آیه ۱۲۸ سوره بقره: تفاوت میان نسخه‌ها
بدون خلاصۀ ویرایش |
|||
| (۱۴ نسخهٔ میانیِ ایجادشده توسط همین کاربر نشان داده نشد) | |||
| خط ۱: | خط ۱: | ||
{{آیات حج و حرمین}} | |||
'''آیه ۱۲۸ سوره بقره'''، آیه‌ای از [[قرآن]]، که در آن به سه [[دعا]] از دعاهای [[حضرت ابراهیم(ع)]] و [[حضرت اسماعیل(ع)|اسماعیل(ع)]] پس از بنای [[کعبه]] پرداخته شده است. تسلیم شدن در برابر حق و آموزش مناسک [[حج]] برخی از این درخواست‌هاست. | |||
== متن و ترجمه == | == متن و ترجمه == | ||
{{قرآن | {{قرآن | ||
| متن = رَبَّنَا وَاجْعَلْنَا | | متن = رَبَّنَا وَاجْعَلْنَا مُسْلِمَیْنِ لَکَ وَمِنْ ذُرِّیَّتِنَا أُمَّةً مُسْلِمَةً لَکَ وَأَرِنَا مَنَاسِکَنَا وَتُبْ عَلَیْنَا إِنَّکَ أَنْتَ التَّوَّابُ الرَّحِیمُ | ||
| ترجمه = پروردگارا! ما را [با همه وجود] تسلیم خود قرار ده، و نیز از دودمان ما امتی که تسلیم تو باشند پدید آر، و راه و رسم عبادتمان را به ما نشان ده، و توبه ما را بپذیر، که تو بسیار توبه پذیر و مهربانی. | | ترجمه = پروردگارا! ما را [با همه وجود] تسلیم خود قرار ده، و نیز از دودمان ما امتی که تسلیم تو باشند پدید آر، و راه و رسم عبادتمان را به ما نشان ده، و توبه ما را بپذیر، که تو بسیار توبه پذیر و مهربانی. | ||
}} | }} | ||
== شرح واژگان == | == شرح واژگان == | ||
اسلام در | «[[اسلام]]» در اصلِ لغت، به معنای وارد شدن به وادی سِلْم و آشتی است؛ و انقیاد و صلح و صفا از لوازم آن است. البته دو واژه «أسْلَم» و «سلّم» به معنای تسلیم امر خدا شدن نیز به کار رفته است.<ref>المصباح المنیر، ذیل واژه سلم.</ref> این واژه در اصطلاح [[قرآن|قرآنی]] به معنای اولین مرتبه عبودیت دانسته شده است.<ref group="یادداشت">{{آیه|وَ لٰکِنْ قُولُوا أَسْلَمْنٰا وَ لَمّٰا یَدْخُلِ الْإِیمٰانُ فِی قُلُوبِکُمْ}}(سوره حجرات، آیه ۱۴)</ref><ref name=":0">درسنامه تفسیر آیات حج، ص۸۲.</ref> | ||
«ذریه» به معنای نسلی است که از یک انسان به وجود می‌آید.<ref>التحقیق فی کلمات القرآن، ذیل واژه ذر.</ref> البته برخی، این واژه را به معنای صغار اولاد دانسته‌اند؛<ref>صحاح اللغه، ذیل واژه ذرو؛ مفردات الفاظ قرآن، ذیل واژه ذرو.</ref> هر چند در عرف، به فرزندان با واسطه و بی واسطه نیز ذریه گفته می‌شود.<ref group="یادداشت">مانند {{آیه|ذُرِّیَّةً بَعْضُهٰا مِنْ بَعْضٍ}}(سوره آل‌عمران، آیه ۳۴)</ref><ref name=":0"/> | |||
«رؤیت» در اصل به معنای مطلق نظر است. برخی نیز، رؤیت را به معنای درک شیء مرئی دانسته‌اند.<ref>مفردات الفاظ قرآن، ذیل واژه رأی.</ref> به گفته برخی، این واژه وقتی متعدّی به دو مفعول شود، معنای علم خدا را خواهد داد و در آیه ۱۲۸ سوره بقره به همین معنا است.<ref>درسنامه تفسیر آیات حج، ص۸۴.</ref> | |||
«مناسک» جمع منسک و به معنای عبادت است؛<ref>مقاییس اللغه، ذیل واژه نسک؛ المصباح المنیر، ذیل واژه نسک؛ مفردات الفاظ قرآن، ذیل واژه نسک.</ref> این واژه با این معنا، در دیگر آیات قرآن نیز کاربرد دارد.<ref>سوره انعام، آیه ١۶٢.</ref> به گفته لغت‌شناسان، سپس این کلمه از میان عبادت‌ها به «اعمال حج» اختصاص پیدا کرده است.<ref>المصباح المنیر، ذیل واژه نسک؛ مفردات الفاظ قرآن، ذیل واژه نسک.</ref> | |||
== محتوا == | == محتوا == | ||
آیه ۱۲۸ سوره بقره، در ادامه [[آیه ۱۲۷ سوره بقره|آیه قبل]]، که با دعای [[حضرت ابراهیم(ع)]] و [[حضرت اسماعیل(ع)|اسماعیل (ع)]] درباره قبولی عملشان به پایان رسید، به برخی دیگر از دعاهای آنها درباره تسلیم بودن در برابر حق، آموزش [[مناسک حج]]، و پذیرش [[توبه]] آنها پرداخته و در پایان، خدا را با دو وصف تَوّاب و رحیم یاد کرده است. | |||
=== تسلیم در برابر حق === | |||
در بخش نخست آیه ۱۲۸ سوره بقره، ابراهیم و اسماعیل از خدا درخواست کردند آنها را تسلیم امر خود قرار دهد. | |||
به باور برخی، آنچه مورد درخواست آنها بود، بالاترین مرتبه بندگی بود. [[علامه طباطبایی]]، مفسر [[شیعه]]، بر این باور است که اسلامِ مورد درخواست در این آیه، تمام مراتب بندگی و تسلیم تمام‌عیارِ عبد در برابر خدا است. به گفته او، این مرتبه گرچه در اختیار انسان است و می‌تواند از راه مقدمات به آن برسد؛ ولی رسیدن به آن برای انسان عادی، امری ناممکن تلقی می‌شود، به نحوی که در ردیف امور بیرون از اختیار انسان به شمار رفته و تنها با اراده خدا ممکن خواهد بود؛ از این رو، ابراهیم و اسماعیل از خدا درخواست رسیدن به آن مقام را کردند.<ref>المیزان، ج١، ص٢٨٣.</ref> | |||
برای اثبات اینکه تسلیم مورد درخواست در این آیه، بالاترین مراتب تسلیم است، به دیگر آیات قرآن نیز استدلال شده است. برای نمونه، در آیه ۱۳۱ سوره بقره، به تسلیم ابراهیم تصریح شده و در ماجرای ذبح اسماعیل در آیه ۱۰۳ سوره صافات، به تسلیم هر دو تصریح شده است؛ از این رو تسلیم مورد درخواست آن دو در آیه ۱۲۸ سوره بقره، مراحل بالاتر از تسلیمی است که پیشتر به آن دست یافته بودند.<ref>درسنامه تفسیر آیات حج، ص۸۵.</ref> | |||
=== امت مسلمان === | |||
بر اساس آیه ۱۲۸ سوره بقره، ابراهیم و اسماعیل در ادامه دعاهای خود، از خدا درخواست کردند برخی از فرزندان آنها را مسلم قرار دهد. | |||
از عبارت {{آیه|مِنْ ذُرِّیَّتِنٰا}} استفاده شده که همه فرزندان آنان منظور نیست، بلکه گروهی از آنان مراد است. این درخواست را با ادب ابراهیم سازگار دانسته‌اند؛ زیرا او در جریان تقاضای امامت در ذریه خود و پاسخ خدا که امامت به ظالمان نمی‌رسد،<ref>سوره بقره، آیه ١٢۴.</ref> آموخت که درخواست باید برای برخی از فرزندان باشد.<ref>درسنامه تفسیر آیات حج، ص۸۷.</ref> | |||
طبرسی، مفسر شیعه، با توجه به این که اسماعیل نیز در این دعا با ابراهیم شریک است، نتیجه گرفته است که ذریه نیز باید ذریه هر دو باشد. از این رو، قوم بنی اسراییل که از نسل [[حضرت یعقوب(ع)]] و [[حضرت اسحاق(ع)|اسحاق(ع)]] هستند، از دایره این دعا بیرونند؛ بنابراین، به باور او، مراد از ذریه، [[حضرت محمد(ص)]] و قوم او است.<ref>مجمع البیان، ج١، ص٢١٠.</ref> برخی، آیه بعد را که در آن ابراهیم از خدا درخواست می‌کند در میان ذریه‌اش پیامبری برگزیند که به آنها کتاب و حکمت بیاموزد، تأییدکننده نظر طبرسی دانسته‌اند.<ref>درسنامه تفسیر آیات حج، ص۸۷.</ref> | |||
علامه طباطبایی، مفسر شیعه، منظور از ذریه را خصوص [[پیامبر اسلام(ص)]] و [[اهل بیت(ع)]] دانسته است؛ زیرا در میان فرزندان ابراهیم و اسماعیل بت‌پرست، مشرک و گمراهان زیادی وجود داشتند. به باور او، تقاضای اسلام به معنای عالی‌ترین درجه عبودیت، سزاوار دعای ابراهیم و اسماعیل برای چنین فرزندانی نیست؛ از این رو، تنها مصداق این دعای مستجاب، پیامبر(ص) و اهل بیت(ع) هستند.<ref>المیزان، ج١، ص٢٩۶.</ref> در روایات نیز به این مطلب اشاره شده است.<ref>تفسیر عیاشی، ج١، ص۶٠ و ۶١.</ref> | |||
=== آموزش مناسک حج === | |||
دیگر درخواست ابراهیم و اسماعیل، در آیه ۱۲۸ سوره بقره، تقاضای آموزش مناسک [[حج]] است، که برای آن به {{آیه|أَرِنا مَناسِکَنا}} تعبیر آوردند. | |||
به گفته علامه طباطبایی، مفسر شیعه، منظور از مناسک، اعمال عبادی است که پیشتر انجام می‌دادند. به باور او، ابراهیم و اسماعیل با تعبیر {{آیه|أَرِنا}} درخواست کردند که حقیقت آن اعمال به آنها نشان داده شود و مرادشان آموزش تکالیف نبود.<ref>المیزان، ج١، ص٢٨۴. و ج١٧، ص٣٠۵.</ref> در برابر، طبرسی، دیگر مفسر شیعه، معتقد است که ارائه مناسک به معنای تعلیم و توفیق انجام آن است.<ref>مجمع البیان، ج١، ص٢١٠.</ref> ابوالفتوح رازی، دیگر عالم و مفسر شیعه نیز، روایتی ذکر کرده که بر پایه آن، پس از بنای [[کعبه]]، [[جبرئیل]] مناسک حج را به ابراهیم آموخت.<ref>رُوح الجنان و رَوْح الجنان، ج١، ص٢٠١.</ref> | |||
==پانویس== | === پذیرش توبه === | ||
آخرین درخواست ابراهیم و اسماعیل، در آیه ۱۲۸ سوره بقره، پذیریش [[توبه]] آنها است. این درخواست با عبارت {{آیه|وَ تُبْ عَلَیْنٰا إِنَّکَ أَنْتَ التَّوّٰابُ الرَّحِیمُ}} انجام شد. توبه از سوی خدا به معنای غفران و پذیرش توبهٔ توبه‌کننده است.<ref>المصباح، ذیل واژه توب.</ref> | |||
به باور طبرسی، مفسر شیعه، توبه ابراهیم و اسماعیل، مانند توبه گنهکاران نیست؛ چراکه آنها معصوم از گناه و خطا بودند؛ از این رو، ممکن است توبه آنها به معنای تسبیح، تعبد، و انقطاع الی الله باشد، تا مردم نیز به آنها اقتدا کنند.<ref>مجمع البیان، ج١، ص٢١٠.</ref> برخی نیز بر این باورند که منظور، طلب توبه برای فرزندان باشد.<ref>درسنامه تفسیر آیات حج، ص۸۹.</ref> | |||
== پانویس == | |||
{{پانویس}} | {{پانویس}} | ||
==منابع== | == منابع == | ||
{{منابع}} | |||
{{برگرفتگی | {{برگرفتگی | ||
| پیش از لینک = کتاب | | پیش از لینک = کتاب | ||
| خط ۲۸: | خط ۵۸: | ||
}} | }} | ||
* '''تفسیر عیاشی'''، ابونصر محمد بن مسعود عیاشی، تصحیح سیدهاشم رسولی محلاتی، تهران، مکتبه العلمیة الاسلامیه. | |||
* '''رُوح‌الجنان و رَوْح‌الجنان'''، ابوالفتوح رازی، قم، کتابخانه آیت‌الله مرعشی، ۱۴۰۴ق، | |||
* '''الصحاح، تاج اللغة و صحاح العربیة'''، اسماعیل بن حماد جوهری، تحقیق احمد عبدالغفور عطار، بیروت، دارالعلم للملایین، چهارم، ۱۴۰۷ق. | |||
* '''المصباح المنیر'''، احمد بن محمد فیومی، قم، دارالهجرة، دوم، ۱۴۱۴ق. | |||
* '''معجم مقاییس اللغة'''، احمد بن فارس، تحقیق عبد السلام محمد هارون، قم، مکتب الإعلام الاسلامی، ۱۴۰۴ق. | |||
* '''مفردات الفاظ القرآن'''، راغب اصفهانی، تحقیق صفوان عدنان داوودی، بیروت، دارالسامیة، ۱۴۱۲ق. | |||
* '''مجمع البیان فی تفسیر القرآن'''، فضل بن حسن طبرسی، قم، کتابخانة آیت‌الله مرعشی نجفی، ۱۴۰۳ق. | |||
* '''المیزان فی تفسیر القرآن'''، سید محمدحسین طباطبایی، جامعه مدرسین حوزه علمیه قم. | |||
{{پایان}} | |||
[[رده:آیه های مربوط به حج]] | |||
نسخهٔ کنونی تا ۱۰ ژوئن ۲۰۲۱، ساعت ۱۰:۰۱
|
| آیات حج و حرمین |
| سوره بقره |
| ۱۲۵ • ۱۲۶ • ۱۲۷ • ۱۲۸ • ۱۵۸ • ۱۹۶ • ۱۹۷ • ۱۹۸ • ۱۹۹ • ۲۰۰ • ۲۰۳ |
| سوره آل عمران |
| ۹۶ • ۹۷ |
| سوره مائده |
| ۲ • ۹۷ |
| سوره توبه |
| ۲ • ۱۹ |
| سوره حج |
| ۲۵ • ۲۶ • ۲۷ • ۲۸ • ۲۹ • ۳۳ • ۳۴ • ۳۶ • ۳۷ |
آیه ۱۲۸ سوره بقره، آیه‌ای از قرآن، که در آن به سه دعا از دعاهای حضرت ابراهیم(ع) و اسماعیل(ع) پس از بنای کعبه پرداخته شده است. تسلیم شدن در برابر حق و آموزش مناسک حج برخی از این درخواست‌هاست.
متن و ترجمه[ویرایش | ویرایش مبدأ]
| ﴿ | رَبَّنَا وَاجْعَلْنَا مُسْلِمَیْنِ لَکَ وَمِنْ ذُرِّیَّتِنَا أُمَّةً مُسْلِمَةً لَکَ وَأَرِنَا مَنَاسِکَنَا وَتُبْ عَلَیْنَا إِنَّکَ أَنْتَ التَّوَّابُ الرَّحِیمُ پروردگارا! ما را [با همه وجود] تسلیم خود قرار ده، و نیز از دودمان ما امتی که تسلیم تو باشند پدید آر، و راه و رسم عبادتمان را به ما نشان ده، و توبه ما را بپذیر، که تو بسیار توبه پذیر و مهربانی. |
﴾ |
شرح واژگان[ویرایش | ویرایش مبدأ]
«اسلام» در اصلِ لغت، به معنای وارد شدن به وادی سِلْم و آشتی است؛ و انقیاد و صلح و صفا از لوازم آن است. البته دو واژه «أسْلَم» و «سلّم» به معنای تسلیم امر خدا شدن نیز به کار رفته است.[۱] این واژه در اصطلاح قرآنی به معنای اولین مرتبه عبودیت دانسته شده است.[یادداشت ۱][۲]
«ذریه» به معنای نسلی است که از یک انسان به وجود می‌آید.[۳] البته برخی، این واژه را به معنای صغار اولاد دانسته‌اند؛[۴] هر چند در عرف، به فرزندان با واسطه و بی واسطه نیز ذریه گفته می‌شود.[یادداشت ۲][۲]
«رؤیت» در اصل به معنای مطلق نظر است. برخی نیز، رؤیت را به معنای درک شیء مرئی دانسته‌اند.[۵] به گفته برخی، این واژه وقتی متعدّی به دو مفعول شود، معنای علم خدا را خواهد داد و در آیه ۱۲۸ سوره بقره به همین معنا است.[۶]
«مناسک» جمع منسک و به معنای عبادت است؛[۷] این واژه با این معنا، در دیگر آیات قرآن نیز کاربرد دارد.[۸] به گفته لغت‌شناسان، سپس این کلمه از میان عبادت‌ها به «اعمال حج» اختصاص پیدا کرده است.[۹]
محتوا[ویرایش | ویرایش مبدأ]
آیه ۱۲۸ سوره بقره، در ادامه آیه قبل، که با دعای حضرت ابراهیم(ع) و اسماعیل (ع) درباره قبولی عملشان به پایان رسید، به برخی دیگر از دعاهای آنها درباره تسلیم بودن در برابر حق، آموزش مناسک حج، و پذیرش توبه آنها پرداخته و در پایان، خدا را با دو وصف تَوّاب و رحیم یاد کرده است.
تسلیم در برابر حق[ویرایش | ویرایش مبدأ]
در بخش نخست آیه ۱۲۸ سوره بقره، ابراهیم و اسماعیل از خدا درخواست کردند آنها را تسلیم امر خود قرار دهد.
به باور برخی، آنچه مورد درخواست آنها بود، بالاترین مرتبه بندگی بود. علامه طباطبایی، مفسر شیعه، بر این باور است که اسلامِ مورد درخواست در این آیه، تمام مراتب بندگی و تسلیم تمام‌عیارِ عبد در برابر خدا است. به گفته او، این مرتبه گرچه در اختیار انسان است و می‌تواند از راه مقدمات به آن برسد؛ ولی رسیدن به آن برای انسان عادی، امری ناممکن تلقی می‌شود، به نحوی که در ردیف امور بیرون از اختیار انسان به شمار رفته و تنها با اراده خدا ممکن خواهد بود؛ از این رو، ابراهیم و اسماعیل از خدا درخواست رسیدن به آن مقام را کردند.[۱۰]
برای اثبات اینکه تسلیم مورد درخواست در این آیه، بالاترین مراتب تسلیم است، به دیگر آیات قرآن نیز استدلال شده است. برای نمونه، در آیه ۱۳۱ سوره بقره، به تسلیم ابراهیم تصریح شده و در ماجرای ذبح اسماعیل در آیه ۱۰۳ سوره صافات، به تسلیم هر دو تصریح شده است؛ از این رو تسلیم مورد درخواست آن دو در آیه ۱۲۸ سوره بقره، مراحل بالاتر از تسلیمی است که پیشتر به آن دست یافته بودند.[۱۱]
امت مسلمان[ویرایش | ویرایش مبدأ]
بر اساس آیه ۱۲۸ سوره بقره، ابراهیم و اسماعیل در ادامه دعاهای خود، از خدا درخواست کردند برخی از فرزندان آنها را مسلم قرار دهد.
از عبارت ﴿مِنْ ذُرِّیَّتِنٰا﴾ استفاده شده که همه فرزندان آنان منظور نیست، بلکه گروهی از آنان مراد است. این درخواست را با ادب ابراهیم سازگار دانسته‌اند؛ زیرا او در جریان تقاضای امامت در ذریه خود و پاسخ خدا که امامت به ظالمان نمی‌رسد،[۱۲] آموخت که درخواست باید برای برخی از فرزندان باشد.[۱۳]
طبرسی، مفسر شیعه، با توجه به این که اسماعیل نیز در این دعا با ابراهیم شریک است، نتیجه گرفته است که ذریه نیز باید ذریه هر دو باشد. از این رو، قوم بنی اسراییل که از نسل حضرت یعقوب(ع) و اسحاق(ع) هستند، از دایره این دعا بیرونند؛ بنابراین، به باور او، مراد از ذریه، حضرت محمد(ص) و قوم او است.[۱۴] برخی، آیه بعد را که در آن ابراهیم از خدا درخواست می‌کند در میان ذریه‌اش پیامبری برگزیند که به آنها کتاب و حکمت بیاموزد، تأییدکننده نظر طبرسی دانسته‌اند.[۱۵]
علامه طباطبایی، مفسر شیعه، منظور از ذریه را خصوص پیامبر اسلام(ص) و اهل بیت(ع) دانسته است؛ زیرا در میان فرزندان ابراهیم و اسماعیل بت‌پرست، مشرک و گمراهان زیادی وجود داشتند. به باور او، تقاضای اسلام به معنای عالی‌ترین درجه عبودیت، سزاوار دعای ابراهیم و اسماعیل برای چنین فرزندانی نیست؛ از این رو، تنها مصداق این دعای مستجاب، پیامبر(ص) و اهل بیت(ع) هستند.[۱۶] در روایات نیز به این مطلب اشاره شده است.[۱۷]
آموزش مناسک حج[ویرایش | ویرایش مبدأ]
دیگر درخواست ابراهیم و اسماعیل، در آیه ۱۲۸ سوره بقره، تقاضای آموزش مناسک حج است، که برای آن به ﴿أَرِنا مَناسِکَنا﴾ تعبیر آوردند.
به گفته علامه طباطبایی، مفسر شیعه، منظور از مناسک، اعمال عبادی است که پیشتر انجام می‌دادند. به باور او، ابراهیم و اسماعیل با تعبیر ﴿أَرِنا﴾ درخواست کردند که حقیقت آن اعمال به آنها نشان داده شود و مرادشان آموزش تکالیف نبود.[۱۸] در برابر، طبرسی، دیگر مفسر شیعه، معتقد است که ارائه مناسک به معنای تعلیم و توفیق انجام آن است.[۱۹] ابوالفتوح رازی، دیگر عالم و مفسر شیعه نیز، روایتی ذکر کرده که بر پایه آن، پس از بنای کعبه، جبرئیل مناسک حج را به ابراهیم آموخت.[۲۰]
پذیرش توبه[ویرایش | ویرایش مبدأ]
آخرین درخواست ابراهیم و اسماعیل، در آیه ۱۲۸ سوره بقره، پذیریش توبه آنها است. این درخواست با عبارت ﴿وَ تُبْ عَلَیْنٰا إِنَّکَ أَنْتَ التَّوّٰابُ الرَّحِیمُ﴾ انجام شد. توبه از سوی خدا به معنای غفران و پذیرش توبهٔ توبه‌کننده است.[۲۱]
به باور طبرسی، مفسر شیعه، توبه ابراهیم و اسماعیل، مانند توبه گنهکاران نیست؛ چراکه آنها معصوم از گناه و خطا بودند؛ از این رو، ممکن است توبه آنها به معنای تسبیح، تعبد، و انقطاع الی الله باشد، تا مردم نیز به آنها اقتدا کنند.[۲۲] برخی نیز بر این باورند که منظور، طلب توبه برای فرزندان باشد.[۲۳]
پانویس[ویرایش | ویرایش مبدأ]
- ↑ المصباح المنیر، ذیل واژه سلم.
- ↑ ۲٫۰ ۲٫۱ درسنامه تفسیر آیات حج، ص۸۲.
- ↑ التحقیق فی کلمات القرآن، ذیل واژه ذر.
- ↑ صحاح اللغه، ذیل واژه ذرو؛ مفردات الفاظ قرآن، ذیل واژه ذرو.
- ↑ مفردات الفاظ قرآن، ذیل واژه رأی.
- ↑ درسنامه تفسیر آیات حج، ص۸۴.
- ↑ مقاییس اللغه، ذیل واژه نسک؛ المصباح المنیر، ذیل واژه نسک؛ مفردات الفاظ قرآن، ذیل واژه نسک.
- ↑ سوره انعام، آیه ١۶٢.
- ↑ المصباح المنیر، ذیل واژه نسک؛ مفردات الفاظ قرآن، ذیل واژه نسک.
- ↑ المیزان، ج١، ص٢٨٣.
- ↑ درسنامه تفسیر آیات حج، ص۸۵.
- ↑ سوره بقره، آیه ١٢۴.
- ↑ درسنامه تفسیر آیات حج، ص۸۷.
- ↑ مجمع البیان، ج١، ص٢١٠.
- ↑ درسنامه تفسیر آیات حج، ص۸۷.
- ↑ المیزان، ج١، ص٢٩۶.
- ↑ تفسیر عیاشی، ج١، ص۶٠ و ۶١.
- ↑ المیزان، ج١، ص٢٨۴. و ج١٧، ص٣٠۵.
- ↑ مجمع البیان، ج١، ص٢١٠.
- ↑ رُوح الجنان و رَوْح الجنان، ج١، ص٢٠١.
- ↑ المصباح، ذیل واژه توب.
- ↑ مجمع البیان، ج١، ص٢١٠.
- ↑ درسنامه تفسیر آیات حج، ص۸۹.
منابع[ویرایش | ویرایش مبدأ]
- تفسیر عیاشی، ابونصر محمد بن مسعود عیاشی، تصحیح سیدهاشم رسولی محلاتی، تهران، مکتبه العلمیة الاسلامیه.
- رُوح‌الجنان و رَوْح‌الجنان، ابوالفتوح رازی، قم، کتابخانه آیت‌الله مرعشی، ۱۴۰۴ق،
- الصحاح، تاج اللغة و صحاح العربیة، اسماعیل بن حماد جوهری، تحقیق احمد عبدالغفور عطار، بیروت، دارالعلم للملایین، چهارم، ۱۴۰۷ق.
- المصباح المنیر، احمد بن محمد فیومی، قم، دارالهجرة، دوم، ۱۴۱۴ق.
- معجم مقاییس اللغة، احمد بن فارس، تحقیق عبد السلام محمد هارون، قم، مکتب الإعلام الاسلامی، ۱۴۰۴ق.
- مفردات الفاظ القرآن، راغب اصفهانی، تحقیق صفوان عدنان داوودی، بیروت، دارالسامیة، ۱۴۱۲ق.
- مجمع البیان فی تفسیر القرآن، فضل بن حسن طبرسی، قم، کتابخانة آیت‌الله مرعشی نجفی، ۱۴۰۳ق.
- المیزان فی تفسیر القرآن، سید محمدحسین طباطبایی، جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.