التاریخ القویم لمکة و بیت‌الله الکریم
التاریخ القویم لمکة و بیت‌الله الکریم کتابی در تاریخ محلی مکه، تألیف محمدطاهر کردی مکی (۱۳۲۱–۱۴۰۰ق) است.
 | |
| پدید آورندگان | |
|---|---|
| نویسنده | عبدالرحمن محمد طاهر کردی مکی شافعی |
| محتوا | |
| موضوع | تاریخ مکه، مسجدالحرام و کعبه تا عصر حاضر |
| زبان | عربی |
| نشر | |
| تعداد جلد | چاپ اول: چهار جلد و دو مجلد. چاپ دوم: شش جلد و سه مجلد |
| ناشر | انتشارات دار خضر |
| محل نشر | مکه |
| تاریخ نشر | چاپ اول: سال ۱۳۸۵ق. چاپ دوم: سال ۲۰۰۰م. |
| ترجمه به | فارسی |
عبدالرحمن محمد طاهر کردی مکی شافعی معروف به خطاط، از علمای مکه که در خطاطی هم چیره‌دست بود؛ وی علاوه بر خدمت در دادگستری مکه و تدریس و مدیریت مدارس خط، عضو هیئت اجرائی گسترش و بازسازی مسجدالحرام و رئیس بخش تألیف و آثار تاریخی این هیئت و نیز عضو هیئت نظارت بر تعمیر سقف کعبه بود.
کردی تالیفات بسیاری داشته است. کتاب التاریخ القویم او، دائرةالمعارف گونه‌ای به زبان عربی در تاریخ مکه، مسجدالحرام و کعبه تا عصر حاضر است. او کوشیده با نگاه به منابع مکه‌شناسی گذشته و سفرنامه‌های مکه، به گونه‌ای جامع به تاریخ این شهر و مکان‌های مقدس آن بپردازد.
این کتاب دوبار چاپ شده است که چاپ اول آن به سال ۱۳۸۵ق. به دست نویسنده، و چاپ دوم آن هم در سال ۲۰۰۰م. انجام شده است.
زندگی نویسنده
عبدالرحمن محمدطاهر بن عبدالقادر بن محمود کردی به سال ۱۳۲۱ق. در مکه زاده شد.[۱] پدر او پیش از تولد وی به قصد اقامت در مکه و مجاورت خانه خدا، از اربیل عراق به مکه مهاجرت کرد.[۲]
پدر محمدطاهر به سال ۱۳۴۰ق. یک سال پس از اتمام تحصیل وی در مدرسه فلاح، او را به مصر برد تا هفت سال در الازهر به تحصیل دانش بپردازد.[۳] به سال ۱۳۴۱ق. هم‌زمان با تأسیس مدرسه تحسین الخطوط العربیة الملکیه در مصر، به آموختن خوشنویسی پرداخت. به سال ۱۳۴۸ق. در پی بازگشت از مصر، در سمت کارمند محاکم شرعی در مکه به کار پرداخت.[۴]
علاقه وی به خوشنویسی موجب شد که چندین سفر به مصر و عراق انجام دهد. او تا سال ۱۳۸۳ق؛ و پیش از یک بیماری که تا هنگام مرگ وی را زمین‌گیر کرد[۵] به استادی یا مدیریت مدارس خوشنویسی در مکه اشتغال داشت.[۶] وی نُه کتاب در موضوع خوشنویسی نگاشت[۷] و خود را با لقب خطاط می‌خواند.[۸]
کردی، عضو هیئت اجرائی گسترش و بازسازی مسجدالحرام[۹] و رئیس بخش تألیف و آثار تاریخی این هیئت و نیز عضو هیئت نظارت بر تعمیر سقف کعبه بود.[۱۰] نیز فعالیت‌هایی ماندگار از جمله مشارکت در گسترش مسجدالحرام، تعویض قاب نقره‌ای حجرالاسود[۱۱] نظارت و مشارکت در ترمیم کعبه، و ترسیم لوحی بی‌نظیر از مقام ابراهیم، از کوشش‌های او است.
عبدالوهاب ابوسلیمان، از علمای مکه‌شناس و عضو هیئت گسترش مسعی و هیئت کبار العلماء[۱۲] داماد ارشد او است.[۱۳]
مذهب
محمدطاهر کردی از دیدگاه فقهی، شافعی مذهب بود و در عقاید نیز گرایش سلفی و وهابی نداشت. او کتابی با عنوان تبرک الصحابة بآثار الرسول نوشته و در آن از مشروعیت تبرک به آثار باقی مانده از پیامیر (ص) و سابقه این کار نزد صحابه دفاع کرد.[۱۴]
درگذشت
کردی به سال ۱۴۰۰ق. در جده درگذشت و کنار قبر مادرش در قبرستان معلات شهر مکه به خاک سپرده شد.[۱۵] زندگی‌نامه او در کتاب‌های متعدد به صورت مفصل آمده است.
تالیفات
تنوع تالیفات در زمینه ادبیات[۱۶] تفسیر، فراهم کردن نقشه کشورها[۱۷] و نگارش بیش از ۴۲ اثر در موضوعات مختلف، بیان‌گر ابعاد گوناگون فکری و شخصیتی کردی است. از میان این آثار، ۲۲ کتاب وی به چاپ رسیده[۱۸] و از سال ۱۳۹۳ق. دولت سعودی هیئتی ویژه را مأمور پیگیری تصحیح و نشر آثار او کرده است.[۱۹]
مصحف مکة المکرمه ماندگارترین اثر کردی است که خوشنویسی آن در سال ۱۳۶۲ق. به پایان رسید و پس از تأیید هیئتی از دانشمندان عربستان[۲۰] و تأیید شیوخ الازهر[۲۱] در سال ۱۳۶۹ق. به عنوان نخستین قرآن منتشر شده در مکه، به همت شرکتی با همین نام که خود بنیان نهاده بود[۲۲] چاپ و منتشر گشت.[۲۳]
محمدطاهر کردی در موضوع مکه و حج و امور مربوط به آن، افزون بر کتاب التاریخ القویم لمکة و بیت الله الکریم، تحقیقی از کتاب الاعلام باعلام بیت الله الحرام نگاشته قطب‌الدین نهروالی (م. ۹۹۰ق) همراه شرح، تعلیقات و تصاویر ارائه کرده[۲۴] و ارشاد الزمرة لمناسک الحج و العمره را در مناسک حج تألیف نموده[۲۵] که همانند شماری دیگر از آثارش مانند منظومة فی اشهر بنایات الکعبة المعظمه و مقام ابراهیم(ع)[۲۶] آن‌ها را در ضمن کتاب التاریخ القویم آورده است.
درباره نگارش کتاب
کردی از شعبان ۱۳۷۵ق. در ۵۴ سالگی به‌اندیشه گردآوری کتابی فراگیر در زمینه تاریخ مکه افتاد.[۲۷] گستردگی تتبع و تحقیق وی در موضوعات مختلف، موجب بهره‌گیری از منابع و علوم متعدد از جمله کتاب‌های تفسیر، حدیث، تاریخ و ادبیات[۲۸] در تألیف این کتاب گشت. نیز عضویت و حضور او در بسیاری از تعمیرات و تحولات اخیر در مسجدالحرام، زمینه گزارش‌های فراوان را در این کتاب فراهم آورد.
وی اهتمام ویژه‌ای به گردآوری آگاهی‌های مرتبط با مکه دارد تا آن‌جا که مدعی است کتابش جامع همه مسائل مرتبط با این شهر از عهد حضرت ابراهیم(ع) تا هنگام تألیف این کتاب است و همانند آن تاکنون نگاشته نشده است.[۲۹] البته به دلیل آن‌که گرفتار بدگویی از گذشتگان نشود، از بیان تاریخ جنگ‌های مکه خودداری می‌نماید.[۳۰]
وی از آغاز طرح و نظمی خاص در تألیف کتاب نداشت. نخست مباحث را نگاشت و سپس آن‌ها را در فصل‌ها و باب‌هایی مرتب کرد.[۳۱] این ویژگی و نیز فراوانی و تنوع آگاهی‌های ارائه شده در کتاب و طرح مطالب نامرتبط با کمترین مناسبت[۳۲] موجب پراکندگی مباحث گشته است تا جایی که می‌توان این اثر را کشکولی در این موضوع قلمداد کرد.
نگاهی به محتوای کتاب
باید پذیرفت که گزارش منظم مباحث کتاب به شیوه متداول در آثار مکه‌شناسی یا هرگونه ترتیب منطقی دیگر، مشکل یا ناشدنی است. با این حال، شاید بتوان مباحث کتاب را در شش فصل با محورهای تاریخ مکه قدیم، مکه در روزگار نبوی و اسلام، کعبه و مباحث مربوط به آن، حج و عمره، مشاغل و مناصب مسجدالحرام و اجزاء آن، و سرانجام معرفی مکان‌های شهر مکه تقسیم کرد.
افزون بر این، زندگی‌نامه دانشمندان مکه و تاریخ‌نگاران آن، فهرستی کامل از امیران مکه پیش و پس از اسلام تا عصر حاضر[۳۳] فهرست امیران حج در سنین گوناگون[۳۴] فهرستی از امیران و خلفایی که حج گزارده‌اند[۳۵] مناسک و سنن حج طبق مذهب شافعی[۳۶] و جداول و تصاویر و نقشه‌های مختلف، از مطالب سودمند کتاب است.
نیز وی در آغاز کتاب، منابع مهم تاریخ مکه را همراه زندگی‌نامه نویسندگان آن‌ها معرفی کرده است.[۳۷] کردی به فراخور سخن، برخی از دیگر رساله‌های خود از جمله رساله دعای عرفه[۳۸] را نیز در کتاب گنجانده یا بخش‌هایی از دیگر آثار خود را در میان مباحث گزارش نموده و از باب تبرک، به مساجد سه‌گانه، به مباحث مدینه‌شناسی[۳۹] و نیز فضیلت و جایگاه مسجدالاقصی نیز اشاره کرده است.[۴۰]
وی تغییرات صورت گرفته در مقام ابراهیم و ایجاد قاب و محفظه‌ای شیشه‌ای را یاد می‌کند و مراحل انجام این کار را به تفصیل وصف می‌نماید.[۴۱] نیز درباره تعمیر حجرالاسود و قراردادن دیگر بار آن در دیوار کعبه، دیده‌های خود را به درازدامنی بیان می‌نماید، بدین شرح که حجرالاسود نخست چهار تکه بوده؛ ولی هنگام تعویض قاب نقره‌ای آن به دست مؤلف، در هشت تکه ملاحظه گشته و شکاف بین آن‌ها با موادی از جمله موم و برخی مواد معطر پر شده است. او یکی از علل سیاه‌شدن حجر را فراوانی عطری دانسته که به آن زده می‌شود.[۴۲] افزون بر این، کردی از ناظران تعمیر سقف کعبه و استحکام بخشیدن به دیوارهای آن بوده و همه مراحل این طرح را بر پایه دیده‌های خویش گزارش کرده است.[۴۳]
کردی در این اثر، برخی پیشنهادها و طرح‌ها را درباره مکه یا حج ارائه کرده است. از جمله در بحث احکام و مناسک حج، پیشنهاد نموده تا هیئتی از دانشمندان مذاهب چهارگانه برای آسان ساختن کار حاجیان، کتابی در مناسک حج به صورت قابل فهم برای همگان بنگارند تا تشویش حاجیان کم گردد.[۴۴] پیشنهاد دیگر وی، ایجاد دفتری ویژه برای امیران، بزرگان، دانشمندان و مشاهیر هر کشور است تا تصویر و زندگی‌نامه و امضای آن‌ها در آن ثبت شود.[۴۵]
چاپ‌ها
دو چاپ از این کتاب در دسترس است. چاپ اول به دست نویسنده به سال ۱۳۸۵ق. در چهار جلد و دو مجلد منتشر شد که مشتمل بر ۱۱۶ تصویر است.
چاپ دیگر کتاب به سال ۲۰۰۰م. در شش جلد و سه مجلد با تحقیق عبدالملک بن دهیش با ۳۷۳ تصویر، به همت انتشارات دار خضر منتشر گشت. این چاپ بخش‌های باقی‌مانده از اصل تألیف را نیز دربردارد. همچنین چهار مقدمه در زمینه زندگی‌نامه کردی و فهرست‌هایی شایسته دارد. در این چاپ، تصاویر از متن کتاب به انتهای آن انتقال یافته است.
چاپ نخست کتاب، به رغم ناتمام بودن، به دلیل وضوح تصاویر و جای داشتن آن‌ها کنار مطالب، مزیت دارد. گزیده‌ای از کتاب را هادی انصاری به فارسی ترجمه کرده و به سال ۱۳۷۸ش. در انتشارات مشعر در ۳۲۸ صفحه چاپ نموده است.
پانویس
- ↑ التاریخ القویم لمکة و بیت‌الله الکریم، ج1، ص25.
- ↑ التاریخ القویم لمکة و بیت‌الله الکریم، ج1، ص26.
- ↑ التاریخ القویم لمکة و بیت‌الله الکریم، ج1، ص26.
- ↑ التاریخ القویم لمکة و بیت‌الله الکریم، ج1، ص27.
- ↑ التاریخ القویم لمکة و بیت‌الله الکریم، ج1، ص26-27، 31.
- ↑ التاریخ القویم لمکة و بیت‌الله الکریم، ج1، ص28.
- ↑ التاریخ القویم لمکة و بیت‌الله الکریم، ج1، ص12-13.
- ↑ التاریخ القویم لمکة و بیت‌الله الکریم، ج1، ص42.
- ↑ التاریخ القویم لمکة و بیت‌الله الکریم، ج1، ص28.
- ↑ التاریخ القویم لمکة و بیت‌الله الکریم، ج1، ص17.
- ↑ التاریخ القویم لمکة و بیت‌الله الکریم، ج3، ص297.
- ↑ التاریخ القویم لمکة و بیت‌الله الکریم، ج1، ص5.
- ↑ نک: اطلس خط؛ نشاة و تطور الکتابة الخطیة العربیه؛ الجواهر الحسان، ج2، ص633-639؛ اعلام الحجاز، ج2، ص315؛ اعلام المکیین؛ موسوعة الادباء، ج3، ص126.
- ↑ نک: تبرک الصحابه بآثار رسول الله صلی الله علیه و بیان فضله، تمام صفحات
- ↑ الجواهر الحسان، ج2، ص638. التاریخ القویم لمکة و بیت‌الله الکریم، ج1، ص19، 48.
- ↑ التاریخ القویم لمکة و بیت‌الله الکریم، ج1، ص18.
- ↑ التاریخ القویم لمکة و بیت‌الله الکریم، ج1، ص28.
- ↑ التاریخ القویم لمکة و بیت‌الله الکریم، ج1، ص15-16.
- ↑ التاریخ القویم لمکة و بیت‌الله الکریم، ج1، ص28.
- ↑ التاریخ القویم لمکة و بیت‌الله الکریم، ج1، ص36.
- ↑ التاریخ القویم لمکة و بیت‌الله الکریم، ج1، ص8.
- ↑ التاریخ القویم لمکة و بیت‌الله الکریم، ج1، ص11، 36.
- ↑ التاریخ القویم لمکة و بیت‌الله الکریم، مقدمه ناشر، ص36.
- ↑ مجلة العرب، ش14، ص211-212.
- ↑ التاریخ القویم لمکة و بیت‌الله الکریم، ج4، ص80.
- ↑ التاریخ القویم لمکة و بیت‌الله الکریم، ج1، ص29.
- ↑ التاریخ القویم لمکة و بیت‌الله الکریم، مقدمه مؤلف، ص44.
- ↑ التاریخ القویم لمکة و بیت‌الله الکریم، مقدمه مؤلف، ج1، ص45.
- ↑ التاریخ القویم لمکة و بیت‌الله الکریم، مقدمه چاپ اول، ص9.
- ↑ التاریخ القویم لمکة و بیت‌الله الکریم، ج1، ص46.
- ↑ التاریخ القویم لمکة و بیت‌الله الکریم، مقدمه مؤلف، ص44.
- ↑ نک: مفاخرة بین القندیل و الشمعدان، ج5، ص27-31. تاریخ النقود منذ صدر الاسلام، ج5، ص255-283.
- ↑ التاریخ القویم لمکة و بیت‌الله الکریم، ج5، ص492-517.
- ↑ التاریخ القویم لمکة و بیت‌الله الکریم، ج4، ص273-288.
- ↑ التاریخ القویم لمکة و بیت‌الله الکریم، ج4، ص288-290.
- ↑ التاریخ القویم لمکة و بیت‌الله الکریم، ج4، ص92-93.
- ↑ التاریخ القویم لمکة و بیت‌الله الکریم، ج1، ص54-63.
- ↑ التاریخ القویم لمکة و بیت‌الله الکریم، ج4، ص97-101.
- ↑ التاریخ القویم لمکة و بیت‌الله الکریم، ج6، ص341-373.
- ↑ التاریخ القویم لمکة و بیت‌الله الکریم، ج6، ص373-384.
- ↑ التاریخ القویم لمکة و بیت‌الله الکریم، ج3، ص362-378.
- ↑ التاریخ القویم لمکة و بیت‌الله الکریم، ج3، ص228، 236-237.
- ↑ التاریخ القویم لمکة و بیت‌الله الکریم، ج3، ص383-420.
- ↑ التاریخ القویم لمکة و بیت‌الله الکریم، ج4، ص105-106.
- ↑ التاریخ القویم لمکة و بیت‌الله الکریم، ج5، ص254؛ نیز نک: ج5، ص323.
منابع
محتوای این مقاله برگرفته شده از: دانشنامه حج و حرمین شریفین مدخل التاریخ القویم لمکة و بیت‌الله الکریم.
- اطلس خط، تحقیق در خطوط اسلامی: حبیب‌الله فضائلی، نشریه انجمن آثار ملی اصفهان، ۱۳۹۱ق.
- اعلام الحجاز فی القرن الرابع عشر للهجره: محمد علی مغربی، ۱۴۰۵ق.
- اعلام المکیین (من القرن التاسع الی القرن الرابع عشر الهجری): عبدالله بن عبدالرحمن، مؤسسة الفرقان، ۱۴۲۱ق.
- التاریخ القویم: محمد طاهر الکردی، به کوشش ابن دهیش، بیروت، دار خضر، ۱۴۲۰ق.
تبرک الصحابه بآثار رسول الله صلی الله علیه و بیان فضله محمد طاهر الکردی، مکتبه القاهره، ۱۹۹۷م.
- الجواهر الحسان فی تراجم الفضلاء و الاعیان: زکریا بن عبدالله بیلا، ریاض، مؤسسة الفرقان، ۱۴۲۶ق.
- مجلة العرب: حمد الجاسر، ریاض، دار الیمامه، ۱۳۹۹ق.
- موسوعة الادباء و الکتاب السعودیین خلال ستین عاماً ۱۳۵۰–۱۴۱۰ه: احمد سعید، دار المنار، ۱۴۱۳ق.
- نشاة و تطور الکتابة الخطیة العربیه: فوزی سالم عفیفی، کویت، وکالة المطبوعات، ۱۴۰۰ق.