عراق

پرونده:کشور عراق.jpg
اطلاعات عمومی
دین رسمی	اسلام
جمعیت کل	437/072
حکومت	پارلمانی
پایتخت	بغداد
شهرهای مهم	نجف، کربلا، کاظمین، سامرا، بصره
زبان رسمی	عربی
اسلام
جمعیت مسلمانان	97 درصد
مراکز شیعی
زیارتگاه‌ها	آستان مقدس امام علی(ع)، آستان مقدس امام حسین(ع)، آستان مقدس کاظمین(ع) و آستان مقدس امامین عسکریین(ع)
مساجد	مسجد کوفه و مسجد سهله
مناطق شیعه‌نشین	نجف، کربلا
حج‌گزاران مشهور	کشور عراق

عراق کشوری در مرکز خاورمیانه و ساحل غربی خلیج فارس است که بیشتر جمعیت آن شیعه هستند و در نجف و کربلا و شهرهای دیگر ساکن‎‌اند.

مرقد برخی از امامان شیعه، مانند: امام علی(ع)، امام حسین(ع)، امام کاظم(ع)، امام جواد(ع)، امام هادی(ع) و امام حسن عسگری(ع) در کشور عراق می‌باشد که در طول سال هزاران نفر از سرتاسر جهان برای زیارت به عراق مسافرت می‌کنند.

همچنین مکان‌های قدیمی و مشهوری در کشور عراق مثل مسجد کوفه، مسجد سهله و محل شهادت امام حسین(ع) در این کشور هست. به خاطر وجود بارگاه امام حسین(ع) در روز اربعین یعنی بیستم ماه صفر میلیون‌ها زائر از سرتاسر جهان برای شرکت در پیاده‌روی اربعین به کربلا مسافرت می‌کنند.

از نظر تاریخی، از آنجا که مرکز خلافت عباسی در عراق قرار داشت، راه حج عراق یکی از مهم‌ترین راه‌های زمینی برای حج‌گزاری مسلمانان بود.

موقعیت جغرافیایی

عراق کشوری است که در مرکز خاورمیانه و ساحل غربی خلیج فارس قرار دارد. کل مساحت عراق 437/072 کیلومتر مربع است. عراق با ایران، اردن، کویت، عربستان سعودی، سوریه و ترکیه همسایه است.

جمعیت

جمعیت عراق بین ٧٥ تا ٨٠ درصد عرب، ١٥ تا ٢٠ درصد کرد و ٥ درصد بقیه را ترکمن‌ها، آشوری‌ها، یزیدی‌ها و سایر اقلیت‌های قومی تشکیل می‌دهند.

از نظر مذهبی

از نظر ترکیب مذهبی نیز ٩٧ درصد جمعیت عراق را مسلمانان تشکیل می‌دهند که بین ٦٠ تا ٦٥ درصد آن شیعه و ٣٢ تا ٣٧ درصد سنی مذهب هستند. ٣ درصد باقی مانده را نیز مسیحیان و سایر فرقه‌های مذهبی تشکیل می‌دهند.

تاریخ

کشور کنونی عراق تا قبل از جنگ جهانی اول بخشی از امپراتوری عثمانی محسوب می‌شد. با آغاز جنگ جهانی اول و فروپاشی امپراتوری عثمانی، سرزمین کنونی عراق تحت اشغال انگلستان درآمد و با تصویب جامعه ملل، عراق تحت قیومت انگلستان قرار گرفت. در سال ١٩٣٢، عراق به استقلال رسید. در سال ١٩٥٨، رژیم پادشاهی در این کشور پایان داد و شروع جمهوری در عراق آغاز شد. در سال ١٩٦٣ کودتایی دیگر به قدرت رسیدند. سرانجام در سال ١٩٦٨ با کودتای حزب بعث، سران بعثی کنترل این کشور را تا سال ٢٠٠٣ در دست گرفتند. اشغال عراق توسط آمریکا، به فروپاشی رژیم بعث انجامید.

نظام سیاسی عراق

با اشغال عراق توسط نیروهای آمریکا رژیم بعث این کشور فرو پاشید و نظام سیاسی جدید عراق شکل گرفت. بر اساس قانون اساسی، این کشور دارای نظام جمهوری دموکراتیک فدرال است و نظام حکومتی آن پارلمانی است.

انتخاب اعضای دولت

اعضای پارلمان به واسطه انتخابات از سوی مردم تعیین می‌شوند و پارلمان نیز شورای ریاست جمهوری، متشکل از رئیس جمهور و دو معاونش را انتخاب می‌کند. رئیس جمهور نیز نخست‌وزیر را مسئول تشکیل کابینه می‌کند. پست‌های سیاسی حکومت و هیات دولت بین احزاب و گروه‌های مختلف طبق میزان نمایندگان آنها تقسیم می‌شود. در حال حاضر نخست وزیر شیعه، رئیس جمهور کرد و رئیس مجلس در عراق سنی مذهب است.

ساختار اجتماعی ـ فرهنگی

کشور عراق از نظر ساختار اجتماعی ـ فرهنگی به سه حوزه کاملاً متفاوت قابل تقسیم است. در حوزه مرکزی عراق اعراب سنی، در شمال کردها و در جنوب شیعیان سکونت دارند. و هویت‌های فرهنگی ـ اجتماعی کوچک‌تری نظیر ترکمن‌ها، آشوری‌ها و یزیدی‌ها نیز سکونت دارند.

کردها

اکثر کردها سنی مذهب هستند و بخشی از آنها، که در اطراف خانقین سکونت دارند، شیعی مذهب هستند. کردها از ابتدای تشکیل عراق در جهت خودمختاری مبارزه کرده‌اند؛ و از نظر قومی به ایرانی‌ها نزدیک هستند و بر فرهنگ، زبان و قومیت کردی خود بسیار تاکید دارند و خود را از اکثریت اعراب عراق متمایز سازند. بعد از فروپاشی رژیم بعث، با تشکیل ایالات ، از نظر اجتماعی دارای آزادی‌ و خودمختاری زیادی شده‌اند؛ تا آنجا که زبان کردی در کنار زبان عربی به عنوان زبان رسمی عراق در قانون اساسی به رسمیت شناخته شده است.

شیعیان

شیعیان که اکثریت جمعیت عراق را تشکیل می‌دهند، بیشتر در مناطق جنوبی و مرکزی عراق سکونت دارند. نسبت به آغاز گرایش مردم عراق به تشیع اختلاف نظر وجود دارد. برخلاف استنادات تاریخی نسبت به تشکیل خلافت حضرت علی(ع) در کوفه و مبانی حمایتی کوفه و بصره از قیام امام حسین(ع)، پژوهشگران غیراسلامی، عمده قدرت شیعیان عراق امروزی را به بخش‌های تازه مسلمان شده استناد می‌دهند. شیعیان عراق از نظر فرهنگی از دو مجموعه فرهنگی قوی عربی و مذهب شیعی تشکیل می‌شود. مذهب شیعی باعث تمایز فرهنگی آنها از جهان عرب اهل سنت می‌شود. وجود مقبره امامان شیعی در شهرهای مقدس عراق همچون کربلا و نجف، و همچنین وجود حوزه علمیه نجف و در نتیجه حضور دایمی علمای شیعی در این شهرها باعث تقویت فرهنگ شیعی شده است و این امر، شیعیان عراق را از نظر فرهنگی به ایرانیان شیعی مذهب نزدیک ساخته است. و هنوز فرهنگ شیعی در این کشور قوی است و تحولات عراق این مسئله را به خوبی نشان می‌دهد.

اعراب سنی

اعراب سنی براساس قومیت عربی و مذهب سنی ایجاد شده و به دلیل حاکمیت اقلیت اعراب سنی در طول دهه‌های گذشته در عراق تقویت شده است. گرایشات عربی این بخش از فرهنگ عراق بسیار قدرتمند بوده و پان عربیسم به عنوان یک ایدئولوژی سیاسی فعال در عراق و حتی جهان عرب در این فرهنگ ریشه داشته است. این بخش به دلیل حمایت‌های نظام سیاسی در پی تسلط بر سایر بخش‌ها و همسان‌سازی فرهنگی بوده است.

ساختار و شرایط اقتصادی

ساختار اقتصادی عراق براساس تولید و فروش نفت قرار دارد. عراق سومین کشور دارنده نفت در دنیا است. به دلیل جنگ و همچنین تحریم‌های بین‌المللی و جنگ‌های زمان رژیم بعث، عراق جایگاه پانزدهمین تولید کننده نفت دنیا را به خود اختصاص داد. اقتصاد عراق به شدت تضعیف شده است و به سرمایه‌گذاری و نوسازی نیاز دارد.

مکان‌های زیارتی

نوشتار(های) وابسته: فهرست مکان‌های عراق

مجموعه‌ای از مکان‌های زیارتی، تاریخی و مساجد در کشور عراق قرار گرفته که از آن جمله آستان مقدس امام علی(ع)، آستان مقدس امام حسین(ع)، آستان مقدس کاظمین(ع) و آستان مقدس امامین عسکریین(ع) از مهم‌ترین زیارتگاه‌های مسلمانان و مخصوصا شیعیان جهان است.

مدفن بسیاری از اصحاب پیامبر(ص)، امامان(ع)، امامزادگان و نیز بسیاری از علمای برجسته شیعه و سنی در این کشور قرار دارد.

از مساجد مشهور کشور عراق، مسجد کوفه و مسجد سهله می‌باشد. و همچنین خانه امام علی و مقام امام زمان در مسجد سهله از مکان‌های مشهور در کشور عراق می‌باشد.

حج‌گزاری عراقیان

پس از قطع روابط عراق و عربستان در پی جنگ دوم خلیج فارس، تعداد حاجیان عراقی به طور محسوسی کاهش یافت. در این سال‌ها نهادهای اطلاعاتی عراق، تنها مجوز حج گزاری متقاضیانی که سن آن‌ها بالاتر از 50 سال و عمدتا بیش از 70 سال بودند را صادر می کردند.

در همین سال‌ها طبق توافق مقامات ایرانی با عربستان، به عراقی‌ها و افغانی‌های مقیم ایران سهمیه 2هزار نفری برای هرکدام از این کشورها تعیین و 200 نفر عوامل خدماتی ایرانی برای آنان در نظر گرفته شد. ساماندهی این گروه از حجاج عراقی در این چند سال از طریق بعثه ایران بود

پس از سقوط صدام

پس از سقوط صدام در سال 1382ش. همراه با حضور گسترده زائران و حاجیان عراقی در اولین حضورشان پس از سقوط صدام، برای اولین بار بعثه عراق به طور رسمی در موسم حج حضور یافت و در سال‌های اخیر کلیه اقدامات مرتبط با مسئولان اجرایی و روحانیون کاروان و حاجیان عراقی چون فراخوان، ثبت نام، قرعه‌کشی، آزمون و آموزش، اعزام، اسکان، بهداشت، خوراک و .... را برعهده دارد.

بعثه عراق

بعثه عراق سازمانی دولتی و زیر مجموعه دفتر نخست‌وزیری و رییس آن منتخب نخست‌وزیر است. کردها نیز نماینده مستقلی در بعثه دارند. این مجموعه علاوه بر سیاست‌گذاری و تعیین و اعلام شرایط و ضوابط سالیانه حج و عمره، طرح‌های کلانی چون تاسیس بانک سرمایه‌گذاری اسلامی را جهت سپرده‌گذاری متقاضیان حج و استفاده از این سپرده‌ها جهت سرمایه‌گذاری و حمایت از طرح‌های اشتغال‌زایی در دست اجرا دارد.

روحانی کاروان

با هر یک از کاروان‌های حج عراقی یک روحانی همراه می‌شود و در حج سال 1432ق. تعداد 700 نفر به عنوان روحانی با کاروان‌های حج عراقیان همراه بوده است.

قرعه کشی برای سفر حج

با توجه به محدود بودن سهمیه حج در مقایسه با تعداد متقاضیان، انتخاب افراد اعزامی با استفاده از قرعه‌کشی که بعثه مسئول اجرای ان است، تعیین می‌شود. به عنوان مثال 32هزار عراقی حاضر در موسم حج سال 1327ق. از میان 343هزار متقاضی انتخاب شده بودند.

خدمات پزشکی به حاجیان

بعثه عراق در ایام حج نیز علاوه بر همراه نمودن یک پزشک با هر کاروان با تشکیل کمیته پزشکی به تامین دارو، ملزومات پزشکی و ارایه خدمات پزشکی به حجاج در مراکز پزشکی تعیین شده در شهرهای مکه و مدینه اقدام می‌کند. این مراکز در سال 1433ق. شامل 20 مرکز در مکه و چهار مرکز در مدینه بود.

اسکان و تغذیه

اسکان حاجیان عراقی در هتلهای شهرهای مکه و مدینه و تهیه غذای زائران در آشپزخانه‌های متمرکز و نیز حمل و نقل حاجیان در عربستان تحت نظارت بعثه عراق صورت می‌پذیرد.

سفر زمینی به حج

نزدیک به 60درصد از حاجیان عراقی با هواپیما به عربستان عزیمت می‌کنند. هر ساله معمولا بیش از 40درصد از حاجیان عراقی از مسیر زمینی و عبور از گذرگاه عرعر در مرز کویت به عربستان می‌روند. پس از بسته شدن این مسیر با ظهور گروه تروریستی داعش در عراق، مذاکرات گسترده در سطوح مختلف از سوی عراقی‌ها برای بازگشایی این مسیر صورت گرفت. 0

جستار وابسته

• عراق
• نجف
• کربلا
• کوفه
• حله
• کاظمین
• بصره

منابع

این مقاله برگرفته از کتاب آشنایی با کشورهای اسلامی، زیر نظر حسن روحانی، انتشارات مشعر، تهران، ۱۳۸۸ (فصل عراق ص۶۵ - ۷۸) است.