حج در اندیشه اسلامی(کتاب)

کتاب حج در اندیشه اسلامی نوشته سیدعلی قاضی عسکر است. این کتاب شامل 22 بخش است که در سه شاخص عمده قابل دسته بندی هستند:

• آداب و اهمیت حج؛ فصل‌های آغازین کتاب به بیان اهمیت حج و حج‌گزاری در آیات و روایات، آداب سفر حج و اهمیت حج برای وحدت امت اسلامی می پردازد.
• ارکان و اعمال حج؛ برخی از فصل‌های کتاب ارکان حج شامل طواف، سعی بین صفا و مروه، وقوف در عرفات، وقوف در مزدلفه، ورود به سرزمین منا، را شرح می‌دهند و نیز مفاهیمی مانند حج اکبر، برائت از مشرکین را با تأکید بر آیات و روایات معرفی می‌کنند.
• اماکن مرتبط با حج گزاری؛ موضوع چند فصل از کتاب نیز به دیگر اماکن مکه مانند مقام ابراهیم، زمزم، شعب ابی طالب و قبرستان ابوطالب (جنه المعلاه) اختصاص یافته است.

حج در اندیشه اسلامی(کتاب)

پدید آورندگان
نویسنده	سید علی قاضی عسکر
محتوا
موضوع	حج، مفاهیم، اماکن
نشر
تعداد جلد	1
قطع	وزیری
ناشر	مشعر
محل نشر	تهران
تاریخ نشر	1400

نویسنده در فصل پایانی کتاب سختی‌های سفر ایرانیان به حج را مورد توجه قرار داده و نمود آن در سفرنامه‌های ایرانی و اشعار فارسی را بیان می‌کند.

آداب و اهمیت حج

در چند فصل نخست کتاب با تکیه بر آیات و روایات ابتدا اهمیت حج و گزاری بیان شده است. سپس آداب و رفتار برتر به هنگام حج را برشمرده شده است. نویسنده با بیان مفاهیم حج باطنی و حج ظاهری اهمیت و جان مایه حج را باطن اعمال که همانا تسلیم بودن برابر اراده الهی و دوری از گناهان است می‌داند. برکات سفر حج همچون آشنایی مسلمانان جهان به هنگام حج، بالارفتن معلومات دینی آنان و نیز منافع اقتصادی و فرهنگی ناشی از مراسم حج نیز مورد توجه نویسنده قرار گرفته است.

شاخص ها و ویژگی‌های شهر مکه به عنوان شهر دربردارنده کعبه و برپا کننده حج و نقش حج در وحدت امت اسلامی و همگرایی مومنان در مراسم حج از دیگر مباحث طرح شده است.

فصل‌های زیر را می‌توان در این دسته موضوعی قرار داد:

حج در قرآن

بررسی آیات 96و 97 سوره آل عمران، آیه 37 سوره ابراهیم، آیات 26و27 سوره حج

حج در روایات

بررسی روایات شیعه و سنی درباره اهمیت و ترویج حج.

پیشینه حج گزاری

سابقه مناسک حج بر اساس روایات که به پیش از حیات آدم می‌رسد و توسط فرشتگان آغاز شده و تا زمان پیامبر اسلام در جریان بوده است.

آداب سفر حج

در این فصل از کتاب ۴۶ نکته که در سفر حج باید مورد توجه زائر باشد معرفی و هر یک با استفاده از یک یا چند روایت از بیان معصومان شرح داده شده است، آدابی همچون اخلاص در نیت، توبه و استغفار، وصیت، تأمین مخارج زن و فرزند، غسل، صدقه، لباس تمیز پوشیدن، خدمت به دیگر حاجیان، نماز خواندن در مسجد.

اسرار و معارف حج

در این فصل با توجه به آیات و روایات مختلف، اولویت را با حج باطنی دانسته که ماحصل آن تسلیم خدا بودن و پرهیز از گناهان است. نویسنده در این فصل حدیث شبلی و حدیثی از امام صادق درباره تقویت جنبه‌های معنوی حج نقل کرده است.

اهداف معنوی سفر حج

در این فصل با استناد به روایات، نویسنده برخی از اهداف و آموزه‌هایی که می‌توان در سفر حج در بعد شخصی و اجتماعی بدان‌ها دست یافت، مطرح کرده است.

برکات حج

آشنایی مسلمانان مناطق مخلتف با هم، تصمیم گیری در مورد مشکلات جهان اسلام، بهره‌گیری از مراسم حج برای بالابردن معلومات دینی حجاج، منافع اقتصادی و فرهنگی، وحدت امت اسلامی از نتایج حج است که هر یک به اختصار مورد بررسی قرار گرفته است.

مکه مکرمه مرکز فرهنگی جهان اسلام

بر اساس آیات قرآن، ویژگی های مکه این گونه بیان شده: ام القری و مادر شهرها، تمدن شهری مکه در پی پایه گذاری کعبه توسط ابراهیم(ع) ، امن بودن شهر مکه و اطراف برای تمام جانداران، دارا بودن اقتصاد سالم، توجه مسلمانان جهان به این سرزمین، برابری مردم مکه با مسلمانان سایر مناطق جهان اسلام، اداره شهر مکه به‌وسیله صالحان، قرارداشتن کعبه در این شهر، تبادل افکار مسلمانان جهان به موقع حج در این شهر، قرار داشتن کعبه و مسجدالحرام که محل زدودن گناهان است در مکه، بقای جامعه دینی و تحقق اهداف پیامبر که در توجه مردم به حج است و در مکه برگزار می شود، قرار داشتن کعبه که محور توحید و رهاسازی انسان از هر بردگی است و این شهر محور آزادی را در خود جای داده است.

نقش و جایگاه حج در تحقق همگرایی اسلامی

نویسنده در این فصل بنا بر روایات و آیات و فضایلی که برای حج برمی شمرد، هنگامه حج را برترین جایگاه برای وحدت امت اسلامی می داند.و به ده ویژگی مکه که زمینه چنین کارکردی را فراهم می‌کند اشاره کرده است.

ارکان و اعمال حج

در این بخش به ارکان و اعمال و مفاهیم مرتبط با حج مانند طواف، صفا و مروه، عرفات، حج اکبر، برائت از مشرکین، مزدلفه، منا پرداخته شده است. ابتدا تاریخچه و وجه تسمیه هر یک را بررسی کرده و سپس آیات و روایات را در خصوص هر یک از آن ها بیان می کند.

فصل‌هایی از کتاب که به معرفی ارکان و اعمال حج می‌پردازند به قرار زیر‌اند:‌

پیشینه تاریخی طواف

بحث این فصل از روایات طواف فرشتگان آغاز شده و به آداب طواف در عصر جاهلیت و سپس اسلام پرداخته شده است.

طواف و اهمیت آن در روایات

در این بخش بنابر روایات اهمیت طواف ذکر شده و پاداش طواف را آمرزش گناهان برشمرده شده است. سپس به کیفیت طواف نظیر هفت شوط طواف، طواف در شب، دعا و ذکر در طواف، طواف نیابتی می پردازد.

صفا و مروه

با ذکر آیات و روایات صفا و مروه را یادآور سعی هاجر مابین این دو کوه دانسته شده و معنای باطنی سعی بین صفا و مروه که از ارکان حج است شکستن نخوت و غرور انسان ذکر شده است.

سرزمین عرفات

پیشینه و روایات در خصوص عرفات و آداب وقوف در عرفات در این فصل مطرح شده و با بیان حدود و کیفیات عرفات آن راسرزمین آمرزش گناهان معرفی می‌کند.

حج اکبر

در این فصل معناهای اصطلاح حج اکبر مورد بررسی قرار گرفته و اختلاف محدثان و مفسران در این باب بحث شده است.

حج و برائت از مشرکین

برائت و مطرود شمردن مشرکان و دشمنان در زمان پیامبران و ائمه معصومین و نیز بیان فتوای برائت از مشرکین در عصر حاضر توسط امام خمینی(ره) موضوع این فصل است.

مزدلفه

مطرح شدن مفاهیم معرفی مزدلفه که همان مشعرالحرام و مکانی است که وقوف در آن از ارکان حج است موضوع این فصل است. در این بخش به مفاهیم مرتبط به مشعر مانند جمع و قزح و مسجد مشعر الحرام و نماز گزاردن در آن و نیز وقوف امیرالحاج در این مکان اشاره شده است.

سرزمین منا

وجه تسمیه منا، منا در دوره جاهلی، و بیان اعمال منا یعنی رمی جمره و نیز عیدقربان موضوع این فصل است.

اماکن برجسته در موسم حج

فصل‌های زیر در کتاب حج در اندیشه اسلامی به معرفی یکی از اماکن مکه و مدینه اختصاص یافته است:

مقام ابراهیم

جایگاه بنا بر آیات و روایت اهمیت مقام ابراهیم بیان شده است. سپس به کیفیت مقام ابراهیم، نظیر فرو رفتگی پا در سنگ، اندازه مقام ابراهیم، فاصله مقام تا کعبه، پرده مقام ابراهیم، نماز پشت مقام ابراهیم می پردازد.

زمزم

روایات تاریخی مختلف در پیدایش آب زمزم مطرح شده و با اشاره به هاجر و اسماعیل و چگونگی ایجاد این چشمه، به آبادانی شهر مکه در اثر بروز این چشمه پرداخته شده است. احیای مجدد چشمه زمزم توسط عبدالمطلب جد پیامبر و توصیف زمزم در سفرنامه‌ها و اشعار از دیگر مطالب این بخش است.

شعب ابی طالب

نویسنده در یان فصل با بیان محل تولد پیامبر، مکان سکونت بنی هاشم به مشخص کردن محل تقریبی شعب ابی طالب پرداخته و به این نتیجه می رسد که پیامبر در شعب ابی طالب متولد شده و این مکان در نزدیکی مسجدالحرام بوده است. نیز به محاصره پیامبر و یارانش در شعب و اسامی آنان می پردازد و شعب های دیگر مکه را نیز نام می برد.

قبرستان ابوطالب(جنه المعلاه)

این قبرستان در منطقه حجون واقع شده و بزرگان اسلام نظیر: قصی بن کلاب، عبدالمطلب، هاشم، ابوطالب، خدیجه در این قبرستان دفن شده اند.

مشکلات حاجیان از زبان سفرنامه نویسان

این فصل از کتاب گزارشی از نمود مشکلات و سختی های مسیر حج‌گزاران ایرانی در سفرمانه‌های ایرانی و اشعار فارسی است. مشکلاتی نظیر حمل و نقل نامناسب، دزدی و ناامنی، سفر با کشتی،قرنطینه حاجیان و برخورد نامناسب با آنان در جده، نبود امکانات بهداشتی از این دست هستند.

اطلاعات ناشر

این کتاب در پژوهشکده حج و زیارت تهیه شده و در پاییز سال 1400 توسط نشر مشعر در ۵۴۴ صفحه به چاپ رسیده است. این چاپ از کتاب ویراستی جدید و همراه با تجدید نظر و اضافات است.