امام خمینی: اگر نیت کند حج تمتع را و لبیک‌های واجب را به طوری که در احرام عمره ذکر شد بگوید، محرم می‌شود و لازم نیست قصد کند احرام بستن را و همچنین لازم نیست قصد کند ترک محرمات را، چنان‌که در احرام عمره گذشت. [م938 ۱]
آیت‌الله سیستانی: در عبادت معتبر است که برای تذلّل و کرنش در پیشگاه خداوند انجام داده شود؛ خواه اطاعت صدق کند یا نکند.
روش احرام
مسئله 940
امام خمینی: کیفیت احرام بستن و لبیک گفتن همان نحو است که در احرام عمره ذکر شد.
مراجع دیگر:
محرمات احرام حج
مسئله 941
امام خمینی: تمام چیزهایی که در محرمات احرام بیان شد، در این احرام هم حرام است و آنچه کفاره داشت کفاره دارد، به همان ترتیب.
مراجع دیگر:
وقت احرام حج
مسئله 942
امام خمینی: وقت احرام موسّع است و تا وقتی که بتواند بعد از احرام به وقوف اختیاری عرفه برسد، می‌تواند تأخیر بیندازد و از آن وقت نمی‌تواند عقب بیندازد. [م942 ۱]
آیت‌الله بهجت: اگر خارج از حرم و مکه و میقات شد و عود نمود در غیر ماه احرام اولی، پس محتاج به احرام عمره است و عمره ثانیه را عمره تمتع قرار می‌دهد و لازمه آن، عدم ترتّب حکم متمتع بها بر عمره سابقه است و احتیاج آن به طواف نساء موافق با احتیاط است.
آیت‌الله تبریزی: اگر از میقات گذشته و در ماهی که عمره را انجام داده بود برنگشته باشد، باید دوباره محرم شود و عمره را به جا آورد و همان عمره تمتع او محسوب می‌شود و برای عمره سابق احتیاطا طواف نساء به جا آورد.
آیت‌الله خامنه‌ای: اگر بعد از انجام عمره تمتع از شهر مکه بدون احرام خارج شود، پس اگر در همان ماهی که عمره انجام داده به مکه برگردد، نیاز به تجدید احرام برای ورود به شهر مکه ندارد، ولی اگر در ماه بعد از ماه انجام عمره به مکه برگردد، مثل اینکه عمره را در ذی‌قعده انجام دهد و خارج شود، و در ماه ذی‌حجه به مکه برگردد و یا در ذی‌قعده عمره انجام دهد و ذی‌الحجه خارج شده و مجدداً برگردد واجب است با احرام جدید برای عمره جهت دخول مکه مُحرم شود، و عمره تمتع وی که متصل به حج می‌شود همین عمرة تمتع دوم خواهد بود. و اگر مجدداً محرم نشود و عمره دوم را انجام ندهد حج تمتع وی صحیح نیست و احرام عمره تمتع جدید باید از یکی از مواقیت خمسه باشد.
آیت‌الله خویی: اگر از میقات‌ها گذشت و در ماهی که عمره را انجام داده بوده برنگشته باشد، اعاده عمره لازم است، ولی اگر قبل از گذشت ماهی که عمره را انجام داده باشد اعاده عمره لازم نیست.
آیت‌الله زنجانی: چون بدون نیاز و عذر از مکه و حوالی آن خارج شده عمره تمتعش باطل می‌شود.
آیت‌الله سبحانی: اگر در غیر ماهی که عمره انجام داده برگردد باید با احرام جدید وارد شود و عمره دوم او عمره تمتع است و محتمل است که عمره اول او به عمره دوم تبدیل شده باشد بنابراین احتیاطاً طواف نساء با نماز آن را به عنوان ما فی الذمه بیاورد.
آیت‌الله سیستانی: اگر در ماه بعد وارد شود و دوباره نخواهد بیرون برود و در ماه بعد از آن وارد شود، باید با عمره تمتع وارد شود و اگر باز هم بخواهد خارج شود و در ماه بعد وارد شود، باید با عمره مفرده وارد شود؛ مانند اینکه در ماه شوال عمره تمتع انجام داده و خارج شده و در ماه ذی‌قعده وارد شده و باز هم می‌خواهد خارج شود و ماه ذی‌حجه وارد شود در این صورت عمره ماه ذی‌قعده او باید عمره مفرده باشد.
آیت‌الله صافی، آیت‌الله گلپایگانی: اگر در همان ماهی که محرم به عمره تمتع شده و عمره را انجام داده از مکه بیرون رفتند و در همان ماه برگشتند، احرام لازم نیست و اگر یک ماه فاصله شده، باید مجدداً برای عمره تمتع محرم شود و عمره اولی، مفرده می‌شود و اگر یک ماه فاصله نشده، ولی در غیر ماهی که محرم به عمره تمتع شده بود، دوباره به مکه وارد می‌شود، احتیاطاً برای عمره تمتع دوباره محرم شود.
آیت‌الله فاضل: مگر آنکه در ماه بعد وارد مکه شود، که در این صورت باید مجدداً عمره تمتع به جا آورد و بعد محرم به احرام حج تمتع بشود و عمره اول فاسد شده است، و اگر مجدداً محرم نشود حج تمتع او نیز باطل می‌شود.
آیت‌الله مکارم: اگر در همان ماه قمری برگردد چیزی بر او نیست ولی اگر در ماه بعد برگردد و از میقات هم گذشته باشد (مثلاً در ذی‌قعده به مدینه رفت و در ذی‌حجه برگشت) باید دوباره محرم شود و عمره به جا آورد و همان عمره تمتع او حساب می‌شود و برای عمره سابق احتیاطاً طواف نساء به جا آورد.
آیت‌الله خامنه‌ای: بهترین زمان احرام بستن، هنگام زوال (ظهر) روز ترویه (هشتم ذی‌حجه) است.
آیت‌الله زنجانی: بلکه احوط استحبابی آن است که از روز ترویه به تأخیر نیندازد.
آیت‌الله صافی: و پیش از روز ترویه نیز احرام بستن جایز است و احتیاط آن است که بیشتر از سه روز پیش از ترویه احرام نبندد؛ چنان‌که احتیاط آن است که اگر محرم شده، پیش از روز ترویه از مکه خارج نشود.
آیات عظام بهجت، تبریزی، خویی، صافی: بنا بر احتیاط احرام حج باید از مکه قدیم باشد.
آیت‌الله خامنه‌ای:میقات احرام حج تمتع، مکه مکرمه است، و بهتر آن است که برای حج تمتع از مسجدالحرام مُحرم شود، و مُحرم شدن در همه جای مکه، حتی بافت جدید شهر، صحیح است، اما احوط آن است که در مناطق قدیمی آن مُحرم شود، و در صورتی که شک کند که محلی جزء شهر است یا نه، مُحرم شدن در آن محل صحیح نیست.
آیت‌الله سبحانی: از نقاطی از شهر مکه که به علت توسعه خارج حرم واقع شده، نباید احرام ببندد.
آیت‌الله سیستانی: و احوط و اولی احرام بستن از مکه قدیم است که در زمان رسول الله بوده است، اگرچه اظهر جواز احرام بستن از قسمت‌های جدید شهر است، مگر قسمت‌هایی که بیرون حرم باشد.
آیت‌الله مکارم: ولی از بیرون حرم (مانند مناطقی که بعد از مسجد تنعیم است و اکنون جزو مکه شده) خالی از اشکال نیست.
آیت‌الله فاضل، آیت‌الله نوری: در مسجد یا در مقام ابراهیم.
آیت‌الله مکارم: مستحب است در مسجدالحرام احرام ببندد.
در صورت انجام ندادن احرام
مسئله 947
امام خمینی: اگر فراموش کند احرام بستن را و بیرون رود به منا و عرفات، واجب است برگردد به مکه و احرام ببندد و اگر ممکن نشد به واسطه تنگی وقت یا عذر دیگر، از همان جا که هست مُحرم شود. [م947 ۱]
آیت‌الله زنجانی: و همچنین است اگر برگشتن به مکه برایش مشقت داشته باشد؛ البته این در صورتی است که به عرفات نرسیده باشد، اما اگر در عرفات یادش بیاید می‌تواند در همان جا محرم شود و باید قبل یا بعد از تلبیه بگوید: «أللَّهُمَّ عَلى کتابِک وَ سُنَّةِ نَبِیک» و احتیاط مستحب آن است که در این صورت نیز اگر می‌تواند به مکه برگردد و از آنجا محرم شود و اگر بعد از عرفات و قبل از حلق یا تقصیر نیز یادش بیاید همین‌گونه عمل کند و اگر بعد از حلق و تقصیر بفهمد حجش بی‌تردید صحیح است و این حج در تمام صورت‌ها کفایت از حجة الاسلام می‌کند مگر صورت سوم (که بعد از عرفات یادش بیاید) که کفایت نمی‌کند.
آیت‌الله سبحانی: اگر بازگشت غیر ممکن یا حرجی باشد در همان نقطه‌ای که متوجه شد محرم می‌شود اگرچه آن نقطه عرفات باشد و پس از لبیک بگوید «اللهم على کتابک و سنة نبیک» و اگر در مشعر به خاطر آورد، در همان جا محرم می‌شود و خوب است جمله یاد شده را نیز بگوید. حکم خروج بدون احرام از روی ندانستن مسئله نیز همین است.
آیت‌الله صافی، آیت‌الله گلپایگانی:احتیاط آن است که هر قدر می‌تواند برگردد و اگر نتوانست برگردد واجب است از همان جا که هست محرم شود.
آیت‌الله مکارم: در عرفات یا مشعر یا منا، قبل از رمی جمرات و ذبح، ولی اگر بعد از آن متوجه شود وقت احرام گذشته و حجش صحیح است.
مسئله 948
امام خمینی: اگر یادش نیاید که احرام نبسته، مگر بعد از تمامی اعمال، حجش صحیح است ظاهراً و احتیاط مستحب آن است که اگر یادش آمد، بعد از وقوف به عرفات و مشعر یا قبل از فارغ شدن از اعمال ، [م948 ۱] تمام کند حج را و در سال بعد اعاده کند . [م948 ۲]
آیت‌الله بهجت، آیت‌الله نوری:احرام ببندد و تمام کند حج را.
آیات عظام تبریزی، خویی، سیستانی: اگر بعد از وقوف به عرفات یادش بیاید یا حکم را یاد بگیرد، باید از جایی که هست احرام ببندد، هرچند متمکن از بازگشت به مکه و احرام از مکه باشد.
آیت‌الله زنجانی: و همچنین است اگر برگشتن به مکه برایش مشقت داشته باشد؛ البته این در صورتی است که به عرفات نرسیده باشد، اما اگر در عرفات یادش بیاید می‌تواند در همان جا محرم شود و باید قبل یا بعد از تلبیه بگوید: «أللَّهُمَّ عَلى کتابِک وَ سُنَّةِ نَبِیک» و احتیاط مستحب آن است که در این صورت نیز اگر می‌تواند به مکه برگردد و از آنجا محرم شود و اگر بعد از عرفات و قبل از حلق یا تقصیر نیز یادش بیاید همین‌گونه عمل کند و اگر بعد از حلق و تقصیر بفهمد حجش بی‌تردید صحیح است و این حج در تمام صورت‌ها کفایت از حجة الاسلام می‌کند مگر صورت سوم (که بعد از عرفات یادش بیاید) که کفایت نمی‌کند.
آیت‌الله سبحانی، آیت‌الله فاضل: فوراً همان جا محرم شود و حج را تمام کند و احتیاط مستحب آن است که سال آینده دوباره به جا آورد.
آیت‌الله صافی، آیت‌الله گلپایگانی: فوراً همان جا محرم شود و حج را تمام کند و احتیاط آن است که سال آینده دوباره به جا آورد، اگرچه بعید نیست جواز اکتفا به حج اول.
آیت‌الله زنجانی: اگر از روی علم و عمد، احرام حج را ترک کند تا وقتی که نتواند محرم شده و قبل از غروب روز نهم، عرفات را درک کند حجش باطل است.
آیت‌الله سیستانی: اگر ترک کند احرام را از روی علم و عمد تا زمان فوت وقوف اختیاری عرفات، حجش باطل است و اگر به مقدار رکن درک کند، حجش صحیح است گرچه گناه کرده است.
استفتائات
مسئله 951
امام خمینی: سئوال: فاصله بعضی از محلات جدید الاحداث مکه تا مسجدالحرام بیش از 18 کیلومتر است و شاید عرفاً از «توابع» مکه حساب شوند نه اینکه «جزو» مکه باشند؛ چرا که تابلوهای راهنمایی با فلش، جهت مکه را مشخص نموده‌اند، با این کیفیت آیا می‌توان برای حج در محلات فوق الذکر محرم شد؟
جواب: اگر از محلات مکه است مانع ندارد [م951 ۱] و اگر از محلات آن نیست یا مورد شک است کفایت نمی‌کند.
امام خمینی: سئوال: اشخاص معذوری که می‌توانند اعمال مکه را بر وقوفین مقدم بدارند، اگر جهلاً بدون احرام، اعمال مکه را قبل از وقوفین انجام دادند، چه صورتی دارد؟
جواب: کفایت نمی‌کند [م952 ۱] و باید یا قبل از وقوفین آنها را با احرام اعاده کنند یا بعد از وقوفین و اعمال آنها را به جا آورند.
آیت‌الله بهجت: به آن اکتفا نکند و احتیاطاً طواف و نماز و سعی را اعاده کند.
آیت‌الله مکارم: بنا بر احتیاط واجب.
مسئله 953
امام خمینی: سئوال: حاجی در عرفات یا منا فهمید که در احرامِ حج، تلبیه نگفته است، آیا در لحظه التفات، تلبیه کافی است و تکلیف او چیست؟
جواب: اگر می‌تواند به مکه برود و محرم شود و بقیه اعمال را ـ که باید با احرام انجام دهد ـ به جا آورد، باید چنین کند و اگر ممکن نیست، همان جا لبیک بگوید و اگر بعد از تقصیر یا حلق متذکر شده، عملش صحیح است و لازم نیست لبیک بگوید. [م953 ۱]
آیت‌الله زنجانی: و همچنین است اگر برگشتن به مکه برایش مشقت داشته باشد؛ البته این در صورتی است که به عرفات نرسیده باشد، اما اگر در عرفات یادش بیاید می‌تواند در همان جا محرم شود و باید قبل یا بعد از تلبیه بگوید: «أللَّهُمَّ عَلى کتابِک وَ سُنَّةِ نَبِیک» و احتیاط مستحب آن است که در این صورت نیز اگر می‌تواند به مکه برگردد و از آنجا محرم شود و اگر بعد از عرفات و قبل از حلق یا تقصیر نیز یادش بیاید همین‌گونه عمل کند و اگر بعد از حلق و تقصیر بفهمد حجش بی‌تردید صحیح است و این حج در تمام صورت‌ها کفایت از حجة الاسلام می‌کند مگر صورت سوم (که بعد از عرفات یادش بیاید) که کفایت نمی‌کند.
آیت‌الله سبحانی: اگر بازگشت غیر ممکن یا حرجی باشد در همان نقطه‌ای که متوجه شد محرم می‌شود اگرچه آن نقطه عرفات باشد و پس از لبیک بگوید «اللهم على کتابک و سنة نبیک» و اگر در مشعر به خاطر آورد، در همان جا محرم می‌شود و خوب است جمله یاد شده را نیز بگوید. حکم خروج بدون احرام از روی ندانستن مسئله نیز همین است.
آیت‌الله صافی، آیت‌الله گلپایگانی: احتیاط آن است که هر قدر می‌تواند برگردد و اگر نتوانست برگردد واجب است از همان جا که هست محرم شود.
آیت‌الله مکارم: در عرفات یا مشعر یا منا، قبل از رمی جمرات و ذبح، ولی اگر بعد از آن متوجه شود وقت احرام گذشته و حجش صحیح است.
به ذیل مسئله 948 مراجعه شود.
مسئله 954
امام خمینی: سئوال: شهر مکه را چند رشته کوه‌های طولانی و مرتفع فرا گرفته و هر دو جانب کوه ساختمان شده است، گاهی چند کیلومتر باید از اینجانب کوه رفت تا به جانب دیگر رسید و ساکنین احد الجانبین، جدای از جانب دیگرند؛ مثل شعب بنی‌عامر که نزدیک مسجدالحرام است و عزیزیه که 9 کیلومتر یا بیشتر در جانب دیگر است و به حسب مسامحه عرفی، به همه این قطعات مکه گفته می‌شود، آیا احرام حج تمتع از تمام این نقاط و نقاط مشابه صحیح است یا نه؟
جواب: اگر در مکه است، احرام حج از آنجا صحیح است، هرچند از ساختمان‌های جدید الإحداث باشد. [م954 ۱]
امام خمینی: اموری که در احرام عمره مستحب بود، در احرام حج نیز مستحب است و پس از اینکه شخص، احرام بسته و از مکه بیرون آمد، همین که بر ابطح مشرِف شود به آواز بلند تلبیه بگوید و چون متوجه منا شود بگوید: «أَللَّهُمَّ اِيّاکَ أَرْجُو وَاِيّاکَ أَدْعُو فَبَلِّغْنی أمَلِی وَأصْلِحْ لی عَمَلی».
و با تن و دل آرام با تسبیح و ذکر حق تعالی برود و چون به منا رسید بگوید: «اَلحَمْدُ للهِ الَّذی أقْدَمَنِیها صالِحاً فی عافِيَة وَبَلَّغَنی هذا المَکانِ».
پس بگوید: «أَللَّهُمَّ هذِهِ مِنی وَهِيَ مِمّا مَنَنْتَ بِهِ عَلَيْنا مِنَ المَناسِک فَأَسْأَلُکَ أنْ تَمُنَّ عَلَيَّ بِما مَنَنْتَ عَلى أَنْبِیائِکَ فَإنَّما أَنَا عَبْدُکَ وَفی قَبْضَتِکَ».
و مستحب است [م955 ۱]شب عرفه را در منا بوده و به اطاعت الهی مشغول باشد و بهتر آن است که عبادات و خصوصاً نمازها را در مسجد خِیف به جا آورد و چون نماز صبح را خواند تا طلوع آفتاب تعقیب گفته پس به عرفات روانه شود و اگر خواسته باشد بعد از طلوع صبح روانه شود مانعی ندارد، ولی سنت [م955 ۲] آن است که تا آفتاب طلوع نکرده از وادی مُحَسِّر رد نشود و روانه شدن پیش از صبح مکروه [م955 ۳] است و چون به عرفات متوجه شود این دعا را بخواند:
«أَللَّهُمَّ اِلَيْکَ صَمَدْتُ وَاِيّاکَ اعْتَمَدْتُ وَوَجْهَکَ أَرَدْتُ أَسْأَلُکَ أنْ تُبارِکَ لِی فی رِحْلَتی وَأنْ تَقْضِيَ لِی حاجَتی وَأنْ تَجْعَلَنی مِمَّنْ تُباهی بِهِ اليَوْمَ مَنْ هُوَ أفْضَلُ مِنّی».
آیت‌الله مکارم: انجام بعضی از این مستحبات در حال حاضر ممکن نیست یا مشکل است، بنابراین نباید اصراری بر آن داشته باشد و دردسر برای خود و دیگران ایجاد کند، هرگاه نیتش انجام آن باشد خداوند به فضل خود به او ثواب می‌دهد.
