غزوه خیبر
غَزوه خیبر به جنگ پیامبر(ص) با یهودیان منطقه خیبر در نزدیکی مدینه گفته می‌شود که با پیروزی مسلمانان پایان یافت. یهودیان اهل خیبر به یهودیان اخراج‌شده از مدینه پناه داده بودند و همچنین دیگر قبایل عرب را به جنگ با مدینه تشویق می‌کردند و نیز گزارش‌هایی وجود دارد که قصد حمله به را مسلمانان را داشتند.
 موقعیت جغرافیایی خیبر | |||||||||||
| |||||||||||
این جنگ در سال هفتم هجری رخ داد و مسلمانان طی یک یا دو ماه توانستند منطقه خیبر را فتح کنند. در منابع تاریخی گفته شده تعداد شهدای این غزوه ۱۵ نفر و تعداد کشته‌شدگان یهود ۹۳ نفر است. در این جنگ از رشادت‌های امام علی(ع) سخن گفته شده است. گزارش شده امام علی درِ قلعه خیبر را به تنهایی از جا کنده است.
پس از جنگ صلح‌نامه‌ای بین پیامبر با یهودیان خیبر نوشته شد و مقرر شد باغ‌های یهودیان در اختیار آنها بماند و در مقابل نیمی از محصول سالیانه، از آنِ مسلمانان باشد.
منطقه خیبر ویرایش
خیبر منطقه‌ای حاصل‌خیز در شمال مدینه است که در عصر پیامبر(ص) از مراکز یهودی‌نشین حجاز بود.[۱] غزوه خیبر و برخی جنگ‌ها در منطقه خیبر اتفاق افتاد.[۲] این منطقه از نظر اقتصادی، کشاورزی و بازرگانی اهمیت داشت.[۳]
خیبر امروزه نام یکی از استان‌های عربستان است که در ناحیه‌ای کوهستانی و در مسیر تبوک و جاده اردن قرار دارد. فاصله آن تا مدینه حدود ۱۶۵ کیلومتر است.[۴]
علت جنگ ویرایش
قبیله بنی‌نضیر که پس از پیمان‌شکنی و اعلام جنگ با پیامبر در سال چهارم هجرت، مجبور به تسلیم و مهاجرت از مدینه شد، به خیبر رفتند و دشمنی خود را با مسلمانان تشدید کردند.[۵] همچنین اهالی خیبر، با پشتوانه مالی حاصل از کشاورزی، قبایل اطراف خود و شمال مدینه را علیه مدینه تحریک می‌کردند.[۶]
گزارش‌هایی از آمادگی و قصد سران خیبر برای حمله به مدینه نیز وجود دارد.[۷] [۸] نامه‌ای از پیامبر به اهالی خیبر هم موجود است که آنان را به اسلام دعوت کرده است.[۹] هرچند زمان این نامه روشن نیست، ولی برخی آن را مربوط به سال هفتم دانسته‌اند.[۱۰]
ماجرای جنگ ویرایش
غزوه خیبر در سال هفتم هجری اتفاق افتاد.[۱۱] پیامبر در آغاز راه پرچمی به دست حباب بن منذر و یکی به دست سعد بن عباده داد و پرچم اصلی را به امام علی(ع) سپرد.[۱۲] پیامبر و سپاه او طی چند روز بیشتر قلعه‌های یهودیان در خیبر را فتح کردند.[۱۳] مهم‌ترین و مستحکم‌ترین قلعه این منطقه قلعه قَموص بود که هنگام نبرد آن، پیامبر دچار سردرد شده بود و در اردوگاه به سر می‌برد.[۱۴] صبحگاهان پیامبر(ص) در پی امام علی فرستاد و پرچم را به دستش سپرد.[۱۵] امام علی پس از کشتن قهرمان یهود، مرحب، پیروزی مسلمانان و فرار یهودیان را محقق ساخت.[۱۶] امام علی(ع) درب قلعه را با دستان خود کند و آن را روی خندق پیرامون قلعه انداخت تا مسلمانان از آن عبور کنند.[۱۷] در آخرین مرحله غزوه خیبر، آخرین دژها به محاصره سپاه اسلام درآمد و با مذاکره به دست پیامبر افتاد.[۱۸]
عدد لشکریان مسلمان در خیبر، ۱۵۰۰ نفر گزارش شده است که ۲۰۰ نفر آنان سواره بودند.[۱۹] گروهی از زنان (حدود ۱۵ تن) نیز در این نبرد شرکت کردند تا لشکر را امداد، و زخمی‌ها را مداوا کنند.[۲۰] تعداد شهدای این غزوه ۱۵ نفر و تعداد کشتگان یهود ۹۳ نفر ثبت شده است.[۲۱]
صلح‌نامه ویرایش
پس از نبرد خیبر، غنائم دو قلعه شق و نطات میان مسلمانان تقسیم شد و غنائم دژ کتیبه، به عنوان خمس، در اختیار پیامبر قرار گرفت. ایشان آن را بین همسران خود، بنی‌هاشم، یتیمان، مساکین و عده‌ای دیگر تقسیم کرد.[۲۲] آن‌گاه با اهالی خیبر چنین قرار گذاشت که باغ‌هایشان در اختیارشان بماند و در مقابل نیمی از محصول سالیانه آنان، از آنِ مسلمانان باشد. هر سال نماینده‌ای از سوی آن حضرت برای تعیین مقدار محصول به خیبر می‌رفت و این شرایط تا زمان عمر بن خطاب، خلیفه دوم، ادامه داشت.[۲۳]
فدک ویرایش
در نزدیکی منطقه خیبر، باغ و روستایی بود به نام فدک که در غزوه خیبر بدون درگیری و جنگ به دست مسلمانان افتاد. یهودیان فدک به خاطر پیشگیری از لشکرکشی سپاه اسلام که در غزوه خیبر پیروز شدند، با آنان صلح کردند. طبق این مصالحه نیمی از این باغات برای پیامبر بود.[۲۴] بر پایه آیه فیء (آیه ۷ سوره حشر)، اموالی که بدون جنگ به دست آید، فَیء نامیده می‌شوند و پیامبر(ص) اختیار دارد آنها را به کسانی که خود صلاح می‌داند، بسپارد و پیامبر فدک را به حضرت زهرا(س) بخشید.[۲۵]
پانویس ویرایش
- ↑ «خیبر، غزوه»، دانشنامه حج و حرمین شریفین، ج۷، ص۶۷۴.
- ↑ السیرة النبویه، ج۲، ص۶۱۸.
- ↑ معجم البلدان، ج۲، ص۱۹۵ و ص۴۱۱.
- ↑ المعالم الاثیره، ص۱۰۹.
- ↑ السیرة النبویه، ج۲، ص۱۹۱؛ الطبقات الکبری، ج۲، ص۵۰.
- ↑ تاریخ الطبری، ج۲، ص۲۸۶؛ السیرة النبویه، ج۲، ص۶۱۲؛ الاصابه، ج۶، ص۱۳۵.
- ↑ المغازی، ص۵۳۰ و ص۵۶۳.؛ الطبقات الکبری، ج۲، ص۷۰.
- ↑ تاریخ الطبری، ج۳، ص۲۳؛ دلائل النبوه، ج۴، ص۳۰۱.
- ↑ السیرة النبویه، ج۱، ص۵۴۴.
- ↑ مکاتیب الرسول، ج۲، ص۴۸۸.
- ↑ السیرة النبویه، ج۲، ص۳۴۱؛ تاریخ خلیفه، ص۴.
- ↑ الطبقات الکبری، ج۲، ص۸۱.
- ↑ المغازی، ج۲، ص۶۶۶؛ دلائل النبوه، ج۴، ص۲۲۶.
- ↑ المغازی، ج۲، ص۶۷۰.
- ↑ البدء و التاریخ، ج۴، ص۲۲۶؛ الاستیعاب، ج۳، ص۱۰۹۹ و ص۱۱۰۰؛ تاریخ مدینة دمشق، ج۴۲، ص۸۶.
- ↑ تاریخ الیعقوبی، ج۲، ص۵۶.
- ↑ السیرة النبویه، ج۲، ص۳۳۵؛ الکامل فی التاریخ، ج۲، ص۲۲۰؛ البدایة و النهایه، ج۴، ص۱۸۹؛ الارشاد، ج۱، ص۱۲۶ و ص۱۲۷.
- ↑ المغازی، ج۲، ص۶۷۰.
- ↑ السیرة النبویه، ج۲، ص۳۵۰؛ المغازی، ج۲، ص۶۸۹؛ الکامل، ج۲، ص۲۱۶..
- ↑ الطبقات الکبری، ج۸، ص۲۲۷ و ص۲۴۵ و ص۲۵۴ و ص۲۹۳ و ص۳۰۰؛ الاستیعاب، ج۴، ص۱۹۳۵.
- ↑ الطبقات الکبری، ج۲، ص۸۲.
- ↑ السیرة النبویه، ج۲، ص۳۴۹.
- ↑ المغازی، ص۶۹۱.
- ↑ امتاع الاسماع، ج۱، ص۳۲۵.
- ↑ مفاتیح الغیب، ج۲۹، ص۵۰۶؛ المیزان، ج۱۹، ص۲۰۳.
منابع ویرایش
- الارشاد، مفید، محمد بن محمد، بیروت، دار المفید، ۱۴۱۴ق.
- الاستیعاب، ابن عبدالبر، یوسف بن عبدالله، به کوشش البجاوی، بیروت، دار الجیل، ۱۴۱۲ق.
- الاصابة فی تمییز الصحابه، ابن حجر العسقلانی، احمد بن علی، به کوشش علی معوض و عادل عبدالموجود، بیروت، دار الکتب العلمیه، ۱۴۱۵ق.
- امتاع الاسماع، مقریزی، احمد بن علی، به کوشش محمد عبدالحمید، بیروت، دار الکتب العلمیه، ۱۴۲۰ق.
- البدء و التاریخ، مقدسی، مطهر بن طاهر، بیروت، دار صادر، ۱۹۰۳م.
- البدایة و النهایه، ابن کثیر، اسماعیل بن عمر، به کوشش علی محمد و عادل احمد، بیروت، دار الکتب العلمیه، ۱۴۱۸ق.
- تاریخ خلیفه، خلیفة بن خیاط، به کوشش زکار، بیروت، دار الفکر، ۱۴۱۴ق.
- تاریخ الطبری (تاریخ الامم و الملوک)، طبری، محمد بن جریر، به کوشش گروهی از علما، بیروت، اعلمی، ۱۴۰۳ق.
- تاریخ مدینة دمشق، ابن عساکر، علی بن حسن، به کوشش علی شیری، بیروت، دار الفکر، ۱۴۱۵ق.
- تاریخ الیعقوبی، یعقوبی، احمد بن اسحاق، بیروت، دار صادر، ۱۴۱۵ق.
- دانشنامه حج و حرمین شریفین، «خیبر، غزوه»، صادقی، محسن، تهران، مشعر، بی‌تا.
- دلایل النبوة و معرفة احوال صاحب الشریعه، البیهقی، احمد بن الحسین، به کوشش عبدالمعطی امین قلعه‌جی، بیروت، دار الکتب العلمیه، ۱۴۰۵ق.
- السیرة النبویه، ابن هشام، عبدالملک بن هشام، به کوشش السقاء و دیگران، بیروت، دار المعرفه، بی‌تا.
- الطبقات الکبری، ابن سعد، محمد بن سعد، به کوشش محمد عبدالقادر، بیروت، دار الکتب العلمیه، ۱۴۱۸ق.
- الکامل فی التاریخ، علی بن اثیر، علی بن محمد، بیروت، دار صادر، ۱۳۸۵ق.
- مفاتیح الغیب، فخر رازی، محمد بن عمر، بیروت، داراحیاء التراث العربی، سوم، ۱۴۲۰ق.
- المعالم الاثیره، محمد محمد حسن شراب، بیروت، دار القلم، ۱۴۱۱ق.
- المغازی، واقدی، محمد بن عمر، به کوشش مارسدن جونس، بیروت، اعلمی، ۱۴۰۹ق.
- المیزان فی تفسیر القرآن، طباطبایی، سید محمدحسین، قم، انتشارات جامعه مدرسین، ۱۴۱۷ق.
- مکاتیب الرسول، میانجی، احمدی، تهران، دار الحدیث، ۱۴۱۹ق.