پلکان خارجی کعبه
پلکان خارجی کعبه یا نردبان خارجی کعبه، از سال‌های دور، برای ورود به درون کعبه استفاده می‌شد. در فتح مکه، پیامبر اسلام(ص) بر نردبان خارجی کعبه ایستاد و خطبه مشهورش را قرائت فرمود. همچنین ابوذر غفاری، صحابی مشهور، با صعود از پلکان خارجی کعبه و تکیه بر باب الکعبه، حدیثی در فضیلت‌های اهلبیت(ع) نقل کرده است.
 پلکان خارجی کعبه | |
| اطلاعات اوليه | |
|---|---|
| بنيانگذار | قریش |
| کاربری | ورود به کعبه |
| مکان | شهر مکه در عربستان |
| نام‌های دیگر | نردبان خارجی کعبه • پلکان ورودی کعبه |
| وقایع مرتبط | قرائت خطبه مشهور پیامبر اسلام در فتح مکه در سال ۱۰ق بر بالای پلکان خارجی کعبه • نقل حدیثی از سوی ابوذر در فضیلت اهلبیت(ع) بر بالای پلکان خارجی کعبه |
| مشخصات | |
| وضعیت | فعال |
| معماری | |
| بازسازی | در دوره های مختلف • دوره عثمانی • دوره سعودی |
|
| |
| گاهشمار وقایع مرتبط با پلکان خارجی کعبه | |
|---|---|
| پنج سال پیش از بعثت | ساخت پله توسط قریش.[۱] |
| سال ۱۰ هجری قمری | قرائت خطبه مشهور توسط پیامبر بر بالای پلکان خارجی در فتح مکه.[۲] |
| قرن ۶ هجری قمری | ساخت منبری بزرگ با نُه پله، پایه‌های چوبین و چهار چرخ.[۳] |
| سال ۷۶۶ق | ساخت پلکان به دستور سلطان مملوکی مصر.[۴] |
| سال ۸۱۴ق | تعمیر پلکان قبلی[۵] |
| سال ۸۱۸ق | ساخت نردبان جدید توسط مؤید چرکسی[۶] |
| سال ۱۰۴۰ق | ساخت پلکان جدید در دوره عثمانی با ۷ پله [۷] |
| سال ۱۰۹۷ق | ساخت پله توسط شیخ حرم[۸] |
| سال ۱۱۱۶ق | ساخت و ارسال پلکان جدید توسط حسین حمیدان هندی، حاکم محلی هند به جده.[۹] |
| سال ۱۲۴۰ق | ساخت پلکان توسط محمد منورخان هندی.[۱۰] |
| سال ۱۳۰۰ق | ساخت پله توسط کلب‌علیخان، نائب السلطنه رامپور هند.[۱۱] |
| سال ۱۳۷۵ق | ساخت پلکان خارجی به دستور ملک سعود بن عبدالعزیز با ۱۱ پله[۱۲] |
| سال ۱۳۷۶ق | رونمایی از پلکان جدید.[۱۳] |
قبل از بازسازی کعبه توسط قریش، دَرِ ورودی کعبه، هم‌سطح زمین بود؛ ولی در بازسازی کعبه، پنج سال پیش از بعثت، نخستین‌بار دَرِ کعبه به بالاتر از سطح زمین منتقل و نردبانی جهت ورود ساخته شد و در طول تاریخ بارها بازسازی و تعویض شد. آخرین پلکان خارجی کعبه در سال ۲۰۰۰ میلادی افتتاح شد.
موقعیت و تاریخچه
به گزارش ازرقی، قبل از بازسازی کعبه، دَرِ ورودی کعبه، هم‌سطح زمین بود؛ ولی در بازسازی کعبه، پنج سال پیش از بعثت، دَرِ کعبه به بالاتر از سطح زمین منتقل و نردبانی جهت ورود به آن ساخته شد.[۱۴] از آن پس، واردشوندگان به کعبه، کفش‌های خود را می‌کندند و زیر نردبان ورودی قرار می‌دادند.[۱۵]
فضیلت مکان
در فتح مکه (10ق) پیامبر(ص) بر پلکان کعبه ایستاد و خطبه مشهورش را قرائت فرمود.[۱۶] نیز در گزارشی، از صعود ابوذر، صحابی مشهور پیامبر(ص)، بر نردبان کعبه و تکیه بر باب الکعبه و نقل حدیثی در فضیلت‌های اهلبیت(ع) یاد شده است.[۱۷]
بازسازی و معماری
پلکان یا نردبان خارجی بارها تعمیر، بازسازی و تعویض شد. ازرقی، مورخ و سیره‌نویس قرن سوم هجری، پلکان خارجی کعبه را از چوب ساج و به طول ۸/۵ ذرع (کمی بیش از 4 متر) و پهنای ۳/۵ ذرع (نزدیک به 2 متر) و دارای 13 پله توصیف کرده است.[۱۸] در قرن ۵ قمری، پهنای نردبان به اندازه ۱۰ نفر بود.[۱۹]
پلکان کعبه در قرن ۶ قمری، نُه پله، با پایه‌هایی چوبین توصیف شده که از چهار چرخ برای جابه‌جایی آسان استفاده می‌کرد.[۲۰] در سال 766 به دستور سلطان مملوکی مصر، شعبان بن حسین،[۲۱] نردبان جدیدی برای کعبه ساخته شد.[۲۲] در سال 814ق برخی از قسمت‌های چوبی این پلکان تعمیر شد.[۲۳]
سیف‌الدین شیخ محمودی، مشهور به مؤید چرکسی در 818ق، نردبانی برای کعبه فرستاد.[۲۴] گزارش دیگری مبنی بر ارسال نردبانی برای کعبه در 817ق به دست سیف‌الدین شیخو سلطان مصر نیز موجود است.[۲۵]
در گزارش سال 1040 در دوران عثمانی، پلکان با طول تقریبی چهار متر، دارای هفت پله از چوب صنوبر بود که ورق‌های مسی و آهنی داشت و بر چهار چرخ مسی سوار بود.[۲۶]
در سال 1097ق احمد پاشا، حکمران عثمانی جده و شیخ حرم، پلکان جدیدی که همراه نرده بود، در 16 رمضان همان سال برای کعبه، بهره‌برداری کرد.[۲۷]
پلکان اهدایی حاکمان هند
گزارش شده که در سال‌های 1116، 1240 و 1300 پلکان‌های جدید توسط حاکمان مسلمان محلی در هندوستان برای کعبه ساخته و ارسال شده است.[۲۸]
دوران سعودی
در سال ۱۳۷۶ق، به دستور ملک سعود بن عبدالعزیز از نردبان ۱۱ پله‌ای جدید چوبی با روکش‌های نقره‌ای مزین به نقش‌و‌نگار عربی طلایی رنگ که در مصر ساخته شده بود، رونمایی شد.[۲۹]
کُردی، مورخ قرن چهاردهم قمری، به دو نوع پلکان خارجی در دوران خود اشاره کرده است. نردبان کوچک یک نفره و نردبان متحرک و عریض چند نفره که از نوع دوم، دو عدد کنار چاه زمزم نگهداری[۳۰] و از آن در مواردی چون شست‌وشوی کعبه، نصب پرده، تعمیرات و مراسم مربوط به گسترش‌های حرم استفاده می‌شد.[۳۱]
پلکان خارجی امروزی
در سال ۲۰۰۰ میلادی در مراسم شستن کعبه، با همراهی تعدادی از هیئت‌های اسلامی حاضر در حج، پلکان خارجی جدیدی از چوب ساج با طول ۵۶۵ سانتی‌متر، ارتفاع ۴۸۰ سانتی‌متر، عرض ۱۸۸ سانتی‌متر و وزن ۶.۵ هزار کیلوگرم افتتاح شد. این پلکان برقی با ۲۴ باطری کار می‌کند و به‌طور خودکار کنترل می‌شود.[۳۲]
گالری
-
تصویری از پلکان قدیمی کعبه
-
نمایی دیگر از پلکان خارجی کعبه
-
تصویری از پلکان جدید کعبه
-
تصویری از انتقال پلکان ورودی
-
مشخصات پلکان جدید
-
تعمیر نردبان خارجی کعبه
-
انتقال پلکان ورودی کعبه
-
امکانات پلکان جدید
جستارهای وابسته
پانویس
- ↑ اخبار مکه، ج1، ص159-163.
- ↑ دلائل النبوه، ج5، ص85؛ تاریخ الاسلام، ج2، ص556.
- ↑ رحلة ابن جبیر، ص62-63.
- ↑ اتحاف الوری، ج3، ص304؛ تاریخ عمارة المسجد الحرام، ص80.
- ↑ شفاء الغرام، ج1، ص138؛ اتحاف الوری، ج3، ص488.
- ↑ اتحاف الوری، ج3، ص529.
- ↑ مفرحة الانام، ص69.
- ↑ منائح الکرم، ج5، ص19.
- ↑ التاریخ القویم، ج4، ص141.
- ↑ التاریخ القویم، ج4، ص141-143.
- ↑ التاریخ القویم، ج4، ص142-143.
- ↑ التاریخ القویم، ج4، ص142-143.
- ↑ التاریخ القویم، ج4، ص142-143.
- ↑ اخبار مکه، ج1، ص159-163.
- ↑ اخبار مکه، ج1، ص174.
- ↑ دلائل النبوه، ج5، ص85؛ تاریخ الاسلام، ج2، ص556.
- ↑ الامالی، ص482.
- ↑ اخبار مکه، ج1، ص310؛ التاریخ القویم، ج4، ص140.
- ↑ سفرنامه ناصر خسرو، ص130، 135-136.
- ↑ رحلة ابن جبیر، ص62-63.
- ↑ اتحاف الوری، ج3، ص304؛ تاریخ عمارة المسجد الحرام، ص80.
- ↑ رحلة ابن بطوطه، ج1، ص372.
- ↑ شفاء الغرام، ج1، ص138؛ اتحاف الوری، ج3، ص488.
- ↑ اتحاف الوری، ج3، ص529.
- ↑ منائح الکرم، ج2، ص417.
- ↑ مفرحة الانام، ص69.
- ↑ منائح الکرم، ج5، ص19.
- ↑ التاریخ القویم، ج4، ص141-143.
- ↑ التاریخ القویم، ج4، ص142-143.
- ↑ التاریخ القویم، ج4، ص140.
- ↑ التاریخ القویم، ج2، ص441.
- ↑ «مواصفات سلم الكعبة المشرفة»، سایت المواطن.
منابع
محتوای این مقاله برگرفته شده از: دانشنامه حج و حرمین شریفین مدخل پلکان کعبه.
- اتحاف الوری: عمر بن محمد بن فهد (درگذشت 885ق.)، به کوشش عبدالکریم، مکه، جامعة‌ام القری، 1408ق.
- اخبار مکه: الازرقی (درگذشت 248ق.)، به کوشش رشدی الصالح، مکه، مکتبة الثقافه، 1415ق.
- الامالی: الطوسی (درگذشت 460ق.)، قم، دار الثقافه، 1414ق.
- پلکان کعبه: ابوالفضل ربانی، دانشنامه حج و حرمین شریفین، ۱۳۹۲ش.
- تاریخ الاسلام و وفیات المشاهیر: الذهبی (درگذشت 748ق.)، به کوشش عمر عبدالسلام، بیروت، دار الکتاب العربی، 1410ق.
- تاریخ عمارة المسجدالحرام: فوزیه حسین مطر، مکه، جامعة‌ام القری، 1406ق.
- التاریخ القویم: محمد طاهر الکردی، به کوشش ابن دهیش، بیروت، دار خضر، 1420ق.
- دلائل النبوه: البیهقی (درگذشت 458ق.)، به کوشش عبدالمعطی، بیروت، دار الکتب العلمیه، 1405ق.
- رحلة ابن بطوطه: ابن بطوطه (درگذشت 779ق.)، به کوشش التازی، الرباط، المملکة المغربیه، 1417ق.
- رحلة ابن جبیر: محمد بن احمد (درگذشت 614ق.)، بیروت، دار مکتبة الهلال، 1986م.
- سفرنامه ناصر خسرو: ناصر خسرو (درگذشت 481ق.)، تهران، زوّار، 1381ش.
- شفاء الغرام: محمد الفاسی (درگذشت 832ق.)، به کوشش گروهی از علما، بیروت، دار الکتب العلمیه، 1421ق.
- مفرحة الانام فی تاسیس بیت الله الحرام: زین العابدین بن نورالدین حسینی، به کوشش عمار عبودی نصار، تهران، مشعر، 1428ق.
- منائح الکرم: علی بن تاج الدین السنجاری (درگذشت 1125ق.)، به کوشش المصری، مکه، جامعة‌ام القری، 1419ق.
- «مواصفات سلم الكعبة المشرفة»، سایت المواطن، تاریخ درج مطلب: ۲۴ مرداد ۱۴۰۱ش، تاریخ بازدید: ۲۳ اردیبهشت ۱۴۰۳ش.