آیه ۱۲۶ سوره بقره
آیات حج و حرمین |
سوره بقره |
۱۲۵ • ۱۲۶ • ۱۲۷ • ۱۲۸ • ۱۵۸ • ۱۹۶ • ۱۹۷ • ۱۹۸ • ۱۹۹ • ۲۰۰ • ۲۰۳ |
سوره آل عمران |
۹۶ • ۹۷ |
سوره مائده |
۲ • ۹۷ |
سوره توبه |
۲ • ۱۹ |
سوره حج |
۲۵ • ۲۶ • ۲۷ • ۲۸ • ۲۹ • ۳۳ • ۳۴ • ۳۶ • ۳۷ |
آیه ۱۲۶ سوره بقره، آیهای از قرآن، که در آن به بیان دو خواسته حضرت ابراهیم(ع) درباره شهر مکه و استجابت آن دو از جانب خدا پرداخته است. حفظ امنیت شهر مکه و رسیدن محصولات و ثمرات به آن دو درخواست حضرت ابراهیم (ع) از خدا است.
متن و ترجمه
﴿ | وَإِذْ قَالَ إِبْرَاهِیمُ رَبِّ اجْعَلْ هَذَا بَلَدًا آمِنًا وَارْزُقْ أَهْلَهُ مِنَ الثَّمَرَاتِ مَنْ آمَنَ مِنْهُمْ بِاللَّهِ وَالْیَوْمِ الْآخِرِ قَالَ وَمَنْ کَفَرَ فَأُمَتِّعُهُ قَلِیلًا ثُمَّ أَضْطَرُّهُ إِلَی عَذَابِ النَّارِ وَبِئْسَ الْمَصِیرُ و [یاد کنید] آن گاه که ابراهیم گفت: پروردگارا! این [مکان] را شهری امن قرار ده و اهلش را آنان که به خدا و روز قیامت ایمان آوردهاند از هر نوع میوه و محصول روزی بخش. خدا فرمود: [دعایت را درباره مؤمنان اجابت کردم، ولی] هر که کفر ورزد بهره اندکی به او خواهم داد، سپس او را به عذاب آتش میکشانم و آن بد بازگشتگاهی است. |
﴾ |
شرح واژگان
واژه «بلد» به بخش محدودی از زمین گفته میشود، خواه آباد باشد یا نباشد.[۱] این واژه در دیگر آیات قرآن نیز، به همین معنا به کار رفته است، گاه به معنای زمین مرده و غیر آباد[۲] و گاه به معنای زمین آباد.[۳]
کلمه «رزق» یعنی انعام مخصوص و مستمری که به مقتضای حال و مطابق نیاز انجام میشود، تا به وسیله آن زندگی تداوم یابد؛[۴] که هم در مادیات کاربرد دارد[یادداشت ۱] و هم در معنویات.[یادداشت ۲]
«ثمرات» جمع ثَمَره، و به معنای بَرْ و باری است که از درخت به دست میآید، خواه خوراکی باشد یا نباشد.[۵]
«متاع» یعنی هر آن چیزی که انسان به وسیله آن منتفع میگردد، مثل طعام، پارچه و لوازم منزل.[۶] به گفته برخی از لغتشناسان، متاع چیز منفعتداری است که موجب لذت بردن باشد.[۷]
محتوا
در آیه ۱۲۶ سوره بقره، دو خواسته حضرت ابراهیم (ع) از خدا بیان شده و به استجابت آن اشاره شده است.
امنیت مکه
در این آیه، حضرت ابراهیم (ع) از خدا خواسته محل قرار گرفتن کعبه را شهری امن قرار دهد. بر اساس آیه ﴿أَ وَ لَمْ یَرَوْا أَنّٰا جَعَلْنٰا حَرَماً آمِناً﴾[۸] خدا این دعای ابراهیم را اجابت کرده است.
مقصود از امنیت در خانه خدا را، دستوراتی درباره حفظ امنیت واردشدگان به خانه خدا و حرم دانستهاند.[۹] در روایات، حفظ امنیت مردم و حیواناتی که به حرم پناهنده میشوند لازم شمرده شده است.[۱۰] به همین جهت، فقیهان فتوا دادهاند چنانچه کسی بیرون از حرم مرتکب کاری شود که موجب حدّ یا تعزیر یا قصاص شده باشد و به حرم پناه آورد، نمیتوان متعرّض او شد؛ بلکه باید از نظر آب و غذا در تنگنا قرار گیرد تا از حرم بیرون رود.[۱۱]
بر پایه روایتی از امام صادق(ع)، مراد از «حرم امن»، شناخت اهل بیت(ع) است، که فرد در صورت معرفت به آنها در دنیا و آخرت ایمن خواهد بود.[۱۲]
رزق و ثمرات
دومین خواسته حضرت ابراهیم (ع) از خدا، که در آیه ۱۲۶ سوره بقره به آن اشاره شده، این است که خدا مردم شهر مکه را از ثمرات روزی دهد. بر اساس آیه ۵۷ سوره قصص، این خواسته حضرت ابراهیم (ع) مستجاب شده است.
به باور برخی، «رزق» در مادیات و معنویات به کار رفته و رزقِ حقیقی تنها به صورت حلال محقّق میشود.[۱۳]
واژه ثمرات در قرآن به معنای گسترده آن، که شامل مولّدات هر نوع گیاهی میشود، به کار رفته است.[یادداشت ۳] گاهی نیز به معنای محدودتری که تنها خوردنیهایِ انسانی را دربرمیگیرد بهکار رفته است.[یادداشت ۴] به باور برخی، ثمرات در آیه ۱۲۶ سوره بقره، شامل همه نعمتهای مادی و معنوی است.[۱۴]
سرزمین مکه اگر چه مزروعی نیست،[۱۵] ولی با روی آوردن نیروی انسانی به این شهر[۱۵] و رونق تجاری و اقتصادی آن،[۱۶] انواع محصولات به آن وارد شد.
استجابت دعای ابراهیم
حضرت ابراهیم (ع) رزق و ثمرات را تنها برای مؤمنان به خدا و روز قیامت درخواست کرد؛ ولی خدا بیشتر از آن را اجابت کرده و با عبارت ﴿مَنْ کَفَرَ فَأُمَتِّعُهُ قَلِیلا﴾ غیر مؤمنان را نیز از ثمرات بهرهمند ساخت.[۱۷] بر پایه آیه ۲۰ سوره اسراء، بهرمندسازی مؤمنان و کافران از ثمرات مادی، یکی از سنتهای الهی است؛ با این تفاوت که بهره کافران اندک و همراه با عذاب آخرت است.[۱۸]
پانویس
- ↑ المصباح المنیر، ذیل واژه بلد؛ التحقیق فی کلمات القرآن، ذیل واژه بلد.
- ↑ سوره فاطر، آیه ۱۰.
- ↑ سوره اعراف، آیه ۵٨.
- ↑ التحقیق فی کلمات القرآن، ذیل واژه رزق.
- ↑ المصباح المنیر ذیل واژه ثمر؛ لسان العرب، ذیل واژه ثمر.
- ↑ صحاحاللغه، ذیل واژه متع؛ المصباح المنیر ذیل واژه متع؛ لسان العرب، ذیل واژه متع.
- ↑ التحقیق فی کلمات القرآن، ذیل واژه متع.
- ↑ سوره عنکبوت، آیه ۶۷.
- ↑ کنزالعرفان، ج١، ص ٢۶٢. تفسیر المیزان، ج٢، ص٣۵٣.
- ↑ البرهان فی تفسیر القرآن، ج۱، ص۲۹۹.
- ↑ جواهر الکلام، ج۲۰، ص۴۶–۴۷.
- ↑ البرهان فی تفسیر القرآن، ج١، ص٢٩٩.
- ↑ درسنامه تفسیر آیات حج، ص۶۷.
- ↑ تفسیر نمونه، ج١، ص۵۴٢.
- ↑ ۱۵٫۰ ۱۵٫۱ سوره ابراهیم، آیه ۳۷.
- ↑ سوره قصص، آیه ۵۷.
- ↑ سوره بقره، آیه ۱۲۶.
- ↑ درسنامه تفسیر آیات حج، ص۶۸ و ۶۹.
- ↑ مانند ﴿کُلُوا مِنْ طَیِّبٰاتِ مٰا رَزَقْنٰاکُمْ﴾(سوره بقره، آیه ۵٧)
- ↑ مانند ﴿وَ الَّذِینَ هٰاجَرُوا فِی سَبِیلِ اللّٰهِ ثُمَّ قُتِلُوا أَوْ مٰاتُوا لَیَرْزُقَنَّهُمُ اللّٰهُ رِزْقاً حَسَناً﴾(حج: 59)
- ↑ برای نمونه آیه ﴿فَأَخْرَجْنٰا بِهِ مِنْ کُلِّ الثَّمَرٰات﴾ (سوره اعراف، آیه ۵۹.)
- ↑ مانند آیه ﴿أَنْزَلَ مِنَ السَّمٰاءِ مٰاءً فَأَخْرَجَ بِهِ مِنَ الثَّمَرٰاتِ رِزْقاً لَکُم﴾ (سوره ابراهیم، آیه ۳۲.)
منابع
- البرهان فی تفسیر القرآن، سید هاشم بحرانی، انتشارات دار التفسیر، چاپ اول، ۱۴۱۷ق.
- التحقیق فی کلمات القرآن، حسن مصطفوی، تهران، بنگاه ترجمه و نشر کتاب، ۱۳۶۰ش.
- تفسیر نمونه، ناصر مکارم شیرازی و دیگران، دار الکتب الاسلامیه، ۱۳۶۹ش.
- جواهر الکلام، محمد حسن نجفی، تهران، دار الکتب الاسلامیه، چاپ سوم، ۱۳۶۷ش.
- الصحاح، تاج اللغة و صحاح العربیة، اسماعیل بن حماد جوهری، تحقیق احمد عبدالغفور عطار، بیروت، دارالعلم للملایین، چهارم، ۱۴۰۷ق.
- کنز العرفان، مقداد بن عبدالله سیوری، تحقیق محمد باقر بهبودی، تهران، المکتبة الرضویة لاحیاء الآثار الجعفریه.
- المصباح المنیر، احمد بن محمد فیومی، قم، دارالهجرة، دوم، ۱۴۱۴ق.
- المیزان فی تفسیر القرآن، سید محمدحسین طباطبایی، جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.