شاذروان

از ویکی حج
اطلاعات اوليه
کاربری تعیین محل پِی‌های کعبه در دوران ابراهیم(ع)، محافظت کعبه از سیل
مکان مکه، مسجد الحرام
نام‌های دیگر تأزیر
معماری
بازسازی اواخر قرن سوم قمری، دهه اول از سال ۶۷۰ق، ۱۰۹۸ق، ۱۴۱۷ق، ۱۳۹۴ش

شاذَرْوان برآمدگی شیب‌دار کوتاهی است که در قسمت پایین دیوار کعبه، به جز ضلع حِجْر اسماعیل و پایین درِ کعبه، وجود دارد. شاذروان را بخشی از کعبهٔ ساخته شده به‌دست ابراهیم(ع) دانسته‌اند، که قریش هنگام تجدید بنای کعبه، از آن کاست. فقیهان شیعه و برخی فقیهان اهل‌سنت، طواف روی آن را باطل شمرده‌اند؛ با این استدلال که طواف باید پیرامون کعبه باشد نه درون کعبه.

شاذروان بارها در طول تاریخ بازسازی یا تعویض شد. پوشیده شدن با گچ و مرمر در اواخر قرن سوم قمری و تبدیل آن به سطحی شیب‌دار در دهه اول از سال ۶۷۰قمری، از تغییرات مهم آن است. امروزه شاذروان با سنگ‌های مرمر سفید پوشیده شده و ۵۷ حلقه از جنس طلا برای نگه داشتن پرده کعبه در آن تعبیه شده است. همچنین هشت قطعه سنگ مرمر گرانبها روی شاذروان، سمت راست درِ کعبه قرار دارد که مربوط به سنگ‌های مطاف در حدود سال ٧۶٨ قمری است.

معرفی اجمالی

شاذروان، برآمدگی شیب‌دار کوتاهی است که در قسمت پایین دیوار کعبه، به جز ضلع حِجْر اسماعیل و پایین درِ کعبه، وجود دارد.

دهخدا اصل واژه شاذروان را فارسی به معنای «پایه و اساس» می‌داند.[۱] برخی معتقدند به آن شاذروان گفته‌اند، چون پرده کعبه به حلقه‌هایی که در آن قرار دارد متصل می‌شود (چادربان).[۲] به شاذروان «تأزیر» نیز گفته شده؛ چراکه برای کعبه مانند اِزار است.[۳]

پیشینه

شاذروان را بخشی از کعبهٔ ساخته شده به‌دست ابراهیم(ع) دانسته‌اند، که قریش هنگام تجدید بنای کعبه، از آن کاست.[۴] قریشیان مساحت کعبه را از چهار طرف کاهش دادند؛[۵] البته ضلع حجر اسماعیل را بیش از دیگر ضلع‌ها کاهش دادند. پیش از آن، این ضلع از کعبه، تا نیمی از حجر اسماعیل ادامه داشت.[۶] به همین دلیل، ضلع حجر اسماعیل شاذروان ندارد؛[۶] چراکه مرز کعبه نیست.[۷]

شاذروان با کیفیت کنونی آن، ساخته عبدالله بن زبیر در سال ۶۴ق. دانسته شده است.[۸] گفته‌اند عبدالله بن زبیر، برای حفظ دیوار کعبه از نفوذ آب و نیز جلوگیری از تماس بدن طواف‌کنندگان با پرده کعبه، شاذروان را ایجاد کرد، تا به هنگام شلوغی، بدن آنان آسیب نبیند و پرده نیز از بین نرود.[۹]نظرات دیگری درباره نخستین زمان ساخت شاذروان وجود دارد.[۸]

بازسازی‌ها

شاذروان بارها در طول تاریخ بازسازی یا تعویض شد. برخی از مهم‌ترین تغییرات به شرح زیر است:

شاذروان در اواخر قرن سوم قمری، با گچ و مرمر پوشانده شد[۸] و در دهه اول از سال ۶۷۰ قمری، به صورت شیب‌دار درآمد.[۱۰] شاذروان پیش از آن، به‌صورت پله بود که گاهی مردم از روی آن طواف می‌کردند.[۱۰] سنگ‌های شاذروان در سال ۱۰۹۸ قمری. به دستور احمد پاشا، با سنگ چخماق جایگزین شد.[۱۰] در سال ۱۴۱۷ قمری در دوره ملک فهد، پنجمین پادشاه عربستان سعودی نیز، سنگ‌های مرمر شاذروان تعویض شد.[۱۱]

از تعمیر بخش‌هایی از شاذروان یا تغییرات دیگر در آن در سال‌های 542،636، 661، 670، 838، 846 و 1040 نیز در منابع گزارش‌هایی وجود دارد.[۱۰]

بخش‌هایی از دیوار کعبه که شاذروان ندارد

در پایین ضلع حجر اسماعیل، به جای شاذروان پاسنگی به ارتفاع ده و عرض چهل سانتیمتر وجود دارد که حاجیان بر روی آن می‌ایستند و دیوار کعبه را استلام می‌کنند.[۷] همچنین در پایین درِ کعبه، شاذروان قرار داده نشده و به جای آن، پله‌ای صاف به طول ۳۴۵ سانتیمتر ساخته شده است.[۶]

هشت قطعه مرمر

روی شاذروان سمت راست درِ کعبه، هشت قطعه سنگ مرمر کنار هم قرار دارد که رنگ آنها زرد متمایل به قرمزِ مات است و روی آنها نقش و نگارهایی حک شده است.[۱۲] سنگ آبی کبودی زیر هشت قطعه سنگ، در پایین شاذروان و عمود بر کف مطاف قرار دارد که روی آن نوشته شده است: «به نظر می‌رسد هنگام تجدید ساختمان مطاف، در سال ۶٣١ هجری، این سنگ‌ها در این محل قرار داده شده باشند.»[۱۳]

این قطعه سنگ‌ها از بهترین سنگ‌های مرمر در دنیا[۱۴] و از گرانبهاترین آثار اسلامی در مسجدالحرام شمرده شده است.[۱۳] هریک از هشت قطعه، مستطیل‌شکل بوده و بزرگترین آنها به طول ٣٣ و به عرض ٢١ سانتیمتر است. همگی آنها به صورت مربعی با ضلع ٧۴ سانتیمتر، کنار هم قرار گرفته‌اند.[۱۳]

حلقه‌های شاذروان

حلقه‌هایی در شاذروان تعبیه شده که پرده کعبه به وسیله آنها در جای خود ثابت شده تا حرکت باد آن را جابه‌جا نکند.[۱۵] این حلقه‌ها از جنس مس زرد[۱۵] و پس از آن، از نقره بود و در سال ۱۳۹۶ش با حلقه‌های طلا جایگزین شد.[۱۶] تعداد حلقه‌ها در گذشته ۴۸ عدد بود،[۱۵] که به ۵۷ عدد افزایش یافت.[۱۷]

احکام

به فتوای فقیهان شیعه، طواف روی شاذروان صحیح نیست[۱۸] و اگر کسی به دلیل زیادی جمعیت یا غیرآن روی شاذروان طواف کند، باید آن مقدار که طواف کرده را دوباره انجام دهد.[۱۹] دلیل باطل بودنِ طواف روی شاذروان، این دانسته شده که شاذروان بخشی از کعبه است و طواف باید پیرامون کعبه باشد، نه درونِ کعبه.[۲۰]

به نظر مراجع تقلید شیعه، دست به دیوار کعبه گذاشتن، در سه ضلعی که شاذروان قرار دارد جایز است و به طواف ضرری نمی‌زند؛ اگرچه احتیاط مستحب ترک آن است.[۲۱]

مذاهب فقهی اهل‌سنت درباره حکم طواف روی شاذروان اختلاف‌نظر دارند. شافعی و مالکی طواف روی شاذروان را باطل دانسته‌اند. مذهب حنفیه نیز، شاذروان را جزو کعبه ندانسته است. در مقابل، حنبلی‌ها طواف روی آن را باطل‌کننده طواف نمی‌دانند.[۲۲]

نگارخانه

پانویس

  1. لغت‌نامه دهخدا، ذیل واژه شاذروان.
  2. مرآت الحرمین، ۱۳۹۲ش، ص۵۱.
  3. التاریخ القویم، ج3، ص 288
  4. مرآة الحرمین، ۱۳۷۷ش، ص۲۶۷.
  5. «مفرحة الانام فی تأسیس بیت‌اللّه الحرام»، ص۲۴.
  6. ۶٫۰ ۶٫۱ ۶٫۲ التاریخ القویم لمکة و بیت الله الکریم، ج3، ص 289.
  7. ۷٫۰ ۷٫۱ مکه و مدینه، ۱۳۸۰ش، ص۹۳.
  8. ۸٫۰ ۸٫۱ ۸٫۲ التاریخ القویم لمکة و بیت الله الکریم، ج3، ص۲۹۵.
  9. معرفی اماکن مکه مکرمه، ۱۳۹۱ش، ص۴۷.
  10. ۱۰٫۰ ۱۰٫۱ ۱۰٫۲ ۱۰٫۳ التاریخ القویم لمکة و بیت الله الکریم، ج3، ص295
  11. التاریخ القویم لمکة و بیت الله الکریم، ج۳، ص۲۹۶.
  12. التاریخ القویم لمکة و بیت الله الکریم، ج۳، ص۱۷.
  13. ۱۳٫۰ ۱۳٫۱ ۱۳٫۲ التاریخ القویم لمکة و بیت الله الکریم، ج۳، ص۱۷.
  14. مکه و مدینه، ۱۳۸۰ش، ص۹۳.
  15. ۱۵٫۰ ۱۵٫۱ ۱۵٫۲ التاریخ القویم لمکة و بیت الله الکریم، ج3، ص297
  16. «نصب حلقه‌های طلا روی شاذروان کعبه»، خبرگزاری باشگاه خبرنگاران جوان.
  17. «شاذروان کعبه و دیوار حطیم در ظاهری جدید»، وبگاه الوطن.
  18. جامع الفتاوی، ۱۳۸۶ش، ص۱۱۶؛ همچنین نگاه کنید به جواهر، ج۱۹، ص۲۹۹، به نقل ازفرهنگ اعلام جغرافیایی-تاریخی در حدیث و سیره نبوی، ۱۳۸۳ش، ص۲۰۵.
  19. جامع الفتاوی، ۱۳۸۶ش، ص۱۱۶.
  20. معرفی اماکن مکه مکرمه، ۱۳۹۱ش، ص۴۶.
  21. جامع الفتاوی، ۱۳۸۶ش، ص۱۱۶.
  22. شفاء الغرام باخبار البلد الحرام، ۱۳۸۶ش، ص۲۱۵.

منابع

  • «الانتهاء من أعمال استبدال رخام الشاذروان الکعبة المشرفة وجدار الحطیم»، صحیفة مکة الالکترونیة، تاریخ درج مطلب: ۹ ژانویه ۲۰۱۶م، تاریخ بازدید: ۱۰ فروردین ۱۴۰۱ش.
  • تاریخ و آثار اسلامی مکه مکرمه و مدینه منوره، قائدان، اصغر، تهران، مشعر، ۱۳۸۶ش.
  • جامع الفتاوی، موسوی شاهرودی، مرتضی، تهران، مشعر، ۱۳۸۶ش.
  • «شاذروان کعبه و دیوار حطیم در ظاهری جدید»، وبگاه الوطن، تاریخ درج مطلب: ٢٥ ربیع الاول ١٤٣٧ق/ ۱۶ دی ۱۳۹۴ش، تاریخ بازدید: ۱۶ اسفند ۱۴۰۲ش.
  • شفاء الغرام باخبار البلد الحرام، فاسی، محمد بن احمد، ترجمه محمد مقدس، تهران، مشعر، ۱۳۸۶ش.
  • فرهنگ اعلام جغرافیایی-تاریخی در حدیث و سیره نبوی، شراب، محمد محمدحسن،ترجمه حمیدرضا شیخی، تحقیق محمدرضا نعمتی، تهران، مشعر، ۱۳۸۳ش.
  • کعبه و مسجدالحرام در گذر تاریخ: گزیده التاریخ القویم لمکة و بیت‌الله الکریم، کردی، محمدطاهر، ترجمه هادی انصاری، تهران، مشعر، ۱۳۸۷ش.
  • مرآة الحرمین، رفعت‌پاشا، ابراهیم، ترجمه هادی انصاری، تهران، مشعر، ۱۳۷۷ش.
  • مرآة الرحمین، صبری پاشا، ایوب، ترجمه عبدالرسول منشی، به کوشش علی قاضی عسکر، تهران، مشعر، ۱۳۹۲ش.
  • مرآة الحرمین او الرحلات الحجازیة و الحج و مشاعرة الدینیه، رفعت پاشا، ابراهیم، مصر، دارالکتب المصریه، ١٣۴۴ق.
  • معرفی اماکن مکه مکرمه، حمو، محمود محمد، ترجمه مرتضی حسینی فاضلی، تهران، مشعر، ۱۳۹۱ش.
  • مکه و مدینه، کردی، عبیدالله محمدامین، ترجمه حسین صابری، تهران، مشعر، ۱۳۸۰ش.
  • «نصب حلقه‌های طلا روی شاذروان کعبه»، خبرگزاری باشگاه خبرنگاران جوان، تاریخ درج مطلب: ۳ خرداد ۱۳۹۶ش، تاریخ بازدید: ۱۰ فروردین ۱۴۰۱ش.