طواف
|
این مقاله، راهنمای عملی احکام فقهی نیست. برای اطلاع از حکم و وظیفه شرعی به فتوای مرجع تقلید خود مراجعه کنید. از جمله نگاه کنید به: طواف (فتاوای مراجع). |
طواف هفت دور چرخیدن دور کعبه در مسجدالحرام و یکی از اعمال حج و عمره است. هفت دور طواف، از روبه‌روی حجرالاسود آغاز شده و به همان‌جا پایان می‌‌گیرد.
 | |
| دسته | اعمال عمره و حج |
|---|---|
| مکان | مسجدالحرام |
| زمان | در عمره: اولین عمل بعد از ورود به مکه؛ در حج: روز دوازدهم ذی الحجه |
| عمل قبلی |
در عمره: احرام در میقات حج تمتع:رمی جمرات |
| عمل بعدی | در عمره و حج تمتع:نماز طواف ← سعی |
| مکان‌های وابسته | مطاف |
| صفحه فتواهای مراجع | طواف (فتاوای مراجع) |
| جستارهای وابسته | اعمال عمره تمتع؛ اعمال حج تمتع |
|
ببینید: آموزش طواف و احکام آن | |
| عمره تمتع |
| ۱ شوال تا ۹ ذوالحجه |
| احرام در میقات • طواف • نماز طواف • سعی • تقصیر |
| حج |
| نهم ذوالحجه |
| احرام در مکه • وقوف در عرفات |
| شب دهم |
| وقوف در مشعر |
| روز دهم |
| رمی جمره عقبه • قربانی • حلق یا تقصیر |
| شب یازدهم |
| بیتوته در منا |
| روز یازدهم |
| رمی جمرات سه‌گانه |
| شب دوازدهم |
| بیتوته در منا |
| روز دوازدهم |
| رمی جمرات • طواف زیارت • نماز طواف • سعی • طواف نساء • نماز طواف نساء |
طواف دارای اقسامی است که برخی از آنها مانند طواف زیارت مورد پذیرش همه مذاهب اسلامی و برخی مانند طواف قدوم و طواف نساء میان مذاهب اسلامی مورد اختلاف است.
طواف‌کننده باید دارای شرایطی مانند طهارت بدن و طهارت از حدث بوده و طواف را به قصد اطاعت از دستور خدا انجام دهد.
محدوده طواف به فتوای بیشتر مراجع تقلید شیعه، تا جایی است که عرفاً بگویند دور کعبه می‌گردد. به نظر برخی دیگر از مراجع، طواف باید در محدوده میان کعبه و مقام ابراهیم(ع) باشد. در فقه مذاهب اهل سنت، محدوده خاصی برای طواف مشخص نشده است.
طواف دارای مستحباتی مانند استلام حجرالاسود و مکروهاتی مانند سخن گفتن است.
مفهوم‌شناسی
طواف، هفت دور چرخیدن دور کعبه در مسجدالحرام است، که یکی از اعمال حج و عمره دانسته شده است.[۱] به نظر فقیهان شیعه، کسی که طواف را از روی عمد ترک کند تا وقتی که زمان انجام آن تمام شود، عمره او _چه حکم را بداند و چه نداند_ باطل است.[۲]
اقسام
طواف دارای اقسامی است که برخی از آنها مانند طواف زیارت مورد پذیرش همه مذاهب اسلامی و برخی مانند طواف قدوم و طواف نساء میان مذاهب اسلامی مورد اختلاف است. اقسام طواف چنین است:
طواف قدوم
اهل سنت، اولین طوافی را که شخص مُحرم پس از ورود به مکه و پیش از وقوف در عرفات انجام می‌دهد، «طواف قدوم» یا «طواف تحیت» نامیده‌اند. طبق نظر مذاهب چهارگانه اهل سنت، بر مُفرِد (گزارندهٔ حج افراد) که از خارج وارد مکه می‌شود و برای وقوف در عرفات به اندازه کافی وقت دارد، انجام طواف قدوم سُنّت است.
به نظر فقیهان شیعه، برای مُفرِد و قارِن (کسی که حج افراد و حج قِران انجام می‌دهد)، پیش از وقوف در عرفات، انجام طواف مستحب شمرده شده است. البته بیشتر فقیهان شیعه، اصطلاح طواف قدوم را به کار نبرده‌اند و تنها برخی از آنها؛ مانند شیخ طوسی در کتاب مبسوط از آن نام برده‌اند.
میان فقیهان شیعه، درباره انجام طوافِ مستحب پیش از طواف واجب، در عمره تمتّع و عمره مفرده اختلاف فتوا است.[۳]
طواف عمره تمتع
بر پایه مذاهب اسلامی، بر کسی که برای عمره تمتّع احرام بسته، واجب است طواف عمره تمتّع انجام دهد.[۴]
به نظر فقیهان مذاهب چهارگانه اهل سنت، طوافی که برای عمره تمتّع به‌جا آورده می‌شود، طواف قدوم محسوب می‌شود.[۴]
طواف عمره مفرده
طواف عمره مفرده، حکم طواف عمره تمتّع را دارد. بر پایه مذاهب اسلامی، بر کسی که برای عمره مفرده احرام بسته، واجب است طواف عمره مفره انجام دهد.[۴]
به نظر فقیهان مذاهب چهارگانه اهل سنت، طوافی که برای عمره مفرده به‌جا آورده می‌شود، طواف قدوم محسوب می‌شود.[۴]
طواف زیارت
طواف زیارت یا طواف افاضه، بر تمام حاجیان (مُتِمتّع، قارِن و مُفْرِد) واجب است. حج‌گزاران باید پس از اعمال روز عید قربان این طواف را انجام دهند.[۵]
طواف نساء
به فتوای فقیهان شیعه، در عمره مفرده و اقسام سه‌گانه حج (تمتع، قران و افراد) واجب است طواف نساء انجام شود و با انجام آن، آمیزش و التذاذ جنسی که بین زوجین در حال احرام حرام شده بود، حلال می‌شود.[۶]
مذاهب چهارگانه اهل سنت؛ منکرِ طواف نساء هستند و از آن، نه به عنوان واجب و نه به عنوان مستحب نام نبرده‌اند و بهره جنسی را با طواف زیارت حلال می‌شمارند.[۷]
طواف وداع
به فتوای فقیهان شیعه و مالکیه، طواف وداع مستحب و به فتوای فقیهان حنبلیه و حنفیه واجب است. در مذهب شافعیه دو قولِ واجب و مستحب وجود دارد.[۸]
طواف مستحب
بر پایه مذاهب اسلامی، افزون بر اقسام طواف که برخی از آنها واجب و برخی مستحب است، می‌توان در مدت اقامت در مکه، «طواف مستحب» انجام داد.[۸]
طبق مذهب شیعه، در هر شبانه‌روز گزاردن ده طواف، مستحب است.[۸]
شرایط طواف‌کننده
طواف‌کننده باید شرایطی داشته باشد، که چنین است:
نیت
به فتوای فقیهان شیعه و حنبلیه، طواف از عبادات است و باید با نیّت باشد؛ بنابراین گشتن به دور کعبه باید به قصد طواف و برای اطاعت دستور خدا باشد.[۹] اما حنفیه و مالکیه، نیت را در طواف شرط ندانسته‌اند و شافعیه نیز در غیرِ طواف زیارت و طواف قدوم شرط دانسته‌اند.[۱۰]
طهارت از حدث
طواف‌کننده باید با وضو باشد و غسلی برعهده او نباشد و چنانچه نتواند وضو بگیرد یا غسل کند باید تیمم کند.[۹] زنانی که در ایام عادت ماهیانه به‌سر می‌برند، باید صبر کنند و پس از پاک شدن، غسل به‌جای آورند و طواف کنند؛[۹] البته در مذهب حنفیه، طهارت از حدث شرط نیست.[۱۰]
طهارت بدن و لباس
به فتوای فقیهان شیعه، طواف‌کننده باید بدن و لباسش طاهر باشد؛ افزون بر آن، لباس او باید شرایط لباس نمازگزار، مانند غصبی نبودن را هم داشته باشد.[۱۱] اما طبق مذهب حنفیه، طواف بدون طهارت بدن و لباس جایز است.[۱۰]
پوشش بدن
طواف‌کننده باید در حال طواف به مقداری که در نماز لازم است بدن خود را بپوشاند.[۹] طبق مذهب حنفیه، پوشش عورت واجب است؛ ولی اگر عریان طواف کرد، تا وقتی که در مکه است باید اعاده کند و اگر بازگشت باید قربانی کند.[۱۰]
ختنه
به گفته فقیهان شیعه، پسرها و مردها باید ختنه شده باشند و بدون آن طواف صحیح نیست.[۹] اما مذاهب چهارگانه اهل سنت، ختنه را برای طواف شرط ندانسته‌اند. (اگر چه ختنه را به عنوان یکی از سنت‌های اسلامی واجب می‌دانند.)[۱۲]
واجبات
طواف دارای واجباتی است که عبارتند از:
شروع از حجرالاسود
طواف باید از گوشه‌ای از کعبه که حجرالاسود در آن قرار دارد آغاز شود؛ همان گوشه‌ای که نزدیک درِ کعبه است.[۹]
پایان دادن به حجرالاسود
هفت دورِ طواف از مقابل حجرالاسود آغاز شده و به همان‌جا پایان می‌پذیرد و طواف، کمتر یا بیشتر از این مقدار صحیح نیست؛ البته دقت در این امر لازم نیست و همین مقدار که عرفاً بگویند روبه‌روی حجرالاسود است کافی است.[۱۳]
ایستادن مقابل حجرالاسود در آغاز طواف و در پایان آن و در پایان هر شوط از طواف لازم نیست، ولی مستحب است با دست خود به سمت حجرالاسود اشاره کند و دست خود را ببوسد.[۱۳]
هفت شوط چرخیدن دور کعبه
طواف کعبه هفت دور است و به هر دورِ آن شوط گفته می‌شود.[۱۳]
کعبه را در طرف چپ خود قرار دادن
واجب است طواف‌کننده، کعبه را در طرف چپ خود قرار دهد و در حال طواف رو به کعبه نباشد؛ البته نگاه به سمت راست یا چپ، حتی پشت سر، اگر بدن را نگرداند اشکال ندارد.[۱۳]
محدوده
به فتوای بیشتر مراجع تقلید شیعه، طواف کعبه در مسجدالحرام تا جایی که مردم طواف می‌کنند و عرفاً بگویند دور کعبه می‌گردد صحیح است.[۱۴]
به‌نظر برخی دیگر از مراجع تقلید شیعه، طواف باید در محدوده فاصله میان کعبه و مقام ابراهیم(ع) که نزدیک به ۱۳ متر است باشد. با این همه، برای مقلدین این مراجع نیز، اگر طواف در آن محدوده مشکل باشد یا ممکن نباشد، و نتوانند صبر کنند تا در وقت خلوت طواف کنند، در فاصله دورتر نیز اشکال ندارد.[۱۴]
به فتوای فقیهان مذاهب چهارگانه اهل سنت، طواف، محدوده خاصی ندارد؛ ولی باید داخل مسجدالحرام باشد و خارج از آن جایز نیست؛ اگرچه برخی از آنها مانند حنبلی‌ها طواف در نزدیکیِ کعبه را مستحب شمرده‌اند.[۱۵]
طواف‌کننده باید به‌دور حجر اسماعیل هم بگردد؛ یعنی در حال طواف، داخلِ حجر اسماعیل نرود.[۱۴]
مستحبات
برخی از مستحبات طواف که مورد اتفاق همه مذاهب اسلامی است، عبارتند از:
بر پایه فقه حنبلیه و حنفیه، اضطباع (گذراندنِ ردای احرام از زیر کتفِ راست و انداختن دو سوی آن بر دوش چپ) در برخی از اقسام طواف سنت است. شافعیه نیز این عمل را برای مردان و پسران سنت دانسته است. اضطباع در فقه مالکیه مطرح نشده است.[۱۷]
بر پایه فقه حنبلیه، رَمَل (عملی شبیه به هروله) در سه شوطِ اول طواف قدوم، برای غیر راکب و کسی که از مکه مُحرم نشده سنت است. بیشتر مذاهب اهل سنت، این عمل را فقط برای مردان سنت دانسته‌اند.[۱۸]
مکروهات
به باور فقیهان شیعه، برخی از مکروهات طواف چنین است:
- خندیدن
- سخن گفتن
- شعر خواندن
- خوردن و آشامیدن
- دست کشیدن به دیوار حجر اسماعیل (دست کشیدن به دیوار حجر اسماعیل(ع) به فتوای برخی از فقیهان جایز نیست؛ ولی بسیاری از آنها آن را مکروه می‌دانند).[۱۹]
احکام
برخی احکام مرتبط با طواف عبارت است از:
- طواف و سعی سواره: اگر شخصی خودش وسیله را می‌برد، طواف و سعی او صحیح است[۲۰] اما اگر حرکت دادن چرخ را به دیگری واگذار کند، دو دیدگاه در میان فقیهان شیعه مطرح است:[۲۱]
- مانعی ندارد و فرقی نمی‌کند.
- بدون عذر شرعی صحیح نیست.
- ختم طواف به رکن یمانی: اگر طواف‌کننده طواف را از حجرالاسود شروع کند ولی در هر شوط، قبل از رسیدن به حجرالاسود _ مثلاً در رکن یمانی _ نیتِ ختم و پایان نماید، طواف او اشکال دارد و باید اعاده شود.[۲۲]
پانویس
- ↑ درسنامه مناسک حج، ص۳۳.
- ↑ مناسک نوین، ص۱۳۰.
- ↑ الفقه علی المذاهب الأربعه، ج ١، ص ۵٨٩؛ بدایةالمجتهد، ج ١، صص ٣۴۶ و ٣۴۵؛ المبسوط، ج ١، ص٣۵١؛ الدروس الشرعیه، ج ١، صص ۴٠١ و ۴٠٠؛ جواهر الکلام، ج ١٩، صص ٣۵٣ و ٣۵٢؛ مناسک محشی، صص ٣١۶ و ٣١۵؛ الفقه علی المذاهب الخمسه، ج ١، ص٣۵۴؛ دروس فی الفقه المقارن، ج ١، ص ۵١٣.
- ↑ ۴٫۰ ۴٫۱ ۴٫۲ ۴٫۳ بدایةالمجتهد، ج ١، ص ٣۴۴؛ مناسک محشی، صص ٢٢۶ و ص ١٠٠
- ↑ الفقه علی المذاهب الأربعه، ج ١، صص ۵٩٠ و ۵٨٩؛ بدایةالمجتهد (فقه مالکی)، ج ١، صص٣۴۶و٣۴۵؛ الفقه علی المذاهب الخمسه، ج ١، ص٣۵٣.
- ↑ مناسک محشی، صص ۵٠٨ - ۵٠۶.
- ↑ الهدایة (فقه حنفی)، المصادر الفقهیه، ج ١٠، ص ٢٧٨؛ الکافی فی فقه اهل المدینه (فقه مالکی)، المصادرالفقهیه، ج ١٠، ص ۵٠۵؛ المهذب (فقه شافعی)، المصادر الفقهیه، ج ١١، ص ٩٠۴؛ بدایة الاجتهاد، ج ١، ص ٣۴۴؛ مناسک محشی، صص ۵٠٨ - ۵٠۶؛ الکافی لابن قدامه، المصادر الفقهیه، ج ١١، ص ١٠۴٠.
- ↑ ۸٫۰ ۸٫۱ ۸٫۲ درآمدی بر فقه مقارن، ص۳۷۱.
- ↑ ۹٫۰ ۹٫۱ ۹٫۲ ۹٫۳ ۹٫۴ ۹٫۵ درسنامه مناسک حج، ص۳۴.
- ↑ ۱۰٫۰ ۱۰٫۱ ۱۰٫۲ ۱۰٫۳ درآمدی بر فقه مقارن، ص۳۷۲.
- ↑ درسنامه مناسک حج، ص۳۳.
- ↑ مناسک محشی، صص ٢۶٢ - ٢۴١؛ الفقه علی المذاهب الأربعه، ج ١، صص ۵٩۴–۵٩٠؛ بدائع الصنائع (فقه حنفی)، المصادرالفقهیه، ج ١٠، صص ۴٨ - ۴٣؛ الفقه علی المذاهب‌الخمسه، ج ١، صص ٣۶٣ - ٣۵٨.
- ↑ ۱۳٫۰ ۱۳٫۱ ۱۳٫۲ ۱۳٫۳ درسنامه مناسک حج، ص۳۵.
- ↑ ۱۴٫۰ ۱۴٫۱ ۱۴٫۲ درسنامه مناسک حج، ص۳۶.
- ↑ الکافی فی الفقه ابن حنبل، المصادر الفقهیه، ج ١١، صص١٠٣٣ - ١٠٢۵؛ الفقه علی المذاهب الأربعه، ج ١، صص۵٩۴–۵٩٠؛ تذکرة الفقها، ج ٨، صص٩٣ و ٩٢.
- ↑ مناسک محشی، صص ٣١٨ - ٣١۶؛ الروضة البهیه، ج ١، صص ۵٠۶ و ۵٠۵؛ بدایةالمجتهد، ج١، صص ۴٣٣ - ٣۴٣؛ الفقه علی المذاهب الأربعه، ج ١، صص ۵٩۴–۵٩٢؛ شرائع‌الاسلام، ج١، ص٢۶٩.
- ↑ الفقه علی المذاهب الأربعه، ج١، صص ۵٩۴–۵٩٢؛ الأمّ للشافعی، المصادرالفقهیه، ج ١١، ص٧۵۶؛ الفقه علی المذاهب‌الخمسه، ج١، صص ۵٩۴–۵٩٢؛ الوسیله إلی نیل الفضیله، صص ١٧٣ و ١٧٢؛ تذکرةالفقها، ج٨، صص١٧٣و١٧٢؛ درآمدی بر فقه مقارن، ص۳۷۵، به نقل از الموسوعة الفقهیةالمیسره، ج٣، ص۴٣٠؛ درآمدی بر فقه مقارن، ص۳۷۵، به نقل از الجامع للشرایع، ص٢٠١.
- ↑ الفقه على المذاهب الأربعه، ج ١، صص ۵٩۴ - ۵٩٢؛ جواهرالكلام، ج ١٩، صص ٣۵٣ - ٣۵٠؛ شرائع‌الاسلام، ج ١، ص ٢۶٩؛ بدايةالمجتهد، ج ١، صص ٣۴٣ و ٣۴٢؛ الدروس‌الشرعيه، ج ١، صص۴٠٠ و ٣٩٩؛ الوسيلة إلى نيل الفضيله، صص ١٧٣ و ١٧٢؛ الجامع للشرايع، ص ٢٠١؛ الموسوعة الفقهية الميسره، ج ٢، صص ۴٣٠.
- ↑ درسنامه مناسک حج، ص۳۷.
- ↑ مناسک نوین، ص۱۴۶.
- ↑ مناسک نوین، ص۱۴۶.
- ↑ مناسک نوین، ص۱۴۶.
منابع
- الامّ (الفقه‌الشافعی)، الشافعی، محمد بن ادریس، بیروت، بی‌نا، چاپ اول، ۱۴۲۲ق.
- بدایة المجتهد و نهایة المقتصد، محمد بن احمد بن رشد (الحفید)، بیروت، دارالفکر، ۱۴۲۱ق.
- بدائع الصنائع (الفقه‌الحنبلی)، علاءالدین بن مسعود الکاشانی، المصادر الفقهیه، بیروت، ۱۴۲۲ق.
- تذکرة الفقهاء، (علامه حلی) حسن بن یوسف بن مطهر، قم، مؤسسة آل البیت لاحیاء التراث، ۱۴۲۲ق.
- الجامع للشرایع، الحلّی، یحیی بن سعید، قم، مؤسسة سید الشهداء العلمیه، ۱۴۰۵ق.
- جواهر الكلام فى شرح شرائع الاسلام، النجفى، الشيخ محمد حسن، تهران، دار الكتب الاسلاميه، چاپ دوم، ١٣۶۵ش.
- الدروس الشرعيه في فقه الاماميه، شهيد اول، شيخ محمد بن مكى العاملى، قم، مؤسسة النشر الاسلامى، چاپ دوم، ١۴١٧ق.
- الروضة البهیه فی شرح اللمعة الدمشقیه، زین‌الدین العاملی (الشهید الثانی)، قم، مجمع الفکر الاسلامی، ۱۴۲۴ق.
- شرائع الاسلام فی مسائل الحلال والحرام، محقق حلّی، نجم الدین جعفر بن حسن، تهران، منشورات الأعلمی، ۱۳۸۹ق.
- الفقه علی المذاهب الأربعه، عبدالرحمان الجزیری، بیروت، دارالفکر، ۱۴۲۴ق.
- الفقه علی المذاهب الخمسه، محمدجواد المغنیه، قم، مؤسسة دارالکتاب الاسلامی، ۱۴۲۲ق.
- الکافی فی فقه ابن حنبل (الفقه الحنبلی)، المصادر الفقهیه، (ابن قدامه) عبداللّٰه بن احمد بن قدامه، بیروت، چاپ اول، ۱۴۲۲ق.
- المبسوط، محمد بن احمد بن سهل السرخسی (-۴۸۳ق)، بیروت، دارالمعرفه، ۱۴۰۶ق.
- المصادر الفقهیه، علی‌اصغر مروارید، بیروت، دارالتراث، ۱۴۱۹ق.
- مناسک حج با حواشی مراجع، سید روح‌الله خمینی، تهران، نشر مشعر، ۱۳۸۵ش.
- مناسک نوین، آخوندی، مصطفی و انصاری، عبدالرحمان، تهران، محراب قلم، چاپ اول، ۱۳۹۰ش.