ستون‌های مسجدالنبی

مسجدالنبی، تعداد زيادى ستون دارد که برخی از آنها، مانند ستون توبه، تهجد، حَرس، حَنّانه، مُخَلّقه، در بنای اولیه مسجد در عصر رسول‌الله(ص) نیز وجود داشته و به همين دليل، مورد توجه مسلمانان است. هر چند مسجدالنبى چندين بار بازسازى شده اما جای این ستون‌ها در بازسازی‌های مسجدالنبی تغییر نکرده است. این ستون‌ها آخرين بار، در دوره عبدالمجید اول، سلطان عثمانی، بازسازی و با تغییر رنگ، از ديگر ستون‌های مسجد، متمایز شد.

تاریخچه ستون‌ها

در ابتدا، شش ستون از تنه درخت خرما، سقف مسجدالنبی را که از شاخ و برگ نخل ساخته شده بود، نگه می‌داشت. در بازسازی سال دوم، ستون‌ها افزایش یافت و به دو یا سه ردیف و در هر ردیف شش ستون رسید. در بازسازی سال هفتم نیز مسجد گسترش یافت و بر شمار ستون‌ها افزوده شد و ستون‌های هر ردیف از شش، به نُه عدد رسید. در گسترش‌های بعد نیز، ستون‌های مسجد افزايش يافت. در توسعه‌های اخیر، ستون‌های اين مسجد به ۲۱۰۴ ستون رسیده است.

بازسازی ستون‌ها

در توسعه‌های مسجد، اصل بر آن بود که با تغییر جنس ستون، مکان آن تغییر نکند. از زمان ملک ظاهر، سلطان مملوکی مصر، با ساخت ضریح پیامبر برخی از ستون‌ها در فضای داخل ضریح یا در میان دیواره مشبک ضریح قرار گرفتند. آخرین بار این ستون‌ها در دوره سلطان عبدالمجید اول عثمانی بازسازی شد و از آن وقت تا به امروز، به همراه سایر اجزای بخش جنوبی مسجد، تغییر نکرده است.

ستون‌های بافضيلت و متبرک مسجدالنبى

چند ستون قدیمی که در شمارشان اختلاف است، به سبب رویداد یا خاطره‌ای از دوران پيامبر(ص)، نزد مسلمانان، جايگاه متمايزى از ديگر ستون‌ها دارند و نماز خواندن در کنار هر یک از این ستون‌ها را پر فضیلت می‌شمارند.

ستون امام علی (حَرَس)

نوشتار اصلی: ستون حرس این ستون که آن را ستون حرس یا محرس نیز می‌خوانند، امروزه در دیوار ضریح پیامبر قرار گرفته است. این ستون در برابر درِ خانه عایشه قرار داشت.نام‌گذاری آن به حرس، از آن‌روست که امام علی(ع) در کنار این ستون می‌نشست و شب‌ها از پیامبر(ص) نگاهبانی می‌کرد. همچنین گزارش شده که امام علی(ع) نمازهایش را در این مکان می‌خواند.

ستون توبه

نوشتار اصلی: ستون توبه چهارمین ستون از منبر و دومین ستون از قبر، سومین ستون از قبله است. این ستون مربوط به ماجرای توبه ابولبابه در ماجرای نبرد بنی‌قریظه است و از این رو ستون توبه یا ستون ابولبابه نام گرفته است. بنا بر روايتی، پيامبر بيشترين نمازهاى نافله خود را كنار اين ستون بجا می‌آورد. مستحب است زائر از چهارشنبه تا جمعه در مدينه روزه بگيرد و روز چهارشنبه نمازش را کنار ستون توبه به‌جا آورد . همچنين نماز، عبادت و دعا و تبرک کنار اين ستون، مستحب است.

ستون وفود

نوشتار اصلی: ستون وفود این ستون، پشت ستون حرس، از سمت شمال، قرار داشت. و محلی بود که رسول خدا(ص) در آنجا با نمایندگان قبایل دیدار می‌کرد.

ستون سریر

نوشتار اصلی: ستون سریر ستون سریر در دیواره ضریح قرار دارد و در شرق ستون توبه قرارگرفته و به پنجره مشرف بر روضه شریفه متصل است.این ستون محلی بود که رسول خدا(ص) ایام اعتکاف را در آنجا بسر می‌برد. بنابر برخى روايات، تبرک به اين ستون، مستحب است.

ستون قرعه (عایشه، مهاجرین)

نوشتار اصلی: ستون قرعه ستون قرعه، سومین ستون از منبر و سومین ستون از قبر و نیز سومین ستون از قبله است و در وسط روضه شریفه قرار گرفته است. روایتی از پیامبر به واسطه عایشه نقل شده که نشانه فضیلت مکان این ستون است. این ستون را همچنین به دلیل اجتماع مهاجران در کنار آن، ستون «مهاجرین» نامیدند. بنابر رواياتی، دعا نزد اين ستون مستجاب می‌شود. گفته شده برخی صحابه کنار آن نماز می‌گزاردند. برخی از خلفا و نيز ابن‌زبير و فرزندش عامر نيز کنار آن نماز ‌گزارده‌اند.

ستون مُربّعه القبر (مقام جبرئیل)

نوشتار اصلی: ستون مربعة القبر این ستون در جایی که دیوار غربی به سمت شمال منحرف می‌شود در صف ستون وفود و حرس قرار دارد.از این جهت به آن مربعه القبر گفته شده که داخل دیواری که اطراف قبر نبوی کشیده شده، قرار دارد و به همین خاطر امکان زیارت آن وجود ندارد.این مکان را محل نزول جبرئیل به پیامبر دانسته‌اند و به آن ستون مقام جبرئیل هم می‌گویند.به نماز گزاردن در این مکان توصیه شده است.

ستون تهجد

نوشتار اصلی: ستون تهجد ستون تهجد پشت خانه فاطمه زهرا(س) قرار دارد و جایی بود که پیامبر در آنجا شب‌زنده‌داری می‌کرد و نماز شب می‌خواند. درباره فضیلت برپايى نماز کنار این ستون، از جمله حديثى از محمد بن حنفیه، روایت‌هایی وارد شده است.

ستون حنانه

نوشتار اصلی: ستون حنانه ستونى که جايگاه سخنرانى‌هاى پيامبر(ص) در مسجدالنبى بود. اين ستون از ستون‌های روضه مطهر و پس از ستون توبه، دومين ستون به طرف روضه و ميان منبر و محراب است. نماز‌ گزاردن در کنار آن و تبرک بدان سفارش شده است.

ستون مُخَلَّقه

نوشتار اصلی: ستون مُخَلَّقه خلوق به معنای عطر و مخلقه به معنای معطر است. این ستون مکانی بوده که عود بر آن می‌گذاشتند تا فضای مسجد را معطر کند. این ستون را عَلم رسول‌الله نیز نامیده‌اند. یکی از مکان‌های استجابت دعا، کنار ستون مخلقه دانسته شده است. بر پایه گزارشی برخی صحابه می‌کوشیدند به پیروی از پیامبر(ص)، نمازشان را کنار این ستون به‌جا آورند.

بنابر روایات شیعه، امام رضا(ع) در سفر عمره نزد قبر پیامبر آمد و کنار ستون مخلقه شش یا هشت رکعت نماز گزارد. تبرک جستن به این ستون مستحب شمرده شده است.

نقشه ستون‌های مسجدالنبی

گالری تصاویر

• 

  ستون حرس و ستون وفود

• 

  ستون توبه و ستون سریر

• 

  ستون قرعه یا عایشه

• 

  ستون جبرئیل

• 

  ستون تهجد

• 

  ستون مخلقه

منابع

• آثار اسلامی مکه و مدینه، رسول جعفریان، تهران، مشعر، 1381.

• اخبار المدينه، ابن زباله (م.۱۹۹ق.)، به کوشش صلاح عبدالعزيز، مرکز بحوث و دراسات المدينه، ۱۴۲۴ق؛

• التعریف بتاریخ و معالم المسجد النبوی الشریف، سید ضیاء بن محمد بن مقبول عطار، جده، کنوزالمعرفه، 2011م.

• التعريف بما آنست الهجره من معالم دار الهجره، محمد المطري (م.۷۴۱ق.)، به کوشش محمد عبدالمحسن، مدينه، دار الهجره، ۱۴۲۶ق؛

• جامع احاديث الشيعه، اسماعيل معزي ملايري، قم، المطبعه العلميه، ۱۳۹۹ق؛

• حرمین شریفین، حسین قره‌چانلو، تهران، امیر کبیر، ۱۳۶۲ش؛

• الدره الثمينه في اخبار المدينه، محمد بن محمود النجار (م.۶۴۳ق.)، به کوشش صلاح الدين، مرکز بحوث و دراسات المدينه، ۱۴۲۷ق؛

• دلائل النبوه، البيهقى (م.۴۵۸ق.)، به کوشش عبدالمعطي، بيروت، دار الكتب العلميه، ۱۴۰۵ق؛

• السيره الحلبيه، الحلبي (م.۱۰۴۴ق.)، بيروت، دار المعرفه، ۱۴۰۰ق؛

• سبل الهدی و الرشاد، محمد بن یوسف الصالحی (م.۹۴۲ق.)، به کوشش عادل احمد و علی محمد، بیروت، دار الکتب العلمیه، ۱۴۱۴ق؛

• عمارة و توسعة المسجد النبوی الشریف عبر التاریخ، ناجی محمد حسن عبدالقادر الانصاری، نادی المدینه المنوره الادبی، ۱۹۹۶م.

• عماره و توسعه المسجد النبوی الشریف عبر التاریخ، محمد حسن نادی، المدینه المنوره، ۱۴۱۶ق؛

• عيون الاثر، ابن سيد الناس (م.۷۳۴ق.)‏، بيروت، دار القلم‏، ۱۴۱۴ق؛

• الغدير، الاميني (م.۱۳۹۲ق.)، بيروت، دار الکتاب العربي‌، ۱۳۸۷ق؛

• المعالم الاثيره، محمد محمد حسن شراب، تهران، مشعر، ۱۳۸۳ش؛

• مستدرک الوسائل، النوري (م.۱۳۲۰ق.)، بيروت، آل البيت:، ۱۴۰۸ق؛

• موسوعه مکه المکرمه و المدینه المنوره، احمد زکی یمانی، مصر، مؤسسه الفرقان، ۱۴۲۸ق؛

• وسائل الشیعه، الحر العاملی (م.۱۱۰۴ق.)، قم، آل البیت:، ۱۴۱۴ق

• وفاء الوفاء، السمهودی (م.۹۱۱ق.)‏، بیروت، دار الکتب العلمیه، ۲۰۰۶م.