نسخهٔ فعلی |
متن شما |
خط ۱: |
خط ۱: |
| [[رده:مقالههای در حال ویرایش]]
| |
| {{جعبه اطلاعات بنای مذهبی | | {{جعبه اطلاعات بنای مذهبی |
| | عنوان =مسجد ثنیة الوداع | | | عنوان =مسجد ثنیة الوداع |
خط ۱۹: |
خط ۱۸: |
| | بازسازی = | | | بازسازی = |
| | وبگاه = | | | وبگاه = |
| | عرض جغرافیایی = 24°28'35.0
| |
| | طول جغرافیایی =39°36'18.2
| |
| }} | | }} |
| '''مسجد ثَنِیَّةُ الوداع'''، مسجدی در [[مدینه|شهر مدینه]] و بر [[ثنیة الوداع|تپه ثنیة الوداع]] بوده است كه از تاریخ 1406 قمری تخریب شده است. مسجد ثنیة الوداع در موقعیت شمالی شهر مدینه و شرقی کوههای [[کوه سلع|سَلع]] و [[کوه الرایه|ذُباب]]، ابتدای وروردی مدینه از سمت شام محسوب میشده است. فاصله مسجد تا [[مسجد النبی|مسجد نبوی]] کمتر از یک کیلومتر و جایگاه امروزی آن حد فاصل خیابان ابوبکر معروف به خیابان سلطانه و خیابان سید الشهداء است. | | '''مسجد ثَنِیَّةُالوداع'''، در مدخل ورودی [[شهر مدینه]] از سمت شام و در میان جاده احد و طریق ابوبکر قرار دارد. این مسجد، بر تپهاى بنا شده كه از سمت جنوب مشرف به شهر مدينه و از سمت شمال مشرف بر دشت قناة است. |
|
| |
|
| مسجد ثنیة الوداع بنایی ساخته شده از بتن بود که یک حیاط اصلی، رواق و یک گلدسته داشت.
| | ثنية الوداع در حقیقت گردنه و تنگهای جهت بدرقه یا استقبال مسافران از مدینه به مکه یا شام بوده و رسول خدا(ص) در همین منطقه، سپاه خود را برای حرکت به سوی تبوک تجهیز نمودند و مورد استقبال جوانان شهر مدینه قرار گرفتند. |
| ==موقعیت جغرافیایی== | | ==موقعیت جغرافیایی== |
| | [[پرونده:عکس قدیمی مسجد ثنیة الوداع.jpg|بندانگشتی|عکس قدیمی مسجد ثنیة الوداع]] |
| | ثنیّةالوداع به مدخل و تنگه ورودی شهر گفته میشود؛ جایی که مسافران بدرقه و استقبال میشوند. برخی به نقل از ابی داود [[مدینه]] دارای دو ثنیّه یا تنگه ورودی به شهر بوده است، یکی به سمت [[مکه|مکّه]] و دیگری به سوی [[شام]].<ref>عمدة القاری شرح صحيح البخاری، ج15، ص14.</ref> |
|
| |
|
| ثنیة الوداع گردنهای در شمال [[مدینه]] در مسیر شام بود. این ثنیه محل توقف پیامبر(ص) هنگام عزیمت به [[غزوه تبوک]]<ref>دلائل النبوه، ج5، ص265-266.</ref> و نیز محل غارت گله شتران ایشان بوده است.<ref>السیرة النبویه، ج2، ص281.</ref> مسجد ثنیة الوداع بر تپه ثنیة الوداع در ضلع شمالی مدینه به فاصله کمتر از یک کیلومتر تا [[مسجد النبی|مسجد نبوی]] ساخته شده بود.<ref>معالم المدینة المنورة بین العمارة و التاریخ، 2011م، ج2، ص133.</ref> تپه ثنیة الوداع در سمت راست و جهت شرقی کوههای [[کوه سلع|سَلْع]] و [[کوه ذباب|ذُباب]] قرار دارد.
| | آنچه اکنون باقی مانده و جای آن مشخص است، مدخل شام است که در میان جاده احد و طریق ابوبکر قرار دارد. در این مسیر، در قسمت غرب آن، کوههای [[کوه سلع|سَلْع]] و [[کوه ذباب|ذُباب]] و در سمت راست آن مسجد ثنیةالوداع قرار دارد. |
|
| |
|
| به گفته کعکی این تپه و مسجد به جهت توسعه میدان و احداث خروجی زیرگذر مناخه در سال 1406ق به صورت کامل تخریب شده است.<ref>معالم المدینة المنورة بین العمارة و التاریخ، 2011م، ج2، ص133-134.</ref> | | این مسجد، بر تپهاى بنا شده كه از سمت جنوب مشرف به [[شهر مدينه]] و از سمت شمال مشرف بر دشت قناة است. هنگام عبور از مدينه به سوى دشت شمالى كه به [[كوه احد]] منتهى مىشود، و كوه سلع و ذباب در غرب آن قرار گرفته، مسجد ثنيةالوداع را در سمت راست مسير خود مىبينيم كه با طى پلكانى تا قسمت فوقانى تپه، به مسجد مىرسيم. |
|
| |
|
| == تاریخچه بنا == | | ==وجه تسمیه== |
| در منابع کهن جغرافیای مدینه از این مسجد یاد نشده است. مطری در قرن هشتم از وجود مسجدی در ثنیه الوداع یاد میکند.<ref>معالم المدینة المنورة بین العمارة و التاریخ، 2011م، ج2، ص137.</ref> اما در منابع دیگر نامی از این مسجد به میان نیامده است. برخی از منابع معاصر به وجود مسجدی روی تپه اشاره کرده اند.<ref>فصول من تاریخ المدینه المنوره،</ref> | | در وجه تسمیه این محل اختلاف است؛<ref>معجم البلدان، ج2، ص86.</ref> ظاهرا این مکان به دلیل شعرى كه در استقبال پیامبر(ص) سروده شده، به این نام مشهور شده است. |
|
| |
|
| کعکی از بازسازی مسجد در عهد عثمانی خبر داده و توصیفی از بنای عصر عثمانی ارائه کرده اما منبع خود را ذکر نمیکند.<ref>معالم المدینه المنوره، جزء ۴، مجلد ۲، ص</ref>
| | بنا به نوشته برخی از مورّخان، جوانان شهر در مراسم استقبال از سپاه اسلام در بازگشت از [[جنگ تبوک|تبوک]] این شعر را میخواندند: |
|
| |
|
| کعکی احتمال اینکه این مسجد از بناهایی باشد که در دوران عمران و آبادی مدینه زمان خلافت عمر بن عبدالعزیز بنا شده و بعد از سالها دوباره بازسازی و توسعه یافته را قوی میداند.<ref>معالم المدینة المنورة بین العمارة و التاریخ، 2011م، ج2، ص137.</ref>او معتقد است این مسجد در مکان [[مسجد بنی خداره|مسجد بنی خداره]] که سابقا [[حضرت محمد (ص)|پیامبر(ص)]] در آن نماز گذاشته و سر خود را تراشیده ساخته شده است.<ref>معالم المدینة المنورة بین العمارة و التاریخ، 2011م، ج2، ص133.</ref>
| |
|
| |
|
| به گفته کعکی بنای عهد عثمانی مسجد در دوره آل سعود تخریب و مجدد بازسازی شد.<ref>المعالم المدینه المنوره بین العماره و التاریخ، جزء ۴، مجلد ۲، ص ۱۳۷-۱۳۸</ref> محمد علی نجفی، پژوهشگر تاریخ مدینه این مسجد را در سال 1396 قمری دیده است.<ref>مدینه شناسی، ج۲، ص ۲۲۶</ref>
| | "طَلَعَ الْبَدْرُ عَلَیْنا *** مِنْ ثَنِیّاتِ الْوِداع" |
|
| |
|
| == معماری مسجد ==
| | "وَجَبَ الشُّکْرُ عَلَینا *** ما دَعی للهِِ داع" |
| [[پرونده:نقشه مسجد ثنیة الوداع.JPG|بندانگشتی|نقشه معماری مسجد ثنیة الوداع]]
| |
| به گفته کعکی مسجد ثنیة الوداع بصورت بنائی ساخته شده از بتن است که ورودی اصلی آن در جهت غرب مسجد و دارای دری فرعی در قسمت شرق است. برای ورود به مسجد به جهت ارتفاع بنا از سطح زمین باید مسیری پلکانی کوتاهی جهت ورود به آن طی شود.<ref>معالم المدینة المنورة بین العمارة و التاریخ، 2011م، ج2، ص138.</ref> این مسجد متشکل از یک حیاط اصلی، یک حیاط فرعی در ضلع شرقی، یک مأذنه و صحن داخلی مسجد است.<ref>معالم المدینة المنورة بین العمارة و التاریخ، 2011م، ج2، ص138.</ref>
| |
|
| |
|
| === رواق مسجد ===
| | "اَیُّهَا الْمَبْعُوثُ فِینا *** جِئْتَ بِالاَْمْرِ اْلمُطاع" |
| صحن داخلی مسجد مستطیلی شکل و دارای طول 12 متر در جهت جنوب و شمال و عرض تقریبی 8 متر موازات شرق و غرب است. رواق مسجد دارای 6 پنجره بر دیوارهای شرق، غرب و جنوب است.<ref>معالم المدینة المنورة بین العمارة و التاریخ، 2011م، ج2، ص139.</ref> سقف رواق شش تیرچه دارد که 4 ستون استوانهای زیر آن واقع شده است و محراب آن به صورت نیم دایره ای به قطر تقریبی یک متر است که از دیواری که به سمت قبله است بیرون زده شده و از خارج مسجد نیز محل نیمدایره محراب قابل مشاهده است. در این محراب هیچ گونه آثار زینت وجود ندارد و دیوار مسجد تا حدود یک متر از زمین به رنگ سبز رنگآمیزی شده است.<ref>معالم المدینة المنورة بین العمارة و التاریخ، 2011م، ج2، ص139-140.</ref>
| |
|
| |
|
| === حیاط مسجد ===
| | "جِئْتَ شَرَّفْتَ الْمَدِینَة *** مَرْحَباً یا خَیْرَ داع" |
| حیاط مسجد دارای طول 12 متر و عرض 7.5 متر از شمال به جنوب است که در جانب غربی آن درب اصلی مسجد وجود دارد. و در جهت شرقی، حیاط کوچکی وجود دارد که ظاهرا بعد از بازسازی مسجد به آن ملحق شده و بواسطه دری کوچک به حیاط اصلی متصل میشود.<ref>معالم المدینة المنورة بین العمارة و التاریخ، 2011م، ج2، ص141-142.</ref>
| |
|
| |
|
| === مأذنه مسجد ===
| | «ماهِ تمام، از سر کوهک ثنیة الوداع بر ما طلوع کرد.» |
| این مسجد دارای یک مأذنه است که در قسمت شمال غربی مسجد و حیاط اصلی واقع شده است و درب آن رو به شرق است. بالای ماذنه به صورت هشت ضلعی بنا شده است که ارتفاع آن تا زمین حدود 5.5 متر است. بالای ماذنه و در ورودی این هشت ضلعی استوانهای به طول تقریبی دومتر و سقفی مخروطی وجود دارد که بر این استوانه محاط است.<ref>معالم المدینة المنورة بین العمارة و التاریخ، 2011م، ج2، ص142-143.</ref>
| |
|
| |
|
| | «تا آنگاه که دعوتگری به خدا میخواند، شکر بر ما واجب شده است.» |
| | |
| | «ای کسی که در میان ما برانگیخته شدی، با فرمان مطاع آمدهای.» |
| | |
| | «آمدی و مدینه را قرین شرف نمودی، خوش آمدی، ای بهترین دعوت کننده.» |
| | |
| | در روایتی دیگر آمده است که این شعر در ابتدای ورود رسول خدا(ص) به محله بنیالنجّار، در آغاز هجرت، سروده شد. |
| | |
| | ==گزارشات تاریخی== |
| | از آنجا که ثنیّة الوداع محل استقبال و بدرقه بوده، اخبار چندی از آن در منابع تاریخی مانده است؛ از جمله آنکه [[رسول خدا(ص)]] در کنار همین کوه، سپاه خود را برای حرکت به سوی تبوک تجهیز کرد. |
| | |
| | یکی از یادگارهای نزدیک آن، مقبره [[نفس زکیه]] محمد بن عبدالله است که در سال 145 در مدینه بر ضدّ عباسیان قیام کرد و کشته شد. در حال حاضر، آثار قبر وی از میان رفته است. محل ثنیّة الوداع را میان کوه ذباب و مدفن نفس زکیه دانستهاند.<ref>تاریخ المعالم المدینة المنوره، احمد الخیّاری، ص٢١٧.</ref> |
| | ==وضعیت فعلی کوه ثنیه== |
| | استاد کعکی نوشته است که کوه ثنیّة الوداع، در سال 1406 ق به طور کامل از میان رفت و محل آن زاویه شارع عثمان طریق عیون قبلی و شارع ابوبکر (شارع سلطانه) است. جنوب آن مشرف بر شارع مناخه و در شمال، بناهای مسکونی است.<ref>معالم المدینة المنوره، ج١، ص٢٨4.</ref> |
| ==پانویس== | | ==پانویس== |
| {{پانویس}} | | {{پانویس}} |
خط ۶۰: |
خط ۶۷: |
| {{برگرفتگی | | {{برگرفتگی |
| |پیش از لینک = کتاب | | |پیش از لینک = کتاب |
| |منبع = معالم المدینة المنورة بین العمارة و التاریخ | | |منبع = آثار اسلامی مکه و مدينه، رسول جعفریان. |
| |پس از لینک = بخش «مسجد ثنیة الوداع»، ج2، ص126، | | |پس از لینک = بخش «مسجد ثنیة الوداع»، ج1، ص364، |
| | لینک = https://wikihaj.com/view/رده:کتابهای_تمام_متن_درباره_مدینه | | | لینک = http://lib.hajj.ir/View/fa/Book/BookView/Image/1077 |
| }} | | }} |
| * '''معالم المدینة المنورة بین العمارة و التاریخ'''، عبدالعزیز الکعکی، بیروت، 2011م. | | *'''المجموعة المصورة لاشهر المعالم المدینة المنورة'''، عبدالعزیز الکعکی، مدینه، ١٩٩٩ م. |
| * '''دلائل النبوه'''، البیهقی، به کوشش عبدالمعطی، بیروت، دار الکتب العلمیه، 1405ق. | | *'''تاریخ المعالم المدینة المنورة قدیما و حدیثا'''، الخیاری، تصحیح محمد امین کردی، مدینه، دارالعلم، 1410. |
| * '''السیرة النبویه'''، ابن هشام، به کوشش السقاء و دیگران، بیروت، دار المعرفه. | | *'''عمدة القاري شرح صحيح البخاري'''، بدر الدين العينى، بيروت، دار إحياء التراث العربي، [بیتا]. |
| | |
| {{پایان}} | | {{پایان}} |
| {{مساجد}} | | {{مساجد}} |