جان لوئیس بورکهارت

جان لوئیس بورکهارت

مشخصات فردی
نام کامل	جوهان لادویک بورکهارت مشهور به جان لوئیس بورکهارت
زادروز	24 نوامبر 1784م.
زادگاه	سوئیس، لوزان
مذهب	غیر مسلمان
شغل	جاسوسی برای انگلیس
تاریخ درگذشت	15 اکتبر سال 1815م.
محل درگذشت	مصر، قاهره
اطلاعات علمی و مذهبی
تالیفات	سفر به نوبیا، سفر به سوریه و سرزمین‌های مقدس، سفر به عربستان، ضرب‌المثل‌های عربی، یادداشتی درباره بدوی‌ها و وهابیت، سفر به عربستان.

جان لوئیس بورکهارت شرق‌شناس سوئیسی است، که در سال 1814م به مکه و مدینه سفر کرده است. وی از نزدیک شاهد تهاجم اول وهابیان به مکه بوده است. او برای پیشبرد اهداف و فراهم کردن اطلاعات برای انگلیس با ذکاوت و هوشیاری فراوان تلاش می‌کرد.

وی ابتدا به جده رفته و بعد از آن به مکه و مدینه می‌رود و گزارشاتی از موقعیت جغرافیایی شهرها، وضعیت معیشتی مردم، وضع سیاسی و حکومت هر شهر، تاریخ و توضیح آداب مربوط به زیارت پرداخته است.

معرفی بورکهارت

جوهان لادویک بورکهارت (Johann Ludwig Burckhardt) مشهور به جان لوئیس بورکهارت (John Burckhardt Lewis) مسافر مکه به سال 1814 میلادی به تاریخ 24 نوامبر 1784م. در شهر لوزان (Laussann) سوییس زاده شد. پس از پایان تحصیلات دانشگاهی در سوییس، در تابستان 1806 به انگلستان رفت و به خدمت سازمان مطالعات افریقا و خاورمیانه درآمد. برای آمادگی در انجام ماموریت‌های این سازمان به سال 1808 به دانشگاه کمبریج رفت و به آموختن زبان عربی، طب و نجوم پرداخت.

او نخست به سوریه رفت تا همراه تکمیل زبان عربی با آیین اسلام آشنا شود. او خود را ابراهیم بن عبدالله و از بازماندگان بردگانی معرفی کرد که محمدعلی پاشا به آن‌ها دست یافته بود.بورکهارت دو سال در سوریه ماند و به سال 1812م. با هدف یافتن سرچشمه رود نیجریه به قاهره رفت. اما آن مناطق را بسیار دشوارگذر یافت و سفر اکتشافی خود را به‌طور موقت کنار نهاد. سپس در لباس بازرگانی سوری از طریق دریای سرخ و از راه جده وارد مکه شد و سه ماه در آن‌جا توقف کرد و سپس به مدینه رفت.

سفر به مکه

بورکهارت در 15 جولای 1813م. وارد جده شد. تا رسیدن کمک مالی بیشتر از قاهره و کسب آمادگی برای سفر به مکه، حدود 13 ماه در جده اقامت کرد. او در اواخر آگوست 1814م. جده را به سوی مکه ترک گفت. او ابتدا به طائف رفت و در آنجا مدتی اقامت کرد. در نهم سپتامبر سال 1814 (مقارن ماه رمضان) به مکه وارد شد و عمره گزارد و شرحی از آیین عمره و زیارت و طواف کعبه بیان کرد.

بورکهارت گزارش‌های دقیقی از جغرافیا و سیاست و مردم‌شناسی شهرهای مکه و مدینه ارائه کرده است. او از میزان جمعیت، آداب و رسوم و اخلاق، شکل لباس پوشیدن، خوراک، تجارت، مشاغل، نوع شهر‌سازی توصیف‌های مبسوطی ارائه کرده است. او همچنین محلات مکه را با دقت و باجزییات شرح داده و موقعیت جغرافیایی کوها و اماکن مهم شهر را تعیین کرده و از منابع آب و وضعیت آب و هوا گزارش کرده است. ارائه گزارشی از حکومت مکه و شریف مکه از دیگر گزارش های بورکهارت است.

گزارش از مکان‌های مقدس مکه

نویسنده فصلی جداگانه را به وصف مکان‌های مقدس در مکه اختصاص می‌دهد. وی در روزگار حکومت عثمانی در مکه حضور داشته است. بر اثر حمله وهابی‌ها به مکه، بسیاری از مکان‌های تاریخی این شهر ویران شده بودند و هم‌زمان با حضور وی، دولت عثمانی در حال بازسازی این مکان‌ها بود.نخستین جایی که وی بدان اشاره می‌کند، محل تولد پیامبر(ص) است.مقام عمر بن خطاب و خانه عباس عموی پیامبر از دیگر اماکنی بود که توسط وهابیان تخریب شده بود. اماکنی همچون شق القمر و جبل النور از دیگر بناهای مکه و اطراف آن است که بورکهارت توصیف کرده است.

بورکهارت مسجدالحرام را در پنجاه صفحه با جزییات توصیف کرده است و همچنین از خدمتکاران حرم و نوع کار آنان و شیوه سرپرستی‌شان گزارش کرده است.

ورود به کعبه

به گزارش نویسنده، درِ کعبه سالانه سه‌بار در روز بیستم ماه رمضان، پانزده ذی القعده و دهم محرم الحرام باز می‌شود. این‌کار معمولاً یک ساعت پس از طلوع خورشید با نصب پلکانی کنار در کعبه آغاز می‌شود و در این هنگام، همه مسلمانان حاضر در شهر به سوی کعبه می‌شتابند. بورکهارت برای نخستین بار روز پانزدهم ذی‌قعده به سرعت درون کعبه مملو از جمعیت شده؛ ولی نتوانسته بیش از پنج دقیقه در آن‌جا بماند؛ زیرا حرارت بالای درون کعبه برای او غیر قابل تحمل بوده است. او بار دوم وارد کعبه شده و آن را دیده است.

بورکهارت در مدینه

وی پس از سه ماه اقامت در مکه، در 15 ژانویه 1815م. روانه مدینه شد. وی خانه‌های شهر مدینه را زیبا و ساخته شده از سنگ‌های سفید می‌داند. نویسنده مدینه را از بهترین شهرهای شرق می‌داند و آن را هم‌ردیف حلب قرار می‌دهد و بر آن است که ظاهر شهر از رونق و تمدنی غنی در گذشته خبر می‌دهد.به گفته نویسنده، از میان قبایل گوناگون، شمار بنی‌حسن از نسل حسن نوه پیامبر در مدینه چشمگیر است. قبیله کوچک بنی‌حسین نیز که از نسل حسین نوه پیامبر هستند، در مدینه دیده می‌شوند که تا سده سیزدهم ق. قدرت بسیار داشتند اما اکنون شمار آن‌ها به چند خانواده کاهش یافته و از خانواده‌های طبقه بالا و ثروتمند مدینه به‌شمار می‌روند. این خانواده‌ها در منطقه‌ای ویژه از مدینه کنار هم سکونت دارند و از زائران شیعی، به‌ویژه زائران ایرانی، درآمدی بسیار کسب می‌کنند.

حاکم مدینه که از سوی دولت عثمانی انتخاب می‌شد شخصی به نام حسن الکلای حسن بکر بود. به گفته بورکهارت وی به دلیل این که در شهر مدینه زاده شده و از محبوبیت ویژه نزد قبایل برخوردار بود، توانست صلح و آرامشی نسبی در مدینه برقرار کند. هنگام سفر نویسنده به مدینه، بیست سال از آغاز حکومت او می‌گذشت.

بورکهارت در مدینه از مسجد و روضه پیامبر، مسجد قبا، کوه احد، مسجد قبلتین و قبور بزرگان دین دیدار کرد. در قبرستان مدینه از قبور بزرگانی چون ابراهیم پسر پیامبر، عثمان، حضرت فاطمه دختر پیامبر، خاله و عمه پیامبر، فاطمه بنت اسد مادر حضرت علی، و عباس بن عبدالمطلب یاد می‌کند که بیشترشان توسط وهابیان تخریب شده بودند. او از مرقد امام حسن(ع) نیز یاد می‌کند؛ ولی او را به اشتباه با امام حسین(ع) یکی می‌شمرد و می‌نویسد که سر او در قاهره دفن شده است

بازگشت از عربستان

بورکهارت در 21 آوریل 1815م. از مدینه به سوی شهر بندر ینبع و از آن‌جا به قاهره حرکت کرد و بدین ترتیب، از عربستان بیرون شد. در ژوئن 1815م. به قاهره بازگشت تا به سفر خود برای کشف رودخانه نیجر ادامه دهد اما بر اثر بیماری در 15 اکتبر همان سال در قاهره درگذشت.

آثار بورکهارت

وی در حین سفر، یادداشت‌ها و نوشته‌های خود را به انگلستان مخابره می‌کرد. وی دست‌نوشته‌های خود را به دانشگاه کمبریج واگذار کرد. پس از مرگش، به سال 1829م. ویلیام اوسِی (William Ousey) از سوی مرکز مطالعات افریقا و خاور میانه در لندن، مجموعه نوشته‌های او از سفر مکه و مدینه را در قالب دو مجلد با عنوان «Travels in Arabia» (سفر به عربستان) به چاپ رساند. این اثر به زبان انگلیسی و مجموعاً در 881 صفحه با مقدمه‌ای از اوسی نگاشته شده است.

مجموعه نوشته‌های او پس از مرگش با همت انجمن مطالعات افریقا به ترتیب زیر به چاپ رسید:

Travels in Nubia1819 سفر به نوبیا؛ Travels in Syria and The Holy Lands1822 سفر به سوریه و سرزمین‌های مقدس؛ Travels in Arabia1829 سفر به عربستان.

Arabic Proverbs1830 ضرب‌المثل‌های عربی؛ Notes on the Bedouins and Wahaby1831 یادداشتی درباره بدوی‌ها و وهابیت.

منابع

محتوای این مقاله برگرفته شده از: دانشنامه حج و حرمین شریفین مدخل بوركهارت، جان لوئيس.

• ماموریت‌های مشکوک در سرزمین‌های مقدس

• سفر به عربستان: جان لوئیس بورکهارت.

• Christians at Mecca -Augustus Ralli- London- Heinemann- 1909.

• The Archaeology Book- David Down، 2010.

• Travels in Arabia، An Account Of Those Territories In Hedjaz Which The Mohammedans Regard As Sacred، John Lewis Burckhardt، 1829.

• Universal Pronouncing Dictionary of Biography and Mythology- Joseph Thomas - Kessinger Publishing- 2005.