در حال ویرایش وادی بطحان

{{جعبه اطلاعات بنای مذهبی
| تصویر = وادی بطحان.jpg
| توضیح تصویر = مسیر احتمالی وادی بطحان در [[مدینه]]، در اواخر دوره [[حضرت محمد(ص)]].
| مکان = در شهر [[مدینه]]، از نزدیکی الماجشونیه آغاز شده و نزدیک مسجد فتح به [[وادی رانوناء]] می‌پیوندد.
| نام‌های دیگر = وادی ابوجیده، سیل ابوجیده
}}
'''وادی بُطحان''' یا '''بَطِحان''' یا '''وادی ابوجَیده'''، رودی فصلی در [[مدینه]] است، که از نزدیکی ماجشونیه آغاز شده و در نزدیک [[مساجد خندق|مساجد سبعه]]، به [[وادی رانوناء]] می‌پیوندد و سرانجام در «غابه» که سیل‌ها و وادی‌ها در آنجا جمع می‌شوند، می‌ریزد. طول این وادی، نزدیک به ۴ کیلومتر و ۲۵۰ متر است. قبیله [[یهودیت|یهودی]] بنی‌نضیر در این وادی ساکن بودند.   

بر پایه روایتی در منابع اهل سنت، [[حضرت محمد(ص)]] این وادی را برکه‌ای از برکه‌های بهشت دانسته است. به باور برخی از عالمان [[اهل سنت]]، تربت صُعَیب که در این وادی قرار دارد، برخی از بیماری‌ها را شفا می‌دهد.    

==واژه‌شناسی==
وادی، واژه‌ای عربی، به معنای شکاف میان کوه‌ها، زمین‌های بلند و تپه‌ها است که مسیر عبور سیل است.<ref>کتاب العین، ج‏8، ص98؛ لسان العرب، ج‏15، ص384.</ref> به باور برخی، «وادی» بستر ریزش آبی است که از سیل به وجود آمده؛ از این رو، به درّه نیز وادی گفته‌اند.<ref name=":2">مفردات ألفاظ القرآن، ص862؛ ترجمه و تحقیق مفردات الفاظ قرآن، ج‏4، ص436.</ref> ریشه وادی، «و، د، ی» به معنای روان شدن است.<ref>تهذیب اللغة، ج‏14، ص163؛ المصباح المنیر، ج‏2، ص654.</ref> جمع وادی، «اودیة» بوده<ref>کتاب العین، ج‏8، ص98.</ref> و در آیه{{قلم رنگ|سبز|فَسالَتْ أَوْدِیَةٌ بِقَدَرِها}}{{یادداشت|هر دره‌ای بقدر گنجایشش سیلاب می‌گیرد.}}<ref>سوره رعد، آیه 17.</ref> به کار رفته است.<ref name=":2" />

برخی، برای برابرِ فارسی وادی، واژگان «رود فصلی»<ref>رویکردهای زیبایی‌شناسی شهری برای کناره رود فصلی، ص۲.</ref> و «رود-دره فصلی» را به کار برده‌اند.<ref>اصول و معیارهای طراحی ساماندهی رود-دره‌های فصلی؛ مجله مدیریت شهری، ش۳۳، ص۲۵۹.</ref> واژه‌هایی مانند آبراهه،{{یادداشت|به معنای گذرگاه سیل.}}<ref>فرهنگ فارسی عمید، ذیل واژه «آبراهه».</ref> مَسیل،<ref>''فرهنگ جامع واژگان مترادف و متضاد زبان فارسی، ذیل واژه «وادی».''</ref> آبکند و کال،<ref>''فرهنگ جامع واژگان مترادف و متضاد زبان فارسی، ذیل واژه «کال».''</ref> دیگر واژه‌های مترادف «وادی» در زبان فارسی است.

بطحان، از ریشه «ب، ط، ح»<ref>المحکم و المحیط الأعظم، ج‏3، ص248؛ لسان العرب، ج‏2، ص414.</ref> به معنای فراخ و گسترده شدن،<ref>جمهرة اللغة، ج‏1، ص280؛ لسان العرب، ج‏2، ص412.</ref> گرفته شده است. برخی، معنای اصلی این ریشه را کشیده شدن شیء و امتداد آن دانسته‌اند.<ref>معجم مقاییس اللغه، ج‏1، ص260.</ref> واژه «بَطْحاء»، که از همین ریشه ساخته شده، به معنای گذرگاه سیلی است که در آن سنگریزه باشد و اگر پهنای آن زیاد و گسترده باشد به آن «أبطح» گفته شده است.<ref>کتاب العین، ج‏3، ص174.</ref> فعل «تَبَطَّحَ السَّیْلُ» نیز، به معنای جاری شدن سیلی گسترده و عریض معنا شده است.<ref>المحیط فی اللغة، ج‏3، ص29.</ref>
==نام==
به گفته برخی، محدثان، ضبط «وادی بطحان» را بُطحان و واژه‌شناسان بَطِحان و برخی بَطْحان دانسته‌اند.<ref name=":1">معجم البلدان، ج۱، ص۴۴۶.</ref> این وادی، به «وادی ابوجَیده»<ref>المغانم المطابه فی معالم طابه، ص۴۵۴؛ معالم المدینه المنوره بین العمارة و التاریخ، ج۲، ص۶۰۶.</ref> و «سیل ابوجَیده» نیز مشهور است.<ref name=":18">معالم المدینة المنورة بین العمارة و التاریخ، ج۱، ص۳۲۳.</ref> 

واژه بطحان، به معنای زمین فراخ و سیلگیر است.<ref>کتاب العین، ج۳، ص۱۷۴.</ref> به گفته برخی، درباره نامگذاری این وادی به بطحان، جز معنای واژگانی آن، علت دیگری یافت نشده است.<ref>معالم المدینه المنوره بین العمارة و التاریخ، ج۲، ص۶۰۸.</ref>

==مکان==
وادی بطحان، از نزدیکی الماجشونیه{{یادداشت|ماجشونیه، جایی منسوب به ماجشون بوده و در وادی بطحان‏، نزدیک تربت صُعَیب، در کنار صدقه ابان بن ابی حدیر قرار دارد.}}<ref>حجاز در صدر اسلام، ص386.<br /></ref> آغاز شده و پایان آن نزدیک مسجد فتح یا [[مساجد خندق|مساجد سبعه]] بوده که [[وادی رانوناء]] به آن می‌پیوسته است.<ref name=":0">تاریخ المدینة المنوره، ج۱، ص۱۶۸.</ref> به گفته برخی، این وادی از «ذی‌جدر» آغاز شده، از «قربان» گذر کرده و به درون مدینه و غرب مسجد فتح می‌رود؛ تا این که به «غابه» جایی که آب سیل‌ها و وادی‌ها در آنجا جمع می‌شود، می‌رسد.<ref name=":18" />

==ویژگی==
[[پرونده:أودیه مدینه.jpg|بندانگشتی|نقشه وادی‌های [[مدینه]]، که در آن، تشکیل یافتن وادی بطحان از دو وادی دیگر، نشان داده شده است.|جایگزین=]]
به گفته برخی، وادی بطحان، از دو [[وادی مهزور|وادی مَهْزور]] و [[وادی مذینب|مذینب]] تشکیل می‌شود<ref>المعالم الأثیرة فی السنة و السیرة، ص283.</ref> و به باور برخی، وادی‌های [[وادی رانوناء|الرانوناء]]، مهزور و مذینب در وادی بطحان می‌ریزند.<ref>معالم المدینة المنورة بین العمارة و التاریخ، ج‏1، ص323.</ref> طول این وادی، نزدیک به ۴ کیلومتر و ۲۵۰ متر بوده و بیشترین عرض آن در مسیر، ۴۰ متر و کمترین عرض آن نزدیک به ۱۰ متر است.<ref>المدینة المنورة الاقتصادیات المکان، ص۶۰.</ref>

==در حدیث==
بر پایه روایتی در منابع [[اهل سنت]]، [[حضرت محمد(ص)]] وادی بطحان را برکه‌ای از برکه‌های بهشت دانسته است.<ref name=":0" />

==در تاریخ==
وقتی [[یهودیت|یهودیان]] برای نخستین بار به [[مدینه]] آمدند، قبیله بنی‌نضیر در بطحان، که از آن آب شیرین جاری بود ساکن شدند. این قبیله، باغ‌ها و قلعه‌هایی ساختند و تا زمانی که میان آنها و [[حضرت محمد(ص)]] جنگ درگرفت و از مدینه اخراج شدند، در آن منطقه زندگی می‌کردند.<ref name=":1" /> در گذشته، وادی بطحان تنها وادی بود که از میان خانه‌های مردم مدینه می‌گذشت.<ref name=":18" />

به گفته برخی، خندقی که در جریان [[غزوه احزاب|جنگ احزاب]] کنده شد، از بالای وادی بطحان آغاز می‌شد.<ref>مدینه‌شناسی، ج‏2، ص351.</ref>

==تربت صعیب==
صُعَیب یا صُعَین، جایی در بطن وادی بطحان است، که در آن حفره‌ای است و مردم از خاک آن برای شفا یافتن از بیماری‌ها برمی‌دارند.<ref>المعالم الأثیرة فی السنة و السیرة، ص159.</ref> بر پایه روایتی در منابع [[اهل سنت]]، حضرت محمد(ص) سفارش کرده از این تربت برای شفا یافتن از تب، استفاده شود.{{یادداشت|و روی ابن زبالة و یحیی بن الحسن بن جعفر العلوی و ابن النجار کلاهما من طریقه «أن النبی صلّی اللّه علیه و سلّم أتی بلحارث، فإذا هم روبی، فقال: ما لکم یا بنی الحارث روبی؟ قالوا: أصابتنا یا رسول الله هذه الحمی، قال: فأین أنتم عن صعیب؟ قالوا: یا رسول الله ما نصنع به؟ قال: تأخذون من ترابه فتجعلونه فی ماء، ثم یتفل علیه أحدکم و یقول: بسم الله، تراب أرضنا، بریق بعضنا، شفاء لمریضنا، بإذن ربنا، ففعلوا، فترکتهم الحمی.»}}<ref name=":3">وفاء الوفاء بأخبار دار المصطفی، ج‏1، ص60.</ref> 

برخی از عالمان اهل سنت، آداب ویژه‌ای برای شفا گرفتن با این خاک بیان کرده‌اند. برخی، سفارش کرده‌اند از آن در آب ریخته و بدن شسته شود. برخی دیگر، «انداختن آب دهان در آن آب» و «نوشیدن از آن» را نیز به این آداب افزوده‌اند.<ref name=":3" />
==پانوشت==
{{پانویس}}
==منابع==
{{منابع}}{{برگرفتگی
| پیش از لینک = مقاله
| منبع = بررسی جغرافیای طبیعی مدینه
| پس از لینک = یحیی جهانگیری و علی اصغر کریم خانی، فصلنامه میقات حج، دوره ۲۶، ش۱۰۳، بهار ۱۳۹۷، ص۷۹–۱۰
| لینک = http://miqat.hajj.ir/article_70564.html
}}

*'''اصول و معیارهای طراحی ساماندهی رود-دره‌های فصلی؛ نمونه موردی: رود-دره فصلی ورودی شهرستان کرج'''، محمدرضا بمانیان، محمدرضا پورجعفر، زهرا محقق دولت‌آبادی، مجله مدیریت شهری، شماره۳۳، ص۲۵۹.
*'''تاریخ المدینة المنوره'''، عمر بن شبه، دار الفکر، قم، ۱۴۱۰ق.
*'''ترجمه و تحقیق مفردات الفاظ قرآن'''، حسین بن محمد راغب اصفهانی، ، مرتضوی، تهران، ۱۳۷۴ش.
*'''تهذیب اللغة'''، محمد بن احمد ازهری، احیاء التراث العربی، بیروت، ۱۴۲۱ق.  مفردات ألفاظ القرآن، حسین بن محمد راغب اصفهانی، دار القلم، بیروت، ۱۴۱۲ق.
*'''جمهرة اللغة'''، محمد بن حسن بن درید (ابن درید)، دار العلم للملایین، بیروت، ۱۹۸۸م.
*'''حجاز در صدر اسلام'''، صالح احمد علی، ترجمه عبدالمحمد آیتی، نشر مشعر، تهران، ۱۳۷۵ش.
*'''[https://search.ricest.ac.ir/DL/Digitization/TempDownload/AllPage255560108Limit.pdf رویکردهای زیبایی‌شناسی شهری برای کناره رود فصلی (نمونه موردی مهرانه رود تبریز)]'''، مسعود وحدت طلب، دانشگاه هنر اسلامی تبریز، ۱۳۹۵ش.
*'''''[https://www.peykaregan.ir/dataset/فرهنگ-جامع-واژگان-مترادف-و-متضاد-فارسی فرهنگ جامع واژگان مترادف و متضاد زبان فارسی]'''، فرج‌الله خداپرستی، شیراز، دانشنامه فارس، ۱۳۷۶ش.''
*'''[https://www.vajehyab.com/amid/الف فرهنگ فارسی عمید]'''، حسن عمید، سرپرست تألیف و ویرایش فرهاد قربان‌زاده، اشجع، ۱۳۸۹ش.
*'''کتاب العین'''، خلیل بن احمد فراهیدی، نشر هجرت، قم، ۱۴۰۹ق.
*'''لسان العرب'''، محمد بن مکرم (ابن منظور)، دار صادر، بیروت، ۱۴۱۴ق.
*'''مدینه‌شناسی'''، محمدباقر نجفی، شرکت قلم، تهران، ۱۳۶۴ش.
*'''المدینة المنورة الاقتصادیات المکان'''، رجب فاروق، نشر دار الشروق، جده، ۱۹۷۹م.
*'''المحکم و المحیط الأعظم'''، علی بن اسماعیل (ابن سیده)، دار الکتب العلمیة، بیروت، ۱۴۲۱ق.
*'''المحیط فی اللغة'''، اسماعیل بن عباد صاحب، عالم الکتب، بیروت، ۱۴۱۴ق.
*'''معجم مقاییس اللغة'''، احمد بن فارس (ابن فارس)، مکتب الاعلام الاسلامی، قم، ۱۴۰۴ق.
*'''المصباح المنیر فی غریب الشرح الکبیر للرافعی'''، احمد بن محمد فیومی، مؤسسه دار الهجرة، قم، ۱۴۱۴ق.
*'''معالم المدینه المنوره بین العمارة و التاریخ'''، عبدالعزیز کعکی، دار المکتبة الهلال، بیروت ۱۴۱۹ق.
*'''المعالم الأثیرة فی السنة و السیرة'''، محمد محمد حسن شراب، دار الشامیه-دار القلم، بیروت-دمشق، ۱۴۱۱ق.
*'''معجم البلدان'''، یاقوت حموی، دار صادر، بیروت، ۱۹۹۵م.
*'''المغانم المطابه فی معالم طابه'''، مجدالدین فیروز آبادی، مرکز بحوث و دراسات المدینة المنوره، مدینه، ۲۰۰۲م.
*'''وفاء الوفاء بأخبار دار المصطفی'''، علی بن احمد سمهودی، دار الکتب العلمیة، بیروت، ۲۰۰۶م.

{{پایان}}

[[رده:رودهای فصلی مدینه]]