کوفه
کوفه از مهمترين شهرهاي جهان اسلام و یکی از شهرهای عراق و دومین شهر ساخته‌شده توسط مسلمانان است. شهر کوفه در طول تاریخ و بخصوص در دو سده نخست هجری، بستر حوادثی بوده که برخی از آن‌ها نقطه عطف تاریخ سیاسی و فرهنگی دنیای اسلام شده است. از آن میان می‌توان به فتح بخش عمده‌ای از کشور پهناور ایران به‌دست کوفه‌نشینان، نقش کوفیان در حوادث سه ده نخستین اسلامی به‌ویژه در ماجرای قتل عثمان، پدید آمدن جریانات مختلف سیاسی، فقهی، حدیثی و کلامی در این شهر، مرکزیت این شهر برای قیام‌های عمده ضدّ اموی و بالاخره نقش کوفیان در برپایی دولت عباسی اشاره کرد.
 نمایی از مسجد و شهر کوفه | |
| اطلاعات کلی | |
|---|---|
| ویژگی | از شهرهای مهم عراق و شهرهای مهم شیعیان |
| کشور | عراق |
| استان | نجف |
| جمعیت کل | سال 50 -53 ه.ق 140 هزار نفر، هم‌اکنون بیش از ۳۰۰ هزار نفر |
| زبان | عربی |
| مذهب | شیعه |
| اطلاعات تاریخی | |
| نام قدیم | کوفان، سورستان، خَدّ العَذْراء، کوفة الجُند، کوفة الخُلد، منزل جهاد و دارالهجرة |
| سال تأسیس | سال ١٧ه. ق |
| قدمت | قبل از اسلام |
| اماکن | |
| زیارتگاه | مرقد میثم تمار، مرقد هانی بن عروه، مرقد مسلم بن عقیل، مرقد مختار ثقفی، مدفن ذوالکفل پیامبر(ع) |
| مساجد | مسجد کوفه، مسجد سهله، مسجد صعصعه بن صوحان |
|
| |
| اربعین حسینی |
|
| مفاهیم |
| اربعین |
| کتاب‌شناسی اربعین |
| تحقیق درباره اول اربعین • لؤلؤ و مرجان • مدنیت، عقلانیت، معنویت در بستر اربعین • پیاده‌روی اربعین تأملات جامعه‌شناختی • پیاده‌روی اربعین |
| آیین‌ها |
| پیاده‌روی اربعین • زیارت اربعین • هوسه‌خوانی |
| نخستین زائران |
| جابر بن عبدالله انصاری • عطیه کوفی |
| مقاله‌های وابسته |
| موکب • مسیرهای پیاده‌روی اربعین • راهنمای اربعین • پیاده‌روی جاماندگان اربعین |
مسجد کوفه از بناهای مهم این شهر و زیارتگاه شیعیان است. طبق روايات، اين شهر مدفن بسياري از انبياء اوصيا، اوليا، صلحا و علماست.
در وجه تسميه كوفه چند قول وجود دارد، یکی آن‌كه كوفه به‌معناي جايي است كه در آن ريگ و شن باشد؛ برخي نيز گفته‌اند، به‌سبب وجود كوه كوچكي در آنجا، كه به كوفان معروف است، اين منطقه را كوفه ناميده‌اند.
نام‌های کوفه
پیش از اینکه مسلمانان شهر کوفه را بنا کنند، منطقه‌ای که شهر در آن بنا شد نام‌هایی مانند کوفان و سورستان داشته است.[۱][۲]
بعدا که شهر بنا شد آن را کوفة الجند می‌نامیدند زیرا محل زندگی لشکریان عرب بود. [۳] این نام در برخی منابع به صورت کوفة الخلد ضبط شده است.[۴]
دلیل نام‌گذاری
آنان که این واژه را عربی دانسته‌اند ریشه آن را چنین توجیه کرده اند: برخی کوفه را برگرفته از «تکوّف» به معنای تجمّع، و علت نام‌گذاری را تجمع لشکریان مسلمان در این شهر می‌دانند.[۵] برخی دیگر کوفه را به معنای ریگ قرمز رنگ و علت نام‌گذاری را فراوانی این نوع ریگ در آن می‌دانند.[۶]
گروهی «کوفه» را برگفته از لغت «کوفان» به معنای ریگ‌های دایره‌ای شکل دانسته‌اند که در این منطقه فراوان بوده است.[۷] همچنین کوفان را به معنای «دایره‌ای شکل» گفته‌اند[۸] و شاید به دایره‌ای شکل بودن شهر در آغاز تاسیس نظر داشته‌اند. بعضی نیز گفته‌اند که کوفان نام کوه کوچک یا تپه‌ای شنی بوده پس از بنا نهاده شدن کوفه، این تپّه در مرکز شهر قرار گرفت.[۹] دلایل دیگری هم درباره ریشه کلمه و دلیل نام‌گزاری آن طرح شده است. [۱۰] [۱۱][۱۲]
فضیلت کوفه
به روایتی، از رسول خدا(ص) کوفه یکی از چهار شهر برگزیده خدوند است و منظور از طور سينين در قرآن، (تین 2) كوفه است.[۱۳]
و به روایتی از امام صادق(ع) يك درهم صدقه در كوفه معادل صد درهم در غير آن و دو ركعت نماز در آن معادل صد ركعت در غیر آن است.[۱۴]
انبیا در کوفه
در پاره‌ای از روایات، تاریخچه این شهر به زمان سجده ملائکه بر آدم(ع) برمی‌گردد.[۱۵]
نوح
یکی از روستاهای این شهر واقع در غرب آن به‌عنوان محل زندگی حضرت نوح(ع) و ساختن کشتی مطرح شده است.[۱۶] همچنین محل تنوری که فوران آب از آن نشانه بروز طوفان نوح(ع) بوده، در مسجد کوفه تعیین شده است.[۱۷] و براین اساس هنوز در مسجد کوفه محل‌هایی با عنوان‌های مکان کشتی نوح و نیز تنور، علامت‌گذاری شده و نیز محل نماز نوح را «مسجد» معرفی کرده‌اند.[۱۸] همچنین محل به آب‌انداخته شدن کشتی نوح(ع) رودخانه فرات عنوان شده است.[۱۹]
ابراهیم
همین‌طور از این شهر به‌عنوان محل زندگی حضرت ابراهیم(ع) نیز یاد شده است، چنان‌که محل ساختن منجنیقی که حضرت ابراهیم(ع) را به‌وسیله آن در آتش انداختند، این شهر ذکر کرده‌اند.[۲۰]
هود، ذوالکفل، یونس
مدفن حضرت هود(ع)، ناحیه نُخَیلَه که در فاصله دو فرسخی شمال کوفه واقع است، معرفی شده است. و نیز در شمال شرقی کوفه روستایی به نام «قریة ذی الکِفْل» واقع شده که محل زندگی و مدفن ذوالکفل پیامبر(ع) می‌باشد. برخی نیز مسجد کوفه را محل رویش بوته کدویی دانسته که یونس پیامبر(ع) را پوشانید.[۲۱] و بالاخره مسجد کوفه به‌عنوان محل نماز ١٠٧٠ پیامبر(ع) معرفی شده است.[۲۲]
تاسیس
کوفه در سال هفده هجری تاسیس شد.[۲۳]مسلمانان پس از فتح مدائن، در آنجا ساکن شدند. اما به دلیل ناسازگاری با وضع هوای مدائن، شهر کوفه را بنا نهادند. [۲۴]
کوفه هنگام تاسیس در فاصله نیم فرسخی کناره غربی نهر فرات بنا شد،[۲۵] بنابراین از طرف شرق، محدود به این رودخانه بود و از طرف غرب به بیابانی که به‌سمت شام و عمان امتداد داشت، محدود می‌شد که شهر نجف کنونی جزئی از این بیابان بود و در ناحیه غربی کوفه قرار داشت.[۲۶]
در جنوب غربی کوفه و در فاصله یک فرسخی آن، شهر حیره که در آن زمان، شهری بسیار آباد و مرکز حکومت آل‌مَنْذَر (مَناذِرَة) بود، قرار داشت.[۲۷]
در طرف شمال آن، شهر یا منطقه آباد وسیعی وجود نداشت. در این سمت می‌توان از نخیله در فاصله دو فرسخی شمال کوفه[۲۸] و از کربلا در هشت فرسخی شمال غربی آن نام برد.[۲۹]
موقعیت کنونی شهر کوفه
کوفه امروزه یکی از شهرهای استان نجف است و در ده کیلومتری شرق شهر نجف قرار گرفته است.
ارتفاع آن از سطح دریا حدود ٢٢ متر و ارتفاع عمودی آن از سطح رودخانه فرات که در شرق آن قرار دارد حدود 5-6 متر می‌باشد. البته این ارتفاع در شرق، غرب و مرکز کوفه متفاوت است. بدین‌ترتیب که ارتفاع در شرق کوفه که به فرات نزدیک‌تر می‌باشد، پایین‌ترین آن 5 متر و در غرب آن که از رودخانه دورتر است ارتفاع تا 36 متر می‌رسد.[۳۰]
زیارتگاه‌های کوفه
برخی بناهای کهن و مقدس در شهر کوفه، زیارتگاه شیعیان است. از جمله مسجدهای کهن این شهر مانند:
همچنین مدفن برخی از شخصیت‌های اسلام و صحابه امامان(ع) در این شهر قرار دارد. از جمله:
پانویس
- ↑ لسان العرب، ج١٢، ص١٨٨؛ تاریخ الکوفه، ص١5٨.
- ↑ خطط الکوفة و شرح خریطتها، ص٩؛ تخطیط مدینة الکوفه، ص١١.
- ↑ معجم البلدان، ج4، ص4٩١.
- ↑ معجم ما استعجم، ج4، ص١١4٢.
- ↑ مختصر کتاب البلدان، ص١54.
- ↑ لسان العرب، ج١٢، ص١٨٨.
- ↑ لسان العرب، ج١٢، ص١٨٨.
- ↑ معجم البلدان، ج4، ص4٩٠.
- ↑ الروض المعطار فی خبر الاقطار، ص501.
- ↑ معجم ما استعجم من اسماء البلاد و المواضع، ج4، ص١١4٢؛ معجم البلدان، ج4، ص4٩١.
- ↑ معجم البلدان، ج4، ص4٩١.
- ↑ تخطیط مدینة الکوفه، ص١5.
- ↑ الخصال: ج 1 ص 225.
- ↑ وسائل الشیعه: شیخ حر عاملی، ج 5 ص 258
- ↑ بحارالانوار، ج١١، ص١4٩و ج١٠٠، ص٢٣٢.
- ↑ بحارالانوار، ج١١، ص٣٣٢ و ج١٠٠، ص٣٨6.
- ↑ بحارالانوار، ج١٠٠، ص٣٨6 و ٣٨٧؛ معجم البلدان، ج4، ص4٩٢.
- ↑ بحارالانوار، ج١٠٠، ص٣٨6 و ٣٨٧.
- ↑ بحارالانوار، ج١١، ص٣٣٣.
- ↑ بحارالانوار، ج١٢، ص36.
- ↑ بحارالانوار، ج١٠٠، ص٣٩4.
- ↑ بحارالانوار، ج١٠٠، ص٣٨٩.
- ↑ تاریخ الطبری، ج٣، ص١45 به بعد.
- ↑ تاریخ الطبری، ج٣، ص١45 به بعد.
- ↑ رحلة ابن‌بطوطه، ص٢٢٠.
- ↑ دائرة المعارف الاسلامیة الشیعیه، ج٣، ص٣64.
- ↑ استراتیجیة الفتوحات الاسلامیة، الطریق الی المدائن، ص4٧؛ معجم البلدان، ج٢، ص٣٢٨.
- ↑ کربلاء، ص٢٧٢.
- ↑ جغرافیای تاریخی سرزمین‌های خلافت شرقی، ص٨١.
- ↑ تخطیط مدینة الکوفة، ص٣٢.
منابع
- مختصر كتاب البلدان: احمد بن محمد همدانى معروف به ابن‌فقيه، ليدن، مطبع بريل، ١٣٠٢ه.ق.
- لسان العرب: ابن منظور (م.۷۱۱ق.)، قم، ادب الحوزه، ۱۴۰۵ق.
- معجم البلدان: ياقوت بن عبدالله حموى بغدادى، بيروت، دار احياء التراث العربى.
- الروض المعطار: محمد بن عبدالمنعم الحمیری (درگذشت 900ق.)، به کوشش احسان عباس، بیروت، مکتبة لبنان، 1984م.
- معجم ما استعجم: عبدالله البکری (م.۴۸۷ق.)، به کوشش السقاء، بیروت، عالم الکتاب، ۱۴۰۳ق.
- تاريخ الكوفه: سيدحسين براقى نجفى، تحقيق و تحرير: سيد محمدصادق بحرالعلوم، چاپ چهارم، بيروت، دارالاضواء، ١۴٠٧ه.ق.
- خطط كوفه: لويى ماسينيون، ترجمه تقى محمد مصعبى، نجف، جمعى... النشر، ١٣٩٩ه.ق.
- تخطيط مدين الكوفه: كاظم جنّابى، مقدمه احمد فكرى، مجمع العلمى العراق، ١٣٨۶ه.ق.
- فتوح البلدان: احمد بن يحيى بن جابر بلاذرى، ترجمه محمد توكل، تهران، نشر نقره، ١٣٣٧ه.ش.
- بحارالانوار: محمدباقر مجلسى، بيروت، مؤسس الوفاء، ١۴٠٣ه.ق.
- دائر المعارف الاسلامى الشيعه: سيد حسن امين، چاپ دوم، بيروت، دارالتعارف للمطبوعات، ١۴٠١ه.ق.
- تاریخ طبری (تاریخ الامم و الملوک): الطبری (م. 310ق.)، به کوشش محمد ابوالفضل، بیروت، دار احیاء التراث العربی.
- فرهنگ فارسی: معین (م. 1350ش.)، تهران، امیر کبیر، 1375ش.
- موسوع النجف الاشرف - النجف قديماً: به كوشش جعفر هادى دجيلى، چاپ اول، دارالاضواء، ١۴١٣ه.ق.
- رحل ابن‌بطوطه: ابوعبدالله محمد بن ابراهيم، دار صادر، ١٩٩٨م.
- جغرافياى تاريخى سرزمين‌هاى خلافت شرقى: گاى لسترنج، ترجمه: محمود عرفان، تهران، انتشارات علمى و فرهنگى، ١٣۶۴ه.ش.
- الطريق الى المداين: احمد عادل كمال، بيروت، دارالنفايس، ١۴٠۴ه.ق.
- كربلاء: سعيد عسيلى، چاپ اول، بيروت، دارالزهراء، ١۴٠۶ه.ق.
- كوفه پيدايش شهر اسلامى: هشام جعيط، ترجمه: ابوالحسن سرو مقدم، چاپ اول، مشهد، بنياد پژوهش‌هاى اسلامى آستان قدس رضوى، ١٣٧٢ه.ش.
- تنظيمات الجيش العربى الاسلامى فى العصر الاموى: بغداد، دار شؤون الثقاف العامه.
- الامام و السياسيه (المعروف بتاريخ الخلفاء): ابومحمد عبدالله بن مسلم بن قتيبه دينورى، تحقيق: على شيرى، چاپ اول، قم، منشورات الشريف رضى، ١٣٧١.
- جمهر خطب العرب فى عصور العربى الزاهره: احمد زكى صفوت، چاپ دوم، مصر، مطبع الحلبى، ١٣٨۵ه.ق.
- فضل الکوفة و فضل اهلها، محمد بن علی علوی حسنی، کوفه – عراق، 2009.