میقات

تصاویری از میقات‌های پنج‌گانه: قرن المنازل، میقات عقیق (بخش ذی قار)، جحفه، يلملم و شجره.

میقات، مکان‌هایی در عربستان که کسانی که قصد انجام عمره مفرده یا عمره تمتع یا حج را دارند در آن مُحرم می‌شوند. بر اساس روایات، ميقات‌هاى احرام به وسيلۀ پيامبر(ص) تعيين شده و عبور از آن بدون احرام جایز نیست.

برای عمره تمتع پنج میقات تعیین شده است: مسجد شجره، جحفه، یلملم، قرن المنازل و وادی عقیق. ميقات حجّ تمتّع، مكه است و ميقات حج اِفراد و حج قِران، يكى از مواقيت پنج‏گانه است. ميقات عمره مفرده، اگر حاجى در مكه باشد، ادنی الحل، و اگر خارج از حدود میقات‌های پنج‏گانه باشد، يكى از آن میقات‌ها است.

ميقات در لغت

«ميقات» مصدر ميمي و از مادّه وقت و بر وزن «مِفْعال». جمع ميقات «مواقيت» است. در کتب لغت، وقت را به معناي مقداري از زمان آورده‌اند ؛ فراهيدي، فيومي، ابن ‌اثير، طريحي و راغب اصفهاني معتقدند: «ميقات در لغت به معناي زماني و مکاني آمده است». سيبويه معتقد است: «وقت در مکان نيز استعمال شده است». خلاصه ميقات، به معناي ظرف زمان بوده که بعداً توسعه يافته و در مکان نيز، از جهت تشبيه به زمان، به کار رفته است. پس ميقات شامل اسم زمان و مكان است؛ يعني زمان و مكان معيّن را در بر مي‌گيرد. مرحوم سلطان العلماء در حاشيه شرح لمعه مي‌گويد: «ميقات اسم آلت است؛ مانند مفتاح» و نيز آورده است: «ميقات اسم چيزي است كه به وسيله آن، چيز ديگري معيّن مي‌شود از جهت زمان و مكان».

ميقات در اصطلاح

میقات، در باب حج، به معناى مکان به كار مى‌رود یعنی مکان احرام حاجیان است. در واقع، مواقيت اماکني معين هستند که شرعاً براي احرام مشخص شده‌اند و قاصدان نسک، بايد در آنجا مُحرِم ‌شوند. پس در اصطلاح، مكان معين براي عبادت خاص را ميقات گويند.

در بیان فقیهان

از ميان فقيهان، بسياري به مفهوم ميقات اشاره کرده‌اند؛ از جمله «محقق اردبيلي» ميقات را مکاني دانسته که احرام در آن واجب است. «محقق نراقي» نيز ميقات را اماکن مشخص شده شرعي دانسته که در آن احرام بسته ‌‌مي‌شود. همچنين صاحب جواهر، در بحث مواقيت، آورده است: «مراد از كلمه ميقات در بحث حج، حقيقتاً يا مجازاً، اماكن خاص و معين است».

ميقات حقيقت شرعيه يا متشرعه؟

برخي الفاظ داراي معاني شرعي‌اند؛ یعنی پيش از اسلام اين معاني از آنها استفاده نمي‌شده است. پس، حقيقت شرعيه آن است که در زمان شارع مقدّس، لفظي حقيقت شود. ولي اگر بعد از آن لفظي حقيقت شود، حقيقت متشرّعه خواهد بود. در مورد میقات، حقيقت متشرعه ثابت مي‌گردد نه حقيقت شرعي. ک: فرهنگ فقه فارسي، ج3، ص347.</ref>چه آنکه در زمان خود اهل بيت(ع): به اين مکان‌‌ها احرام اطلاق ‌‌مي‌شد. روايات اهل بيت: متضافراً به معناي ميقات حج آمده است و حتي در روايات پيغمبر هم، چنين بوده است.

ثمره بحث

اساساً اختلاف ياد شده ثمره‌اي عملي ندارد؛ زيرا احاديث حضرت رسول، از طريق ائمه اطهار، براي ما بازگو شده و كاربرد آن الفاظ در معاني شرعي، در عصر آنان، حقيقي است. بنابراين صرف نظر از مباحث و دقائق علمي، فايده مهمي بر اين بحث مترتّب نيست.

تعداد ميقات‌ها

• برخی، به پنج و برخی، به شش مکان اشاره کرده‌اند. البته «شيخ» به هفت‌، «شهيد» به ده و حتي برخي به يازده مکان نيز اشاره کرده‌اند.
• ريشه اين اقوال، روايات مختلف اين باب است.
• مکان‌‌هاي ديگري هم به عنوان میقات بيان شده‌اند؛ مثلاً: جِعْرانه‌، تنعيم ‌، حديبيه، فخ رای کودکان،‌ مکه براي حج ، محاذات، ادني‌الحل براي عمره مفرده پس از حج قران و افراد و نذر.
• خلاصه روايات، مواقيت را پنج مورد مشخص معرفي کرده‌اند: «شجره، جحفه، عقيق، يلملم و قرن المنازل».

حکم آشنايي با ميقات

نخستين عمل در حج و عمره، احرام است. اجماع است که احرام بايد در مکان‌‌هايي که شارع مقدس مشخص کرده، انجام پذيرد. فقهاي اماميه معتقدند احرام فقط در ميقات منعقد ‌‌مي‌شود؛ مگر در حالات‌ خاصي مثل نذر کردن که ‌‌مي‌توان پيش از ميقات، احرام بست. بسياري از فقها آشنايي با مواقيت را واجب دانسته‌اند. «شيخ طوسي» ، «ابن ‌ادريس»، «علامه»، «مقدس اردبيلي»، «صاحب جواهر» و ديگر فقها به وجوب شناخت مواقيت تصريح فرموده‌اند. وجوب شناخت مواقيت‌، عقلي و شرعي طريقي است.

در عمره

عمره تمتع

میقات‌های عمره تمتع عبارت است از:

• مسجد شجره،
• جحفه،
• یلملم،
• قرن المنازل،
• وادی عقیق.

برای کسانی که از میقات‌های یاد شده عبور نکنند، میقاتشان محاذی یکی از میقات‌های گفته شده است.

عمره مفرده

در عمره مفرده، اگر حاجى در مكه باشد، میقات او ادنى الحل است. اما اگر حاجی خارج از شهر مکه و خارج از حدود ميقات‌هاى پنج‌گانه باشد، میقات او يكى از آن ميقات‌ها است و چنانچه داخل میقات‌های ياد شده باشد، اختیار دارد كه از يكى از آنها و يا از ادنى الحلّ مُحرم شود. ميقات كودكان «فخّ» است.

در حج

میقات در حج‌های واجب سه‌گانه متفاوت است. در حج تمتع، میقات شهر مکه و در حج افراد و حج قران، یکی از مواقیت پنج‌گانه است؛ البته اگر شخص در مكه و يا در محلّى نزديك‌تر از ميقات به مكه باشد، خانه‌اش ميقات او است، كه در روايات از آن به «دويرة أهله» تعبير شده است.

منابع

این مقاله برگرفته از فرهنگ اعلام جغرافيايى تاريخى در حديث و سيره نبوى‏ است.