در حال ویرایش رحلة ابن‌بطوطه

بااین‌همه، نمی‌توان سفرنامه ابن‌بطوطه را در ردیف سفرنامه‌های تخیلی به شمار آورد و بسیاری از اشتباهات آن را باید نتیجه اتکای وی به حافظه در گزارش حوادثی دانست که سال‌ها از وقوع آن‌ها گذشته است.<ref>. تاریخ نوشته‌های جغرافیایی، ص 337.</ref> این سفرنامه آگاهی‌های فراوان از جغرافیای طبیعی و انسانی شهرها و تاریخ سیاسی، اقتصادی و اجتماعی جوامع اسلامی دارد. وصف ابن‌بطوطه از شهرها، ازنظر وسعت، نظم، ساختمان‌ها، گستردگی بازارها، وضعیت آب‌وهوا و معرفی محلات، با وصف بناهای بزرگ و مشهور معماری که وجه تمایز این شهرها به شمار می‌آیند، مانند [[منار اسکندریه]].<ref>تحفة النظار، ج 1، ص 181</ref> ، [[اهرام مصر]].<ref>تحفة النظار، ج 1، ص 209-210</ref> ، [[بربای اخمیم]].<ref>تحفة النظار، ج 1، ص 227</ref> ، [[قلعه حلب]] معروف به [[قلعه حلب|شهباء]].<ref>تحفة النظار، ج 1، ص 273</ref> و [[کلیسای ایاصوفیه]]<ref>تحفة النظار، ج 2، ص 254</ref> همراه است.

آنچه ابن‌بطوطه در یادکرد معماری شهرها به آن عنایت کرده، وصف مساجد و خانقاه‌ها و بناهای زیارتی و آرامگاه‌ها است. مساجد دمشق و غزه.<ref>تحفة النظار، ج 1، ص 239</ref> ، [[مسجد جامع منفلوط]].<ref>تحفة النظار، ج 1، ص 226</ref> ، [[مسجد بیت‌المقدس]].<ref>تحفة النظار، ج 1، ص 246</ref> ، مرقد [[امام علی(ع)]] در [[نجف]].<ref>تحفة النظار، ج 1، ص 421</ref> ، قبر منسوب به امام زین‌العابدین(ع) در شوشتر<ref>تحفة النظار، ج 2، ص 22</ref> ، [[مسجد بزرگ عتیق]] و آرامگاه [[احمد بن موسی]] در [[شیراز]]<ref>تحفة النظار، ج 2، ص 36، 47</ref> ، حرم [[امام حسین(ع)]] در [[کربلا]]<ref>تحفة النظار، ج 2، ص 57</ref> ، [[مسجد بلخ]]<ref>تحفة النظار، ج 3، ص 22</ref> بارگاه [[امام رضا(ع)]]<ref>تحفة النظار، ج 3، ص 55</ref> و آرامگاه [[جلال‌الدین رومی]] در [[قونیه]]<ref>تحفة النظار، ج 2، ص 173-174</ref> ، تنها اندکی از مساجد و زیارتگاه‌های بسیار هستند که در این سفرنامه معرفی‌شده‌اند.

گذشته از آگاهی‌های فراوان جغرافیایی، این کتاب منبعی مهم برای مطالعه درباره تاریخ اجتماعی و اقتصادی سرزمین‌های اسلامی در سده (هشتم ق.) به شمار می‌رود. شرح زندگی روزمره مردم، معرفی مشاغل عمده یک شهر، وصف بازارها<ref>تحفة النظار، ج 2، ص 113، 123، تحفة النظار، ج 4، ص 25</ref> ، معرفی خوراک‌، پوشاک، آداب و رسم‌های مردم<ref>تحفة النظار، ج 2، ص 171؛ ج 3، ص 56، 432 ص. تحفة النظار، ج 4، ص 257</ref> و وصف چهره مردم<ref>تحفة النظار، ج 2، ص 31، 121</ref> موادی برای مطالعه جامعه‌شناختی سرزمین‌های اسلامی و غیر اسلامی در سده (هشتم ق.) است.

او با بسیاری از صوفیان در نقاط گوناگون جهان اسلام دیدار کرده است؛ ازجمله در اسکندریه [[ابوعبدالله مرشدی]].<ref>تحفة النظار، ج 1، ص 47</ref> ، در غزه [[برهان‌الدین جعبری]].<ref>تحفة النظار، ج 1، ص 242</ref> ، در [[بیروت]] [[ابو یعقوب یوسف]]، در [[اصفهان]] [[شیخ قطب‌الدین]].<ref>تحفة النظار، ج 1، ص 31</ref> ، در [[شیراز]] [[مجدالدین اسماعیل]] پسر [[محمد خداداد]].<ref>تحفة النظار، ج 2، ص 36</ref> حکایات او از صوفیان با یادکرد داستان‌هایی از کرامات آنان همراه است.

بیشتر گزارش‌های مکه و حتی بخشی از آداب و رسم‌های مکیان، خلاصه‌ای از گزارش‌های سفرنامه ابن جبیر و عبدری است. جغرافیای طبیعی شهر مکه،‌اندازه [[مسجدالحرام]] و تعداد ستون‌ها و درهای آن، وصف بنای [[کعبه]] وانداده دیوارهای آن، درون کعبه، پرده، [[حجرالأسود]]، [[مقام]]، [[صفا]] و [[مروه]]، برخی از مراسم مانند [[خطبه‌خوانی]]، ترتیب نمازها در مسجد، گشودن در کعبه و جشن‌ها و عبادت‌های مردم مکه در برخی از ماه‌های سال، از سفرنامه ابن جبیر اقتباس‌شده است. (← [[تذکیر بالاخبار]]) بااین‌حال، گمان می‌رود نویسنده سفرنامه با هوشمندی به تغییرهایی که در سالیان پس از سفر ابن جبیر پدید آمده، توجه داشته است؛ چنان‌که در وصف [[پرده کعبه]] آن را سیاه‌رنگ خوانده.<ref>تحفة النظار، ج 1، ص 372</ref> ، درحالی‌که این پرده 100 سال پیش از آن، به گفته ابن جبیر، سبز بوده است. این پرده‌در زمانه ابن جبیر از سوی خلیفه عباسی و با کاروان عراق به مکه می‌آمد<ref>. رحلة ابن جبیر، ص 141.</ref> ؛ اما در دوره ابن‌بطوطه، پرده را سلطان مصر فراهم می‌کرد و با کاروان مصریان می‌فرستاد.<ref>تحفة النظار، ج 1، ص 410</ref>  

| آدرس = http://hzrc.ac.ir/post/7506