محاذات
محاذات، مکانی است که فقها برای شخصی که اختیاری یا اضطراری از میقات عبور نمی‌کند، مطرح کردند که در آن احرام ببندد. از نظر لغت، روایات و در اصطلاح حج به نزدیک‌ترین راه بین شخص تا میقات که محاذات در راست و چپ و اگر از آن مکان به طرف مکه حرکت شود، میقات پشت او قرار میگیرد، محاذات می‌گویند.
 | |
| دسته | مناسک حج |
|---|---|
| مربوط به آیین | عمره، حج |
| مکان | حرم مکی |
| زمان | عمره، حج |
| عمل بعدی | احرام |
| حکم | برای عمره‌گزار و حج‌گزار واجب است |
| پیامد فقهی | حرام شدن برخی از اعمال |
| منشاء و تاریخچه | شیخ طوسی |
| مکان‌های وابسته | قرن المنازل، وادی عقیق (بخش ذی قار)، جحفه، یلملم و مسجد شجره |
| مفاهیم فقهی وابسته | میقات |
| احکام فقهی وابسته | احرام، واجبات احرام، میقات، میقات (فتاوای مراجع) |
| صفحه فتواهای مراجع | میقات (فتاوای مراجع) |
| جستارهای وابسته | احرام، واجبات احرام، میقات، میقات (فتاوای مراجع) |
| واجبات |
| شروع از میقات • نیت • لباس احرام • تلبیه |
| محرمات احرام |
| مشترک بین زن و مرد |
| شکار حیوانات خشکی • کشتن جانوران بدن • کندن درختان • التذاذ جنسی • آمیزش • استمناء • عقد ازدواج • فسوق • جدال • زینت • بوی خوش • روغن مالیدن به بدن • نگاه کردن در آینه • سرمه کشیدن • ازاله مو • ناخن گرفتن • خون برون آوردن • کشیدن دندان • حمل سلاح |
| ویژه مردان |
| پوشیدن لباس دوخته • پوشاندن سر • استظلال |
| ویژه زنان |
| پوشاندن صورت • پوشاندن دست |
| دیگر احکام |
| مستحبات احرام |
| مکروهات احرام |
شیخ طوسی اولین فقیه شیعی است که درباره مساله محاذات سخن گفت و آن را پذیرفت. همه فقهای شیعه و سنی با محاذات مسجد شجره موافق هستند.
درباره محاذاتِ میقات‌های دیگر اکثر فقهای شیعه و همه فقهای اهل‌سنت موافق هستند؛ گرچه در بین فقهای شیعه افرادی چون محقق حلی، مقدس اردبیلی، سید ابوالقاسم خویی و دیگران قائل به عدم جواز صحت احرام از سایر محاذات مواقیت شده‌اند.
مفهوم‌شناسی
به فتوای فقها اولین عمل واجب در حج و عمره که از طرف شرع مشخص شده، احرام در مکانی است که به آن میقات می‌گویند.[۱] این میقات برای کسی است که از آن عبور می‌کند ولی برای شخصی که اختیاراً یا اضطراراً از آن رد نمی‌شود، فقها مکان دیگری به نام محاذات را مطرح کردند.[۲]
سید محمدکاظم طباطبائی یزدی از فقهای شیعه، دو تفسیر برای محاذات ذکر کرده است. مراد از محاذات مکانی است که مسافت بین آن مکان و مقصد مکه، به اندازه و مساوی با مسافت بین آن میقات (مثلا مسجد شجره) تا مقصد مکه باشد.[۳] صاحب عروه در تفسیر دومی مراد از محاذات را اینگونه مطرح می‌کند که کوتاه‌ترین فاصله و نزدیک‌ترین راه بین شخص تا میقات که محاذات در راست و چپ میقات قرار میگیرد و اگر از آن مکان به طرف مکه حرکت شود، میقات پشت او قرار میگیرد، محاذات می‌گویند.[۴]
از جهت لغت نیز به دو مکان کنار یکدیگر نه پشت یا جلو، محاذات گفته می‌شود.[۵] در روایات نیز محاذات به معنای کنارِ راست و چپ معنا شده است.[۶] از نظر سید علی سیستانی[۷] از مراجع شیعه، مرحوم نائینی[۸] و حتی صاحب عروه،[۹] معیار در فهم محاذات، هم‌‌راستایی عرفی است نه دقت عقلی.
تاریخچه
شیخ طوسی اولین فقیه شیعی است که درباره مساله محاذات سخن گفت و آن را پذیرفت. [۱۰] ابوالمجد حلبی قائل به جواز صحت احرام در محاذات در حال ضرورت شد؛[۱۱] ولی ابن ادریس،[۱۲] ابن سعید حلی،[۱۳] علامه حلی،[۱۴] شهید اول،[۱۵] شهید ثانی[۱۶] و دیگران بر اصل صحت احرام از محاذات در حال مطلق تصریح دارند.
همچنان که فقیهانی هم بودند که قائل به عدم جواز احرام از محاذات میقات بودند و نخستین‌بار محقق حلی به نوعی قائل به توقف در این مساله شد.[۱۷]
حکم احرام از محاذات
از دیدگاه فقهای شیعه و اهل‌سنت، حکم احرام از محاذات میقات‌ها با یکدیگر متفاوت است:
احرام از محاذات مسجد شجره
همه فقهای شیعه[۱۸] و اهل‌سنت[۱۹] قائل به جواز احرام از محاذات مسجد شجره هستند و در این مساله قول به مخالفت ذکر نشده است.
احرام از محاذات دیگر مواقیت
اکثر فقهای شیعه[۲۰] و همه فقهای اهل‌سنت حنفی،[۲۱] حنبلی،[۲۲] مالکی[۲۳] و شافعی[۲۴] قائل به صحت احرام در محاذات سایر میقات‌ها می‌باشند.
از سوی دیگر محقق حلی،[۲۵] مقدس اردبیلی،[۲۶] موسوی عاملی،[۲۷] محقق سبزواری،[۲۸] محدث بحرانی[۲۹] و سید ابوالقاسم خویی[۳۰] از دیگر فقهای شیعه، قائل به عدم جواز صحت احرام از سایر محاذات مواقیت به غیر از مسجد شجره، شده‌اند.
نگارخانه
-
فاصله میقات ذات عرق و قرن المنازل
-
فاصله میقات یلملم
-
فاصله میقات الجحفه
-
فاصله میقات ذوالحلیفه(مسجد شجره)
-
میقات پنچ‌گانه حج
-
نقشه میقات‌های حج
جستارهای وابسته
پانویس
- ↑ مجمع الفائدة و البرهان في شرح إرشاد الأذهان، مقدس اردبیلی، ج۶، ص۱۶۸ و ۱۷۹؛ مستند الشيعة في أحكام الشريعة، نراقی، ج۱۱، ص۱۹۱.
- ↑ مفهوم‌شناسی محااذات و حکم احرام از آن، پژوهشنامه حج و زیارت، ص۸۰-۸۱.
- ↑ العروة الوثقی، طباطبائي یزدی، ج۴، ص۶۳۵.
- ↑ العروة الوثقی، طباطبائي یزدی، ج۴، ص۶۳۵.
- ↑ مجمع البحرین، طریحی، ج۱، ص۹۷.
- ↑ وسائل الشیعه، شیرازی، ج۸، ص۴۰۶.
- ↑ مناسک حج محشی، پژوهشکده حج، ۱۳۸۶ش، ص۲۱۳.
- ↑ دلیل الناسک؛ تعلیقه وجیزة علی مناسک الحج للنائینی، حکیم، ج۱، ص۱۰۹.
- ↑ العروة الوثقی، طباطبائي یزدی، ج۴، ص۶۳۷.
- ↑ المبسوط في فقه‌الإمامية، طوسی، ج۱، ص۳۱۳.
- ↑ اشارة السبق، حلبی، ص۱۲.
- ↑ السرائر الحاوی لتحرير الفتاوی، ابن ادریس، ج۱، ص۵۲۹.
- ↑ الجامع للشرائع، ابن سعید حلی، ج۱، ص۱۸۱.
- ↑ منتهی‌المطلب في تحقيق المذهب، علامه حلی، ج۲، ص۶۷۱.
- ↑ الدروس الشرعية في فقه‌الإمامية، شهید اول، ج۱، ص۳۴۱.
- ↑ مسالك الأفهام إلي تنقيح شرائع الإسلام، شهید ثانی، ج۲، ص۲۱۶.
- ↑ شرائع الاسلام، محقق حلی، ج۱، ص۲۴۱.
- ↑ مستند الشيعة في أحكام الشريعة، نراقی، ج۱۱، ص۱۸۷.
- ↑ المحلی، ابن حزم، ج۷، ص۷۳؛ المغنی و الشرح الکبیر، ابن قدامه، ج۳، ص۱۱۳.
- ↑ مستند الشيعة في أحكام الشريعة، نراقی، ج۱۱، ص۱۸۸.
- ↑ بدائع الصنائع، الکاسانی، ج۲، ص۱۶۴؛ الدر المختار و حاشیة ابن عابدین (رد المختار)، ابن عابدین، ج۲، ص۵۲۴.
- ↑ الانصاف في معرفة الراجح من الخلاف علي مذهب الامام أحمد بن حنبل، مرداوی، ج۳، ص۴۲۷.
- ↑ مواهب الجلیل، رعینی، ج۴، ص۴۷.
- ↑ العزیز شرح الوجیز، الرافعی، ج۷، ص۸۵.
- ↑ شرائع الاسلام، محقق حلی، ج۱، ص۲۴۱.
- ↑ مجمع الفائدة و البرهان في شرح إرشاد الأذهان، مقدس اردبیلی، ج۶، ص۱۸۶.
- ↑ مدارک الاحکام فی شرح عبادات شرایع الاسلام، ج۷، ص۲۲۳.
- ↑ کفایة الفقه، محقق سبزواری، ج۳، ص۵۷۷.
- ↑ الحدائق الناضرة في أحكام العترة الطاهرة، محدث بحرانی، ج۱۴، ص۴۵۲.
- ↑ المعتمد فی شرح عروة الوثقی، خوئی، ج۲، ص۳۷۰.
منابع
- اشارة السبق، ابوالمجد حلبی، تحقیق: ابراهیم بهادری، قم، مؤسسة النشر الاسلامي، ۱۴۱۴ق.
- الانصاف في معرفة الراجح من الخلاف علي مذهب الامام أحمد بن حنبل، علی بن سلیمان مرداوی، منشورات محمد علي بيضون، بی‌جا، دارالكتب العلمية، ۱۹۹۷م.
- بدائع الصنائع، علاءالدین الکاسانی، پاکستان، المکتبة الحبیبیة، ۱۴۰۹ق.
- الجامع للشرائع، یحیی بن احمد بن سعید حلی، قم، بی‌نا، ۱۴۰۵ق.
- الحدائق الناضرة في أحكام العترة الطاهرة، یوسف بن احمد محدث بحرانی، تحقیق: محمدتقی ایروانی و سید عبدالرزاق مقرم، قم، دفتر انتشارات اسلامی، ۱۴۰۵ق.
- الدر المختار و حاشیة ابن عابدین (رد المختار)، ابن عابدین، بیروت، دارالفکر، ۱۴۱۲ق.
- الدروس الشرعية في فقه‌الإمامية، محمد بن مکی شهید اول، قم، دفتر انتشارات اسلامی، ۱۴۱۷ق.
- دلیل الناسک؛ تعلیقه وجیزة علی مناسک الحج للنائینی، سید محسن حکیم، بی‌جا، مدرسة دارالحکمة، ۱۴۱۶ق.
- السرائر الحاوی لتحرير الفتاوی، محمد بن احمد بن ادریس،ٰ قم، دفتر انتشارات اسلامي، ۱۴۱۰ق.
- شرائع الاسلام، جعفر بن حسن محقق حلی، نجف، طبع آداب، ۱۳۸۹ق.
- العروة الوثقی، سید محمدکاظم طباطبائی یزدی، قم، النشر الاسلامی، ۱۴۲۰ق.
- العزیز شرح الوجیز، عبدالکریم بن محمد الرافعی، تحقیق: علی معوض و عادل عبدالموجود، بیروت، دار الکتب العلمیه، ۱۴۱۷ق.
- کفایة الفقه، محمدباقر بن محمد مومن محقق سبزواری، تحقیق: مرتضی واعظی اراکی، قم، انتشارات اسلامی، ۱۳۸۱ش.
- المبسوط في فقه‌الإمامية، محمد بن حسن طوسی، تحقیق: سید محمدتقی کشفی، تهران، المكتبة المرتضوية لإحياء الآثار الجعفرية، ۱۳۸۷ق.
- المحلی، علی بن احمد ابن حزم، تحقیق: عبدالغفار سليمان البنداری، بيروت، دارالکتب العلمية، ۱۳۶۶ق.
- المغنی و الشرح الکبیر، عبدالله بن احمد بن قدامه مقدسی، قاهرة، دارالحديث، ۱۳۸۸ق.
- المواهب الجلیل، الحطاب الرعینی، تحقیق: کریا عمیرات، بیروت، دار الکتب العلمیه، ۱۴۱۶ق.
- مجمع البحرین، فخرالدین بن محمد، بی‌جا، مرتضوی، ۱۳۶۲ق.
- مجمع الفائدة و البرهان في شرح إرشاد الأذهان، احمد بن محمد مقدس اردبیلی، تحقیق: شیخ علی‌پناه اشتهاردی و دیگران، قم، دفتر انتشارات اسلامی، ۱۴۰۳ق.
- مدارک الاحکام فی شرح عبادات شرایع الاسلام، محمد بن علی موسوی عاملی، بیروت، موسسه آل البیت(ع)، ۱۴۱۱ق.
- مسالك الأفهام إلي تنقيح شرائع الإسلام، زین‌الدین بن علی بن احمد شهید ثانی، قم، موسسه معارف اسلامی، ۱۴۱۳ق.
- مستند الشيعة في أحكام الشريعة، احمد بن محمدمهدی نراقی، قم، مؤسسه آل البيت، ۱۴۱۵ق.
- مفهوم‌شناسی محااذات و حکم احرام از آن، مجله پژوهشنامه حج و زیارت، شماره ششم، پاییز و زمستان ۱۳۹۷ش.
- مناسک حج محشی، پژوهشکده حج؛ حوزه نمایندگی ولی‌فقیه در امور حج و زیارت، بی‌جا، نشر مشعر، ۱۳۸۶ش.
- منتهی‌المطلب في تحقيق المذهب، حسن بن یوسف علامه حلی، تحقیق: مجمع البحوث الإسلامية، مشهد، آستان قدس رضوی، ۱۴۱۴ق.
- وسائل الشیعه، محمد بن حسن حر عاملی، تحقیق: عبدالرحیم شیرازی، بیروت، داراحیاء التراث، ۱۴۰۳ق.