امین عباسی
امین عباسی خلیفه عباسی، از بانیان روکش زرین درِ کعبه است. امین پس از مرگ پدرش، حدود پنج سال خلافت کرد. بخشی از دوره خلافت او به درگیری با برادرش مامون گذشت و در نهایت توسط سپاهیان مامون در محرم سال ۱۹۸ق. کشته شد.
امین در نخستین سال خلافتش در نیمه جمادی الثانی سال ۱۹۳ق. در حالی که اعلان حج کرده بود، با یادآوری وصیت هارون که هیچ‌یک از خلفای بنی‌عباس در پی او حق انجام حج ندارد، از سفر منصرف شد. به‌خاطر انصراف امین از حج مادرش ام جعفر زبیده در ماه رمضان همان سال عمره گزارد و در این سفر با استفاده از چشمه مشاش منبع‌های آب ساخت و حوض‌ها و سقاخانه‌هایی ساخت و در همین سفر با استفاده از طلا و نقره روی در کعبه و میخ‌های در و آستانه آن را با ورقه‌های زرین روکش کرد.
نام و نسب ویرایش
ابوعبدالله محمد ملقب به امین، ششمین خلیفه عباسی پسر هارون الرشید و مادرش ام جعفر زبیده، دختر جعفر بن منصور، است. او در شوال سال 170ق. در بغداد زاده شد.[۱]
شخصیت فردی ویرایش
امین خوش چهره، چهار شانه،[۲] نیرومند، شجاع، بخشنده، و آگاه به شعر وادبیات بود. وی را بسیار سست رای و بی‌تدبیر، خوش‌گذران و علاقه‌مند به شکار و ماهی‌گیری خوانده‌اند.[۳] او در حکومت پدر عهده‌دار اداره عراق و شام و مغرب شد و برادرانش مامون و مؤتمن نیز بر قسمت‌های مرکزی و شرقی قلمرو گسترده پدرشان حکومت می‌کردند.[۴] به‌رغم درایت و کاردانی بیشتر مامون نسبت به امین و اعتراف پدرش به این نکته، امین با نفوذ مادرش و دیگر بزرگان خاندان عباسی[۵] و به دلیل آن‌که مادر مامون کنیزی ایرانی بود، به‌عنوان ولیعهد اول هارون برگزیده و برای او از مردم بیعت گرفته شد.[۶]
دوران خلافت ویرایش
امین در نیمه جمادی الاولی سال 193ق. در پی مرگ پدرش به خلافت رسید.[۷] دوران پنج ساله خلافت او با هزینه کردن گنجینه هارون عباسی در عیاشی‌ها و خوشگذرانی‌های امین سپری شد.[۸] نیز رقابت و درگیری میان امین و مامون که در تقسیم قدرت میان آنان به دست پدرشان[۹] و تحریکات بزرگان عباسی و کار‌گزاران حکومتی ریشه داشت،[۱۰] زمینه‌های گسترش ناآرامی در سرزمین‌های اسلامی را فراهم کرد. همین وضع موجب گردید تا امین بر خلاف پیشینیان خود، با امام رضا(ع) و دیگر علویان رودررو نشود.[۱۱] در روایتی، آن امام کشته شدن امین به دست مامون را پیشگویی کرده بود.[۱۲]
امین بر خلاف سوگند و تعهدنامه نهاده در کعبه، به تحریک علی بن عیسی و فضل بن ربیع، از کار‌گزاران دوره هارون و از رقبای فضل بن سهل ایرانی، مامون را برکنار کرد و برای ولیعهدی پسرش موسی به سال194ق. بیعت گرفت[۱۳] و از ذکر نام برادرانش عبدالله (مامون) و قاسم (مؤتمن) بر منبرها جلوگیری کرد و به بهانه‌ای به خانه ام عیسی، همسر مامون، هجوم برد.[۱۴] سرانجام بین دو برادر نبردی رخ داد که به شکست سپاهیان امین و کشته شدن او در محرم سال 198ق. انجامید[۱۵] و مامون به عنوان خلیفه روی کار آمد. خلافت امین چهار سال و هفت ماه و 21 روز و سنش 27 سال و سه ماه یا 28 سال بود و دو پسر به نام موسی و عبدالله به جای گذاشت.[۱۶]
امین و حرمین شریفین ویرایش
امین به هنگام حج‌‌گزاری هارون به سال 186ق. حضور داشت. در این سفر، هارون در جمع فرزندان و سران لشکری و کشوری در دو فرمان جداگانه، مراتب فرمانبرداری و اطاعت مامون برای امین و نیز احترام و وفاداری امین به جانشینی مامون را نگاشت[۱۷] و حاضران را بر آن شاهد گرفت. آن دو تعهد کردند که در صورت تخلف از این فرمان‌ها، امین 50 سال و مامون 30 سال پیاده حج به‌جا آورند و همه دارایی آن‌ها صدقه داده شود و همه همسرانشان سه طلاقه گردند.[۱۸] این فرمان‌ها درون کعبه آویخته شد.[۱۹] اما همان‌گونه که یاد شد، امین به محض رسیدن به خلافت، به عهد خود پشت کرد.
وی در نخستین سال خلافتش در نیمه جمادی الثانی سال 193ق. در حالی که اعلان حج کرده بود، با یادآوری وصیت هارون که هیچ‌یک از خلفای بنی‌عباس در پی او حق انجام حج ندارد، از سفر منصرف شد.[۲۰] دلیل این فرمان هارون، در منابع تاریخی بازتاب نیافته است.[۲۱] تنها در گزارشی آمده که حج نگزاردن خلفای پس از هارون، پیشگویی فضیل عیاض یا ابوبکر بن عیاش راوی بر پایه روایت امام علی(ع) بود که آن را برای‌هارون بیان کرده بودند.[۲۲]
در پی انصراف امین از حج، مادرش ام جعفر زبیده در ماه رمضان همان سال عمره گزارد. او که در دوران هارون دستور حفر چشمه مُشاش[۲۳] را داده بود، در این سفر با استفاده از آن چشمه، منبع‌های آب ساخت و حوض‌ها و سقاخانه‌هایی ترتیب داد. به مناسبت این سفر زبیده، امین 000/20 مثقال طلا یا 000/80 دینار طلا فرستاد تا روی در کعبه و میخ‌های در و آستانه آن را با ورقه‌های زرین روکش کنند.[۲۴]
امیران حج در حکومت امین ویرایش
در حکومت امین، امیران حج بدین ترتیب بودند: سال 193و 195ق. داود بن عیسی بن موسی عباسی،[۲۵] سال 194ق. علی بن هارون الرشید و سال 196-197ق. عباس بن موسی بن عیسی عباسی. عباس در سال‌های یاد شده حاکم مکه نیز بوده است.[۲۶] برخی از داود بن عیسی به‌عنوان والی مکه نیز یاد کرده‌اند.[۲۷] بر پایه گزارشی، وی به سال 196ق. در مدینه و مکه امین را از خلافت برکنار نمود و مردم را به بیعت با مامون دعوت کرد.[۲۸] داود بن عیسی عباسی نیز والی حرمین شریفین بود و چون 20 ماه در مکه اقامت کرد، مردم مدینه خواستار بازگشت او به مدینه شدند. وی در پی برکناری امین در حرمین نزد مامون آمد. مامون با پرداخت 000/500 درهم، او را همچنان بر حرمین ولایت داد.[۲۹]
پیوند به بیرون ویرایش
امین (خلیفه عباسی)؛ دانشنامه اسلامی، موسسه تحقیقات و نشر معارف اهل البیت علیهم‌السلام.
آغاز خلافت امين عباسي؛ دانشنامه اسلامی، موسسه تحقیقات و نشر معارف اهل البیت علیهم‌السلام.
پانویس ویرایش
- ↑ تاریخ یعقوبی، ج2، ص433؛ جمهرة انساب العرب، ص23؛ مروج الذهب، ج3، ص387.
- ↑ تاریخ طبری، ج8، ص499.
- ↑ التنبیه و الاشراف، ص302.
- ↑ تجارب الامم، ج3، ص527؛ الکامل، ج6، ص173.
- ↑ تاریخ طبری، ج8، ص275-276؛ النجوم الزاهره، ج2، ص81.
- ↑ تاریخ طبری، ج8، ص275؛ تاریخ طبری، ج8، ص361؛ الامامة و السیاسه، ج2، ص232-233.
- ↑ تاریخ یعقوبی، ج2، ص433؛ مروج الذهب، ج3، ص387.
- ↑ الانباء، ص89؛ الکامل، ج6، ص294؛ البدایة و النهایه، ج10، ص241-242.
- ↑ تاریخ طبری، ج8، ص277؛ تاریخ طبری، ج8، ص365-366؛ تجارب الامم، ج3، ص528.
- ↑ تجارب الامم، ج4، ص31؛ الکامل، ج6، ص228-229.
- ↑ سیرة الائمة الاثنی عشر، ج2، ص371؛ حیاة الامام الرضا، ج2، ص238.
- ↑ اثبات الهداة، ج4، ص326؛ کشف الغمه، ج2، ص315؛ عیون اخبار الرضا، ج2، ص226.
- ↑ تاریخ طبری، ج8، ص376-377؛ تاریخ طبری، ج8، ص387؛ تاریخ طبری، ج8، ص406؛ التنبیه و الاشراف، ص300؛ جمهرة انساب العرب، ص24.
- ↑ تاریخ یعقوبی، ج2، ص435-437.
- ↑ تاریخ یعقوبی، ج2، ص440-441؛ تاریخ طبری، ج8، ص496-499؛ المنتظم، ج10، ص45-46.
- ↑ تاریخ طبری، ج8، ص498-499؛ تاریخ یعقوبی، ج2، ص442؛ التنبیه و الاشراف، ص302.
- ↑ تاریخ ابن خلدون، ج3، ص222.
- ↑ تاریخ طبری، ج8، ص281؛ الانباء، ص76؛ الکامل، ج6، ص173.
- ↑ التنبیه و الاشراف، ص300؛ الاخبار الطوال، ص387.
- ↑ تاریخ یعقوبی، ج2، ص434.
- ↑ المنتظم، ج9، ص156؛ البدایة و النهایه، ج10، ص200.
- ↑ مروج الذهب، ج3، ص343؛ المنتظم، ج9، ص156؛ البدایة و النهایه، ج10، ص200.
- ↑ تاریخ یعقوبی، ج2، ص434.
- ↑ تاریخ یعقوبی، ج2، ص434؛ اتحاف الوری، ج2، ص248.
- ↑ تجارب الامم، ج4، ص83؛ تاریخ طبری، ج8، ص438؛ المنتظم، ج9، ص225.
- ↑ تاریخ یعقوبی ج2، ص442؛ تاریخ طبری، ج8، ص373؛ تاریخ طبری، ج8، ص440-441؛ تاریخ طبری، ج8، ص498.
- ↑ تاریخ خلیفه، ص382؛ المنتظم، ج10، ص8.
- ↑ تاریخ طبری، ج8، ص438؛ تجارب الامم، ج4، ص83.
- ↑ تاریخ ابن خلدون، ج3، ص238؛ تاریخ الاسلام، ج13، ص44.
منابع ویرایش
محتوای این مقاله برگرفته شده از: دانشنامه حج و حرمین شریفین مدخل امین عباسی.
- اتحاف الوری: عمر بن محمد بن فهد (م. 885ق.) ، به کوشش فهیم شلتوت، مکتبة الخانجی، 1404ق.
- اثبات الهداة: الحر العاملی (م. 1104ق.) ، بیروت، مؤسسه اعلمی، 1422ق.
- الاخبار الطوال: ابن داود الدینوری (م. 282ق.) ، به کوشش عبدالمنعم، قم، الرضی، 1412ق.
- الامامة و السیاسه: ابن قتیبه (م. 276ق.) ، به کوشش علی شیری، بیروت، الرضی، 1413ق.
- الانباء فی تاریخ الخلفاء: ابن العمرانی (م. 580ق.) ، به کوشش السامرائی، قاهره، الآفاق العربیه، 1419ق.
- البدایة و النهایه: ابن کثیر (م. 774ق.) ، بیروت، مکتبة المعارف.
- تاریخ ابن خلدون: ابن خلدون (م. 808ق.) ، بیروت، دار احیاء التراث العربی، 1391ق.
- تاریخ الاسلام و وفیات المشاهیر: الذهبی (م. 748ق.) ، به کوشش عمر عبدالسلام، بیروت، دار الکتاب العربی، 1410ق.
- تاریخ خلیفه: خلیفة بن خیاط (م. 240ق.) ، به کوشش سهیل زکار، بیروت، دار الفکر، 1414ق.
- تاریخ طبری (تاریخ الامم و الملوک): الطبری (م. 310ق.) ، به کوشش محمد ابوالفضل، بیروت، دار احیاء التراث العربی.
- تاریخ الیعقوبی: احمد بن یعقوب (م. 292ق.) ، بیروت، دار صادر، 1415ق.
- تجارب الامم: ابوعلی مسکویه (م. 421ق.) ، به کوشش امامی، تهران، سروش، 1379ش.
- التنبیه و الاشراف: المسعودی (م. 345ق.) ، بیروت، دار صعب.
- جمهرة انساب العرب: ابن حزم (م. 456ق.) ، به کوشش گروهی از علما، بیروت، دار الکتب العلمیه، 1418ق.
- حیاة الامام علی بن موسی الرضا(ع): باقر القرشی، قم، سعید بن جبیر، 1372ش.
- سیرة الائمة الاثنی عشر: حسنی‌هاشم معروف الحسینی، بیروت، دار التعارف، 1406ق.
- عیون اخبار الرضا(ع): الصدوق (م. 381ق.) ، بیروت، اعلمی، 1404ق.
- کشف الغمه: علی بن عیسی الاربلی (م. 693ق.) ، تبریز، بنی‌هاشمی، 1381ق.
- الکامل فی التاریخ: ابن اثیر (م. 630ق.) ، بیروت، دار صادر، 1385ق.
- مروج الذهب: المسعودی (م. 346ق.) ، به کوشش اسعد داغر، قم، دار الهجره، 1409ق.
- المنتظم: ابن الجوزی (م. 597ق.) ، به کوشش محمد عبدالقادر و دیگران، بیروت، دار الکتب العلمیه، 1412ق.
- النجوم الظاهره: ابن تغری بردی الاتابکی (م. 874ق.) ، مصر، وزارة الثقافة و الارشاد القومی.