادق|جعفرصادق]] در آن دفن شده‌اند.»<ref>بلوغ المرام بالرحلة الی بیت‌ الله الحرام، ص133.</ref>

او به تفصیل از فضیلت بقیع و مشاهد آن همراه با نقل احادیث سخن گفته<ref>بلوغ المرام بالرحلة الی بیت‌ الله الحرام، ص131-137.</ref> و قبر منسوب به حضرت فاطمه(س) را هم زیارت کرده است.<ref>بلوغ المرام بالرحلة الی بیت‌ الله الحرام، ص133، 136.</ref>

وی مدینه را از آن رو که وطن ایمان است، وطن همه مؤمنان می‌خواند.<ref>بلوغ المرام بالرحلة الی بیت‌ الله الحرام، ص151.</ref> او حدود یک ماه در مدینه مانده است.<ref>بلوغ المرام بالرحلة الی بیت‌ الله الحرام، ص162.</ref>

==گزارش بازگشت و قاهره==
مرادی هنگام بازگشت به وطن، از قاهره گذشته و مدفن آل البیت(ع) از جمله قبر منسوب به [[زینب بنت علی(س)]]، بارگاه [[نفیسه بنت حسن|نفیسه]] بنت [[حسن بن زید]] عروس امام صادق(ع) و ضریح راس الحسین(ع) را زیارت و [[حادثه عاشورا]] را گزارش و به اختلاف نظرها درباره مکان دفن سر و بدن مبارک [[امام حسین(ع)]] اشاره کرده است.<ref>بلوغ المرام بالرحلة الی بیت‌ الله الحرام، ص190-199.</ref>

در بخش‌های پایانی کتاب، در مبحث ویژه قاهره، نویسنده آگاهی‌هایی عمرانی، جمعیتی و فرهنگی از این شهر آورده و مذاهب رایج شهر را برشمرده و از [[زیدیه]] و [[وهابیت|وهابیه]] با عنوان «مذاهب باطل» یاد نموده و تصریح کرده که این مذاهب در آن سرزمین رواج ندارند.<ref>بلوغ المرام بالرحلة الی بیت‌ الله الحرام، ص313-314.</ref>

==وضعیت کتاب==
بلوغ المرام با مقدمه و تصحیح محمد زینهم در دارالثقافیة للنشر به سال 1427ق./2006م. در قاهره با 456 صفحه در قطع وزیری به چاپ رسیده است.

==پانویس==

{{پانویس}}

==منابع==

{{منابع}}

{{دانشنامه

 | آدرس = http://hzrc.ac.ir/post/7867

 | عنوان = بلوغ المرام بالرحلة الي بيت‌ الله الحرام

 | نویسنده =سیدعلی آقایی

}}

'''الاعلام''': الزرکلی (درگذشت 1396ق.)، بیروت، دار العلم للملایین، 1997م.

'''معجم المؤلفین''': عمر کحّاله، بیروت، دار احیاء التراث العربی و مکتبة المثنی.

{{پایان}}

{{سفرنامه‌ها}}

[[رده:سفرنامه‌نویسان عرب]]
[[رده:کتاب‌های عبدالمجید بن علی زبادی مرادی]]
[[رده:کتاب‌های قرن دوازدهم قمری]]
[[رده:سفرنامه‌های حج]]
[[رده:مقاله‌های تکمیل‌شده]]