اسلام: تفاوت میان نسخه‌ها

'''اسلام'''، از بزرگ‌ترین ادیان توحیدی و از شرایط صحت [[حج]] و [[عمره]] است. پیامبر این دین [[حضرت محمد(ص)]]  است و پیروان او را مسلمان می‌نامند. حضرت محمد(ص) در [[مکه|شهر مکه]] در [[جزیرةالعرب|شبه جزیره عربستان]] زندگی می‌کرد و نخستین آیات [[قرآن]] در این شهر به سال 610 میلادی بر او نازل شد. محمد(ص) تا سه سال اسلام را به نزدیکانش عرضه کرد و پس از آن دعوت خود را آشکار کرد و در شهر مکه گسترش داد. [[مکه|شهر مکه]] به سبب وجود [[کعبه]]، که زیارتگاه عرب‌های شبه جزیره بود، بستری مناسب برای پیدایش دین اسلام به شمار می‌رفت. پیامبر ۱۳ سال مکیان را به اسلام فراخواند. او همچنین در بازارهای فصلی و در ایام برگزاری آیین حج مردمانی را که از مناطق دیگر به این شهر می‌آمدند به اسلام دعوت می‌کرد.

در پی افزایش  اعتراض مکیان به دعوت پیامبر، آن حضرت اسلام را در بین مردم [[مدینه]]، یکی دیگر از شهرهای [[حجاز]] واقع در شمال مکه، معرفی کرد. قبایل ساکن مدینه اسلام را پذیرفتند و از پیامبر برای [[هجرت]] به این شهر دعوت کردند. پیامبر 13 سال بعد از [[بعثت]] به مدینه هجرت کرد. دولتی اسلامی با رهبری حضرت محمد(ص) در این شهر تاسیس شد و کم‌کم به قدرت سیاسی اصلی در [[جزیرةالعرب|جزیرة العرب]] تبدیل شد. پس از وفات پیامبر(ص) نیز شهر مدینه تا پایان خلافت [[عثمان]] مرکز دولت اسلامی (خلافت اسلامی) بود.  

[[مکه]] و [[مدینه]] از شهرهای مقدس مسلمانان به شمار می‌رود. مکه محل برگزاری یک آیین سالانه به نام [[حج]] است. شکلی از این آیین پیش از اسلام نیز در مکه برگزار می‌شد. حج، یکی از عبادت‌های [[واجب]] و از فروع اصلی و مورد تاکید دین اسلام است. مکان برگزاری این آیین مکان‌های معینی از شهر [[مکه]] و زمان برگزاری بخش اصلی آن روزهای نهم تا دوازدهم ذی‌الحجه است. مدینه نیز به دلیل قرار گرفتن [[قبر پیامبر|آرامگاه حضرت محمد]] در آن (که در داخل [[مسجد النبی|مسجدالنبی]] قرار دارد) یکی از زیارتگاه‌های اصلی مسلمانان است.

اسلام از ریشه «س ـ ل ـ م» به معنای سرسپردگی و تسلیم و در اصطلاح، اظهار پیروی از دینی است که [[حضرت محمد(ص)]] پیامبر آن است.<ref>العین، ج7، ص265-266؛ لسان العرب، ج12، ص293، «سلم»؛ التعریفات، ص39.</ref> پیرو دین اسلام در عربی «مُسْلِم» و در فارسی «مُسَلْمان» نامیده می‌شود.

در آیاتی از قرآن، اسلام به مفهوم اطاعت و تسلیم شدن در برابر خدا آمده و مسلمان بودن را به پیامبران گذشته و پیروان آن‌ها نیز نسبت می‌دهد.<ref>آل عمران، آیه 52؛ مائده/5، 111؛ اعراف، آیه 126؛ یونس، آیه 72؛ یوسف، آیه 101</ref> در آیه ۱۳ سوره شوری نیز دینِ فرستاده شده برای مسلمانان را همان دینِ نوح، [[حضرت ابراهیم(ع)|ابراهیم]]، موسی و عیسی معرفی می‌کند.<ref>شوری، آیه 13.</ref>

پیامبر اسلام اهل [[مکه]] بود و اسلام در این شهر پدیدار شد. پیامبر اسلام از تیره [[بنی هاشم|بنی‌هاشم]]، از قبیله [[قریش]]، اصلی‌ترین قبیله مکه بود. او پیش از بعثت، هر سال یک ماه را مجاور [[غار حرا]] شده، به عبادت می‌گذراند<ref>. صحیح مسلم، نووی، ج2، ص140؛ فتح الباری، ج1، ص21.</ref> و آغاز رسالتش در یکی از این خلوت‌گزینی‌ها بود.

مکه در [[حجاز|منطقه حجاز]] در جزیره‌العرب قرار دارد. شبه جزیره عربستان سکونت‌گاه قبایل گوناگون عرب بود که بسیاری از آن‌ها صحرانشین بودند. تنها در مناطقی مانند مکه، یثرب، طائف و یمن، شهرنشینی تا اندازه‌ای رشد یافته و پدیدار شده بود.<ref>. البدء و التاریخ، ج4، ص31-33؛ الکامل، ج1، ص451-453؛ المفصل، ج5، ص478، 480؛ ج6، ص219، 224-225.</ref> یکی از آیین‌های عرب‌های پیش از اسلام، [[حج]] بود. با توافق همه قبایل، افزون بر ماه رجب، سه ماه پیاپی ذی‌قعده، ذی‌حجه و محرم ماه حرام شمرده می‌شد و در آن‌ها از نبرد و غارت پرهیز می‌کردند. این امر امنیت حاجیان را فراهم می‌کرد و به کاروان‌های بازرگانی نیز اجازه می‌داد راهی بازارهای پیرامون مکه شوند.<ref>. امتاع الاسماع، ج8، ص309؛ المفصل، ج6، ص392؛ بحارالانوار، ج90، ص351.</ref>تیره‌های قریش مناصب عمومی مکه و منصب‌های حج و حرم از قبیل [[سقایت]] و [[حجابت]] را در اختیار داشتند.<ref>. البدایة و النهایه، ج2، ص263.</ref>  

شهر مکه بستری مناسب برای پیدایش دین اسلام بود؛ نخست به این سبب که از گونه‌ای مرکزیت دینی بهره داشت و خانه کعبه در آن قرار داشت. دوم آن‌که این شهر مرکز بازرگانی بخشی مهم از عربستان بود و راه‌های مهم بازرگانی از آن می‌گذشتند و بازارهای سلانه در اطراف آن تشکیل می‌شد. <ref>. تاریخ یعقوبی، ج1، ص271؛ امتاع الاسماع، ج8، ص309.</ref>

در سه سال نخست، دعوت به اسلام پنهانی بود و تنها تنی چند از نزدیکان پیامبر و برخی از یاران وفادار ایشان به دین جدید گرویدند. سپس پیامبر مأموریت یافت تا دعوت را آشکار کند.<ref>حجر/15، 94.</ref> به فرمان قرآن، در آغاز، خویشان و بستگان پیامبر مخاطب این دعوت آشکار گشتند.<ref>شعراء/26، 214.</ref> پیامبر گرامی به فرمان خدا در میان همین دعوت بر جانشینی [[امام علی(ع)|علی(ع)]] تأکید کرد.<ref>. الارشاد، ج1، ص50.</ref> این دعوت چندان نتیجه‌بخش نبود و بسیاری از بستگان پیامبر بر دین قوم خود ماندند. در ادامه دعوت آشکار، کمابیش افرادی به اسلام گرویدند. گسترش تدریجی اسلام، مخالفت اشراف مکه را برانگیخت. پیامبر ۱۳ سال مکیان را به اسلام فراخواند؛ اما تنها اندکی که بیشتر آن‌ها جوانان و تنگدستان بودند، به اسلام گرویدند. بزرگان مکه با پیامبر و دین جدید مخالف بودند و توانستند دین تازه را در مکه مهار کنند. برخی تاریخ‌نگاران از به بن‌بست رسیدن دعوت اسلام در مکه سخن گفته‌اند.<ref>تاريخ صدر اسلام، ص294.</ref> 

==حج در دوره اسلام مکی==

در ۱۳ سال اسلام مکی، مشرکان حج را برگزار می‌کردند و می‌توان انتظار داشت که [[حج|مراسم حج]] ۱۳ بار به همان شیوه جاهلی انجام شده باشد. پیامبر و مسلمانان مکه به جهت اهمیت مراسم حج در این موسم‌ها فعال بودند.

در موسم حج بازارهای مشهور عکاظ، مجنّه و ذو المجاز در نزدیکی مکه برپا می‌شدند  و مکه میزبان جمعیتی انبوه از بازرگانان و زائران سراسر شبه جزیره می‌گشت. این بازارها پیش از روزهای حج برپا می‌شدند<ref>صحیح البخاری، ج3، ص15؛ المفصل، ج6، ص353.</ref> و با پایان یافتن آن‌ها همگان به حج می‌پرداختند. هم‌زمانی برپایی بازارهای مهم اعراب با موسم حج فرصتی بسیار مناسب برای پیامبر۹ فراهم می‌کرد تا به تبلیغ اسلام در میان زائران بپردازد. پیامبر از آغاز دعوت آشکار، مدت ۱۰ سال از حرمت زمان (ماه‌های حرام) و حرمت مکان (امن بودن مکه به منزله حرم الهی) بهره‌گیری می‌کرد و در بازارهای سه‌گانه و نیز مراسم حج، اسلام را به اعراب معرفی می‌نمود.<ref>الطبقات، ج1، ص170؛ تاریخ یعقوبی، ج2، ص24؛ البدایة و النهایه، ج3، ص54.</ref>

در دوران حصر در [[شعب ابی‌طالب]] به سال‌های هفتم تا دهم [[بعثت]]، بنی‌هاشم تنها هنگام مراسم حج می‌توانستند از شعب بیرون آیند.<ref>الطبقات، ج1، ص209؛ انساب الاشراف، ج‏1، ص270.</ref>  مشرکان مکه احساس کردند پیامبر می‌تواند از این فرصت بهره فراوان گیرد. ولید بن مغیره، از دشمنان رسول خدا، سران قریش را پیش از موسم حج در دار الندوه گرد آورد. آن‌ها پس از مشورت به این نتیجه رسیدند که پیامبر را جادوگر بخوانند.<ref>مدثّر، آیات ۱۸ـ۲۳.</ref> ابولهب، عموی پیامبر، در پی رسول خدا راه می‌افتاد و به حاجیان می‌گفت: سخنان محمد را نپذیرید؛ زیرا صابئی و دروغگو است.<ref>تاریخ یعقوبی، ج2، ص24؛ البدایة و النهایه، ج3، ص54.</ref>  حاجیان با شنیدن این سخنان می‌گفتند: حتما بستگان او از حال وی آگاه‌ترند که از او پیروی نکرده‌اند.<ref>الطبقات، ج1، ص216.</ref>

بدین ترتیب، قریش در سال‌های نخست توانستند از اثرگذاری پیامبر در موسم حج بکاهند. اما تبلیغات او در موسم حج در سه سال آخر دوران مکی نتیجه داد. او با مردمی از یثرب که برای انجام مراسم حج یا عمره به مکه آمده بودند، دیدار کرد و آنان دعوت اسلام را پذیرفتند. بر پایه همه منابع، مردم یثرب از طریق شرکت در حج و عمره، با پیامبر گرامی۹ و اسلام آشنا شده‌اند. آغاز آشنایی آنان با پیامبر باید پیش از سال دهم بعثت باشد. اما این آشنایی‌های نخستین به اسلام آوردن یثربیان و فراگیری اسلام در یثرب نینجامید.<ref>انساب الاشراف، ج1، ص274؛ عیون الاثر، ج1، ص205؛ السیرة النبویه، ابن کثیر، ج2، ص292؛ وفاء الوفاء، ج1، ص250.</ref> عموم تاریخ‌نگاران، اسلام آوردن افرادی از اوس و خزرج در موسم حج سال‌های یازدهم تا سیزدهم بعثت را زمینه‌ساز فراگیری اسلام در یثرب می‌دانند.

[[مدینه]]، بر خلاف [[مکه]]، زمینه‌هایی مساعد برای پذیرش اسلام داشت. هر چه مکیان نمی‌پذیرفتند، در مدینه با آغوش باز پذیرفته می‌شد. مردم مدینه از آغاز آشنایی با پیامبر در مراسم حج، به قرآن دل سپردند. این دل‌سپردگی به اندازه‌ای بود که پیامبر فرمود: مدینه با قرآن گشوده شد.<ref>فتوح البلدان، ج1، ص6.</ref>  

پیش از آمدن پیامبر به مدینه، اسلام در میان [[اوس]] و [[خزرج]] رواج یافته بود.  پیامبر از آغاز ورود به مدینه، [[مسجد قبا]] را ساخت.  پایه نهادن [[مسجد]] به منزله مکان عمومی دین اسلام با [[ساخت مسجدالنبی (دوران پیامبر)|ساخت مسجدالنبی به دست پیامبر و یارانش]] وارد مرحله‌ای تازه شد. کارکردهای گوناگون دینی، سیاسی و اجتماعی مسجد، از عوامل مهم استواری اسلام در مدینه بود؛ امری که مسلمانان در مکه از آن بی‌نصیب بودند.

اسلام در مدینه دو دسته پیرو داشت: مهاجران مکی و انصار مدنی. انصار در پذیرش مهاجران و تقسیم امکانات خود با آن‌ها، از خودگذشتگی فراوان نشان دادند و به این سبب، قرآن آن‌ها را ستایش کرده است.<ref>انفال، 74.</ref> این عامل فضایی مطلوب برای مهاجران بی‌پناه پدیدآورد. پیامبر برای ایجاد وحدت بیشتر، میان این دو دسته از یاران خویش، پیوند مؤاخات (برادری) برقرار کرد.<ref>المغانم المطابه، ج1، ص323.</ref> بدین ترتیب، نیرویی یکپارچه در مدینه شکل گرفت که همه مسلمان بودند و تفاوت‌های قومی آن‌ها را از هم جدا نمی‌کرد و در برابر هم قرار نمی‌داد. در حقیقت، پیامبر آن‌ها را پیرامون محور اسلام گرد آورد و از تعصب‌های جاهلی و روابط مبتنی بر نسب‌های قبیلگی آن‌ها کاست.

==حج در دوره اسلام مدنی==

در ۱۰ سال حضور [[حضرت محمد(ص)|پیامبر]] در [[مدینه]]، ۱۰ بار [[حج|مراسم سالانه حج]] در [[مکه]] برگزار شد. در پنج سال نخست [[هجرت]]، به سبب وضعیت ستیزآمیز، حج‌گزاری برای پیامبر و مسلمانان امکان نداشت؛ اما مشرکان بر پایه سنت خود، آن را برگزار می‌کردند.