آیه حج: تفاوت میان نسخه‌ها

از ویکی حج
دیداریویکی‌متن
بدون خلاصۀ ویرایش
بدون خلاصۀ ویرایش
 
(۷۲ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۶ کاربر نشان داده نشد)
خط ۱: خط ۱:
{{در دست ویرایش|ماه=[[شهریور]]|روز=[[۲۱]]|سال=[[۱۳۹۶]]|کاربر=Jalalyaghmoori  }}
{{آیات حج و حرمین}}
'''آیه حج''' نود و هفتمین آیه سوره [[سوره آل‌عمران|آل‌عمران]] است که بر اساس آن، [[حج]] بر تمام کسانی که [[استطاعت|مستطیع]] هستند [[واجب]] است. برخی آیات دیگر (مانند [[آیه ۱۹۶ سوره بقره]] و [[آیه ۲۷ سوره حج]]) نیز [[فهرست آیات حج|آیات حج]] نامیده شده‌اند. مفسران و فقها از این آیه برداشت‌هایی کرده‌اند؛ برای نمونه: بر اساس این آیه حج بر همه (به نظر برخی فقها حتی بر کافران) واجب است. همچنین وقتی کسی استطاعت پیدا می‌کند باید در اولین فرصت حج بگذارد و اینکه حج از حقوق الهی است و تنها باید برای رضای خدا صورت گیرد. 
== آیه‌های حج ==
آیات مربوط به حج و ارکان و [[احکام]] آن بسیارند و در سوره‌های قرآن پراکنده‌اند؛ اما آیه معروف به «آیه حجّ» که بسیاری از [[مفسر|مفسران]] و دانش‌پژوهان از آن با همین تعبیر یاد کرده‌اند<ref>احکام القرآن، ج۳، ص۱۷؛ تفسیر ابن کثیر، ج۲، ص۷۰؛ الدر المنثور، ج۲، ص۵۲.</ref> آیه ۹۷ سوره آل عمران است. برخی از مفسران و فقها از [[آیه ۱۹۶ سوره بقره]]<ref>التفسیر الکبیر، ج۵، ص۱۵۳.</ref> و [[آیه ۲۷ سوره حج|آیه ۲۷ سوره حجّ]]<ref>ریاض المسائل، ج۶، ص۳۱.</ref> به آیه حجّ تعبیر کرده‌اند.


آیه حج: نود و هفتمین آیه سوره آل‌عمران، دربردارنده تشریع وجوب حج
== متن آیه ==
{{گفت و گو
|عرض=85
|شکل بندی عنوان=line-height:200%; font-size:125%; font-weight: normal;
|شکل بندی ستون راست=text-align:center; line-height:170%
|شکل بندی آدرس=font-size:75%;
|تورفتگی=0
|تراز=وسط
|عنوان={{عربی|اندازه=92%| فِيهِ آيَاتٌ بَيِّنَاتٌ مَّقَامُ إِبْرَاهِيمَ ۖ وَمَن دَخَلَهُ كَانَ آمِنًا ۗ وَلِلَّـهِ عَلَى النَّاسِ حِجُّ الْبَيْتِ مَنِ اسْتَطَاعَ إِلَيْهِ سَبِيلًا ۚ وَمَن كَفَرَ فَإِنَّ اللَّـهَ غَنِيٌّ عَنِ الْعَالَمِينَ.<ref>سوره آل عمران، آیه ۹۷</ref> }}
| در آن، نشانه‌هايى روشن است [از جمله‌] مقام ابراهيم است؛ و هر كه در آن درآيد در امان است؛ و براى خدا، حج آن خانه، بر عهده مردم است؛ [البته بر] كسى كه بتواند به سوى آن راه يابد. و هر كه كفر ورزد، يقيناً خداوند از جهانيان بى‌نياز است.<ref>ترجمه فولادوند</ref>
}}


بر اساس این آیه، خداوند حج را بر کسانی واجب کرده که استطاعت آن را داشته باشند و هر کس از آن روی گرداند و ناسپاسی کند، خداوند از جهانیان بی‌نیاز است: {وَلِلَّهِ عَلَى النَّاسِ حِجُّ البَیتِ مَنِ استَطَاعَ إِلَیهِ سَبِیلا وَمَن كَفَرَ فَإِنَّ اللهَ غَنِی عَنِ العَالَمِینَ}. (آل عمران/3، 97)


آیات مربوط به حج و ارکان و احکام آن بسیارند و در سوره‌های قرآن پراکنده‌اند؛ اما آیه معروف به «آیه حجّ» که بسیاری از مفسران و دانش‌پژوهان از آن با همین تعبیر یاد کرده‌اند<ref>احکام القرآن، ج3، ص17؛ تفسیر ابن کثیر، ج2، ص70؛ الدر المنثور، ج2، ص52.</ref> آیه 97 آل عمران/3 است. افزون بر این، برخی از مفسران و فقها از آیه 196 بقره/2<ref>التفسیر الکبیر، ج5، ص153.</ref> و آیه 27 حجّ/22<ref>ریاض المسائل، ج6، ص31.</ref> به آیه حجّ تعبیر کرده‌اند.
== نزول آیه و واجب شدن حج ==
برخی مفسران گفته‌اند که حج با نزول همین آیه در سال نهم یا دهم هجرت (یا به قولی دیگر با نزول [[آیه ۲۷ سوره حج|آیه 27 سوره حج]]) واجب شد و پیامبر پس از نزول این آیه بود که در سال دهم حج‌ گزارد.<ref>احكام القرآن، ج۵، ص۶۴؛ التبيان، ج۷، ص۳۰۹؛ كنز العرفان، ج۱، ص۲۶۸</ref> برخی دیگر برآنند که  این آیه (همراه دیگر آیات [[سوره آل عمران]]) در سال سوم هجرت در [[مدینه]] نازل شد و [[حضرت محمد (ص)|پیامبر(ص)]] تا سال دهم هجرت به گزاردن حج توفیق نیافت.<ref>تفسیر قرطبی، ج۴، ص۱۴۴.</ref>برخی زمان وجوب حج را مربوط به نزول آیات دیگر از جمله: [[آیه ۲۷ سوره حج|آیه 27 سوره حج]]،<ref>تفسير قرطبي، ج۴، ص۱۴۴.</ref> آیه 196 سوره بقره<ref>التفسير الكبير، ج۵، ص۱۵۳؛ كنز العرفان، ج۱، ص۲۶۶، ۲۷۴. </ref> یا آیه 96 سوره آل عمران<ref>مسالك الافهام، ج۲، ص۱۱۹</ref> می‌دانند.


بر پایه برخی نقل‌ها، آخرین آیه‌ای که در مدینه پیش از حرکت پیامبر9 به سوی مکه برای انجام مناسک حج نازل شد، همین آیه حجّ بود.<ref>احکام القرآن، ج3، ص17-18.</ref> بر اساس نقلی دیگر، این آیه همراه دیگر آیات سوره آل عمران در سال سوم هجرت در مدینه نازل شد و پیامبر9 تا سال دهم هجرت به گزاردن حج توفیق نیافت.<ref>تفسیر قرطبی، ج4، ص144.</ref>
== مضامین آیه ==


معارف آیه حج
==== واجب بودن حج حتی بر کافران ====
بر اساس این آیه، خداوند حج را بر کسانی  که [[استطاعت]] داشته باشند واجب کرده است. گفته شده که خطاب آیه همگان اعم از مرد، زن، [[مومن]] و [[کافر]] را در برمی‌گیرد. برخی [[فقیه|فقیهان]] [[شیعه]] و برخی از فقیهان [[اهل‌ سنت]] بر این باورند که بر پایه این آیه، حج بر کافران، همانند مؤمنان واجب است و [[اسلام]] فقط [[شرط صحت]] آن دانسته شده است نه [[شرط وجوب]].<ref>منتهی المطلب، ج۲، ص۶۵۹.</ref>


1. تشریع وجوب حج: مفسران درباره زمان تشریع وجوب حج بر یک نظر نیستند. برخی بر این باورند که وجوب حج در زمان ابراهیم7 تشریع شد؛ چنان‌که در آیه 27 حجّ/22 آمده است. ابراهیم7 مردم را به حج فراخواند و این وجوب تا روزگار بعثت پیامبر گرامی9 ادامه یافت<ref>احکام القرآن، ج5، ص64.</ref> و آیه {وَلِلَّهِ عَلَى النَّاسِ حِجُّ البَیتِ} همان وجوب را امضا کرد.<ref>المیزان، ج4، ص355.</ref>‌ گروهی دیگر با این باور که سوره حج مکی است، دلالت آیه {وَأَذِّن فِی النَّاسِ بِالحَجِّ} (حجّ/22، 27) بر وجوب حج را مربوط به پیش از هجرت دانسته‌اند.<ref>تفسیر قرطبی، ج4، ص144.</ref> برخی دیگر به دلیل نزول سوره آل عمران و آیه {وَلِلَّهِ عَلَى النَّاسِ حِجُّ البَیتِ} در سال سوم هجرت<ref>تفسیر قرطبی، ج4، ص144؛ المنیر، ج4، ص16.</ref>، تشریع وجوب حج را مربوط به همان سال دانسته‌اند. گروهی نیز نزول آیه 196 بقره/2 در سال ششم هجرت<ref>التفسیر الکبیر، ج5، ص153؛ کنز العرفان، ج1، ص266، 274.</ref> یا نزول آیه 96 آل عمران/3 را سبب وجوب حج دانسته‌اند<ref>مسالک الافهام، ج2، ص119.</ref>؛ اما بسیاری از مفسران وجوب حج را مربوط به سال دهم<ref>احکام القرآن، ج5، ص64؛ التبیان، ج7، ص309؛ کنز العرفان، ج1، ص268.</ref> با نزول آیه 97 آل عمران یا آیه 27 حج دانسته‌اند. روایت‌هایی از معصومان: نیز مؤید همین سخن است.<ref>الکافی، ج4، ص245.</ref> برخی وجود لام در (لِلَّهِ} و کلمه {عَلَى} در آیه {وَلِلَّهِ عَلَى النَّاسِ حِجُّ البَیتِ} و نیز جمله خبریه و اسمیه بودن آن را موجب دلالت بر وجوب حج و تأکید بر آن دانسته‌اند.<ref>کنز العرفان، ج1، ص267.</ref> (← حجّ)
==== استطاعت (شرط واجب شدن حج) ====
در این آیه وجوب حج به استطاعت مشروط شده است.<ref>تفسیر قرطبی، ج۴، ص۱۴۵.</ref>[[فقیه|فقیهان]] [[شیعه]] و بسیاری از [[اهل‌ سنت]] بر اساس آیه حج و آیه ۱۹۶ بقره بر فوریت انجام [[حج]] پس از حصول [[استطاعت]] و بقیه شروط وجوب حج استدلال کرده‌اند.<ref>الخلاف، ج۲، ص۲۵۷؛ المجموع، ج۷، ص۱۰۳؛ المنیر، ج۴، ص۱۶؛ کشف الغطاء، ج۲، ص۴۲۹.</ref>


2. عمومیت خطاب: برخی بر عمومیت خطاب در آیه حج ادعای اجماع کرده‌اند؛ یعنی همگان اعم از مرد، زن، مومن و کافر را در بر می‌گیرد؛ اما به جهت عدم توجه تکلیف به صغیر، شامل وی نمی‌شود.<ref>روض الجنان، ج4، ص447؛ تفسیر قرطبی، ج4، ص144؛ المنیر، ج4، ص18.</ref> بر اساس روایتی، پیامبر گرامی9 پیروان سایر ادیان را نیز مخاطب آیه دانست و آنان را به انجام حج فرمان داد؛ ولی ایشان از به جای آوردن حج سر باززدند و بدین جهت آیه97 آل عمران/3: {وَمَن كَفَرَ فَإِنَّ اللهَ غَنِی عَنِ العَالَمِینَ} نازل شد.<ref>جامع البیان، ج4، ص29؛ روض الجنان، ج4، ص450.</ref> فقیهان شیعه و برخی از فقیهان اهل‌ سنت بر این باورند که بر پایه این آیه، حج بر کافران همانند مؤمنان واجب است و اسلام فقط شرط صحت آن دانسته شده است نه شرط وجوب.<ref>منتهی المطلب، ج2، ص659.</ref> برخی دیگر بر این باورند که حج عبادت است و کافران به عبادات اسلامی مکلف نیستند.<ref>المجموع، ج7، ص18؛ کشاف القناع، ج2، ص439.</ref>
==== معنی «من کفر» در آیه ====
مفسران مقصود از {'''مَن کَفَر'''} را در آیه حج کسی دانسته‌اند که منکر وجوب حج گردد؛<ref>جامع البیان، ج۴، ص۲۷؛ التبیان، ج۲، ص۵۳۸.</ref> اما کسی که به وجوب آن معتقد باشد ولی حج را ترک کند، کافر قلمداد نمی‌شود.<ref>الکافی، ج۴، ص۲۶۶؛ التبیان، ج۲، ص۵۳۸؛ وسائل الشیعه، ج۱۱، ص۱۶.</ref> بر پایه سخن برخی از مفسران، مقصود از {'''وَ مَن کفَرَ'''} [[کفر]] به معنای خروج از دایره [[اسلام]] نیست، بلکه [[کفران نعمت|کُفران نعمت]] است؛ زیرا عمل به امر الهی، شکر نعمت و عدم اطاعت آن کفران نعمت است.<ref>مجمع البیان، ج۲، ص۷۹۹؛ روح المعانی، ج۱، ص۱۱۵.</ref>  


3. وجوب مقید به استطاعت:‌ در آیه {وَلِلَّهِ عَلَى النَّاسِ حِجُّ البَیتِ مَنِ استَطَاعَ إِلَیهِ سَبِیلا} وجوب حج به استطاعت مشروط شده است.<ref>تفسیر قرطبی، ج4، ص145.</ref> مفسران و فقیهان درباره استطاعت که شرط وجوب حج است، اختلاف‌نظر دارند.<ref>مسالک الافهام، ج2، ص122.</ref> برخی استطاعت را توان تأمین هزینه سفر و مرکب معنا کرده‌اند؛ چنان‌که روایتی از رسول خدا9 مؤید همین مطلب است.<ref>جامع البیان، ج2، ص22؛ الدر المنثور، ج2، ص55.</ref> برخی دیگر استطاعت را به صحت بدن و توان راه رفتن تفسیر کرده‌اند.<ref>مجمع البیان، ج4، ص799؛ روض الجنان، ج4، ص448.</ref> بسیاری از فقیهان شیعه و نیز برخی از اهل‌ سنت<ref>جامع البیان، ج4، ص26؛ کنز العرفان، ج1، ص264.</ref> مقصود از استطاعت را در آیه عام دانسته‌اند که شامل استطاعت مالی، جانی، طریقی و زمانی می‌شود<ref>کنز العرفان، ج1، ص264؛ الدر المنثور، ج2، ص55-56.</ref>؛ چنان‌که حضرت علی7 مقصود از «سبیل» در آیه را صحت بدن و هزینه و مرکب سفر دانسته است.<ref>جامع البیان، ج4، ص26.</ref> روایت‌های دیگر معصومان: نیز مؤید همین معنا هستند.<ref>کنز العرفان، ج1، ص264.</ref> (← استطاعت)
==== حج از حقوق الهی ====
بر اساس آیه ۹۷ سوره آل عمران حج از حقوق الهی بر بندگان است. بر این اساس گفته شده که حج تنها باید برای رضای خدا انجام شود.<ref>حج در اندیشه اسلامی، ص 20</ref>


4. وجوب حج و فوریت آن: برخی از مفسران اهل‌ سنت نزول آیه حج در سال سوم هجرت و حج نگزاردن پیامبر تا سال دهم هجرت را دلیل عدم فوریت وجوب حج دانسته‌اند.<ref>تفسیر قرطبی، ج4، ص144؛ المجموع، ج7، ص102.</ref> فقیهان شیعه و بسیاری از اهل‌ سنت بر اساس آیه حج و آیه 196 بقره/2 بر فوریت انجام حج پس از حصول استطاعت و بقیه شروط وجوب حج استدلال کرده‌اند.<ref>الخلاف، ج2، ص257؛ المجموع، ج7، ص103؛ المنیر، ج4، ص16؛ کشف الغطاء، ج2، ص429.</ref> در این زمینه ادعای اتفاق‌نظر نیز شده است.<ref>جواهر الکلام، ج17، ص223.</ref> (← استطاعت)
== پانویس ==
{{پانویس}}


5. تکرار حج:‌ بر اساس آیه حج و دیگر آیات مربوط به آن، بر هر انسانی یک بار حج واجب می‌شود<ref>شرائع الاسلام، ج1، ص163؛ ارشاد الاذهان، ج1، ص307.</ref>؛ زیرا امر به حج در آیات، بر ایجاد ماهیت حج دلالت دارد و ایجاد ماهیت با انجام یک بار محقق می‌گردد.<ref>تذکرة الفقهاء، ج7، ص15؛ جواهر الکلام، ج17، ص220.</ref> افزون بر اجماع بر این مطلب که برخی ادعا کرده‌اند<ref>جواهر الکلام، ج17، ص220.</ref>، پاسخ رسول خدا به سؤال‌کنندگان در این زمینه، مؤید همین مطلب است.<ref>تفسیر قرطبی، ج4، ص144؛ الدر المنثور، ج4، ص55.</ref>
== منابع ==
{{منابع}}
{{دانشنامه
| آدرس = http://hzrc.ac.ir/post/9528/%d8%a2%d9%8a%d9%87-%d8%ad%d8%ac
| عنوان = آیه حج  
| نویسنده = لطف‌الله خراسانی
}}
*'''احکام القرآن''': الجصاص (م.۳۷۰ق.)، به کوشش قمحاوی، بیروت،‌ دار احیاء التراث العربی، ۱۴۰۵ق؛
*'''التبیان''': الطوسی (م.۴۶۰ق.)، به کوشش العاملی، بیروت،‌ دار احیاء التراث العربی؛
*'''تفسیر ابن کثیر (تفسیر القرآن العظیم)''': ابن کثیر (م.۷۷۴ق.)، به کوشش شمس الدین، بیروت،‌ دار الکتب العلمیه، ۱۴۱۹ق؛
*'''التفسیر الکبیر''': الفخر الرازی (م.۶۰۶ق.)، قم، دفتر تبلیغات، ۱۴۱۳ق؛
*'''تفسیر قرطبی (الجامع لأحکام القرآن)''': القرطبی (م.۶۷۱ق.)، بیروت،‌ دار احیاء التراث العربی، ۱۴۰۵ق؛
*'''جامع البیان''': الطبری (م.۳۱۰ق.)، به کوشش صدقی جمیل، بیروت،‌ دار الفکر، ۱۴۱۵ق؛
*'''حج در اندیشه اسلامی'''، سید علی قاضی عسکر، تهران، مشعر، 1400
*'''الخلاف''': الطوسی (م.۴۶۰ق.)، به کوشش سید علی خراسانی و دیگران، قم، نشر اسلامی، ۱۴۱۸ق؛
*'''الدر المنثور''': السیوطی (م.۹۱۱ق.)، بیروت،‌ دار الکتب العلمیه، ۱۴۲۱ق؛
*'''روح المعانی''': الآلوسی (م.۱۲۷۰ق.)، به کوشش علی عبدالباری، بیروت، ۱۴۱۵ق؛
*'''ریاض المسائل''': سید علی الطباطبائی (م.۱۲۳۱ق.)، قم، النشر الاسلامی، ۱۴۱۲ق؛
*'''الکافی''': الکلینی (م.۳۲۹ق.)، به کوشش غفاری، تهران،‌ دار الکتب الاسلامیه، ۱۳۷۵ش؛
*'''کشاف القناع''': منصور البهوتی (م.۱۰۵۱ق.)، به کوشش محمد حسن، بیروت،‌ دار الکتب العلمیه، ۱۴۱۸ق؛
*'''کشف الغطاء''': کاشف الغطاء (م.۱۲۲۷ق.)، مهدوی، اصفهان؛
*'''مجمع البیان''': الطبرسی (م.۵۴۸ق.)، بیروت،‌ دار المعرفه، ۱۴۰۶ق؛
*'''المجموع شرح المهذب''': النووی (م.۶۷۶ق.)،‌دار الفکر؛
*'''منتهی المطلب''': العلامة الحلی (م.۷۲۶ق.)، چاپ سنگی؛
*'''المنیر''': وهبة الزحیلی، بیروت،‌ دارالفکر المعاصر، ۱۴۱۱ق؛
*'''وسائل الشیعه''': الحر العاملی (م.۱۱۰۴ق.)، قم، آل‌ البیت:، ۱۴۱۲ق.
{{پایان}}


6. خروج از دایره اسلام: مفسران مقصود از {مَن کَفَر} را در آیه حج کسی دانسته‌اند که منکر وجوب حج گردد<ref>جامع البیان، ج4، ص27؛ التبیان، ج2، ص538.</ref>؛ اما کسی که به وجوب آن معتقد باشد ولی حج را ترک کند، کافر قلمداد نمی‌شود.<ref>الکافی، ج4، ص266؛ التبیان، ج2، ص538؛ وسائل الشیعه، ج11، ص16.</ref> بر پایه سخن برخی از مفسران، مقصود از {وَمَن كَفَرَ} کفر به معنای خروج از دایره اسلام نیست، بلکه کفران نعمت است؛ زیرا امتثال امر الهی، شکر نعمت و عدم اطاعت آن کفران نعمت است.<ref>مجمع البیان، ج2، ص799؛ روح المعانی، ج1، ص115.</ref> این حدیث پیامبر گرامی9 حمل بر سخت گرفتن بر ترک‌کنندگان حج شده که ذیل آیه حجّ فرمود: هر کس هزینه سفر و مرکب آن را داشته باشد و حج نگزارد، به دین یهود یا نصارا از دنیا می‌رود.<ref>جامع البیان، ج7، ص113؛ تفسیر قرطبی، ج4، ص153؛ الدر المنثور، ج2، ص56.</ref>
{{آیات قرآنی مرتبط با حج}}


7. اخلاص در حج: بر اساس آیه 97 آل عمران/3 حج از حقوق الهی بر بندگان است: {وَلِلَّهِ عَلَى النَّاسِ حِجُّ البَیتِ} و بندگان خدا باید از روی اخلاص، حج را برای خداوند انجام دهند.
<onlyinclude>{{تکمیل مقاله
| شناسه = شد
| جعبه اطلاعات = <!--شد، - -->
| عنوان‌بندی = شد
| ویرایش = شد
| لینک‌دهی = شد
| عکس = شد<!--شد، - -->
| جعبه نقل قول = <!--شد، - -->
| پیوند به بیرون = <!--شد، - -->
| مطالعه بیشتر = <!--شد، - -->
| پانویس و منابع = شد
| ناوبری = شد
| رده = شد
| تغییر مسیر = شد
}}<onlyinclude>


منابع
[[رده:آیه های مشهور قرآن]]
 
[[رده:آیه های مربوط به حج]]
احكام القرآن: الجصاص (م.370ق.)، به كوشش قمحاوی، بیروت، دار احیاء التراث العربی، 1405ق؛ ارشاد الاذهان: العلامة الحلی (م 726ق.)، به كوشش فارس الحسون، قم، نشر اسلامی، 1410ق؛ التبیان: الطوسی (م.460ق.)، به كوشش العاملی، بیروت، دار احیاء التراث العربی؛ تذكرة الفقهاء: العلامة الحلی (م.726ق.)، قم، آل‌ البیت:، 1414ق؛ تفسیر ابن کثیر (تفسیر القرآن العظیم): ابن كثیر (م.774ق.)، به كوشش شمس الدین، بیروت، دار الکتب العلمیه، 1419ق؛ التفسیر الكبیر: الفخر الرازی (م.606ق.)، قم، دفتر تبلیغات، 1413ق؛ تفسیر قرطبی (الجامع لأحكام القرآن): القرطبی (م.671ق.)، بیروت، دار احیاء التراث العربی، 1405ق؛ جامع البیان: الطبری (م.310ق.)، به كوشش صدقی جمیل، بیروت، دار الفكر، 1415ق؛ جواهر الكلام: النجفی (م.1266ق.)، به كوشش قوچانی و دیگران، بیروت، دار احیاء التراث العربی؛ الخلاف: الطوسی (م.460ق.)، به كوشش سید علی خراسانی و دیگران، قم، نشر اسلامی، 1418ق؛ الدر المنثور: السیوطی (م.911ق.)، بیروت، دار الکتب العلمیه، 1421ق؛ روح المعانی: الآلوسی (م.1270ق.)، به كوشش علی عبدالباری، بیروت، 1415ق؛ روض الجنان: ابوالفتوح رازی (م.554ق.)، به كوشش یاحقی و ناصح، مشهد، آستان قدس رضوی، 1375ش؛ ریاض المسائل: سید علی الطباطبائی (م.1231ق.)، قم، النشر الاسلامی، 1412ق؛ شرائع الاسلام: المحقق الحلی (م.676ق.)، به كوشش سید صادق شیرازی، تهران، استقلال، 1409ق؛ الكافی: الكلینی (م.329ق.)، به كوشش غفاری، تهران، دار الکتب الاسلامیه، 1375ش؛ كشاف القناع: منصور البهوتی (م.1051ق.)، به كوشش محمد حسن، بیروت، دار الکتب العلمیه، 1418ق؛ كشف الغطاء: كاشف الغطاء (م.1227ق.)، مهدوی، اصفهان؛ كنز العرفان فی فقه القرآن: الفاضل المقداد (م.826ق.)، به كوشش بهبودی، تهران، مرتضوی، 1373ش؛ مجمع البیان: الطبرسی (م.548ق.)، بیروت، دار المعرفه، 1406ق؛ المجموع شرح المهذب: النووی (م.676ق.)، دار الفكر؛ مسالك الافهام الی تنقیح شرائع الاسلام: الشهید الثانی (م.965ق.)، قم، معارف اسلامی، 1416ق؛ منتهی المطلب: العلامة الحلی (م.726ق.)، چاپ سنگی؛ المنیر: وهبة الزحیلی، بیروت، دار الفكر المعاصر، 1411ق؛ المیزان: الطباطبایی (م.1402ق.)، بیروت، اعلمی، 1393ق؛ وسائل الشیعه: الحر العاملی (م.1104ق.)، قم، آل‌ البیت:، 1412ق.
[[رده:مقاله‌های تکمیل‌شده]]
[[ar:آیة الحج]]
[[en:The verse of Hajj]]

نسخهٔ کنونی تا ‏۲۱ ژانویهٔ ۲۰۲۴، ساعت ۱۶:۱۵

آیات حج و حرمین
سوره بقره
۱۲۵ • ۱۲۶ • ۱۲۷ • ۱۲۸ • ۱۵۸ • ۱۹۶ • ۱۹۷ • ۱۹۸ • ۱۹۹ • ۲۰۰ • ۲۰۳
سوره آل عمران
۹۶ • ۹۷
سوره مائده
۲ • ۹۷
سوره توبه
۲ • ۱۹
سوره حج
۲۵ • ۲۶ • ۲۷ • ۲۸ • ۲۹ • ۳۳ • ۳۴ • ۳۶ • ۳۷

آیه حج نود و هفتمین آیه سوره آل‌عمران است که بر اساس آن، حج بر تمام کسانی که مستطیع هستند واجب است. برخی آیات دیگر (مانند آیه ۱۹۶ سوره بقره و آیه ۲۷ سوره حج) نیز آیات حج نامیده شده‌اند. مفسران و فقها از این آیه برداشت‌هایی کرده‌اند؛ برای نمونه: بر اساس این آیه حج بر همه (به نظر برخی فقها حتی بر کافران) واجب است. همچنین وقتی کسی استطاعت پیدا می‌کند باید در اولین فرصت حج بگذارد و اینکه حج از حقوق الهی است و تنها باید برای رضای خدا صورت گیرد.

آیه‌های حج[ویرایش | ویرایش مبدأ]

آیات مربوط به حج و ارکان و احکام آن بسیارند و در سوره‌های قرآن پراکنده‌اند؛ اما آیه معروف به «آیه حجّ» که بسیاری از مفسران و دانش‌پژوهان از آن با همین تعبیر یاد کرده‌اند[۱] آیه ۹۷ سوره آل عمران است. برخی از مفسران و فقها از آیه ۱۹۶ سوره بقره[۲] و آیه ۲۷ سوره حجّ[۳] به آیه حجّ تعبیر کرده‌اند.

متن آیه[ویرایش | ویرایش مبدأ]

فِيهِ آيَاتٌ بَيِّنَاتٌ مَّقَامُ إِبْرَاهِيمَ ۖ وَمَن دَخَلَهُ كَانَ آمِنًا ۗ وَلِلَّـهِ عَلَى النَّاسِ حِجُّ الْبَيْتِ مَنِ اسْتَطَاعَ إِلَيْهِ سَبِيلًا ۚ وَمَن كَفَرَ فَإِنَّ اللَّـهَ غَنِيٌّ عَنِ الْعَالَمِينَ.[۴]
در آن، نشانه‌هايى روشن است [از جمله‌] مقام ابراهيم است؛ و هر كه در آن درآيد در امان است؛ و براى خدا، حج آن خانه، بر عهده مردم است؛ [البته بر] كسى كه بتواند به سوى آن راه يابد. و هر كه كفر ورزد، يقيناً خداوند از جهانيان بى‌نياز است.[۵]


نزول آیه و واجب شدن حج[ویرایش | ویرایش مبدأ]

برخی مفسران گفته‌اند که حج با نزول همین آیه در سال نهم یا دهم هجرت (یا به قولی دیگر با نزول آیه 27 سوره حج) واجب شد و پیامبر پس از نزول این آیه بود که در سال دهم حج‌ گزارد.[۶] برخی دیگر برآنند که این آیه (همراه دیگر آیات سوره آل عمران) در سال سوم هجرت در مدینه نازل شد و پیامبر(ص) تا سال دهم هجرت به گزاردن حج توفیق نیافت.[۷]برخی زمان وجوب حج را مربوط به نزول آیات دیگر از جمله: آیه 27 سوره حج،[۸] آیه 196 سوره بقره[۹] یا آیه 96 سوره آل عمران[۱۰] می‌دانند.

مضامین آیه[ویرایش | ویرایش مبدأ]

واجب بودن حج حتی بر کافران[ویرایش | ویرایش مبدأ]

بر اساس این آیه، خداوند حج را بر کسانی که استطاعت داشته باشند واجب کرده است. گفته شده که خطاب آیه همگان اعم از مرد، زن، مومن و کافر را در برمی‌گیرد. برخی فقیهان شیعه و برخی از فقیهان اهل‌ سنت بر این باورند که بر پایه این آیه، حج بر کافران، همانند مؤمنان واجب است و اسلام فقط شرط صحت آن دانسته شده است نه شرط وجوب.[۱۱]

استطاعت (شرط واجب شدن حج)[ویرایش | ویرایش مبدأ]

در این آیه وجوب حج به استطاعت مشروط شده است.[۱۲]فقیهان شیعه و بسیاری از اهل‌ سنت بر اساس آیه حج و آیه ۱۹۶ بقره بر فوریت انجام حج پس از حصول استطاعت و بقیه شروط وجوب حج استدلال کرده‌اند.[۱۳]

معنی «من کفر» در آیه[ویرایش | ویرایش مبدأ]

مفسران مقصود از {مَن کَفَر} را در آیه حج کسی دانسته‌اند که منکر وجوب حج گردد؛[۱۴] اما کسی که به وجوب آن معتقد باشد ولی حج را ترک کند، کافر قلمداد نمی‌شود.[۱۵] بر پایه سخن برخی از مفسران، مقصود از {وَ مَن کفَرَ} کفر به معنای خروج از دایره اسلام نیست، بلکه کُفران نعمت است؛ زیرا عمل به امر الهی، شکر نعمت و عدم اطاعت آن کفران نعمت است.[۱۶]

حج از حقوق الهی[ویرایش | ویرایش مبدأ]

بر اساس آیه ۹۷ سوره آل عمران حج از حقوق الهی بر بندگان است. بر این اساس گفته شده که حج تنها باید برای رضای خدا انجام شود.[۱۷]

پانویس[ویرایش | ویرایش مبدأ]

  1. ↑ احکام القرآن، ج۳، ص۱۷؛ تفسیر ابن کثیر، ج۲، ص۷۰؛ الدر المنثور، ج۲، ص۵۲.
  2. ↑ التفسیر الکبیر، ج۵، ص۱۵۳.
  3. ↑ ریاض المسائل، ج۶، ص۳۱.
  4. ↑ سوره آل عمران، آیه ۹۷
  5. ↑ ترجمه فولادوند
  6. ↑ احكام القرآن، ج۵، ص۶۴؛ التبيان، ج۷، ص۳۰۹؛ كنز العرفان، ج۱، ص۲۶۸
  7. ↑ تفسیر قرطبی، ج۴، ص۱۴۴.
  8. ↑ تفسير قرطبي، ج۴، ص۱۴۴.
  9. ↑ التفسير الكبير، ج۵، ص۱۵۳؛ كنز العرفان، ج۱، ص۲۶۶، ۲۷۴.
  10. ↑ مسالك الافهام، ج۲، ص۱۱۹
  11. ↑ منتهی المطلب، ج۲، ص۶۵۹.
  12. ↑ تفسیر قرطبی، ج۴، ص۱۴۵.
  13. ↑ الخلاف، ج۲، ص۲۵۷؛ المجموع، ج۷، ص۱۰۳؛ المنیر، ج۴، ص۱۶؛ کشف الغطاء، ج۲، ص۴۲۹.
  14. ↑ جامع البیان، ج۴، ص۲۷؛ التبیان، ج۲، ص۵۳۸.
  15. ↑ الکافی، ج۴، ص۲۶۶؛ التبیان، ج۲، ص۵۳۸؛ وسائل الشیعه، ج۱۱، ص۱۶.
  16. ↑ مجمع البیان، ج۲، ص۷۹۹؛ روح المعانی، ج۱، ص۱۱۵.
  17. ↑ حج در اندیشه اسلامی، ص 20

منابع[ویرایش | ویرایش مبدأ]

محتوای این مقاله برگرفته شده از: دانشنامه حج و حرمین شریفین مدخل آیه حج.
  • احکام القرآن: الجصاص (م.۳۷۰ق.)، به کوشش قمحاوی، بیروت،‌ دار احیاء التراث العربی، ۱۴۰۵ق؛
  • التبیان: الطوسی (م.۴۶۰ق.)، به کوشش العاملی، بیروت،‌ دار احیاء التراث العربی؛
  • تفسیر ابن کثیر (تفسیر القرآن العظیم): ابن کثیر (م.۷۷۴ق.)، به کوشش شمس الدین، بیروت،‌ دار الکتب العلمیه، ۱۴۱۹ق؛
  • التفسیر الکبیر: الفخر الرازی (م.۶۰۶ق.)، قم، دفتر تبلیغات، ۱۴۱۳ق؛
  • تفسیر قرطبی (الجامع لأحکام القرآن): القرطبی (م.۶۷۱ق.)، بیروت،‌ دار احیاء التراث العربی، ۱۴۰۵ق؛
  • جامع البیان: الطبری (م.۳۱۰ق.)، به کوشش صدقی جمیل، بیروت،‌ دار الفکر، ۱۴۱۵ق؛
  • حج در اندیشه اسلامی، سید علی قاضی عسکر، تهران، مشعر، 1400
  • الخلاف: الطوسی (م.۴۶۰ق.)، به کوشش سید علی خراسانی و دیگران، قم، نشر اسلامی، ۱۴۱۸ق؛
  • الدر المنثور: السیوطی (م.۹۱۱ق.)، بیروت،‌ دار الکتب العلمیه، ۱۴۲۱ق؛
  • روح المعانی: الآلوسی (م.۱۲۷۰ق.)، به کوشش علی عبدالباری، بیروت، ۱۴۱۵ق؛
  • ریاض المسائل: سید علی الطباطبائی (م.۱۲۳۱ق.)، قم، النشر الاسلامی، ۱۴۱۲ق؛
  • الکافی: الکلینی (م.۳۲۹ق.)، به کوشش غفاری، تهران،‌ دار الکتب الاسلامیه، ۱۳۷۵ش؛
  • کشاف القناع: منصور البهوتی (م.۱۰۵۱ق.)، به کوشش محمد حسن، بیروت،‌ دار الکتب العلمیه، ۱۴۱۸ق؛
  • کشف الغطاء: کاشف الغطاء (م.۱۲۲۷ق.)، مهدوی، اصفهان؛
  • مجمع البیان: الطبرسی (م.۵۴۸ق.)، بیروت،‌ دار المعرفه، ۱۴۰۶ق؛
  • المجموع شرح المهذب: النووی (م.۶۷۶ق.)،‌دار الفکر؛
  • منتهی المطلب: العلامة الحلی (م.۷۲۶ق.)، چاپ سنگی؛
  • المنیر: وهبة الزحیلی، بیروت،‌ دارالفکر المعاصر، ۱۴۱۱ق؛
  • وسائل الشیعه: الحر العاملی (م.۱۱۰۴ق.)، قم، آل‌ البیت:، ۱۴۱۲ق.


برگرفته از «https://wikihaj.com/index.php?title=آیه_حج&oldid=56087»