تاریخ بازسازی درِ کعبه

نوشتار(های) وابسته: در کعبه

در کعبه در طول تاریخ بارها بازسازی، تزیین و تعمیر شده است. گاهی هم دچار آسیب یا دزدی شده است. گزارش‌های متعددی درباره تاریخ بازسازی‌ها و تغییرات در منابع تاریخی درج شده است. ساخت نخستین در را به انوش بن شیث بن آدم، جرهمیان و اسعد حمیری پادشاه یمن نسبت داده‌اند. تاریخ بازسازی‌ها هم از گزارش بازسازی در توسط عبدالمطلب آغاز می‌شود. بازسازی قریش پیش از ظهور اسلام، بازسازی ابن زبیر،‌ بازسازی حجاج بن یوسف ثقفی، طلاپوش کردن در در دوره اموی و عباسی و بازسازی‌های متعدد دیگر در سده‌های ششم تا نهم در منابع ثبت شده است، از جمله درهایی که رامشت بازرگان ایرانی و جواد اصفهانی وزیر ایرانی حاکم موصل در سده ششم ساختند. در عصر ممالیک هم چند بار در کعبه بازسازی و تعویض شد. در عصر حکومت عثمانی نیز در کعبه دوبار بازسازی شد. آخرین در به فرمان سلطان مراد چهارم در ۱۰۴۴ ساخته شد و در سال ۱۱۱۹ تعمیر و اصلاح شد. همین در تا زمان آل سعود بر روی کعبه بود. در زمان آل سعود در سال ۱۳۷۰ در کعبه عوض شد و بار دیگر در سال ۱۳۹۴ هجری قمری دری برای کعبه از طلا ساخته و نصب شد که امروزه نیز بر درگاه کعبه نصب است.

کعبه

کعبه

نام‌ها

بیت العتیق • بیت الله • بیت الحرام • بیت المحرم • بیت المعمور

ارکان

رکن عراقی • رکن شامی • رکن حجرالاسود • رکن یمانی

اجزا

باب الکعبه • باب التوبه • پلکان خارجی کعبه • ناودان کعبه • پرده کعبه • پرده درون کعبه‌ • ستون‌های کعبه • پلکان داخلی کعبه • سقف کعبه • برقع • حزام • آویزه‌های کعبه • شاذروان • ملتزم • مستجار

پیشینه

بازسازی کعبه • تاریخ بازسازی درِ کعبه • مولد علی(ع)

متولیان

ابوخفاد اسدی • ابوطالب• عبدالله بن عبدالعزی • تمیم بن مر

مرتبط

طواف • حجر الاسود • حطیم • حجر اسماعیل • مقام ابراهیم • حجابت • بیت الضراح • خط آغاز طواف • کارگاه پرده‌بافی • شستشوی کعبه • ابرق • ازلام • استقسام •

ساخت نخستین در

از هنگام ساخت نخستین در برای کعبه آگاهی دقیقی در دست نیست. برخی از روایت‌ها مانند نماز خواندن حضرت آدم(ع) برابر باب الکعبه و نیز نماز خواندن بر جنازه او در برابر این در، از وجود درگاهی در ساختمان کعبه از آغاز ساخت آن حکایت دارد. به گزارشی، نخستین در را انوش بن شیث بن آدم از سنگ برای کعبه ساخت. برخی گزارش‌ها ساخت نخستین در را به زمان بازسازی کعبه به دست جرهم، از قبایل یمنی مهاجر و حاکم بر مکه، نسبت داده‌اند. برخی منابع اسعد بن ملکی کرب حمیری، از پادشاهان یمن (حک: ۳۸۵–۴۲۰ق) و معروف به تبع سوم، را سازنده نخستین در و قفل و کلید کعبه شمرده اند.و شعری نیز به او نسبت داده‌اند:

واقمنا به من الشهر عشرا و جعلنا لبابه اقلیدا

ده روز در آن‌جا ماندیم و برای در کعبه کلیدی ساختیم.

بازسازی‌های در کعبه و رویدادهای مرتبط به آن

توصف ناصر خسرو از در کعبه به سال ۴۴۱ قمری

در کعبه دری است از چوب ساج، به دو مصراع. و بالای در شش اَرَش و نیم است. و پهنای هر مصراعی یک گز و سه چهار یک، چنانکه هر دو مصراع سه گز و نیم باشد. و روی در و در افرازِ هم نبشته است و بر آن نقره کاری دایره‌ها و کتابت‌ها نقاشی منَبَّت کرده‌اند، و کتابت‌های بزرکرده و سیمِ سوخته در رانده، و این آیات را تا آخر بر آنجا نوشته: آیه: اِنَّ اَوَّلَ بَیْتٍ وُضِعَ لِلنَّاسِ لَلَّذِی بِبَکَّةَ… (سوره آل عمران، ۹۰) الآیة. و دو حلقه نقره‌گین بزرگ که از غزنین فرستاده‌اند بر دو مصراع در زده،‌ چنانکه دست هر کس که خواهد بدان نرسد و دو حلقه دیگر نقره‌گین خردتر از آن هم بر دو مصراع در زده، چنانکه دست هر کس که خواهد بدان رسد. و قفلی بزرگ از نقره بر این دو حلقه زیرین بگذرانده که بستن در به آن باشد و تا آن قفل بر نگیرند در گشوده نشود.

عبدالمطلب

عبدالمطلب هنگام بازسازی چاه زمزم، به دفینه‌ای از طلا دست یافت و با فروش هفت شمشیر طلایی از آن‌ها دری برای خانه خدا ساخت و آن را با صفحه‌های زرین پوشاند. وی همچنین یکی از دو غزال طلایی موجود میان اموال را بر در کعبه نصب کرد.

بازسازی قریش

آورده‌اند که درِ کعبه تا هنگام بازسازی قریش هم‌سطح زمین بود. قریشیان به پیشنهاد ابوحذیفة بن مغیره مخزومی، برای پیش‌گیری از ورود افرادی که رخصت نداشتند، در را بالاتر بردند؛ به گونه‌ای که ورود به آن بدون نردبان ممکن نبود.

بازسازی سال ۴۵ هجری قمری

عبدالله بن زبیر (حک: ۶۵–۷۳ق) در پی سوختن ساختمان کعبه به سال ۶۴ق؛ که ضمن درگیری او با سپاه شام روی داد، هنگام بازسازی کعبه، دو در شرقی و غربی برای کعبه فراهم کرد. اولی با دو لنگه و پنج متر ارتفاع برای ورود به درون کعبه بود و از در دوم برای بیرون آمدن استفاده می‌شد. این هر دو در، هم‌سطح زمین بودند. برخی روایت‌ها پیشینه وجود دو در برای کعبه را به زمان حضرت ابراهیم(ع) رسانده‌اند.

بازسازی سال ۷۴ هجری قمری

حجاج بن یوسف، حاکم حجاز (حک: ۷۳–۹۵ق) در پی تصرف مکه به سال ۷۴ق. با کسب تکلیف از عبدالملک بن مروان (حک: ۶۵–۸۶ق) درباره=افزوده‌های ابن‌زبیر، در دوم را برداشت. به دستور عبدالملک، در دوم را برداشتند و درِ اصلی را حدود دو متر از سطح زمین بالاتر بردند و ارتفاع آن را به حدود سه متر کاهش دادند.

طلاپوش کردن سال ۹۳ هجری قمری

به سال ۹۳ق. ولید بن عبدالملک (حک: ۸۶–۹۶ق) ۳۶۰۰۰ دینار برای خالد بن عبدالله قسری، حکمران خود در مکه (حک: ۹۱–۹۶ق) فرستاد که در کعبه با آن طلاپوش شد.

طلاپوش کردن سال ۱۹۴ هجری قمری

از میان رفتن آثار ولید بن عبدالملک به سال ۱۹۴ق. امین عباسی (حک: ۱۹۳–۱۹۸ق) ۱۸۰۰۰ دینار برای کارگزار خود، سالم بن جراح، در مکه فرستاد تا با آن، در کعبه را طلاپوش کند. وی پوشش پیشین را که حدود ۲۸۰۰۰ مثقال بود، کند و سکه‌های ارسالی را به آن افزود و در کعبه را با صفحه طلا پوشاند. همچنین دو حلقه طلایی برای در ساخت و میخ‌هایی با روکش زرین بر آستانه و گوشه‌های در کوبید. در دوران متوکل عباسی (حک: ۲۳۲–۲۴۷ق) تیر ساجی سر در کعبه به علت پوسیدگی تعویض شد.

طلاپوش کردن سال ۲۸۱ هجری قمری

به سال ۲۵۱ق. طلاهای به کار رفته در باب الکعبه به دست جعفر بن فضل، حکمران مکه، کنده شد و برای نبرد با اسماعیل بن یوسف اخیضری، معروف به علوی خارجی و جبران خسارت‌های برآمده از آن هزینه گشت و آن در با ابریشم پوشانده شد. به سال ۲۶۸ق. نیز کارگزاران مکه یک چهارم طلای پایین و دماغه در را صرف فرونشاندن ستیز میان قصابان و گندم‌فروشان کردند و به جای طلا در را نقره‌پوش نمودند و بر روی نقره‌ها آب طلا به کار بردند. با دست کشیدن حاجیان به درها برای تبرک، نقره‌ها آشکار می‌شد. این رویدادها به سال۲۸۱ق. در نامه‌ای به معتضد عباسی (حک: ۲۷۹–۲۸۹ق) گزارش شد و وی دستور داد درِ کعبه را با طلا زینت دهند.

حمله قرمطی به مکه

به سال ۳۱۷ق. ابوطاهر قرمطی (حک: ۳۱۱–۳۳۲ق) به مکه حمله برد. درِ کعبه را از جا کند و پرده آن را میان سپاهیانش تقسیم کرد. وی همچنین با دست خود به کندن زینت‌های در کعبه پرداخت.

کندن باب در زمان قحطی

در قحطی سخت سال ۴۶۲ق. طلاهای باب الکعبه به دست امیر مکه، کنده و هزینه شد. به سال ۴۷۹ق. نجم‌الدوله خمارتکین حسنانی، امیرالحاج عراق، ورق‌های باب الکعبه را که نام خلیفه فاطمی مستنصر (حک: ۴۲۷–۴۸۷ق) بر آن ثبت بود، کند و ورق‌های طلایی را که حاوی نام خلیفه مقتدی عباسی (حک: ۴۶۷–۴۸۷ق) بود، جایگزین آن‌ها کرد و پس از حدود یک سده، به نام خلیفه عباسی خطبه خواند.

بازسازی سال ۵۳۷ هجری قمری

به سال ۵۳۷ق. ابوالقاسم ابراهیم رامشت فارسی، تاجر ایرانی، دری برای کعبه ساخت و آن را به مکه فرستاد. به سال ۵۴۱ق. یا سال بعد، این در بر کعبه نصب شد.

بازسازی سال ۵۵۰ هجری قمری

محمد بن علی بن ابی‌منصور، مشهور به جواد اصفهانی (م. ۵۵۹ق) به دستور خلیفه مقتفی عباسی (حک: ۵۳۰–۵۵۰ق) به سال۵۵۰ق. دری برای کعبه ساخت که با صفحه‌های طلایی پوشیده شده و بر آن، نام خلیفه مقتفی نقش بسته بود. این در به سال ۵۵۱ق. کار گذاشته شد و از در پیشین تابوتی برای خلیفه تدارک دیدند.

بازسازی سال ۶۵۹ هجری قمری

به سال ۶۵۹ق. ملک مظفر یوسف بن منصور، از حاکمان آل رسول یمن، دری را برای کعبه ساخت که بر آن صفحه‌های نقره‌ای کوبیده شده بود. این در ۶۰ رطل (حدود۳۰ کیلوگرم) وزن داشت. وی به سال۶۶۳ق. ابن‌بعری را به مکه فرستاد تا در کعبه را با طلا و نقره زینت دهد. میزان نقره به کار رفته برای این کار حدود ۳۰ کیلوگرم بود.

بازسازی سال ۷۳۳هجری قمری

دری که در دوران ملک مظفر ساخته شد، همچنان بر کعبه استوار بود تا به سال ۷۳۳ق. کنده شد و به جای آن، دری به دستور سلطان محمد قلاوون (حک: ۶۹۳–۷۴۱ق) ساختند که در آن ۳۵۳۰۰ درهم نقره به کار رفته بود. این باب در ۱۲ ذی‌حجه همان سال جایگزین در پیشین که به بنی‌شیبه واگذار شده بود، گشت.

بازسازی سال ۷۶۱ هجری قمری

به سال ۷۶۱ق. ملک ناصرالدین حسن مملوکی (حک: ۷۴۸–۷۶۲ق) دری از جنس ساج برای کعبه ساخت که تا پایان دوران حکومت وی، بر کعبه نصب بود. به سال ۷۷۶ق. این در برای تزیین موقت با در ساخته شده در دوران محمد بن قلاوون تعویض گشت. پس از این تزیین که سی و سه هزار درهم هزینه برداشت، آن در دیگر بار بر کعبه نصب شد. فاسی از نگهداری این باب در صندوق زیت الحرم گزارش داده است. نام ملک محمد قلاوون و نوه او الملک الاشرف شعبان بن حسین (حک: ۷۶۴–۷۷۸ق) بر پایین و گوشه‌های در نقش بسته بود.

تزیین سال ۷۸۱ و ۸۱۶ و ۸۵۱ هجری قمری

به سال ۷۸۱ق. زین‌الدین برکه عثمانی، #تغییرمسیر سودون پاشا را به مکه فرستاد و او در کعبه را تزیین کرد. به سال ۸۱۶ق. نزدیکان سلطان مؤید ابونصر شیخ محمودی، حاکم مصر (حک: ۸۱۵–۸۲۷ق) گزارش دادند که گوشه‌ای از در به تزیین و پوشش نیاز دارد. ملک مؤید دستور داد تا آن قسمت را با نقره بپوشانند و آب طلا زنند. این کار با صد واندی درهم صورت پذیرفت.

به سال ۸۵۱ق. بیرم خجا تاتاری، ناظر حرم، در کعبه را با نقره پوشاند و روی آن را با آب طلا تزیین کرد.

طلاپوشی سال ۹۶۱ هجری قمری

گاهی نقره‌ای که پایین در به کار رفته بود، به دست سارقان کنده می‌شد و چوب آن آشکار می‌گشت. این رخداد را نزد سلطان سلیمان قانونی (حک: ۹۲۶–۹۷۴ق) به سال ۹۶۱ق. گزارش کردند. سلطان دستور داد که در را با صفحه‌های نقره‌ای بپوشانند. احمد چلبی، ناظر حرم، معمار شهاب احمد مقاطعه‌چی را مأمور این کار نمود و او همه نقره‌های در را بیرون آورد و مقداری نقره به آن افزود و با صفحه‌های نقره‌ای، در را پوشاند و صفحه‌ها را با میخ‌های نقره‌ای بر در کوبید و روی آن‌ها را با صفحه‌های نقره‌ای دیگر که روکش طلا داشت، پوشاند.

بازسازی سال ۹۶۴ هجری قمری

در سال ۹۶۴ق. به دستور سلطان سلیمان قانونی، دری برای کعبه ساخته شد و با زیورهای فراوان تزیین گشت. در این کار۱۲۸۰ اشرفی طلای رایج و چهار قنطره نقره و۱۴۳۰ اشرفی ترکی هزینه شد. بر این در، پس از بسمله، آیه: رَبِّ اَدْخِلْنی مُدْخَلَ صِدْقٍ وَ اَخْرِجْنی مُخْرَجَ صِدْقٍ وَ اجْعَلْ لی مِنْ لَدُنْکَ سُلْطاناً نَصیراً و تاریخ بازسازی این در نقش بسته بود.

بازسازی سال ۱۰۴۴ هجری قمری

سلطان مراد چهارم (حک: ۱۰۳۲–۱۰۴۹ق) به سال ۱۰۴۴ق. دستور تعویض باب الکعبه را صادر کرد. تزیینات در قدیم کنده شد و برای تزیین در جدید به کار رفت و نام سلطان مراد بر آن نقش بست. این باب در تاریخ ۲۰ رمضان سال ۱۰۴۵ق. با حضور افراد بانفوذ مکه نصب شد. در قدیم را برای سلطان مراد خان فرستادند.

تعمیر سال ۱۱۱۹ هجری قمری

در آخر ذی‌قعده سال ۱۱۱۹ق. با حضور امیر ایواز بک، شیخ حرم، و شریف یحیی بن برکات و حاکم شرع مکه، برخی ورق‌های چوبی در کعبه و نیز زوار آن کنده شد. پس از اصلاح، ورق‌های چوبی را طلاپوش کردند و بر حاشیه آن، تاریخ تعمیر و نام سلطان احمد خان سوم را نوشتند.

تعویض در در سال ۱۳۷۰ هجری قمری

این در تا هنگام آل سعود همچنان بر درگاه کعبه نصب بود. در ۲۳ ذی‌قعده سال ۱۳۷۰ق. دری که به دستور ملک عبدالعزیز سعودی (۱۳۵۱–۱۳۷۳ق) از آلومینیوم ساخته و با طلا و نقره پوشانده بودند، در مراسمی شکوهمند بر کعبه نصب شد. ارتفاع این در، سه متر و ده سانتی‌متر و عرض آن دو و نیم متر بود. در با نام‌های مبارک خداوند زینت داده شده بود. بر پایین لنگه‌های این در، عبارتی شامل تاریخ ساخت در و نام ملک عبدالعزیز نقش بسته بود.

بازسازی سال ۱۳۹۷ هجری قمری

به سال ۱۳۹۷ق. ملک خالد بن عبدالعزیز (حک: ۱۳۹۵–۱۴۰۲ق) با دیدن فرسودگی باب الکعبه، دستور داد دری جدید از طلا با عیار بسیار بالا بسازند. ساخت این در با وزنی حدود ۲۸۰ کیلوگرم، اول ذی‌حجه ۱۳۹۸ق. آغاز گشت و پس از ۱۲ ماه به پایان رسید. ملک خالد آن را در ۲۳ ذی‌قعده ۱۳۹۹ق. افتتاح کرد.

گالری

• 

  درِ امروزی کعبه که از سال ۱۳۹۷ قمری بر کعبه نصب شده است.

• 

  در قدیمی کعبه که در زمان سلطان مراد چهارم عثمانی ساخته شده بود و تا سال ۱۳۷۰ قمری بر کعبه بود.

• 

  دری که زمان ملک عبدالعزیز برای کعبه ساخته شد و در سال ۱۳۷۰ بر کعبه نصب شد.

جستارهای وابسته

• در کعبه

منابع

محتوای این مقاله برگرفته شده از: دانشنامه حج و حرمین شریفین مدخل باب الکعبه.

• اتحاف الوری: عمر بن محمد بن فهد (م. ۸۸۵ق)، مکه، جامعةام القری، ۱۴۰۳ق؛
• اخبار مکه: الازرقی (م. ۲۴۸ق)، به کوشش رشدی الصالح، مکه، مکتبة الثقافه، ۱۴۱۵ق؛
• اخبار مکه: الفاکهی (م. ۲۷۹ق)، به کوشش ابن دهیش، بیروت، دار خضر، ۱۴۱۴ق؛
• الارج المسکی فی تاریخ المکی: علی عبدالقادر الطبری (م. ۱۰۷۰ق)، به کوشش الجمال، مکه، المکتبة التجاریه، ۱۴۱۶ق؛
• البدایة و النهایه: ابن کثیر (م. ۷۷۴ق)، بیروت، مکتبة المعارف؛
• تاریخ ابن خلدون: ابن خلدون (م. ۸۰۸ق)، به کوشش خلیل شحاده، بیروت، دار الفکر، ۱۴۰۸ق؛
• التاریخ القویم: محمد طاهر الکردی، به کوشش ابن دهیش، بیروت، دار خضر، ۱۴۲۰ق؛
• تاریخ طبری (تاریخ الامم و الملوک): الطبری (م. ۳۱۰ق)، به کوشش گروهی از علما، بیروت، اعلمی، ۱۴۰۳ق؛
• تاریخ عمارة المسجدالحرام: فوزیه حسین مطر، مکه، جامعةام القری، ۱۴۰۶ق؛
• تاریخ مدینة دمشق: ابن عساکر (م. ۵۷۱ق)، به کوشش علی شیری، بیروت، دار الفکر، ۱۴۱۵ق؛
• تاریخ مکة المشرفه: محمد ابن الضیاء (م. ۸۵۴ق)، به کوشش علاء و ایمن، بیروت، دار الکتب العلمیه، ۱۴۲۴ق؛
• تاریخ الیعقوبی: احمد بن یعقوب (م. ۲۹۲ق)، بیروت، دار صادر، ۱۴۱۵ق؛
• الروض الانف: السهیلی (م. ۵۸۱ق)، به کوشش عبدالرحمن، بیروت، دار احیاء التراث العربی، ۱۴۱۲ق؛
• سفرنامه ناصر خسرو: ناصر خسرو (م. ۴۸۱ق)، تهران، زوّار، ۱۳۸۱ش؛
• شفاء الغرام: محمد الفاسی (م. ۸۳۲ق)، به کوشش گروهی از علما، بیروت، دار الکتب العلمیه، ۱۴۲۱ق؛
• العقود اللؤلؤیه: علی بن الحسن الزبیدی (م. ۸۱۲ق)، به کوشش محمد الاکوع، بیروت، دار الآداب، ۱۴۰۳ق؛
• علل الشرایع: الصدوق (م. ۳۸۱ق)، به کوشش بحر العلوم، نجف، المکتبة الحیدریه، ۱۳۸۵ق؛
• الکامل فی التاریخ: ابن اثیر (م. ۶۳۰ق)، به کوشش عمر عبدالسلام، بیروت، دار الکتاب العربی، ۱۴۱۷ق.
• الکافی: الکلینی (م. ۳۲۹ق)، به کوشش غفاری، تهران، دار الکتب الاسلامیه، ۱۳۷۵ش؛
• مرآة الحرمین: ابراهیم رفعت پاشا (م. ۱۳۵۳ق)، تهران، مشعر، ۱۳۷۷ش؛
• مروج الذهب: المسعودی (م. ۳۴۶ق)، به کوشش اسعد داغر، قم، دار الهجره، ۱۴۰۹ق؛
• منائح الکرم: علی بن تاج الدین السنجاری (م. ۱۱۲۵ق)، به کوشش المصری، مکه، جامعة ام القری، ۱۴۱۹ق.