پیاده‌روی اربعین

اربعین حسینی

مفاهیم

اربعین

کتاب‌شناسی اربعین

تحقیق درباره اول اربعین • لؤلؤ و مرجان • مدنیت، عقلانیت، معنویت در بستر اربعین • پیاده‌روی اربعین تأملات جامعه‌شناختی • پیاده‌روی اربعین

آیین‌ها

پیاده‌روی اربعین • زیارت اربعین • هوسه‌خوانی

نخستین زائران

جابر بن عبدالله انصاری • عطیه کوفی

مقاله‌های وابسته

موکب • مسیرهای پیاده‌روی اربعین • راهنمای اربعین • پیاده‌روی جاماندگان اربعین

بخشی از پیاده‌روی اربعین بین نجف و کربلا.

پیاده‌روی اربعین از جمله آیین‌های شیعیان است که از چند روز مانده به اربعین از شهرهای مختلف عراق، به ویژه نجف، به سمت کربلا آغاز می‌شود و طی این پیاده‌روی، میلیون‌ها نفر به قصد زیارت امام حسین(ع) خود را به کربلا می‌رسانند. بنابر گزارش‌ها، تعداد افراد شرکت کننده در این پیاده‌روی، از دو تا سه میلیون نفر در سال ۱۳۸۱ شمسی به بیش از بیست و یک میلیون تن در سال ۱۴۰۱ رسیده است. در سال ۱۴۰۲ بیش از چهار میلیون تن از کشور ایران در پیاده‌روی اربعین شرکت کردند. مسئولیت مدیریت و ساماندهی مراسم راهپیمایی اربعین حسینی در ایران بر عهده وزارت کشور و در چارچوب ستادی بنام «ستاد مرکزی اربعین حسینی(ع)» است.

از آداب و رسوم عزاداری اربعین در عراق، هوسه‌خوانی، برپایی تعزیه و مرثیه سرایی است. همچنین عزاداران در حرم امام حسین(ع)، نماز زیارت به جای آورده و دعاهای مخصوص زیارت اربعین را می‌خوانند.

معرفی

پیاده‌روی اربعین آیینی زیارتی است. این پیاده‌روی از چند روز مانده به روز اربعین امام حسین(ع) از مبداء شهرهای مختلف عراق به ویژه نجف آغاز می‌شود. مقصد این سفر پیاده، رسیدن به کربلا در روز اربعین است. این پیاده‌روی به صورت فردی و گروهی در قالب گروه‌‌های دوستی، هیئت‌های مذهبی و جمع‌های خانوادگی انجام می‌شود و افراد بسته به شرایط جسمانی، همه یا بخشی از مسیر محل زندگی خود تا کربلا را پیاده می‌پیمایند.

تاریخچه

سفر پیاده برای زیارت، همواره دارای فضیلت دانسته شده و رواج داشته است؛ اما از تاریخ دقیق آغاز یا رواج پیاده‌روی برای زیارت اربعین، اطلاع دقیقی در دست نیست. در برخی پژوهش‌ها، سابقه این آیین را سده سیزدهم قمری دانسته و از سفر پیاده برخی از علما به کربلا یاد کرده‌اند؛ از جمله گفته شده است که در زمان شیخ مرتضی انصاری (۱۲۱۴-۱۲۱۸ق) این مراسم برپا می‌شده و پس از او از رونق افتاده و دوباره در اوایل قرن چهاردهم قمری محدث نوری (درگذشت ۱۳۲۰ق) آن را احیا کرده است.

همچنین در گزارشی از شرکت یک میلیون و ۵۴۶ هزار زائر در پیاده‌روی سال ۱۳۶۵ قمری/ ۱۳۲۴ شمسی یاد شده است. پس از آن نیز از شرکت و اهتمام برخی علمای شیعه از جمله سید محمود شاهرودی (درگذشت۱۳۵۳ش) برای شرکت در پیاده‌روی اربعین سخن گفته شده است.

افزایش تعداد زائران اربعین

بعد از سقوط حکومت صدام و حزب بعث عراق (۲۰۰۲م) و احیای دوباره پیاده‌روی اربعین، هر ساله جمعیت بیشتری نسبت به سال قبل در این پیاده‌روی شرکت می‌کنند. تعداد آنها از دو تا سه میلیون تن در سال ۲۰۰۳م/۱۳۸۱ش به بیش از شانزده میلیون تن در سال ۱۴۰۰ش رسیده است. بر اساس گزارش آستان قدس عباسی شمار زائران اربعین در سال ۱۳۹۸ش، قبل از شیوع کرونا، بیش از پانزده میلیون تن بوده است. روزنامه لوموند فرانسه، پیاده‌روی اربعین را از بزرگ‌ترین راه‌پیمایی‌ها یا گردهمایی‌های مذهبی جهان می‌داند. گفته شده تعداد کل زائران اربعین (ایرانی و غیر ایرانی) در سال ۱۴۰۱ش (جدول زیر)، ۲۱,۱۹۸,۶۴۰ نفر بوده است:

تعداد کل زائران اربعین از ۱۳۹۵-۱۴۰۱ش

سال	تعداد زائران اربعین (نفر)
۱۴۴۴ق/ ۱۴۰۱ش	۲۱,۱۹۸,۶۴۰
۱۴۴۳ق/ ۱۴۰۰ش	۱۶,۳۲۷,۵۴۲
۱۴۴۲ق/ ۱۳۹۹ش	۱۴,۵۵۳,۳۰۸
۱۴۴۱ق/ ۱۳۹۸ش	۱۵,۲۲۹,۹۵۵
۱۴۴۰ق/ ۱۳۹۷ش	۱۵,۳۲۲,۹۴۹
۱۴۳۹ق/ ۱۳۹۶ش	۱۳,۸۷۴,۸۱۸
۱۴۳۸ق/ ۱۳۹۵ش	۱۱,۲۱۰,۳۶۷

مسیرهای پیاده روی

مسیرهای چهارگانه‌ زائران ایرانی برای پیوستن به پیاده‌روی اربعین.

نقشه مسیر نجف به کربلا، یکی از مسیرهای پیاده‌روی اربعین.

پیاده‌روی اربعین در همه مسیرهای منتهی به کربلا برگزار می‌شود اما راه نجف به کربلا پر تردد‌تر است.

اطلاعات مسیر نجف به کربلا

میزان مسافت	۸۰ کیلومتر
تعداد ستون‌ها	۱۴۵۲ ستون
فاصله بین هر ستون	۵۰ متر (۲۰ستون =۱ کیلومتر)
زمان لازم برای پیاده روی کل مسیر	۲۰ تا ۲۵ ساعت (متوسط روزی ۷ تا ۸ ساعت)
زمان تخمینی سفر پیاده	۳ روز
بهترین زمان شروع سفر	۱۶ صفر
زمان تقریبی رسیدن به کربلا	۱۹ صفر

همچنین مسیر کوفه - طویریج - کربلا یکی از مسیرهایی که از سمت جنوب عراق به شهر کربلا منتهی می‌شود. این مسیر به طریق العلماء، مسیر شط فرات و طریق سبایا(اسراء) شهرت دارد.

موکب‌

موکِب به مکان‌هایی گفته می‌شود که توسط مردم در مناسبت‌های مذهبی (به ویژه در ماه محرم و صفر) برای خدمت‌رسانی به زائران یا گروه‌های همراه آنان برپا شده است.

عشایر بومی عراق و ساکنان روستاهای در طول مسیر پیاده‌روی اربعین، مکان‌هایی برای خدمت به زائران ایجاد کرده‌اند که به آن‌ها «موکب» گفته می‌شود و برخی تعداد آن را بیش از ۱۰۰ هزار موکب دانسته‌اند. این موکب‌ها گاه موقتی است که شامل خیمه‌های پارچه‌ای است و گاه دائمی و به شکل یک ساختمان است. خدماتی که موکب‌ها به زائران ارائه می‌دهند شامل اسکان موقت، توزیع غذا، خدمات بهداشتی و درمانی و خدمات متفرقه مانند واکس زدن کفش‌ها، ماساژ بدن و پاها، تعمیر وسایل و ... است.

موکب‌هایی که به زائران در داخل کربلا خدمت‌رسانی می‌کنند به بیش از ۱۰ هزار موکب رسیده و برخی از این موکب‌ها از کشورهایی همچون لبنان، کویت، ایران، جمهوری آذربایجان، عربستان، هند، انگلیس، سوئد، آلمان، ترکیه، تایلند، فرانسه و هلند بوده است.

از واژه موکب در فرهنگ شیعیان عرب برای اشاره به هیئت نیز استفاده می‌شود.

آداب و رسوم عزاداری اربعین در عراق

مراسم عزاداری اربعین از پانزدهم صفر آغاز و عزاداران بیست صفر خود را به کربلا می‌رسانند. این عزاداری مردم عراق با آیین‌هایی مانند هوسه‌خوانی انجام می‌شود.

هوسه‌خوانی

از آداب و رسوم عراقی‌ها در مسیر رفتن به کربلا، هُوسه‌خوانی است. هوسه به قصاید ویژه قبایل جنوب عراق گفته می‌شود که بیان‌کننده قهرمانی و شجاعت است. از این گونه اشعار در جنگ‌ها، مرثیه‌سرایی‌ها و برانگیختن عزم مردان جهت انجام کارهای سخت و بزرگ استفاده می‌شود. همراهان نیز یک بیت از آن قصیده را تکرار کرده و به صورت دایره‌وار حرکت می‌کنند.

ورود به کربلا

با شروع عزاداری اربعین از ۱۵ صفر، نخستین کاروانی که وارد کربلا می شود، کاروان شبیه‌خوانان و تعزیه‌گردانان است. پس از آنها دسته‌های سینه‌زنی و زنجیرزنی از شهرهای عراق به سوی کربلا روانه می‌شوند و از 17 صفر تا روز اربعین، از صبح تا پاسی از شب به سینه زنی و زنجیرزنی و عزاداری می پردازند.

سلام بر امام حسین(ع) و ورود به حرم

نوشتار(های) وابسته: زیارت اربعین

مراسم اصلی در روز اربعین دو ساعت گذشته از ظهر آغاز می‌شود. زائران، نزدیکِ در ورودی حرم امام حسین(ع) ایستاده و در حالی که بر سینه‌های خود می‌زنند، مرثیه‌ای را می‌خوانند و تکرار می‌کنند و در پایانِ سینه‌زنی دست‌ها را به‌نشانه سلام، به سوی ضریح بالا می‌برند. همچنین نماز زیارت به جای آورده و دعاهای مخصوص زیارت اربعین را می‌خوانند.

ساماندهی پیاده‌روی اربعین در ایران

تا قبل از سال ۱۳۹۴ش، مسئولیت ساماندهی مراسم راهپیمایی اربعین بر عهده سازمان حج و زیارت بود.از سال ۱۳۹۴ش با توجه به افزایش حجم زائران در پیاده‌روی اربعین، مسئولیت مدیریت و ساماندهی مراسم راهپیمایی اربعین حسینی در ایران بر عهده وزارت کشور و در چارچوب ستادی بنام «ستاد مرکزی اربعین حسینی(ع)» قرار گرفت. این ستاد متشکل از کمیته‌های تخصصی با مسئولیت وزارتخانه‌ها، سازمان‌ها، نهادهای عمومی و مردمی و نیروهای مسلح است که کار خدمات‌رسانی به زائران را انجام می‌دهد؛ مانند ایجاد امکانات و تسهیلات لازم در مرزها، تأمین امنیت، ایجاد زیرساخت‌های عمرانی و رفاهی، خدمات بهداشتی، خدمات حمل و نقل و تردد قانونمند زائران و بیمه شدن همه آنها. طبق مقررات ستاد مرکزی اربعین حسینی، متقاضیان زیارت اربعین، باید در سامانه سماح ثبت نام کنند.

کمیته بهداشت و درمان ستاد اربعین نیز ضمن توصیه‌های بهداشتی مرتبط با پیاده‌روی اربعین، با هماهنگی دانشگاه‌های علوم پزشکی در استان‌های مختلف ایران، خدمات گوناگونِ بهداشتی و درمانی به زائران در مسیر پیاده‌روی ارائه می‌دهد.

آمار زائران ایرانی اربعین

آمار زائران ایرانی اربعین بین سال‌های 1393-۱۴۰۲ش

سال	تعداد زائران ایرانی	درصد فراوانی زائران ایرانی نسبت به کل زائران اربعین (درصد)
۱۳۹۳	یک میلیون و پانصد هزار نفر	۷.۵ ٪
۱۳۹۴	یک میلیون و هفتصد هزار نفر	۶.۵ ٪
۱۳۹۵	دو میلیون و دویست هزار نفر	۱۹.۶ ٪
۱۳۹۶	دو میلیون و سیصد و پنجاه هزار نفر	۲۰.۹ ٪
۱۳۹۷	دو میلیون و پانصد هزار نفر	۱۸.۰۱ ٪
۱۳۹۸	سه میلیون و هفتصد هزار نفر	۲۴.۲ ٪
۱۳۹۹	صفر	به علت همه‌گیری ویروس کرونا
۱۴۰۰	هشتاد هزار نفر	۰.۴ ٪
۱۴۰۱	سه میلیون و پانصد هزار نفر	۱۶.۵ ٪
۱۴۰۲	چهار میلیون و پنجاه هزار نفر	۱۸.۴ ٪

تک نگاری

برخی آثار چاپ شده درباره پیاده‌روی اربعین عبارتند از:

• سر آغاز؛ الگوی مفهومی پیاده‌روی اربعین از نگاه مقام معظم رهبری (۶ جلد)، گردآوری: سید محمد صادقی
• پیاده‌روی اربعین تأملات جامعه‌شناختی، نویسنده: مجموعه نویسندگان؛ به کوشش: محسن حسام مظاهری
• پیاده‌روی اربعین؛ فرصت‌ها، آسیب‌ها و توصیه‌ها، نویسنده: حافظ نجفی.

مقاله‌های مرتبط

• اربعین
• زیارت اربعین
• پیاده‌روی جاماندگان اربعین

پیوند به بیرون

• سایت اختصاصی راهپیمایی اربعین
• «فهم تجربه زیسته زائران در پیاده‌روی اربعینِ سال ۱۳۹۵ (بسترها و زمینه های شکل گیری اَبَر رویداد اربعین)»
• «ادراک معنوی انسان از ابر رویداد مذهبی اربعین حسینی»
• «موشن گرافیک| توصیه های پیاده روی اربعین»؛ (در ۱۲ قسمت)

منابع

• «ارتقاء جایگاه سازمانی کمیته فرهنگی و آموزشی ستاد مرکزی اربعین و سازماندهی آن ذیل دبیرخانه ستاد»، سینا عصاره نژاد و جواد صبوری کزج، گزارش‌های کارشناسی (مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی)، آبان 1402ش.
• «استقرار چهار پایگاه موقت فوریت‌های پزشکی ویژه اربعین در مرز شلمچه»، خبرگزاری ایرنا، تاریخ نشر: ۶ مرداد 1403ش، تاریخ بازدید: ۲۲ مرداد ۱۴۰۳ش.
• «اعلام تعداد زائران اربعین حسینی توسط آستان قدس عباسی»، شبکه جهانی الکفیل، تاریخ درج مطلب: ۱۹ اکتبر ۲۰۱۹م، تاریخ بازدید: ۱۷ شهریور ۱۴۰۱ش.
• «آستان قدس عباسی: حضور بیش از ۱۶ مليون زائر در اربعین امام حسين(ع)»، شبکه جهانی الکفیل، تاریخ درج مطلب: ۲۸ سپتامبر ۲۰۲۱م، تاریخ بازدید: ۱۷ شهریور ۱۴۰۱ش.
• «آمار و ارقام حیرت‌انگیز از مراسم پیاده‌روی اربعین امام حسین(ع)»، خبرگزاری تسنیم، تاریخ انتشار: ۲۸ مهر ۱۳۹۸ش، تاریخ بازدید: ۱۷ شهریور ۱۴۰۱ش.
• «برگزاری کارگروه بهداشت و درمان ستاد خدمات اربعین حسینی استان مرکزی»، وبگاه دانشگاه علوم پزشکی اراک، تاریخ نشر: 19 اردیبهشت 1403ش، تاریخ بازدید: ۲۲ مرداد ۱۴۰۳ش.
• «پیاده‌روی اربعین حسینی در سیره و سخن بزرگان»، عبدالرحیم اباذری، در مجله فرهنگ زیارت، سال پنجم، شماره ۱۹ و ۲۰، تابستان و پاییز ۱۳۹۳ش.
• «تعداد زائران اربعین امسال اعلام شد | جدول تعداد زائران از سال ۱۳۹۵ تا کنون»، همشهری آنلاین، تاریخ نشر: ۲۶ شهریور ۱۴۰۱ش، تاریخ بازدید: ۲۷ شهریور ۱۴۰۱ش.
• «جلسه کمیته بهداشت و درمان اربعین ۱۴۰۳»، وبگاه دانشگاه علوم پزشکی اصفهان، 19 اردیبهشت 1403ش، تاریخ بازدید: ۲۲ مرداد ۱۴۰۳ش.
• «سرآغاز؛ الگوى مفهومى پیاده‌روی اربعین از نگاه رهبر معظم انقلاب»، خبرگزاری میزان، تاریخ انتشار: ۱۴ مهر ۱۳۹۸ش، تاریخ یازدید: ۱۷ شهریور ۱۴۰۱ش.
• «طریق العلماء»، خبرگزاری فارس، تاریخ درج مطلب: ۲۱ مهر ۱۳۹۸ش، تاریخ بازدید: ۲۲ شهریور ۱۴۰۱ش.
• «سبایا طریق بانوان عراقی برای رسیدن به کربلا»، خبرگزاری مهر، تاریخ درج مطلب: ۲۲ شهریور ۱۴۰۱ش، تاریخ بازدید: ۲۲ شهریور ۱۴۰۱ش.