اناشید الحاج بوی منثون
اناشید الحاج بوی منثون، سفرنامه منظوم حج از نویسنده مسلمان ناشناس اسپانیایی در سده شانزدهم میلادی می‌باشد. نام کتاب به معنای شعرهای حاجی اهل مُنسون، است که به خط الخامیادو است. خط نگارش کتاب اسپانیولی به عربی می‌باشد. در رابطه با نویسنده کتاب جز اینکه مذهب مالکی داشته اطلاعی در دسترس نیست. تاریخ نگارش کتاب نیز دقیقا معلوم نیست ولی بنابر شواهدی از متن کتاب این سفر در حدود سال‌های پایانی سده شانزده و آغاز سده هفده میلادی صورت گرفته است. محتوای کتاب چگونگی سفر مسلمانان اسپانیا را بیان می‌کند که از سواحل اندلس به سوی شمال آفریقا و سپس مصر و پیوستن به کاروان حج مصر صورت می‌گرفته را بیان کرده است. همچنین گزارش‌هایی از مکه و مدینه و حرمین شریفین می‌دهد.
| پدید آورندگان | |
|---|---|
| نویسنده | نامعلوم |
| تاریخ نگارش | احتمالا سال‌های پایانی سده شانزده و آغاز سده هفده میلادی |
| محتوا | |
| موضوع | سفرنامه منظوم حج |
| زبان | اسپانیولی به عربی |
| نشر | |
| تعداد جلد | 1 جلد |
| تعداد صفحات | 152 |
| قطع | قطع وزیری |
| ناشر | دار الفیصل الثقافیه |
| محل نشر | ریاض |
| تاریخ نشر | ۲۰۰۲م. |
| ترجمه به | عربی |
معنی کتاب
سفرنامه اناشید الحاج بوی منثون (Colaps del alhichante de Puey Monzon) به معنای «شعرهای حاجی اهل مُنسون» در اصل به خط الخامیادو (Aljamiado) بوده است.
خط نگارش
خط نگارش اسپانیولی به عربی که اقلیت مسلمان باقی مانده در اندلس پس از غلبه مسیحیان بر این سرزمین (897ق./ 1493م.) برای نوشتن متون دینی خود از آن استفاده می‌کردند.[۱]
نام نویسنده و تاریخ نگارش
نام نویسنده دانسته نیست و جز اینکه مذهب مالکی داشته[۲] ، هیچ آگاهی از او در دست نیست. تاریخ نگارش کتاب نیز معلوم نیست و تنها بر پایه شواهدی از متن کتاب می‌توان هنگام این سفر را حدود سال‌های پایانی سده شانزده و آغاز سده هفده م. دانست.[۳] در این دوران، به دلیل فشار دولت مسیحی حاکم بر اسپانیا، مسلمانان سخت در محدودیت بودند و اجازه انجام آشکار هیچ‌یک از اعمال مذهبی خود را نداشتند.[۴]
محتوای کتاب
این کتاب از اندک منابعی است که درباره چگونگی حج مسلمانان اسپانیا در این دوران آگاهی‌هایی به دست می‌دهد و اهمیت آن نیز از همین‌رو است.[۵]
گزارش چگونگی حج مسلمانان اسپانیا
بر پایه آن‌چه در این کتاب آمده، سفر حج مسلمانان اسپانیایی، به طریق دریایی از سواحل اندلس به سوی شمال آفریقا و سپس مصر و پیوستن به کاروان حج مصر انجام می‌پذیرفته است. نویسنده از شهر منسون (monzon) به سوی بندر والنسیا (valencia) حرکت کرده و از آن‌جا به قصد اسکندریه سوار بر کشتی شده است.[۶] وی در این سفر تنها نبوده و تعدادی دیگر از مسلمانان او را به قصد حج همراهی می‌کرده و شماری از بازرگانان نیز در کشتی حضور داشته‌اند.[۷]
کشتی با سپری کردن عرض دریای مدیترانه به تونس رسیده و سپس در نزدیکی ساحل شمال آفریقا به سوی اسکندریه حرکت کرده و در برخی بنادر لنگر انداخته است. شاعر از شهرهای بندری تونس مانند حَمامات، هِراکله، مُنَستیر، مَهدیه، صَفاقُس، و جَربَه گذشته و به وصف برخی از این شهرها پرداخته است. برای مثال، از بزرگی و جمعیت فراوان تونس و نیز از پوشش گیاهی جربه سخن رانده است.[۸]
کشتی آنان در میانه راه گرفتار طوفانی سخت شد و مسافران برای نجات خود ناچار به بیرون ریختن همه کالاهای خویش شدند و در پی نجات از مهلکه، تا رسیدن به بندری بر سر راه، غذای باقی مانده را جیره‌بندی کردند.[۹]
گزارش از شهر قاهره
با رسیدن نویسنده به اسکندریه، سفر وی تا قاهره از راه زمینی ادامه یافت.[۱۰] او قاهره را شهری زیبا و پرجمعیت یافته و از روشنایی شبهای قاهره به دلیل فراوانی چراغ‌ها سخن گفته است.[۱۱] وی که در اندلس ناچار به پنهان کردن عبادات خود بوده، از فزونی مساجد در قاهره اظهار شگفتی کرده و شمار مساجد را 36هزار دانسته است که اغراق‌آمیز به‌نظر می‌رسد.[۱۲] وی از دیدار خود از اهرام مصر و مساجد ابن طولون، الازهر، الغوریه، آرامگاه شافعی و مشهد نفیسه دختر حسن بن زید بن حسن(ع) (145-208ق)[۱۳] که نویسنده به اشتباه او را دختر امام حسین(ع) دانسته، سخن رانده است.[۱۴]
گزارش کاروان حج مصر
امیر الحاج مصر پیش از حرکت سه روز در محلی به نام برکه چادر می‌زد تا همه حاجیان جمع شوند و سپس کاروانی بزرگ که نویسنده شمار افراد آن را 100 هزار تن برشمرده، همراه با 25 شتر زینت شده با جواهرات که پیشاپیش کاروان حرکت می‌کردند، راهی مدینه می‌شد و در میانه راه کاروان حلب نیز به آنان می‌پیوست.[۱۵] هنگام ورود کاروان به مکه، شریف مکه با گروهی سوار بر اسبان تزئین شده و همراه نوازندگان طبل به استقبال کاروان و امیر الحاج مصر که حامل پرده کعبه بود، می‌آمدند.[۱۶]
گزارش مکه
در مکه و مدینه، نویسنده جز اینکه احساسات درونی خود را در گرامیداشت حرمین شریفین به نظم درآورده[۱۷] گزارشی کوتاه از بناها و مکان‌های مقدس حرمین ارائه کرده است. سفر او گویا دیرزمانی پس از بازسازی مسجدالحرام (1576م./ 984ق.) در دوران سلطان سلیم دوم (974-982ق./ 1566-1574م.) و سلطان مراد سوم عثمانی (928-1003ق./ 1574-1594م.) انجام شده است.[۱۸] او گزارشی از ساختمان مسجدالحرام به دست داده و از گلدسته‌های (ماذنه) آن سخن رانده[۱۹] و شمار ستون‌های بخش مسقف حرم را 700 و شمار درهای مسجد را 39 یاد کرده است.[۲۰] وی همچنین به شب‌زنده‌داری مردم در مسجدالحرام و 900 چراغ که مسجد را در طول شب روشن می‌کرده، اشاره نموده است.[۲۱] ترتیب نماز مذاهب از دیگر مسائلی است که مورد توجه شاعر اندلسی قرار گرفته است. نمازهای یومیه را نخست امام شافعی، سپس امام حنفی، آن‌گاه امام مالکی و سرانجام امام حنبلی برپا می‌کرده‌اند. امام جمعه نیز شافعی بوده است.[۲۲]
شاعر در مکه به زیارت برخی مکان‌های مقدس از جمله خانه‌های خدیجه[۲۳] ، ابوبکر[۲۴] ، علی(ع) و آسیاب فاطمه(س)[۲۵] رفته و از کوه‌های ابوقبیس و ثور دیدن کرده و از جبل عرفه، صدای منا و وادی هلاکت اصحاب فیل سخن رانده است.[۲۶]
گزارش مدینه
آگاهی‌هایی که نویسنده از مدینه به دست داده، بسیار اندک است. وی در وصف مسجد مدینه تنها به وجود قبر عمر و ابوبکر در جوار قبر پیامبر و وجود مدفن حضرت فاطمه پایین پای ایشان اشاره کرده و از قبر ابراهیم پسر پیامبر(ص) که به گفته او بیرون از مسجد در بقیع قرار داشته، سخن گفته است.[۲۷] . او قبر مالک بن انس را به اشتباه درون مسجدالنبی دانسته، در حالی که قبر وی در بقیع است.[۲۸]
گزارش از مسیحیت
آگاهی نویسنده از مسیحیت که حاصل زندگی وی در اسپانیای آن روزگار است، ویژگی ممتازی به سفرنامه او داده است. حاصل این آگاهی، توجه او به برخی زیارتگاه‌های مشترک میان مسلمانان و مسیحیان است. نمونه آن‌ها درختی است در مصر که شاعر به زیارت آن رفته است. طبق داستان‌های مسیحی، این درخت در زمان فرار حضرت مریم از دست یهودیان، برای او شکافته شده و او در آن پناه گرفته است.[۲۹] نمونه دیگر، ابراز افسوس و احساس گناه نویسنده از زیارت نکردن بیت المقدس که زیارت هر دو گروه مسیحیان و مسلمانان را نشانه برتری آن دانسته است، وادی صابات که محشر در آن واقع خواهد شد و نیز طور سینا در بازگشت به مصر است.[۳۰]
نسخه خطی و چاپ‌ها
دست‌نوشته این سفرنامه همراه مجموعه‌ای از آثار نوشته شده به خط الخامیادو به سال 1884م. در خانه‌ای قدیمی در روستای موناسید monacid از توابع ساراگوسا Zaragoza در اسپانیا به دست آمد.[۳۱] این سفرنامه همراه دیگر متون به دست آمده به شکل اصلی، به سال 1838م. با کوشش پابلو خیل PABLO GIL در مجموعه‌ای با نام COLECCION TEXTOS ALJAMIADOS در ساراگوسا به چاپ رسید. این سفرنامه را ماریانو دو پانو‌ای رواته Mariano de Pano y Ruata به سال 1896م. به خط اسپانیایی برگرداند و همراه با شرح و توضیحات فراوان که شامل آگاهی‌های جغرافیایی و نکات تاریخی و مذهبی برای خواننده ناآشنا با اسلام است، با عنوان Colaps del alhichante de Puey Monzon در ساراگوسا به چاپ رساند.
این کتاب که عبدالله اجبیلو آن را به عربی برگردانده، به سال 2002م. به همت انتشارات دار الفیصل الثقافیه با 152 صفحه و قطع وزیری در ریاض به چاپ رسیده است.
پانویس
- ↑ Bulletin (British Society for Middle Eastern Studies)، Vol. 14، No. 1 (1987) ،The Moriscos and the Hajj،p15؛برای آگاهی بیشتر درباره خط الخامیادو، نک: مطالعات اسلامی، ش63، ص195-196، «مدجنان و موریسکوها در فرهنگ اسپانیا».
- ↑ اناشید الحاج بوی منثون، ص110.
- ↑ اناشید الحاج بوی منثون، ص32.
- ↑ درباره سلطه مسیحیان بر اسپانیا و مشکلات مسلمانان، نک: الاندلس فی التاریخ، ص148-159؛ اطلس تاریخ الاسلام، ص190.
- ↑ Bulletin (British Society for Middle Eastern Studies)، Vol. 14، No. 1 (1987) ،The Moriscos and the Hajj،p21-23.
- ↑ اناشید الحاج بوی منثون، ص35.
- ↑ اناشید الحاج بوی منثون، ص42.
- ↑ اناشید الحاج بوی منثون، ص34-39.
- ↑ اناشید الحاج بوی منثون، ص44.
- ↑ اناشید الحاج بوی منثون، ص46.
- ↑ اناشید الحاج بوی منثون، 47-48.
- ↑ اناشید الحاج بوی منثون، ص48-50.
- ↑ نک: مرشد الزوار، ج2، ص108؛ معجم البلدان، ج5، ص142؛ الاعلام، ج8، ص44.
- ↑ اناشید الحاج بوی منثون، ص48-49.
- ↑ اناشید الحاج بوی منثون، ص57-58.
- ↑ اناشید الحاج بوی منثون، ص64-65.
- ↑ اناشید الحاج بوی منثون، ص66؛ اناشید الحاج بوی منثون، ص108.
- ↑ درباره بازسازی مسجد در این دوران، نک: الاعلام باعلام بیت الله الحرام، ص395-429؛ تاریخ عمارة المسجدالحرام، ص82-96.
- ↑ اناشید الحاج بوی منثون، ص67.
- ↑ اناشید الحاج بوی منثون، ص68.
- ↑ اناشید الحاج بوی منثون، ص68.
- ↑ اناشید الحاج بوی منثون، ص81-82.
- ↑ اناشید الحاج بوی منثون، ص91.
- ↑ اناشید الحاج بوی منثون، ص92.
- ↑ اناشید الحاج بوی منثون، ص92.
- ↑ اناشید الحاج بوی منثون، ص94-95؛ اناشید الحاج بوی منثون، ص97؛ اناشید الحاج بوی منثون، ص100؛اناشید الحاج بوی منثون، ص106.
- ↑ اناشید الحاج بوی منثون، ص108-110
- ↑ اناشید الحاج بوی منثون، ص110.
- ↑ اناشید الحاج بوی منثون، ص52.
- ↑ اناشید الحاج بوی منثون، ص115-116؛ اناشید الحاج بوی منثون، ص118.
- ↑ مطالعات اسلامی، ش63، ص195، «مدجنان و موریسکوها در فرهنگ اسپانیا».
منابع
محتوای این مقاله برگرفته شده از: دانشنامه حج و حرمین شریفین مدخل اناشید الحاج بوی منثون.
- اطلس تاریخ الاسلام: حسین مونس، قاهره، الزهراء للاعلام العربی، 1407ق.
- الاعلام باعلام بیت الله الحرام: محمد بن احمد النهروالی (م. 990ق.) ، به کوشش علی محمد، قاهره، مکتبة الثقافة الدینیه، 1425ق.
- الاعلام: الزرکلی (م. 1396ق.) ، بیروت، دار العلم للملایین، 1997م.
- الاندلس فی التاریخ: شاکر مصطفی، دمشق، وزارة الثقافه، 1990م.
- تاریخ عمارة المسجدالحرام: حسین عبدالله باسلامه، جده، تهامه، 1354ق.
- مرشد الزوار الی قبور الابرار: موفق الدین بن عثمان الشارعی (م. 615ق.) ، قاهره، الدار المصریة اللبنانیه، 1415ق.
- مطالعات اسلامی (فصلنامه): دانشکده الهیات و معارف اسلامی دانشگاه مشهد.
- معجم البلدان: یاقوت الحموی (م. 626ق.) ، بیروت، دار صادر، 1995م.