امام صادق(ع): تفاوت میان نسخه‌ها

از ویکی حج
دیداریویکی‌متن
 
(۵۴ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۳ کاربر نشان داده نشد)
خط ۱: خط ۱:
{{در دست ویرایش|ماه=[[شهریور]]|روز=[[۵]]|سال=[[۱۳۹۸]]|کاربر=Kamran }}
{{جعبه اطلاعات اشخاص
|عنوان            = امام صادق(ع)
|تصویر            =
|عرض تصویر        =
|توضیح تصویر      = نگاره‌ای از گنبد چهار امام مدفون در بقیع، برگی از نسخه خطی کتاب [[هدیه الزائرین]]
|نام کامل          = محمد بن جعفر
|کنیه              = ابو عبدالله
|لقب              = صادق
|نسب              = بنی‌هاشم
|زادروز            = ۱۷ ربیع الاول سال ۸۳ قمری
|کشور تولد        =
|شهر تولد          = [[مدینه]]
|محل زندگی        =
|مهاجر/انصار      =  
|نام همسر          =
|فرزندان          = [[امام کاظم(ع)]]
|خویشاوندان سرشناس = نواده [[امام علی(ع)]]
|دین              =
|مذهب              =
|پیشه              =
|مناصب            =
|نحوه درگذشت/شهادت = مسمومیت به فرمان [[منصور عباسی]]
|تاریخ درگذشت      =  ۲۵ شوال سال ۱۴۵ قمری <!-- 14/3/1368 -->
|شهر درگذشت        =  مدینه<!-- تهران -->
|کشور درگذشت      =  <!-- ایران -->
|آرامگاه          = مدینه، قبرستان [[بقیع]]


[[رده:مقاله‌های در دست ویرایش]]
|زمان اسلام آوردن  =
امام صادق(ع)، جعفر بن محمد، ششميـن امام [[شیعیان]]، يکي از چهار امام مدفون در قبرستان [[بقيع]] در شهر [[مدینه]]است. مجموعه سخنان و احدیث آن حضرت در امور فقهی و اخلاقی مرتبط به [[حج]]، بنیاد دانش فقهی حج نزد شیعیان را فراهم آورده است.
|نحوه اسلام آوردن  =
|حضور در جنگ‌ها    =
|هجرت به          =
|دلیل شهرت        =
|نقش‌های برجسته    = امام ششم شیعیان
|دیگر فعالیت‌ها    =


امام صادق(ع) از نظر علمی چهره‌ای برجسته نزد مسلمانان اعم از شیعه و سنی بوده است. احادیث نقل شده از او بیش از سایر امامان شیعه است و آن حضرت به سبب تاثیر گسترده‌ای که در آموزش شیعیان و شکل‌گیری فقه شیعی داشته، با عنوان رییس مذهب شیعه و بنیانگذار مذهب فقهی جعفری شناخته می‌شود.
|نام زیارتگاه      =
|سمت              =
|خدمت              =
|محل اقدام        =
|سفر              =
|نوشته‌ها          =
|موقوفات          =
|بناهای ساخته شده  =
|مقام علمی         = بنیانگذار فقه جعفری


امام صادق بیشتر عمر خود را در [[مدینه]] زندگی کرد.
|پس از            =
|پیش از            =
 
|اساتید            =
|محل تحصیل        =
|اجازه روایت از    =
|اجازه اجتهاد از  =
|شاگردان          =
|اجازه روایت به    =
|اجازه اجتهاد به  =
|تالیفات          =
 
|فعالیت سیاسی      =
|فعالیت اجتماعی    =
|فعالیت مذهبی      =
 
|وبگاه رسمی        =
|امضا              =  <!-- sign.jpg -->
}}
'''امام صادق(ع)'''، جعفر بن محمد، فرزند [[امام باقر(ع)]] و از نوادگان [[امام علی(ع)]]، ششمیـن امام [[شیعه|شیعیان]]، یکی از چهار امام مدفون در قبرستان [[بقیع]] در شهر [[مدینه]] است. مجموعه سخنان و احادیث آن حضرت در امور فقهی و اخلاقی مرتبط به [[حج]]، بنیاد دانش فقهی حج نزد شیعیان را فراهم آورده است.
 
امام صادق(ع)از نظر علمی چهره‌ای برجسته نزد مسلمانان اعم از شیعه و سنی بوده است. احادیث نقل شده از آن حضرت بیش از سایر امامان شیعه است و آن حضرت به سبب تاثیر گسترده‌ای که در آموزش شیعیان و شکل‌گیری فقه شیعی داشته، با عنوان رییس مذهب شیعه و بنیان‌گذار مذهب فقهی جعفری شناخته می‌شود. امام صادق بیشتر عمر خود را در شهر [[مدینه]] زندگی کرد.
==زندگی‌نامه==
==زندگی‌نامه==
ابوعبدالله جعفر بن محمد بن علي بن الحسين از نوادگان امام علي(ع) و حضرت فاطمه(س)است. به نقلي نامش را به سفارش پيامبر(ص) جعفر نهادند. <ref>دلائل الامامه، ص248؛ احقاق الحق، ج13، ص63-64.</ref> مادرش فاطمه ام فروه، دختر [[قاسم بن محمد بن ابوبکر]]، و جده مادري‌اش [[اسماء بنت عبدالرحمن بن ابي‌بکر]] بود. <ref>الطبقات الکبري، ج5، ص320؛ الارشاد، ج2، ص176</ref> از اين رو برخي، از آن حضرت با تعبير «ابن المُکرمه» ياد کرده‌اند.  <ref>رجال الکشي، ص212؛ الانوار البهيه، ص150؛ مسند الامام الصادق، ج4، ص529</ref>
ابوعبدالله جعفر بن محمد بن علی بن الحسین امام صادق(ص) بنا بر قول مشهور نزد شیعه، در سال 83<ref>الکافی، ج1، ص472؛ الارشاد، ج2، ص179؛ وفیات الاعیان، ج1، ص327؛ دلائل الامامه، ص245</ref> و به نقل اهل سنت سال ۸۰ هجری در [[مدینه]]<ref>تاریخ الکبیر، ج2، ص198؛ مشاهیر علماء الامصار، ص206،</ref> متولد شد.<ref>وفیات الاعیان، ج1، ص327؛ روضة الواعظین، ج1، ص212</ref> مادرش فاطمه ام فروه، دختر [[قاسم بن محمد بن ابوبکر]]، و جده مادری‌اش [[اسماء بنت عبدالرحمن بن ابی‌بکر]] بود.<ref>الطبقات الکبری، ج5، ص320؛ الارشاد، ج2، ص176</ref> معروف‌ترین کنیه آن حضرت ابوعبدالله (به اعتبار فرزندش عبدالله افطح) است.<ref>مطالب السوول، ص284؛ الاتحاف بحب الاشراف، ص293 </ref>
معروف‌ترين کنيه آن حضرت ابوعبدالله (به اعتبار فرزندش عبدالله افطح) است. <ref>مطالب السوول، ص284؛ الاتحاف بحب الاشراف، ص293 </ref>
لقب صادق از سوي شماري از شاگردان امام، مانند [[مالک بن انس]] <ref>الامام الصادق، ج1، ص77، 239؛ بحار الانوار، ج96، ص182؛ حلية الابرار، ج4، ص15 ،</ref> و نيز در منابع [[اهل سنت]]، مانند «مسند احمد» در سده سوم، ديده مي‌شود <ref>مسند الامام احمد بن حنبل، ج5، ص122.</ref> ‌بنابر روایاتی رسول خدا(ص)، ضمن پيشگويي تولد آن حضرت، سفارش کرده بود او را صادق بنامند. <ref>کمال الدين، ص319؛ علل الشرائع، ج1، ص234</ref>
به نظر برخي دانشوران اهل سنت، راستگويي امام صادق(ع) سبب اين نامگذاري بوده است. <ref>وفيات الاعيان، ج1، ص327؛ الائمة الاثناعشر، ص85</ref> برخي لقب صادق را در مقابل کذاب خوانده شدن [[محمد نفس زکيه]] دانسته‌اند. <ref>کمال الدين، ص319</ref>
منصور عباسي که خلافتش (136- 158ق.) از سوي امام پيشگويي شده بود، چنين لقبي را براي آن حضرت بارها به کار مي‌برد. <ref>مقاتل الطالبيين، ص173؛ مناقب آل ابي‌طالب، ج3، ص392-393؛ دائرة المعارف بزرگ اسلامي، ج18، ص181 </ref>
در قولي ديگر لقب صادق براي حضرت در برابر جعفر کذاب، که از نسل پنجم آن حضرت بود و به دروغ ادعاي امامت داشت، نهاده شده است.  <ref>نک: دائرة المعارف بزرگ اسلامي، ج18، ص180؛ الدر النظيم، ص622.</ref>
 
امام صادق (ص) بنا بر قول مشهور نزد شيعه، در سال 83 <ref>الکافي، ج1، ص472؛ الارشاد، ج2، ص179؛ وفيات الاعيان، ج1، ص327؛ دلائل الامامه، ص245</ref> و به نقل اهل سنت سال 80 هجري در مدينه <ref>تاريخ الکبير، ج2، ص198؛ مشاهير علماء الامصار، ص206،</ref> در سپيده‌دم روز جمعه يا سه‌شنبه، هشتم رمضان، متولد شد. <ref>وفيات الاعيان، ج1، ص327؛ روضة الواعظين، ج1، ص212</ref> به رغم ثبت نشدن روز تولد امام در منابع متقدم، از سده ششم به بعد، منابع اماميه 17ربيع الاول را به عنوان روز تولد امام <ref>اعلام الوري، ج1، ص514؛ روضة الواعظين، ج1، ص212.</ref> شناسانده و ميان متأخرين شهرت يافته است. <ref>نک: بازپژوهش تاريخ ولادت و شهادت معصومان، ص373-394</ref>
===محل تولد امام===
در اين که زادگاه امام صادق مدينه بوده اختلاف نيست. مطابق قولي تأييد نشده، زادگاه حضرت در مکه، در خانه‌‏اي معروف به دار ابي‏ سعيد، نزديک دارالعجله (سمت صفا و مروه) بوده است. با اينکه فاسي مکي کتيبه‏‌اي در اين خانه ديده که بر آن نوشته شده بود: «هذا مَولدُ جَعفر الصّادق عليه السلام و دَخَلَهُ النَّبي صلي الله عليه و آله». اين خانه در سال 623ق. در امارت اشراف حسني تعمير گرديد. اما به نظر مي‌رسد اين خانه، زادگاه جعفر طيار بوده است <ref>شفاء الغرام، ج1، ص360؛ تاريخ مکة المشرفه، ص186</ref> که پس از تسلط آل سعود بر مکه، همراه دارالعجله، تخريب شد. <ref>العقد الثمين، ج1، ص263؛ الجامع اللطيف، ص288؛تحصيل المرام، ج1، ص545</ref>.
===مدت عمر===
امام صادق، به سبب عمر طولاني نسبت به ديگر امامان، به شيخ الائمه نامبردار شده است. <ref>سيري در سيره ائمه، ص36؛ مناقب و مراثي اهل بيت، ص192.</ref>  قول مشهور، سن امام را 65 سال الکافي، <ref>ج1، ص472، 475؛ الارشاد، ج2، ص180.</ref> و برخي اقوال ديگر 67 و 68 سال دانسته‌اند. <ref>دلائل الامامه، ص246</ref> از اين مدت، 12 سال همزمان با زندگي جدش، امام سجاد7، 31 سال هم‌دوره با پدر بزرگوارش و مابقي آن، دوران امامتش بود که از سال 114 تا سال 148ق.، به مدت 34 سال ادامه يافت. <ref>الکافي، ج1، ص475؛ الارشاد، ج2، ص180؛ مناقب آل ابي‌طالب، ج3، ص399</ref>
===زندگی در مدینه===
امام صادق(ص) بيشتر زندگي خود را در مدينه سپري کرد. سفر او به شام به همراه پدر بزرگوارش ا<ref>ثباة الهداه، ج4، ص118؛ حياة الامام الباقر، ج2، ص61</ref> که تاريخ دقيق آن مشخص نيست و نيز سفرهاي آن حضرت به عراق در دوران امامت، به رغم ميل حضرت، دليل سياسي داشت و بنا به اجبار دستگاه خلافت عباسي انجام شد. <ref>الامام الصادق، ج1، ص124.</ref>  گزارش‌هايي از اقامت آن حضرت در حيره (از شهرهاي عراق) در دوران امام باقر7 وجود دارد. <ref>الملل و النحل، ج1، ص147؛ تهذيب الکمال، ج5، ص79</ref>


===مزار امام در بقیع===
لقب صادق از سوی شماری از شاگردان امام، مانند [[مالک بن انس]]<ref>الامام الصادق، ج1، ص77، 239؛ بحار الانوار، ج96، ص182؛ حلیة الابرار، ج4، ص15 ،</ref> و نیز در منابع [[اهل سنت]]، مانند «مسند احمد» در سده سوم، دیده می‌شود<ref>مسند الامام احمد بن حنبل، ج5، ص122.</ref> بنابر روایاتی رسول خدا(ص)، ضمن پیشگویی تولد آن حضرت، سفارش کرده بود او را '''صادق''' بنامند.<ref>کمال الدین، ص319؛ علل الشرائع، ج1، ص234</ref>
بنا بر قول مشهور شيعه آن حضرت در سال 148ق. در 25 شوال يا نيمه آن ماه، در 65 سالگي، به سبب مسموميت از سوي منصور عباسي، در مدينه، به شهادت رسيد. ا<ref>لارشاد، ج2، ص180؛ روضة الواعظين، ج1، ص212.</ref> برخی منابع رحلت امام (ع) را طبیعی دانسته‌اند. <ref>الارشاد، ج2، ص193.</ref>
===امامت===
مدفن امام صادق(ع) در بقيع و کنار قبر پدر و جدشان امام حسن(ع) واقع شده است. <ref>الارشاد، ج2، ص180؛ دلائل الامامه، ص246؛ الفصول المهمه، ج2، ص1093</ref> گزارش‌ها نشان مي‌دهد، از سده ششم و حتي پيش‌تر، گنبد و ضريحي براي ائمه بقيع: از جمله امام صادق(ع)، ساخته شده بود <ref>پنجاه سفرنامه، ج2، ص441، 587؛ ج3، ص99، 440-441</ref>.  که در سال 1344ق.، پس از سلطه آل سعود بر حرمين، تخريب شد. <ref>کشف الارتياب، ص55، 287</ref>. 
امام صادق(ع)، به عنوان فرزند ارشد [[امام باقر(ع)]]، امامت را، به نص جلی در سال ۱۱۴ق. عهده‌دار شد. امام باقر(ع) از امام صادق(ع) با تعبیر: «هذا خیر البریه بعدی» و«هذا و الله قائم آل محمد» یاد کرده است.<ref>الارشاد، ج2، ص181؛ اعلام الوری، ج1، ص517-519؛ الفصول المهمه، ج2، ص909.</ref> امام باقر(ع) همچنین هنگام شهادت و در حضور چند نفر، به عنوان شهود، وصایت امام صادق(ع) را ابلاغ و مکتوب کرد.<ref>الکافی، ج1، ص307؛ الارشاد، ج2، ص181؛ المستجاد، ص175-176</ref>
==جایگاه علمی==
آن حضرت،افزون بر جايگاه محوري ميان شيعيان اماميه، نزد [[اهل سنت]] نيز مقامی رفيع داشت؛ به گونه‌اي که چهره‌هاي شاخص آنان، امام صادق(ع) را از برترين سادات اهل بيت در دانش و فضل دانسته <ref>وفيات الاعيان، ج1، ص327؛ مطالب السوول، ص283</ref> و با تعبير بزرگ علويان و شيخ بني‌هاشم <ref>سير اعلام النبلاء، ج6، ص255</ref> ياد کرده‌اند. تکريم اهل سنت از آن حضرت، با عبارت «رضي الله عنه» که معمولاً براي صحابه به کار مي‌رود، حاکي از جايگاه امام صادق(ع) نزد آنان است.<ref>العقد الفريد، ج2، ص303؛ تفسير ابن کثير، ج4، ص20</ref> حتي برخي دانشوران اهل سنت، فارغ از جايگاه امام، آن حضرت را در شايستگي به خلافت بر منصور ترجيح مي‌دادند. <ref>سير اعلام النبلاء، ج13، ص120؛ التحفة اللطيفه، ج1، ص242</ref> دانشمندان اهل سنت، به ويژه پيشوايان اين مذهب، به مقام تقوا، علم، معنويت و عبادت آن حضرت، در کتب خود، معترف بودند و اقتباس از دانش او را براي خود شرافت و منقبت مي‌شمردند. <ref>مطالب السوول، ص283؛ کشف الغمه، ج2، ص367.</ref>


==امامت==
امام صادق، به سبب عمر طولانی نسبت به دیگر امامان، به شیخ الائمه نامبردار شده است.<ref>سیری در سیره ائمه، ص36؛ مناقب و مراثی اهل بیت، ص192.</ref>  قول مشهور، سن امام را ۶۵ سال،<ref>الکافی، ج1، ص472، 475؛ الارشاد، ج2، ص180.</ref> و برخی اقوال دیگر ۶۷ و ۶۸ سال دانسته‌اند.<ref>دلائل الامامه، ص246</ref> دوران امامتش از سال ۱۱۴ تا سال ۱۴۸ق.، به مدت ۳۴ سال ادامه یافت.<ref>الکافی، ج1، ص475؛ الارشاد، ج2، ص180؛ مناقب آل ابی‌طالب، ج3، ص399</ref>
امام صادق(ع)، به عنوان فرزند ارشد [[امام باقر(ع)]]، امامت را، به نص جلي و بدون مدعي، در سال 114ق. عهده‌دار شد. امام باقر(ع) از امام صادق(ع) با تعبير: «هذا خير البريه بعدي» و«هذا و الله قائم آل محمد» ياد کرده است. <ref>الارشاد، ج2، ص181؛ اعلام الوري، ج1، ص517-519؛ الفصول المهمه، ج2، ص909.</ref> امام باقر(ع) همچنين هنگام شهادت و در حضور چند نفر، به عنوان شهود، وصايت امام صادق(ع) را ابلاغ و مکتوب کرد. <ref>الکافي، ج1، ص307؛ الارشاد، ج2، ص181؛ المستجاد، ص175-176</ref>


در اثبات امامت حضرت صادق(ع) به ادله ديگري نيز استناد شده است. تصريح به امامت آن حضرت در روايات نبوي از آن جمله است. <ref>عيون اخبار الرضا، ج1، ص48-49؛ الغيبه، ص145؛ الکافي، ج1، ص527.</ref>
بنا بر قول مشهور شیعه، آن حضرت در سال ۱۴۸ق. در ۲۵ شوال یا نیمه آن ماه، در ۶۵ سالگی درگذشت. بنابر برخی منابع آن حضرت به سبب مسمومیت به دستور [[منصور عباسی]]، در [[مدینه]] به شهادت رسید.<ref>دلائل الامامه، ص ۲۴۶</ref> برخی منابع نیز رحلت امام(ع) را طبیعی دانسته‌اند.<ref>الارشاد، ج2، ص193.</ref>
همچنین آن حضرت به اتفاق مخالفان و موافقان امامت آن حضرت، در علم و ديگر کمالات افضل اهل زمانش بود. <ref>نک: الارشاد، ج2، ص182؛ الفصول المهمه، ج2، ص907؛ المستجاد، ص176-177.   </ref>


==حیات سیاسی==
==جایگاه علمی==
آن حضرت در طول امامتش، به مدت ۳۴ سال که مصادف با اواخر حکومت [[بنی امیه|امويان]] و اوايل حکومت [[بنی عباس|عباسيان]] بود، با چندين خليفه هم‌عصر بود.  مدت 22 سال از دوران امامت امام صادق(ع)، يعني از سال 114 تا 132ق.، در حکومت بني‌اميه سپري شد. خلفاي عباسي معاصر آن حضرت نيز شامل ابوالعباس، معروف به سفاح، (حک:132-137ق.) و [[ابوجعفر منصور]] دوانيقي (حک:137-158ق.) بودند که شانزده سال از امامت صادق اهل بيت در عصر آنان سپري شد.
امام صادق افزون بر جایگاه محوری میان شیعیان امامیه، نزد [[اهل سنت]] نیز مقامی رفیع داشت؛ به گونه‌ای که چهره‌های شاخص آنان، امام صادق(ع) را از برترین سادات اهل بیت در دانش و فضل دانسته<ref>وفیات الاعیان، ج1، ص327؛ مطالب السوول، ص283</ref> و با تعبیر بزرگ علویان و شیخ [[بنی‌هاشم]]<ref>سیر اعلام النبلاء، ج6، ص255</ref> یاد کرده‌اند.  


حدود دو دهه از دوران امامت آن حضرت مصادف با ضعف بني‌اميه و تکاپوهاي معارضان بني‌اميه، اعم از شيعيان، خوارج و به ويژه قيام عظيم سياه‌جامگان خراسان، به فرماندهي [[ابومسلم خراساني]]، از دعوتگران عباسيان بود.  
فقه شیعه عمدتاً بر روایات به‌جای مانده از امام صادق(ع) مبتنی‌است؛ به همین جهت مکتب فقهی شیعیان دوازده امامی را [[مذهب جعفری]] نیز می‌نامند. تعداد راویان از امام، به اختلاف تا ۴۰۰۰ نفر دانسته شده است.<ref>الارشاد، ج2، ص179؛ الامام الصادق و مذاهب الاربعه، ج2، ص61</ref>


سياست امام، خودداري از مقابله مستقيم با امويان بود. امام صادق(ع) با قيام‌های ضد اموی همکاري نکرد و براي نمونه با قيام عمويش [[زيد بن علي]] در سال 122ق. در [[کوفه]] و قيام [[نفس زکيه]] در سال 145ق. مخالف بود. <ref>الامالي، صدوق، ص94؛ الارشاد، ج2، ص267-271</ref> وی همچنين دعوت [[ابوسلمه خلال]]، از سران قيام عباسي را، براي پذيرش خلافت، رد کرد. <ref>ينابيع الموده، ج3، ص161؛ مروج الذهب، ج3، ص253-254؛ عمدة الطالب، ص93. </ref>
==امام صادق در مکه و مدینه==
امام همچنين به نامه ابومسلم خراساني، رهبر نظامي دعوت عباسي، واکنش منفي نشان داد. <ref>مروج الذهب، ج3، ص254-255؛ مناقب آل ابي‌طالب، ج3، ص355-356</ref>
===محل تولد امام===
===دوره عباسیان===
در این که زادگاه امام صادق [[مدینه]] بوده اختلاف نیست. مطابق قولی تأیید نشده، زادگاه حضرت در مکه، در خانه‌ای معروف به [[دار ابی سعید]]، نزدیک دارالعجله (سمت [[صفا و مروه]]) بوده است. [[تقی‌الدین فاسی]] ، تاریخ‌نگار مکه در سده نهم، کتیبه‌ای در این خانه دیده که بر آن نوشته شده بود: «هذا مَولدُ جَعفر الصّادق علیه السلام و دَخَلَهُ النَّبی صلی الله علیه و آله». این خانه در سال ۶۲۳ق. در امارت [[امرای مکه|اشراف حسنی]] تعمیر گردید. بنابر قولی این خانه زادگاه [[جعفر طیار]] بوده است.<ref>شفاء الغرام، ج1، ص360؛ تاریخ مکة المشرفه، ص186</ref> پس از تسلط [[آل سعود]] بر مکه، همراه [[دارالعجله]]، تخریب شد.<ref>العقد الثمین، ج1، ص263؛ الجامع اللطیف، ص288؛تحصیل المرام، ج1، ص545</ref>
اصلي‌ترين نگراني عباسيان از امام صادق(ع)، ارسال وجوهات از سوي شيعيان به مدينه بود. برخي اخبار مؤيد چنين اقدامي است و گويا عباسيان بر آن آگاهي  داشته‌اند. <ref>سازمان وکالت، ج1، ص48، 63.</ref>
علت ديگر نگراني عباسيان از ناحيه امام، گرايش برخي رجال وابسته به حکومت، مانند جعفر بن محمد بن اشعث خزاعي، به آن حضرت بود. <ref>الکافي، ج1، ص475.</ref>  به هر روي در خلافت چهار ساله سفاح براي امام صادق(ع) مشکل عمده‌اي از ناحيه دستگاه خلافت ايجاد نشد.
امام صادق(ع)درآغاز خلافت منصور، چند بار به مرکز خلافت فراخوانده شد. سياست سختگيرانه منصور، حضرت را به سمتِ در پيش گرفتن نوعي سياست منفي، در قالب تقيه، سوق داد. <ref>الامام الصادق، ص39-41</ref>.روابط منصور عباسي با امام فراز و فرود داشت. در مواقعي، به ويژه هنگام بروز قيام‌ها، منصور از ترس همراهي امام با قيام، حضرت را به شدت زير نظر قرار مي‌داد و حتي تهديد به قتل مي‌کرد. منصور عباسي تدريجاً فشار بر شيعيان را تشديد کرد؛ چنان‌که  در مدينه، جاسوساني داشت که در پي شناسايي شيعيان و قلع و قمع آنان بودند. <ref>لخرائج و الجرائح، ج2، ص463؛ بحار الانوار، ج47، ص172</ref> در چنين شرايطي، امام شيعيان را به تقيه سفارش مي‌کرد. <ref>رجال الکشي، ج2، ص501-502؛ تشيع در مسير تاريخ، ص364؛ حيات فکري و سياسي امامان شيعه، ص360 </ref> بنا به نقل [[کليني]]، منصور به حسن بن زيد بن حسن (م.168ق.)، والي خود در مدينه، دستور داد تا خانه امام را آتش بزند. <ref>الکافي، ج2، ص537</ref>
همچنین بنابر روایتی منصور چند بار تلاش کرد امام صادق را به شهادت برساند اما موفق نشد. <ref>مناقب آل ابي‌طالب، ج3، ص234</ref>


در عین دوری از امور سیاسی،‌امام صادق(ع) همواره از فرصت‌هاي مناسب براي ترويج مکتب [[اهل بیت]] بهره مي‌برد؛ چنان‌که در حضور منصور عباسي به رد و انکار اقتدارگرايي و طاغوت‌گرايي در حکومت کردن و نقد جباريت پرداخت. <ref>الفصول المهمه، ج2، ص915؛ مطالب السوول، ص286؛ تهذيب الکمال، ج5، ص79</ref> و دنياطلبي و روي آوردن به سلاطين را نکوهش کرد. <ref>سير اعلام النبلاء، ج6، ص261-262.</ref> از ديگر مواضع صريح سياسي امام صادق(ع) در پي اهانت حاکم مدينه به [[امام علی (ع)|حضرت علي(ع)]] ست که سرزنش شديد منصور را در پي داشت. <ref>الامالي، طوسي، ص33-50.</ref>
===زندگی در مدینه===
امام صادق(ص) بیشتر زندگی خود را در مدینه سپری کرد. امام صادق(ع) با حاکمان انتصابی اموی و عباسی متعددی در [[مدینه]] هم‌عصر بود. در عصر عباسیان امام با امیرانی هم‌عصر بود که یکی از آن‌ها، داوود بن علی، عموی سفاح و منصور عباسی بود.<ref>انساب الاشراف، ج3، ص83؛ تاریخ الطبری، ج7، ص458</ref> در زمان او بود که معلی بن خنیس، یکی از صحابه امام صادق، به دست رئیس شرطه مدینه کشته شد.<ref>تاریخ الیعقوبی، ج2، ص333؛ رجال الکشی، ص379-380؛ مسند الامام الصادق، ج4، ص533</ref>


==نقش فرهنگی==
=== خانه امام صادق در مدینه ===
امام صادق(ع) بخش عمده فعاليت‌هاي خود را به احيا و نشر حديث [[پيامبر(ص)]] و اهل بيت اختصاص داد و بدين ترتيب ميراث ارزشمندي به جاي گذاشت. احاديث نقل شده از امام صادق(ع) بيشتر از ديگر امامان است و غالب سند روايات شيعي و [[اصول اربعمائه]] به آن حضرت منتهي مي‌شود. در منابع شيعه و اهل سنت، احاديث بسياري از امام صادق، در ابواب گوناگون ديني، از جمله اصول و فروع دين، اخلاق و مواعظ و مناظرات نقل شده است.
آن حضرت در مدینه نیز منزلی داشت که [[فاطمیان]] مصر، در حکومت الحاکم، آن را که در حال ویرانی و متروک بود، گشودند و مصحف، شمشیر، کساء، و برخی دیگر از اشیای آن را به مصر منتقل کردند.<ref>المنتظم، ج15، ص71؛ البدایة و النهایه، ج11، ص342</ref> همچنین برای آن حضرت باغ و مزرعه‌ای پیرامون مدینه ثبت شده است.<ref>وسائل الشیعه، ج17، ص39؛ بحار الانوار، ج47، ص57 </ref>


فقه شيعه عمدتاً بر روايات به‌جاي مانده از امام صادق(ع) مبتني‌است؛ به همين جهت مکتب فقهي شيعيان دوازده امامي را مذهب جعفري نيز مي‌نامند. تعداد راويان از امام، به اختلاف تا 4000 نفر دانسته شده است. <ref>الارشاد، ج2، ص179؛ الامام الصادق و مذاهب الاربعه، ج2، ص61</ref>
===مزار امام در بقیع===
مدفن امام صادق(ع) در بقیع و کنار قبر پدر و جدشان [[امام حسن(ع)]] واقع شده است.<ref>الارشاد، ج2، ص180؛ دلائل الامامه، ص246؛ الفصول المهمه، ج2، ص1093</ref> گزارش‌ها نشان می‌دهد، از سده ششم و حتی پیش‌تر، گنبد و ضریحی برای ائمه بقیع از جمله امام صادق(ع)، ساخته شده بود<ref>پنجاه سفرنامه، ج2، ص441، 587؛ ج3، ص99، 440-441</ref>  که در سال ۱۳۴۴ قمری، پس از سلطه [[آل سعود]] بر [[حرمین]]، تخریب شد.<ref>کشف الارتیاب، ص55، 287</ref>


==امام در حرميـن ==
==توصیف حرمین در سخن امام==
امام صادق(ع) با حاکمان انتصابي اموي و عباسي متعددي در [[مدينه]] هم‌عصر بود. امراي منصوب اموي عبارت بودند از: خالد بن عبدالملک بن حارث (114-117ق.)، محمد بن هشام بن اسماعيل مخزومي (118-125ق.)، يوسف بن محمد ثقفي(125ق.)، عبدالعزيز بن عمر بن عبدالعزيز (126ق.)، عبدالواحد بن سليمان بن عبدالملک (129ق.)، مختار بن عبدالله اباضي (129ق.)، محمد بن عبدالملک بن عطيه سعدي (130ق.)، وليد بن عروه سعدي (131ق.) و يوسف بن عروه سعدي (132ق.).
امام صادق(ع) در روایتی، [[مکه]] را دوست‌داشتنی‌ترین زمین نزد خداوند دانسته که خاک، سنگ، درخت، کوه و آبی محبوب‌تر از آن‌ها نیست.<ref>الکافی، ج2، ص243.</ref> آن حضرت وجه تسمیه [[کعبه]] و مربع بودن آن را بدان جهت دانسته که کعبه در مقابل [[بیت‌المعمور]]، که به شکل مربع است، استقرار گرفته و غرض خدا بر اذکار: «سبحان الله، الحمد لله و لا اله الا الله»، استوار است.<ref>علل الشرائع، ج۲، ص۳۹۸</ref>در سخنی از امام صادق(ع) [[رکن یمانی]] دری از درهای بهشت است که از هنگام گشوده شدنش، بسته نشده است.<ref>علل الشرائع، ج4، ص409</ref>امام صادق(ع) [[مسعی]] را جایی معرفی کرده که روی زمین دوست‌داشتنی‌تر از آن نبوده و فلسفه آن را تحقیر زورگویان در آن‌جا دانسته است.<ref>الکافی، ج4، ص434</ref> در روایتی از امام صادق نامگذاری [[عرفات]] از این رو بوده که [[جبرئیل]]، در ظهر [[عرفه]]، به [[ابراهیم]] ابلاغ کرد تا به گناهان خود اعتراف کرده و مناسک را بشناسد.<ref>الکافی، ج4، ص436</ref>


در عصر عباسيان نيز امام با اميراني هم‌عصر بود که يکي از آن‌ها، داوود بن علي، عموي سفاح و منصور عباسي بود. <ref>انساب الاشراف، ج3، ص83؛ تاريخ الطبري، ج7، ص458</ref> او در مدت امارت چهار ماهه‌اش <ref>الطبقات الکبري، ج6، ص336؛ تاريخ خليفه، ص270؛ الامامة و السياسه، ج2، ص179،</ref> معلي بن خنيس، وکيل آن حضرت، را دستگير و اموال ايشان را توقيف کرد. پس از اين‌که معلي از معرفي کردن شيعيان به داوود امتناع کرد، داوود فرمان اعدام وي را به سيرافي، رئيس شرطه مدينه، داد. اين کار، اعتراض شديد امام صادق(ع) را به دنبال داشت. داوود در پاسخ به اين اعتراض ادعا کرد که قتل معلي بدون هماهنگي با وي صورت گرفته و سيرافي را به جرم آن کشت. <ref>تاريخ اليعقوبي، ج2، ص333؛ رجال الکشي، ص379-380؛ مسند الامام الصادق، ج4، ص533</ref>
==امام صادق(ع) و مناسک و آداب حج==
گرچه منابع شمار دفعات حج‌گزاری امام صادق(ع) را گزارش نکرده‌اند، اما زندگی کردن آن حضرت در مدینه و حضور مستمر و مداوم ایشان در موسم حج<ref>حج الانبیاء و الائمه، ص341-343.</ref> گویای اهتمام ویژه آن حضرت به حج و عمره است. حتی به نقلی امام، در دوران نوجوانی، سفر حج داشته است.<ref>الکافی، ج2، ص86</ref>


==خانه امام صادق در مکه و مدینه==
روایات پرشماری از امام صادق(ع) درباره آداب و مناسک حج نقل شده است. نقش آن حضرت در تبیین مسائل حج به حدی است که به نقل از ابوحنیفه، اگر جعفر بن محمد نبود، مردم مناسک حج خود را نمی‌دانستند.<ref>من لایحضره الفقیه، ج2، ص519</ref> منابع روایی بابی را به حج اختصاص داده‌اند که روایات آن غالباً از امام صادق(ع)است. برخی محققان، این روایات را به صورت مستقل جمع‌آوری کرده‌اند.<ref>الانبیاء و الائمه، ص386</ref>
{{اصلی|خانه امام صادق (ع)}}
امام صادق7 در مکه، نزديک دارالعجله سمت صفا و مروه، خانه‌اي داشت که نزديک دار ابي‌سعيد واقع شده بود. طبق قولي، چنان‌که گذشت، اين منزل زادگاه آن حضرت بود. شفاء الغرام، ج1، ص360. آن حضرت در مدينه نيز منزلي داشت که فاطميان مصر، در حکومت الحاکم، آن را که در حال ويراني و متروک بود، گشودند و مصحف، شمشير، کساء،
و برخي ديگر از اشيای آن را به مصر منتقل کردند. المنتظم، ج15، ص71؛ البداية و النهايه، ج11، ص342 همچنين براي آن حضرت باغ و مزرعه‌اي پيرامون مدينه ثبت شده است وسائل الشيعه، ج17، ص39؛ بحار الانوار، ج47، ص57
که کارگرانی در آن‌ها برای آن حضرت
کار می‌کردند. فروع الکافي، ج5، ص289؛ بحار الانوار، ج47، ص57.
گرچه منابع شمار دفعات حج‌گزاري امام صادق7 را گزارش نکرده‌اند، اما زندگي کردن آن حضرت در مدينه و حضور مستمر و مداوم ايشان در موسم حج حج الانبياء و الائمه، ص341-343.، گوياي اهتمام ويژه آن حضرت به حج و عمره است. حتي به نقلي امام، در دوران نوجواني، سفر حج داشته است. الکافي، ج2، ص86


==تعالیم امام درباب حج==
امام درباره اهمیت و لزوم فراگیری احکام و مناسک حج، که قبولی آن در انجام درست اعمال است، به زراره (از اصحاب امام) -که گفته بود حدود چهل سال است که از شما درباره حج می‌پرسم و شما فتوا می‌دهید- یادآور شد: «خانه‌ای که بیش از دو هزار سال پیش از پیدایش آدم حج گزارده می‌شد، در ۴۰ سال مسائل آن پایان نمی‌پذیرد».<ref>من لایحضره الفقیه، ج2، ص519</ref>
روايات پرشماري از امام صادق7 درباره آداب و مناسک حج نقل شده است. نقش آن حضرت در تبيين مسائل حج به حدي است که به نقل از ابوحنيفه، اگر جعفر بن محمد نبود، مردم مناسک حج خود را نمي‌دانستند. من لايحضره الفقيه، ج2، ص519 منابع روايي بابي را به حج اختصاص داده‌اند که روايات آن غالباً از امام صادق7 است. برخي محققان، اين روايات را به صورت مستقل جمع‌آوري کرده‌اند. حج الانبياء و الائمه، ص386 امام درباره اهميت و لزوم فراگيري احکام و مناسک حج، که قبولي آن در انجام درست اعمال است، به زراره (از اصحاب امام) -که گفته بود حدود چهل سال است که از شما درباره حج مي‌پرسم و شما فتوا مي‌دهيد- يادآور شد: «خانه‌اي که بيش از دو هزار سال پيش از پيدايش آدم حج گزارده مي‌شد، در 40 سال مسائل آن پايان نمي‌پذيرد». من لايحضره الفقيه، ج2، ص519
==اهمیت حج==
از آن حضرت در باب اهميت حج رواياتي نقل شده که در آن‌ها حج برترین راه از راه‌های خدا و همرتبه جهاد دانسته شده است. دعائم الاسلام، ج1، ص 293؛  الکافي، ج4، ص253. آن حضرت حج را آن را آزمايشي از سوي خدا، براي ميزان طاعت بندگان، عنوان کرده و پابرجايي دين را به برپايي کعبه منوط کرده است. علل الشرائع، ج2، ص89؛ مسند الامام الصادق، ج13، ص416 امام7 بهره‌مندي از منافع گوناگون تجاري، فراگيري معارف و احاديث رسول خدا9، را از حکمت‌هاي حج خوانده است. وسائل الشيعه، ج11، ص14
از آثار و برکات حج در سخنان امام صادق می‌توان به، پاک شدن از گناه وسائل الشيعه، ج11، ص109.، نورانيت الکافي، ج4، ص255. ؛ همنشيني با پيامبران و صالحان من لايحضره الفقيه، ج2، ص235، در امان بودن از عذاب الامالي، طوسي، ص668، نوشته شدن حسنه از ابتداي حرکت و افزايش درجه حج‌گزار ، نجات از آتش، حفظ خانواده و اموال الکافي، ج4، ص253، افزايش مال و روزي الکافي، ج4، ص252، استجابت دعا الکافي، ج2، ص509 است.
==آداب سفر حج در سخنان امام==
با توجه به لزوم پاک کردن خانه دل، پيش از ورود به حرمين شريف، امام در روايتي توبه و استغفار را هنگام اراده حج يادآور شده، فرمود: «هرگاه اراده حج کردي با آب توبه خالص، گناهانت را بشوي». مصباح الشريعه، ص142آن حضرت همچنين به انجام حج، با مال پاک، تأکيد کرده است. وسائل الشيعه، ج12، ص60امام درباره استطاعت حج در پاسخ سؤال کننده‌اي که از آيه شريفه: (وَ لِلَّهِ عَلَى النَّاسِ حِجُّ الْبَيْتِ مَنِ اسْتَطاعَ إِلَيْهِ سَبِيلاً) پرسيده بود، مقدار مال را به اندازه‌اي دانست که بتواند با بخشي از آن حج انجام داده و بخشي را نيز براي خوراک خانواده‌اش باقي بگذارد. وسائل الشيعه، ج11، ص37امام صادق7 مراقبت از دارايي و اثاثيه را در سفر حج متذکر شده، و در پاسخ صفوان جمال که از آن حضرت درباره بستن نفقه به کيسه‌‌اي در کمرش پرسيده بود آن را بي‌اشکال دانست، و حفظ نفقه را از توانمندي مسافر دانست. وسائل الشعيه، ج11، ص419.  امام حتي دراهم داراي تصوير در هميان را در حال احرام جايز دانسته و يادآوري کرده است که آن‌ها، پس از خداوند، تکيه‌گاه مسافر است. من لايحضره الفقيه، ج2، ص280
بر اساس روايتي از امام صادق7 شايسته است مسافر حج، سفر حج خود را به اطلاع برادران ديني خود برساند. آنان نيز لازم است هنگام بازگشت حاجي به ديدن وي بيايند. وسائل الشيعه، ج11، ص448.
بديهي است که چنين اقدامي موجب زدودن تيرگي‏ها و کدورت‏ها از دل انسان‏ها است. آن حضرت، ضمن توصيه به داشتن همراه در سفر و پرهيز دادن از تنها سفر کردن آداب سفر حج، ص45، درباره انتخاب همراهان شايسته و هم‌شأن يادآور شد: «با کسي همسفر شو که موجب افتخار و زينت تو باشد و با آن کس که تو باعث افتخار او باشي، همراهي مکن». وسائل الشيعه، ج11، ص412؛ ج12، ص413
در سخنان امام صادق به وصیت پیش از سفر وسائل الشيعه، ج11، ص369 و صدقه دادن پیش وسائل الشيعه، ج11، ص375 و پس از مناسک حج الکافي، ج4، ص533توصیه شده است. همچنين امام صادق7، به نقل از رسول خدا9، نماز خواندن پيش از سفر و آغاز آن با نماز را بهترين عمل برشمرده است. وسائل الشيعه، ج11، ص379 امام7 دعا خواندن هنگام خروج براي سفر مکه وسائل الشيعه، ج8، ص303؛ المحاسن، ج2، ص88و به همراه داشتن نيازمندي‌هاي سفر، مانند دارو، نخ خياطي و سوزن من لايحضره الفقيه، ج2، ص185 و همراه داشتن توشه پاکيزه و بخشش آن را به همراهان، از جوانمردي دانسته است. وسائل الشيعه، ج11، ص424 نيز آن حضرت به برداشتن تربت امام حسين7 توصيه کرده و آن را براي در امان ماندن از ترس، مفيد دانسته است. وسائل الشيعه، ج11، ص427 به نقل از آن حضرت، هنگام سوار شدن بر مرکب، مستحب است از خداوند سپاسگزاري کرده و دعاي: «الحمد لله الذي هدانا للاسلام...» خوانده شود. وسائل الشيعه، ج11، ص387
آن حضرت مسافر حج را به رعايت اخلاق اسلامي، همچون فروبردن خشم، گذشت کردن، لزوم پرهيز از خيانت، اختلاس، دزدي و ربا الکافي، ج5، ص124، سخاوت داشتن در سفر حج الکافي، ج4، ص286، پرهيز از ناسازگاري، آزار نرساندن به همسفران و ناديده گرفتن لغزش‌هاي آنان الکافي، ج2، ص354توصيه کرده و مهرورزي را، به نقل از پيامبر9، موجب استحکام دوستي دانسته است. الکافي، ج2، ص642امام صادق7 از دلايل جوانمردي در سفر را کتمان اسرار و رازداري پس از سفر بيان کرده است. تحف العقول، ص373؛ الامالي، مفيد، ص44 آن حضرت احترام به سالخوردگان را احترام به خدا الکافي، ج2، ص658 و سلام کردن به همسفران را موجب انس با يکديگر و سلام با صداي بلند را موجب عدم شائبه جواب ندادن دانسته است. الکافي، ج2، ص645  آن حضرت کمک به همسفران و نگهدارنده اثاثيه طواف‌کنندگان را داراي اجر بيشتري از آنان الکافي، ج4، ص545و حتي پرستاري و در کنار بيمار بودن و مدارا با بيمار را برتر از نماز خواندن در مسجد (نبوي) دانسته است. الکافي، ج4، ص546آن حضرت در روايتي، ماندن سه روز در کنار بيمار را از حقوق مسافر بر شمرده است. بحار الانوار، ج73، ص273 اهميت حل مشکل همسفران در نظر امام به حدي است که آن حضرت، حتي قطع طواف واجب براي شتافتن به کمک همسفر را جايز دانسته است. الکافي، ج2، ص171-172داشتن ارتباط در سفر، مانند نامه‌نگاري با خانواده، خويشان و دوستان، از توصيه‌هاي امام صادق7 در سفر است. آثار الصادقين، ج8، ص293. 
امام صادق7 به حاجيان توصيه کرده که پيوسته مراقب وقت واجبات الهي باشند. مصباح الشريعه، ص48.
آن حضرت به خواندن نماز در مسجدالحرام و مسجدالنبي، که نماز در اولي يکصد هزار و در دومي ده هزار پاداش دارد، توصيه کرده است. الکافي، ج4، ص586 لزوم پرداختن به عبادت و غنيمت شمردن اوقات الکافي، ج2، ص86-87، شرکت در نماز جماعت غير شيعه الکافي، ج2، ص635، نظم صفوف بحار الانوار، ج83، ص18، رو به قبله نشستن - به تأسي از رسول خدا9 که بيشتر اوقات رو به قبله مي‌نشست- مکارم الاخلاق، ص26 خودداري از اسراف بحار الانوار، ج72، ص303، پرهيز از پرخوري و خواب زياد وسائل الشيعه، ج24، ص242، رعايت نکات بهداشتي مانند شستن دست‌ها، پيش و پس از صرف غذا فروع الکافي، ج6، ص290، و مسواک زدن که امام آن را از اخلاق انبيا برشمرده است بحار الانوار، ج73، ص131، از ديگر آداب سفر حج است.
تکرار کردن لبيک، با صداي بلند، براي مردان، پس از احرام در مسجد شجره، هنگام سوار شدن يا پياده شدن از مرکب، در سرازيري و بلندي، برخورد با سواره، هنگام سحر و قطع لبيک با ديدن خانه خدا از ديگر سفارش‌هاي امام صادق7 درباره فرد محرم است. الحج و العمرة في الکتاب و السنه، ص182-184، 467امام صادق7 که خود و همراهانش، در منطقه فخّ غسل کرده بودند، به زائران
بيت الله الحرام، هنگام ورود به مکه، انجام غسل را سفارش کرده‌اند و در صورت عدم موفقيت، انجام آن را، هنگام ورود به حرم، يادآور شدند. الحج و العمرة في الکتاب و السنه، ص56-57
حرمت حرم نزد آن حضرت تا آن‌جا بود که از تأديب خادمان خود، در محدوده حرم، پرهيز داشت. قرب الاسناد، ص364امام7 تواضع را از آداب دخول به حرم مصباح المتهجد، ص679؛ السرائر، ج1، ص570. دانسته و يادآورشده است که مسافر کعبه، پس از نهادن اثاثيه خود در محل استقرارش الکافي، ج4، ص399-400.  و پس از غسل، کنار کعبه رفته تهذيب الاحکام، ج5، ص251 و از باب بني‌شيبه وارد شود. امام7 حکمت دخول از اين باب را دفن شدن بت بني‌شيبه، در فتح مکه (سال هشتم هجرت)، به دست امام علي7 دانسته، و اين نحوه ورود را سنت نبوي دانسته است الحج و العمرة في الکتاب و السنه، ص67 آن حضرت در محدوده حرم، اظهار بدهي بدهکار را سزاوار ندانسته است. الکافي، ج4، ص241.


امام صادق7 در آداب ورود به مسجدالحرام به موارد زير اشاره کرده‌اند: حرکت با پاي برهنه، داشتن خشوع و خضوع الکافي، ج4، ص401-402. ، طواف نکردن در حال خستگي، حرکت آرام و معتدل در طواف براي آزار نديدن ديگر طواف‌کنندگان الحج و العمرة في الکتاب و السنه، ص191، 193. ، خودداري از طواف مستحبي و دادن امکان براي کساني که طواف واجب انجام مي‌دهند، فرستادن تکبير و صلوات هنگام ازدحام براي استلام حجرالاسود و عدم استلام آن، و استلام آن هنگام خلوتي. الکافي، ج4، ص405، 407، 412
==جستار وابسته==
امام صادق7 به نماز و دعا خواندن بسيار در مسجدالحرام سفارش کرده الکافي، ج4، ص527و از «اِحتباء» (نشستن بر نشيمنگاه خود با حلقه زدن دست‌ها گرد زانو) منع فرموده است. الکافي، ج2، ص663
امام صادق7، در بيان آداب سعي بين صفا و مروه، ضمن توصيه به آرامش و وقار و نگاه به کعبه در بالاي صفا، حمد و ثناي الهي و يادآوري نعمت‌هاي الهي، ادعيه و اذکاري را، از جمله گفتن هفت مرتبه «اللهُ اکبَر»، «الحُمْدُ للهِ»، و «لا إِلهَ إِلَّا اللهُ» و سه مرتبه «لا الهَ الّا اللهُ، وَحْدَهُ لا شَريک لَهُ، لَهُ المُلک وَ لَهُ الحَمْدُ، يحْيي ويميتُ وَ هُوَ حَي لا يمُوتُ وَ هُوَ عَلی کلِّ شَيء قدِير» سفارش کرده‌اند. الحج و العمرة في الکتاب و السنه، ص205 از آن حضرت خواندن دعايي خاص در عرفات نقل شده است. اقبال الاعمال، ج2، ص73
امام صادق7 بازگشت نزد خانواده را، پس از انجام مناسک حج، مستحب، و دليل آن را شوق بازگشت دوباره به حج دانست. الحج و العمرة فی الکتاب و السنه، ص267.
آن حضرت همچنين ماندن يک روز پيش از حج را در مکه بهتر از دو روز ماندن پس از حج بيان کرده‌اند من لايحضره الفقيه، ج2، ص525 و در آداب خروج از مکه، صدقه دادن را موجب کفاره گناهان در حال احرام و مدت اقامت در مکه دانسته‌اند. الکافي، ج4، ص530آن حضرت همچنين سفارش کرده که وداع کعبه با طواف، و در صورت امکان استلام حجرالاسود در هر شوط، و نيز استلام رکن يماني و خواستن بهشت از خدا، انجام شود. گزارش شده، امام صادق7، هنگام وداع خانه خدا، مدت زيادي را به سجده مي‌افتاد
و پس از آن از مسجد خارج مي‌شد. الکافي، ج4، ص531
امام صادق7 شريک کردن ديگران را در حج نوعي صله رحم و داراي پاداش حجي همانند حج دانست. الکافي، ج4، ص316؛ وسائل الشيعه، ج8، ص143
بنا به روايتي از امام صادق7، آن حضرت زيارت حرم معصومين: در مدينه را وسيله کمال و اتمام حج علل الشرائع، ج2، ص459و زيارت رسول خدا9 را همسنگ زيارت خدا در عرش عنوان کرد. الکافي، ج4، ص548.


بنا به روايتي، امام صادق7، هديه حج را جزو حج دانست من لايحضره الفقيه، ج2، ص225.و فرمود: «هنگامي که يکي از شما به مسافرت رفت، موقع برگشتن، به هر مقدار که براي او امکان دارد، هرچند يک سنگ، براي خانواد خود هديه بياورد». وسائل الشيعه، ج11، ص459
*[[مقام امام جعفر صادق (حله)]]
امام خوشامدگويي به حاجي و مصافحه با او را مانند کسي دانسته که حجرالاسود را لمس کرده باشد. ثواب الاعمال، ص50.
*[[مقام امام جعفر صادق (کربلا)]]
در حديث ديگر، آن حضرت، ثواب معانقه با حاجي را همچون ثواب استلام حجرالاسود دانسته است من لايحضره الفقيه، ج2، ص147
امام صادق7 انجام عمره در هر يک از ماه‌هاي سال را روا، اما عمره رجبيه را برتر مي‌دانست. الکافي، ج4، ص536؛ من لايحضره الفقيه، ج2، ص453 در نقلي آن حضرت، براي انجام عمره، منتظر بيست سوم رمضان مي‌شد، آن‌گاه احرام بسته و مشغول مناسک مي‌شد. الکافي، ج4، ص536 بنا به روايتي از آن امام، انجام عمره در اين ماه معادل يک حج است. الکافي، ج4، ص548 امام صادق7 مقصود از آيه (وَ أَتِمُّوا الْحَجَّ وَ الْعُمْرَةَ لِلَّهِ) را انجام آن‌ها و پرهيز از هر چيزي که محرم در اين دو از آن پرهيز مي‌کند، تفسير کرد. الکافي، ج4، ص264
==توصيف حرمين در سخن امام==
امام صادق7 در روايتي، مکه را دوست‌داشتني‌ترين زمين نزد خداوند دانسته که خاک، سنگ، درخت، کوه و آبي محبوب‌تر از آن‌ها نيست. الکافي، ج2، ص243.
آن حضرت وجه تسميه کعبه و مربع بودن آن را بدان جهت دانسته که کعبه در مقابل بيت‌المعمور، که به شکل مربع است، استقرار گرفته و غرض خدا بر اذکار: «سبحان الله، الحمد لله و لا اله الا الله»، استوار است. علل الشرائع، ج2، ص398
در سخني از امام صادق7 رکن يماني دري از درهاي بهشت است که از هنگام گشوده شدنش، بسته نشده است. علل الشرائع، ج4، ص409آن حضرت بوسيدن و استلام حجرالاسود را، در صورتي که ازدحام نباشد، توصيه کرده و فرموده است: «در وقت ازدحام، از دور بر او تکبير بگويند». نک: الکافي، ج4، ص404؛ تهذيب الاحکام، ج5، ص103از نظر امام صادق7، استلام حجرالاسود از زنان برداشته شده است. من لايحضره الفقيه، ج2، ص326.


به نقل امام7، حِجر اسماعيل، محل سکونت حضرت اسماعيل و نيز محل دفن او و مادرش هاجر بوده است. الکافي، ج4، ص210آن حضرت ملتزم را جايي دانسته که اگر بنده‏اي در آن‌جا به گناهانش اعتراف و طلب استغفار کند، بخشوده مي‌شود. الکافي، ج4، ص410.  امام صادق7 مسعي را جايي معرفي کرده که روي زمين دوست‌داشتني‌تر از آن نبوده و فلسفه آن را تحقير زورگويان در آن‌جا دانسته است. الکافي، ج4، ص434در روايتي از امام صادق7 نامگذاري اين سرزمين به عرفات از اين رو بوده که جبرئيل، در ظهر عرفه، به ابراهيم7 ابلاغ کرد تا به گناهان خود اعتراف کرده و مناسک را بشناسد. الکافي، ج4، ص436
==پانویس==
==پانویس==
{{پانویس}}
{{پانویس}}
==منابع==
{{دانشنامه
| آدرس = http://hzrc.ac.ir/haj-haramein
| عنوان = امام صادق
| نویسنده = محمود سامانی
}}
{{منابع}}
* '''الاتحاف بحبّ الاشراف''': عبدالله بن محمد الشبراوي، به کوشش سامي، دار الکتاب الاسلامي، 1423ق؛
* '''اعلام الوري باعلام الهدي''': الفضل بن الحسن الطبرسي (468-548ق.)، تصحيح مؤسسة آل البيت لاحياء التراث، قم، مؤسسة آل البيت لاحياء التراث، 1417ق؛
* '''الامام الصادق''': محمد حسن المظفر، بيروت، دار الزهرا، 1397ق؛
* '''انساب الاشراف''': احمد بن يحيي البلاذري (م.279ق.)، تحقيق سهيل صادق زکار و رياض زرکلي، بيروت، دار الفکر، 1417ق؛
* '''بحار الانوار الجامعة لدرر اخبار الائمة الاطهار''': محمد باقر المجلسي (1037-1110ق.)، تصحيح محمدباقر بهبودي و سيد ابراهيم ميانجي و سيد محمدمهدي موسوي خرسان، بيروت، دار احياء التراث العربي و مؤسسة الوفاء، 1403ق؛
* '''البداية و النهاية في التاريخ''': اسماعيل بن عمر بن کثير (700-774ق.)، بيروت، دار الفکر، 1407ق؛
* '''تاريخ الطبري''' (تاريخ الامم و الملوک): محمد بن جرير الطبري (224-310ق.)، تحقيق محمد ابوالفضل ابراهيم، بيروت، دار احياء التراث العربي؛
* '''التاريخ الکبير''': محمد بن اسماعيل البخاري (م.256ق.)، بيروت، دار الفکر، 1407ق؛
* '''تاريخ مکة المشرفه و المسجدالحرام و المدينة الشريف''': محمد بن احمد الملکي الحنفي (م.854ق.) تحقيق علا ابراهيم الازهري و ايمن نصرالله الازهري، بيروت، دار الکتب العلميه، 1418ق؛
* '''الجامع اللطيف في فضل مکة و اهلها و بناء البيت الشريف''': محمد بن ظهيره (م.986ق.) مصحح علي عمر، قاهره، مکتبة الثقافة الدينيه، 1423ق؛
* '''حج الانبياء و الائمه''': تحقيق معاونت آموزش و پژوهش حوزه نمايندگي ولي فقيه، اخراج حيدر الخزرجي، تهران، مشعر، 1416ق؛
* '''دلايل الامامه''': محمد بن جرير الطبري شيعي (قرن4ق.)، تهران، بنياد بعثت، 1413ق؛
* '''رجال الکشي''' (اختيار معرفة الرجال): محمد بن حسن الطوسي (385-460ق.)، تحقيق حسن مصطفوي، دانشگاه مشهد، 1348ش؛
* '''روضة الواعظين''': ابن الفتال نيشابوري (م.508ق.)، قم، الرضي، 1375ق؛
* '''روضة الواعظينو نقش آن در عصر ائمه''': محمدرضا جباري، قم، مؤسسه امام خميني=، 1382ش؛
* '''الطبقات الکبري''': محمد بن سعد (م.230ق.)، بيروت، دار الصادر، 1409ق؛
* '''العقد الثمين''': محمد بن احمد التقي الفاسي (م.832ق.)، تصحيح محمد عبدالقادر عطا، بيروت، دار الکتب العلميه، 1419ق؛
* '''علل الشرائع و الاحکام''': محمد بن علي بن بابويه (شيخ صدوق) (311-381ق.)، به کوشش سيد محمد صادق بحرالعلوم، نجف، مکتبة الحيدريه، 1385ق؛
* '''الفصول المهمة في معرفة الائمه''': علي ابن محمد بن صباغ مالکي، (م.855ق.)، تحقيق دارالحديث، قم، دار الحديث، 1422ق؛
* '''الکافي''': محمد بن يعقوب کليني (م.329ق.)، به کوشش علي‌اکبر غفاري، تهران، اسوه، 1418ق؛
* '''کشف الارتياب''': سيد محسن الامين (م.1371ق.)، به کوشش سيد حسن امين، قم، مکتبة الحرمين، 1382ق؛
* '''کمال‌الدين و تمام النعمه''': محمد ابن علي بن بابويه (شيخ صدوق) (311-381ق.)، به کوشش علي‌اکبر غفاري، قم، دفتر انتشارات اسلامي، 1405ق؛
* '''المستجاد من الارشاد''': ابومنصور حسن بن ابويوسف حلي (م.726ق.)، قم، انتشارات کتابخانه آيت‌الله العظمي مرعشي نجفي، 1406ق؛
* '''مسند الامام احمد بن حنبل''': احمد بن حنبل (م.241ق.)، بيروت، دار الصادر، بي‌تا؛ مسند الامام الصادق: عزيز الله عطاردي، تهران، عطارد، 1384ش؛
* '''مطالب السوول في مناقب آل الرسول''': محمد بن طلحة الشافعي (م.652ق.) اشراف عبدالعزيز الطباطبايي، بيروت، البلاغ، 1419ق؛
* '''من لايحضره الفقيه''': محمد بن علي بن بابويه (شيخ صدوق) (311-381ق.)، تحقيق و تصحيح علي‌اکبر غفاري، قم، دفتر انتشارات اسلامي، چاپ دوم، 1404ق؛
* '''مناقب آل ابوطالب''': ابن شهر آشوب (م.588ق.)، عده‌اي از اساتيد، نجف، مکتبة الحيدريه، 1376ق؛
* '''مناقب و مراثي اهل بيت''': احمد احمدي بيرجندي (م.1377ش.)، مشهد، آستان قدس رضوي، 1384ش؛
* '''المنتظم في تاريخ الملوک و الامم''': عبدالرحمن بن علي ابن الجوزي (م.597ق.)، به کوشش محمد عبدالقادر عطا و مصطفي عبدالقادر عطا و نعيم زرزور، بيروت، دار الکتب العلميه، 1412ق؛
* '''وسائل الشيعه''' (تفصيل وسائل الشيعة الي تحصيل مسائل الشريعه): محمد بن الحسن الحر العاملي (1033-1104ق.)، به کوشش عبدالرحيم رباني شيرازي، بيروت، دار احياء التراث العربي، 1403ق؛
[[رده:امام صادق(ع)]]
[[رده:مدفونان در بقیع]]
[[رده:مقاله‌های تکمیل‌شده]]

نسخهٔ کنونی تا ‏۲۴ اکتبر ۲۰۲۴، ساعت ۱۲:۳۸

امام صادق(ع)
مشخصات فردی
نام کامل محمد بن جعفر
کنیه ابو عبدالله
لقب صادق
نسب بنی‌هاشم
زادروز ۱۷ ربیع الاول سال ۸۳ قمری
زادگاه مدینه
فرزندان امام کاظم(ع)
خویشان سرشناس نواده امام علی(ع)
تاریخ درگذشت ۲۵ شوال سال ۱۴۵ قمری
محل درگذشت مدینه
درگذشت/شهادت مسمومیت به فرمان منصور عباسی
آرامگاه مدینه، قبرستان بقیع
مشخصات دینی
نقش‌های برجسته امام ششم شیعیان
حج و زیارت
مقام علمی بنیانگذار فقه جعفری

امام صادق(ع)، جعفر بن محمد، فرزند امام باقر(ع) و از نوادگان امام علی(ع)، ششمیـن امام شیعیان، یکی از چهار امام مدفون در قبرستان بقیع در شهر مدینه است. مجموعه سخنان و احادیث آن حضرت در امور فقهی و اخلاقی مرتبط به حج، بنیاد دانش فقهی حج نزد شیعیان را فراهم آورده است.

امام صادق(ع)از نظر علمی چهره‌ای برجسته نزد مسلمانان اعم از شیعه و سنی بوده است. احادیث نقل شده از آن حضرت بیش از سایر امامان شیعه است و آن حضرت به سبب تاثیر گسترده‌ای که در آموزش شیعیان و شکل‌گیری فقه شیعی داشته، با عنوان رییس مذهب شیعه و بنیان‌گذار مذهب فقهی جعفری شناخته می‌شود. امام صادق بیشتر عمر خود را در شهر مدینه زندگی کرد.

زندگی‌نامه[ویرایش | ویرایش مبدأ]

ابوعبدالله جعفر بن محمد بن علی بن الحسین امام صادق(ص) بنا بر قول مشهور نزد شیعه، در سال 83[۱] و به نقل اهل سنت سال ۸۰ هجری در مدینه[۲] متولد شد.[۳] مادرش فاطمه ام فروه، دختر قاسم بن محمد بن ابوبکر، و جده مادری‌اش اسماء بنت عبدالرحمن بن ابی‌بکر بود.[۴] معروف‌ترین کنیه آن حضرت ابوعبدالله (به اعتبار فرزندش عبدالله افطح) است.[۵]

لقب صادق از سوی شماری از شاگردان امام، مانند مالک بن انس[۶] و نیز در منابع اهل سنت، مانند «مسند احمد» در سده سوم، دیده می‌شود[۷] بنابر روایاتی رسول خدا(ص)، ضمن پیشگویی تولد آن حضرت، سفارش کرده بود او را صادق بنامند.[۸]

امامت[ویرایش | ویرایش مبدأ]

امام صادق(ع)، به عنوان فرزند ارشد امام باقر(ع)، امامت را، به نص جلی در سال ۱۱۴ق. عهده‌دار شد. امام باقر(ع) از امام صادق(ع) با تعبیر: «هذا خیر البریه بعدی» و«هذا و الله قائم آل محمد» یاد کرده است.[۹] امام باقر(ع) همچنین هنگام شهادت و در حضور چند نفر، به عنوان شهود، وصایت امام صادق(ع) را ابلاغ و مکتوب کرد.[۱۰]

امام صادق، به سبب عمر طولانی نسبت به دیگر امامان، به شیخ الائمه نامبردار شده است.[۱۱] قول مشهور، سن امام را ۶۵ سال،[۱۲] و برخی اقوال دیگر ۶۷ و ۶۸ سال دانسته‌اند.[۱۳] دوران امامتش از سال ۱۱۴ تا سال ۱۴۸ق.، به مدت ۳۴ سال ادامه یافت.[۱۴]

بنا بر قول مشهور شیعه، آن حضرت در سال ۱۴۸ق. در ۲۵ شوال یا نیمه آن ماه، در ۶۵ سالگی درگذشت. بنابر برخی منابع آن حضرت به سبب مسمومیت به دستور منصور عباسی، در مدینه به شهادت رسید.[۱۵] برخی منابع نیز رحلت امام(ع) را طبیعی دانسته‌اند.[۱۶]

جایگاه علمی[ویرایش | ویرایش مبدأ]

امام صادق افزون بر جایگاه محوری میان شیعیان امامیه، نزد اهل سنت نیز مقامی رفیع داشت؛ به گونه‌ای که چهره‌های شاخص آنان، امام صادق(ع) را از برترین سادات اهل بیت در دانش و فضل دانسته[۱۷] و با تعبیر بزرگ علویان و شیخ بنی‌هاشم[۱۸] یاد کرده‌اند.

فقه شیعه عمدتاً بر روایات به‌جای مانده از امام صادق(ع) مبتنی‌است؛ به همین جهت مکتب فقهی شیعیان دوازده امامی را مذهب جعفری نیز می‌نامند. تعداد راویان از امام، به اختلاف تا ۴۰۰۰ نفر دانسته شده است.[۱۹]

امام صادق در مکه و مدینه[ویرایش | ویرایش مبدأ]

محل تولد امام[ویرایش | ویرایش مبدأ]

در این که زادگاه امام صادق مدینه بوده اختلاف نیست. مطابق قولی تأیید نشده، زادگاه حضرت در مکه، در خانه‌ای معروف به دار ابی سعید، نزدیک دارالعجله (سمت صفا و مروه) بوده است. تقی‌الدین فاسی ، تاریخ‌نگار مکه در سده نهم، کتیبه‌ای در این خانه دیده که بر آن نوشته شده بود: «هذا مَولدُ جَعفر الصّادق علیه السلام و دَخَلَهُ النَّبی صلی الله علیه و آله». این خانه در سال ۶۲۳ق. در امارت اشراف حسنی تعمیر گردید. بنابر قولی این خانه زادگاه جعفر طیار بوده است.[۲۰] پس از تسلط آل سعود بر مکه، همراه دارالعجله، تخریب شد.[۲۱]

زندگی در مدینه[ویرایش | ویرایش مبدأ]

امام صادق(ص) بیشتر زندگی خود را در مدینه سپری کرد. امام صادق(ع) با حاکمان انتصابی اموی و عباسی متعددی در مدینه هم‌عصر بود. در عصر عباسیان امام با امیرانی هم‌عصر بود که یکی از آن‌ها، داوود بن علی، عموی سفاح و منصور عباسی بود.[۲۲] در زمان او بود که معلی بن خنیس، یکی از صحابه امام صادق، به دست رئیس شرطه مدینه کشته شد.[۲۳]

خانه امام صادق در مدینه[ویرایش | ویرایش مبدأ]

آن حضرت در مدینه نیز منزلی داشت که فاطمیان مصر، در حکومت الحاکم، آن را که در حال ویرانی و متروک بود، گشودند و مصحف، شمشیر، کساء، و برخی دیگر از اشیای آن را به مصر منتقل کردند.[۲۴] همچنین برای آن حضرت باغ و مزرعه‌ای پیرامون مدینه ثبت شده است.[۲۵]

مزار امام در بقیع[ویرایش | ویرایش مبدأ]

مدفن امام صادق(ع) در بقیع و کنار قبر پدر و جدشان امام حسن(ع) واقع شده است.[۲۶] گزارش‌ها نشان می‌دهد، از سده ششم و حتی پیش‌تر، گنبد و ضریحی برای ائمه بقیع از جمله امام صادق(ع)، ساخته شده بود[۲۷] که در سال ۱۳۴۴ قمری، پس از سلطه آل سعود بر حرمین، تخریب شد.[۲۸]

توصیف حرمین در سخن امام[ویرایش | ویرایش مبدأ]

امام صادق(ع) در روایتی، مکه را دوست‌داشتنی‌ترین زمین نزد خداوند دانسته که خاک، سنگ، درخت، کوه و آبی محبوب‌تر از آن‌ها نیست.[۲۹] آن حضرت وجه تسمیه کعبه و مربع بودن آن را بدان جهت دانسته که کعبه در مقابل بیت‌المعمور، که به شکل مربع است، استقرار گرفته و غرض خدا بر اذکار: «سبحان الله، الحمد لله و لا اله الا الله»، استوار است.[۳۰]در سخنی از امام صادق(ع) رکن یمانی دری از درهای بهشت است که از هنگام گشوده شدنش، بسته نشده است.[۳۱]امام صادق(ع) مسعی را جایی معرفی کرده که روی زمین دوست‌داشتنی‌تر از آن نبوده و فلسفه آن را تحقیر زورگویان در آن‌جا دانسته است.[۳۲] در روایتی از امام صادق نامگذاری عرفات از این رو بوده که جبرئیل، در ظهر عرفه، به ابراهیم ابلاغ کرد تا به گناهان خود اعتراف کرده و مناسک را بشناسد.[۳۳]

امام صادق(ع) و مناسک و آداب حج[ویرایش | ویرایش مبدأ]

گرچه منابع شمار دفعات حج‌گزاری امام صادق(ع) را گزارش نکرده‌اند، اما زندگی کردن آن حضرت در مدینه و حضور مستمر و مداوم ایشان در موسم حج[۳۴] گویای اهتمام ویژه آن حضرت به حج و عمره است. حتی به نقلی امام، در دوران نوجوانی، سفر حج داشته است.[۳۵]

روایات پرشماری از امام صادق(ع) درباره آداب و مناسک حج نقل شده است. نقش آن حضرت در تبیین مسائل حج به حدی است که به نقل از ابوحنیفه، اگر جعفر بن محمد نبود، مردم مناسک حج خود را نمی‌دانستند.[۳۶] منابع روایی بابی را به حج اختصاص داده‌اند که روایات آن غالباً از امام صادق(ع)است. برخی محققان، این روایات را به صورت مستقل جمع‌آوری کرده‌اند.[۳۷]

امام درباره اهمیت و لزوم فراگیری احکام و مناسک حج، که قبولی آن در انجام درست اعمال است، به زراره (از اصحاب امام) -که گفته بود حدود چهل سال است که از شما درباره حج می‌پرسم و شما فتوا می‌دهید- یادآور شد: «خانه‌ای که بیش از دو هزار سال پیش از پیدایش آدم حج گزارده می‌شد، در ۴۰ سال مسائل آن پایان نمی‌پذیرد».[۳۸]

جستار وابسته[ویرایش | ویرایش مبدأ]

پانویس[ویرایش | ویرایش مبدأ]

  1. ↑ الکافی، ج1، ص472؛ الارشاد، ج2، ص179؛ وفیات الاعیان، ج1، ص327؛ دلائل الامامه، ص245
  2. ↑ تاریخ الکبیر، ج2، ص198؛ مشاهیر علماء الامصار، ص206،
  3. ↑ وفیات الاعیان، ج1، ص327؛ روضة الواعظین، ج1، ص212
  4. ↑ الطبقات الکبری، ج5، ص320؛ الارشاد، ج2، ص176
  5. ↑ مطالب السوول، ص284؛ الاتحاف بحب الاشراف، ص293
  6. ↑ الامام الصادق، ج1، ص77، 239؛ بحار الانوار، ج96، ص182؛ حلیة الابرار، ج4، ص15 ،
  7. ↑ مسند الامام احمد بن حنبل، ج5، ص122.
  8. ↑ کمال الدین، ص319؛ علل الشرائع، ج1، ص234
  9. ↑ الارشاد، ج2، ص181؛ اعلام الوری، ج1، ص517-519؛ الفصول المهمه، ج2، ص909.
  10. ↑ الکافی، ج1، ص307؛ الارشاد، ج2، ص181؛ المستجاد، ص175-176
  11. ↑ سیری در سیره ائمه، ص36؛ مناقب و مراثی اهل بیت، ص192.
  12. ↑ الکافی، ج1، ص472، 475؛ الارشاد، ج2، ص180.
  13. ↑ دلائل الامامه، ص246
  14. ↑ الکافی، ج1، ص475؛ الارشاد، ج2، ص180؛ مناقب آل ابی‌طالب، ج3، ص399
  15. ↑ دلائل الامامه، ص ۲۴۶
  16. ↑ الارشاد، ج2، ص193.
  17. ↑ وفیات الاعیان، ج1، ص327؛ مطالب السوول، ص283
  18. ↑ سیر اعلام النبلاء، ج6، ص255
  19. ↑ الارشاد، ج2، ص179؛ الامام الصادق و مذاهب الاربعه، ج2، ص61
  20. ↑ شفاء الغرام، ج1، ص360؛ تاریخ مکة المشرفه، ص186
  21. ↑ العقد الثمین، ج1، ص263؛ الجامع اللطیف، ص288؛تحصیل المرام، ج1، ص545
  22. ↑ انساب الاشراف، ج3، ص83؛ تاریخ الطبری، ج7، ص458
  23. ↑ تاریخ الیعقوبی، ج2، ص333؛ رجال الکشی، ص379-380؛ مسند الامام الصادق، ج4، ص533
  24. ↑ المنتظم، ج15، ص71؛ البدایة و النهایه، ج11، ص342
  25. ↑ وسائل الشیعه، ج17، ص39؛ بحار الانوار، ج47، ص57
  26. ↑ الارشاد، ج2، ص180؛ دلائل الامامه، ص246؛ الفصول المهمه، ج2، ص1093
  27. ↑ پنجاه سفرنامه، ج2، ص441، 587؛ ج3، ص99، 440-441
  28. ↑ کشف الارتیاب، ص55، 287
  29. ↑ الکافی، ج2، ص243.
  30. ↑ علل الشرائع، ج۲، ص۳۹۸
  31. ↑ علل الشرائع، ج4، ص409
  32. ↑ الکافی، ج4، ص434
  33. ↑ الکافی، ج4، ص436
  34. ↑ حج الانبیاء و الائمه، ص341-343.
  35. ↑ الکافی، ج2، ص86
  36. ↑ من لایحضره الفقیه، ج2، ص519
  37. ↑ الانبیاء و الائمه، ص386
  38. ↑ من لایحضره الفقیه، ج2، ص519

منابع[ویرایش | ویرایش مبدأ]

محتوای این مقاله برگرفته شده از: دانشنامه حج و حرمین شریفین مدخل امام صادق.
  • الاتحاف بحبّ الاشراف: عبدالله بن محمد الشبراوي، به کوشش سامي، دار الکتاب الاسلامي، 1423ق؛
  • اعلام الوري باعلام الهدي: الفضل بن الحسن الطبرسي (468-548ق.)، تصحيح مؤسسة آل البيت لاحياء التراث، قم، مؤسسة آل البيت لاحياء التراث، 1417ق؛
  • الامام الصادق: محمد حسن المظفر، بيروت، دار الزهرا، 1397ق؛
  • انساب الاشراف: احمد بن يحيي البلاذري (م.279ق.)، تحقيق سهيل صادق زکار و رياض زرکلي، بيروت، دار الفکر، 1417ق؛
  • بحار الانوار الجامعة لدرر اخبار الائمة الاطهار: محمد باقر المجلسي (1037-1110ق.)، تصحيح محمدباقر بهبودي و سيد ابراهيم ميانجي و سيد محمدمهدي موسوي خرسان، بيروت، دار احياء التراث العربي و مؤسسة الوفاء، 1403ق؛
  • البداية و النهاية في التاريخ: اسماعيل بن عمر بن کثير (700-774ق.)، بيروت، دار الفکر، 1407ق؛
  • تاريخ الطبري (تاريخ الامم و الملوک): محمد بن جرير الطبري (224-310ق.)، تحقيق محمد ابوالفضل ابراهيم، بيروت، دار احياء التراث العربي؛
  • التاريخ الکبير: محمد بن اسماعيل البخاري (م.256ق.)، بيروت، دار الفکر، 1407ق؛
  • تاريخ مکة المشرفه و المسجدالحرام و المدينة الشريف: محمد بن احمد الملکي الحنفي (م.854ق.) تحقيق علا ابراهيم الازهري و ايمن نصرالله الازهري، بيروت، دار الکتب العلميه، 1418ق؛
  • الجامع اللطيف في فضل مکة و اهلها و بناء البيت الشريف: محمد بن ظهيره (م.986ق.) مصحح علي عمر، قاهره، مکتبة الثقافة الدينيه، 1423ق؛
  • حج الانبياء و الائمه: تحقيق معاونت آموزش و پژوهش حوزه نمايندگي ولي فقيه، اخراج حيدر الخزرجي، تهران، مشعر، 1416ق؛
  • دلايل الامامه: محمد بن جرير الطبري شيعي (قرن4ق.)، تهران، بنياد بعثت، 1413ق؛
  • رجال الکشي (اختيار معرفة الرجال): محمد بن حسن الطوسي (385-460ق.)، تحقيق حسن مصطفوي، دانشگاه مشهد، 1348ش؛
  • روضة الواعظين: ابن الفتال نيشابوري (م.508ق.)، قم، الرضي، 1375ق؛
  • روضة الواعظينو نقش آن در عصر ائمه: محمدرضا جباري، قم، مؤسسه امام خميني=، 1382ش؛
  • الطبقات الکبري: محمد بن سعد (م.230ق.)، بيروت، دار الصادر، 1409ق؛
  • العقد الثمين: محمد بن احمد التقي الفاسي (م.832ق.)، تصحيح محمد عبدالقادر عطا، بيروت، دار الکتب العلميه، 1419ق؛
  • علل الشرائع و الاحکام: محمد بن علي بن بابويه (شيخ صدوق) (311-381ق.)، به کوشش سيد محمد صادق بحرالعلوم، نجف، مکتبة الحيدريه، 1385ق؛
  • الفصول المهمة في معرفة الائمه: علي ابن محمد بن صباغ مالکي، (م.855ق.)، تحقيق دارالحديث، قم، دار الحديث، 1422ق؛
  • الکافي: محمد بن يعقوب کليني (م.329ق.)، به کوشش علي‌اکبر غفاري، تهران، اسوه، 1418ق؛
  • کشف الارتياب: سيد محسن الامين (م.1371ق.)، به کوشش سيد حسن امين، قم، مکتبة الحرمين، 1382ق؛
  • کمال‌الدين و تمام النعمه: محمد ابن علي بن بابويه (شيخ صدوق) (311-381ق.)، به کوشش علي‌اکبر غفاري، قم، دفتر انتشارات اسلامي، 1405ق؛
  • المستجاد من الارشاد: ابومنصور حسن بن ابويوسف حلي (م.726ق.)، قم، انتشارات کتابخانه آيت‌الله العظمي مرعشي نجفي، 1406ق؛
  • مسند الامام احمد بن حنبل: احمد بن حنبل (م.241ق.)، بيروت، دار الصادر، بي‌تا؛ مسند الامام الصادق: عزيز الله عطاردي، تهران، عطارد، 1384ش؛
  • مطالب السوول في مناقب آل الرسول: محمد بن طلحة الشافعي (م.652ق.) اشراف عبدالعزيز الطباطبايي، بيروت، البلاغ، 1419ق؛
  • من لايحضره الفقيه: محمد بن علي بن بابويه (شيخ صدوق) (311-381ق.)، تحقيق و تصحيح علي‌اکبر غفاري، قم، دفتر انتشارات اسلامي، چاپ دوم، 1404ق؛
  • مناقب آل ابوطالب: ابن شهر آشوب (م.588ق.)، عده‌اي از اساتيد، نجف، مکتبة الحيدريه، 1376ق؛
  • مناقب و مراثي اهل بيت: احمد احمدي بيرجندي (م.1377ش.)، مشهد، آستان قدس رضوي، 1384ش؛
  • المنتظم في تاريخ الملوک و الامم: عبدالرحمن بن علي ابن الجوزي (م.597ق.)، به کوشش محمد عبدالقادر عطا و مصطفي عبدالقادر عطا و نعيم زرزور، بيروت، دار الکتب العلميه، 1412ق؛
  • وسائل الشيعه (تفصيل وسائل الشيعة الي تحصيل مسائل الشريعه): محمد بن الحسن الحر العاملي (1033-1104ق.)، به کوشش عبدالرحيم رباني شيرازي، بيروت، دار احياء التراث العربي، 1403ق؛
برگرفته از «https://wikihaj.com/index.php?title=امام_صادق(ع)&oldid=59038»