آهنگ حجاز
آهنگ حجاز، کتابی به زبان فارسی، شامل دو سفرنامه درباره حج. کتاب همچنین شرح زندگی و آثار سیدفضل‌الله حجازی را در برگرفته و علاوه بر آن مقاله‌ای به نام «از حج خونین بگو» را شامل می‌شود. سفرنامه اول کتاب، الرِّحلة الحِجازیه نام دارد و نوشته سیدفضل‌الله حجازی از علماء شهرضا است. او در سال ۱۳۶۲ق/۱۳۲۲ش، به حج رفته و جزئیات سفر خود همچون ویژگی‌های مکه، مدینه، مسجدالحرام و شمار حاجیان را شرح داده است. در این سفرنامه ماجرای قتل ابوطالب یزدی در مکه بیان شده است. «شاهدی از حج خونین»، سفرنامه دوم کتاب اثر سیدعلیرضا حجازی است. نویسنده آن شاهد کشتار حجاج در سال ۱۳۶۶ش، توسط دولت عربستان بوده و آن را شرح داده است.
 | |
| پدید آورندگان | |
|---|---|
| نویسنده | سیدفضل‌الله و سیدعلیرضا حجازی |
| محتوا | |
| موضوع | سفرنامه حج |
| زبان | فارسی |
| نشر | |
| تعداد جلد | یک جلد |
| تعداد صفحات | ۴۰۸ |
| قطع | وزیری |
| تاریخ نشر | ۱۳۸۷ش |
محتوای کتاب ویرایش
بخش عمده آهنگ حجاز را دو سفرنامه حج یکی به نام «الرِّحلة الحجازیه» نوشته سیدفضل‌الله حجازی و دیگری به نام «شاهدی از حج خونین»از سیدعلیرضا حجازی دربرمی‌گیرند. هر دو سفرنامه به زبان فارسی‌اند. بخش‌های دیگر کتاب شامل زندگی‌نامه، اشعار و سروده‌ها، سفرنامه عتبات سید فضل‌الله و تصاویری از نویسندگان سفرنامه‌ها و برخی اشخاص دیگر است. این کتاب را سیدعلیرضا حجازی در سال ۱۳۸۷ش در ۴۱۰ صفحه با قطع وزیری چاپ کرده است.
الرحلة الحجازیه ویرایش
نویسنده ویرایش
سیدفضل‌الله حجازی (۱۳۱۸-۱۳۸۷ق) از عالمان برجسته شهرضا (قمشه) و مؤسس حوزه علمیه این شهر بوده است.[۱] وی نزدیک به ۳۰ سال در شهرهای اصفهان، قم و مشهد [۲] در حضور علمایی چون سیدمهدی زدریچه، آقا رحیم ارباب[۳]و آیت‌الله خوانساری علوم دینی را تحصیل کرد و در سال ۱۳۴۷ق، به زادگاهش بازگشت و به اقامه جماعت و احیای مساجد متروک شهرضا و تدریس دروس حوزوی مشغول شد.[۴] او از بسیاری مراجع اجازه تصرف در امور حسبیه داشت.[۵] سیدفضل‌الله حجازی آثار مکتوب اندکی از خود بر جای نهاد که سفرنامه الرِّحلة الحجازیه از جمله آنها است.[۶]
ویژگی‌های کتاب ویرایش
سفرنامه الرحلة الحجازیه صفحات ۲۵۲ تا ۲۹۷ از کتاب آهنگ حجاز را به خود اختصاص داده است. اهمیت آن در مطالبی است که درباره ماجرای قتل ابوطالب یزدی در مکه بیان کرده است. سفرنامه فصل‌بندی نشده و مطالب آن با تاریخ هر روز متمایز شده است.
نگارنده، نخست در سال ۱۳۵۱ق، عزم حج کرده که به رغم استمداد از نماینده شهرضا در مجلس، به علت ممنوعیت و عدم صدور جواز، به این کار موفق نشده است.[۷] بار دوم در ۲۳ شوال ۱۳۶۲ق/۱۳۲۲ش، همراه عده‌ای از اهالی شهرضا به قصد حج، از مسیر آبادان با کشتی به سوی کویت رفته است.[۸] او در بروجرد با آیت الله حسین بروجردی دیدار کرده است.[۹]
وی سفرنامه را تقریباً بدون شرح و تفصیل نوشته و اطلاعاتی مفید به خواننده داده است. از جمله شمار حج‌گزاران شهرضا (بیش از ۱۰۰ نفر)، کرایه هر نفر تا رسیدن به مقصد (بیش از ۲۰۰ تومان)، کرایه کشتی بخار (۵۵ تومان برای هر نفر از منیوحی تا کویت) و مدت اقامت در کویت (۱۲ روز)، مدت سفر از کویت به مکه (۱۶ روز) و زمان رسیدن به مکه (غروب ۲۸ ذی‌قعده)را گزارش کرده است.[۱۰]
محتوای کتاب ویرایش
- توصیف مکه
کتاب اطلاعاتی تاریخی، جغرافیایی، فرهنگی و سیاسی درباره مکه به دست می‌دهد. از جمله مردم این شهر را دارای مذهب شافعی می‌خواند. گاهی میان وضعیت دینی‌‌فرهنگی ایران آن روزگار و این شهر مقایسه می‌کند. در آن درباره مسائلی چون چون ممنوعیت اقامه نماز جماعت از سوی ائمه همه مذاهب و انحصار آن به مذهب حنبلی که سبب ناخشنودی مردم مکه از آل سعود بوده است و نیز ویرانی قبور و زیارتگاه‌ها به دست سعودی‌ها سخن به میان آمده است.[۱۱]
- شرح مسجدالحرام
بخش مهمی از سفرنامه، به وصف مسجدالحرام، مقام‌ها، کعبه و کلیدداری آن، مناسک حج و برخی رخدادهای تاریخی همچون حمله قرمطیان به مکه اختصاص یافته است. نویسنده تنها در بخشی اندک بر مشاهدات خود تکیه کرده و بیشتر به منابع مکتوب استناد داشته است.[۱۲] او سادنِ (کلید دار) کعبه را در زمان حج خود، شیخ محمدامین شیبی خوانده و از مالیاتی یاد کرده است که او و شاهزادگان سعودی، برای ورود به کعبه از مردم می‌گرفتند.[۱۳]
- شرح سفر
بخشی از اهمیت کتاب آهنگ حجاز به علت گزارش قتل ابوطالب یزدی در مکه است. نویسنده کتاب شاهد گردن‌زدن ابوطالب یزدی به جرم آلوده‌کردن مسجدالحرام بوده و مشاهدات خود را نقل کرده است.
مشکل اختلاف در رؤیت هلال در این سفرنامه نیز دیده می‌شود. نویسنده وارد مسجدالحرام می‌شود و در حالی که گمان می‌کرده ۲۹ ذی‌قعده است، آگاه می‌شود که ابن سعود به مناسبت اول ماه، برای طواف آمده است. تحقیق و تفحص برای رفع اختلاف به جایی نمی‌رسد و در نهایت نگارنده احتیاط کرده، وقوفین را دو بار به جا می‌آورد.[۱۴]
مؤلف در روزی که ابوطالب یزدی را به اتهام آلوده‌کردن مسجدالحرام گردن زدند، در مسجدالحرام بوده و بر اساس مشاهدات خود، گزارش‌هایی از آن واقعه به دست داده است.[۱۵] به گفته او، ابوطالب هنگام طواف بر اثر گرما، دچار «امتلاء مزاج» و استفراغ شده و به هیچ وجه قصد آلوده‌کردن مسجد را نداشته است.[۱۶]
اشاره به اَغوات (خواجگان) حرم و سازمان و وظایف آنها از مطالب مفید کتاب است.[۱۷] نویسنده همچنین با استناد به گزارش نشریه ام‌القری شمار حاجیان را در آن سال ۶۲۵۹۰ نفر اعلام می‌کند. طبق گزارش او ۳۵۱۵۴ نفر از راه دریایی، ۵۹۲۰ نفر از راه زمینی، ۳۰ نفر از راه هوایی، ۲۳۸۶ نفر از یمن و بقیه از مناطق مختلف عربستان به حج آمده بوده‌اند.[۱۸]
نویسنده و همراهان ۳۸ روز در مکه بوده و سپس به جده و از آن‌جا به مدینه رفته‌اند.[۱۹] مؤلف مردم مدینه را غالبا بیکار، فقیر و بی‌سواد و وضعیت عموم مردم مدینه را تأسف‌آور[۲۰] می‌خواند. نگارنده و همسفرانش پس از سه هفته مدینه را ترک می‌کنند و دو هفته طول می‌کشد تا به کویت برسند.[۲۱] نویسنده عزم زیارت عتبات داشته است؛ اما به علت ممنوعیت ورود به عراق برای کسانی که جواز مرور نداشته‌اند، به این کار موفق نشده است.[۲۲]
شاهدی از حج خونین ویرایش
نویسنده ویرایش
سیدعلیرضا حجازی (متولد ۱۳۴۵ش) مدرّس حوزه و دانشگاه است. وی آثاری در حوزه دین و ادبیات پدید آورده که سفرنامه «شاهدی از حج خونین»از آنها است. این سفرنامه به شیوه یادداشت‌های روزانه نگارش یافته و به لحاظ در بر داشتن گزارشی دقیق از وقایع حج سال ۱۳۶۶ش (حج خونین) اهمیت دارد.
محتوای کتاب ویرایش
نویسنده بیستم تیرماه ۱۳۶۶ش، از طریق جده به مدینه[۲۳] و پس از دو هفته اقامت در این شهر، برای انجام مناسک حج به مکه رفته است.[۲۴] وی که با مأموریت تبلیغی به حج رفته است،[۲۵] در طول سفر همواره با زائران کشورهای دیگر درباره عقاید شیعیان مباحثه کرده است.[۲۶]
سفرنامه از راهپیمایی «وحدت» در روز ۳۰ تیرماه ۱۳۶۶ش سخن گفته است که از مقابل بعثه امام خمینی آغاز شده و در مسجدالنبی پایان یافته است. راهپیمایان شعارهایی ضدّ امریکا و اسرائیل سر می‌دهند و مسلمانان را به وحدت دعوت می‌کنند.[۲۷] آنان پنجم مرداد در مسجد شجره مُحرم شده، به مکه می‌روند.[۲۸]
بخش مهم این سفرنامه به شرح رخداد فجیع کشتار حجاج اختصاص دارد. به نقل نویسنده، یک روز پیش از برگزاری راهپیمایی، ۱۰ نفر از اعضای بعثه امام خمینی بازداشت و پس از برگزاری تجمعی اعتراضی، آزاد می‌شوند.[۲۹] فردای آن روز، عصر روز جمعه نهم مرداد، حاجیان ایرانی در برابر بعثه تجمع می‌کنند و پس از تلاوت قرآن، پرچم امریکا را به آتش می‌کشند و در پی سخنرانی مهدی کروبی، نماینده امام خمینی و سرپرست حجاج ایرانی، به سمت مسجدالحرام حرکت می‌کنند.[۳۰] در میانه راه نیروهای نظامی عربستان به تظاهرکنندگان هجوم می‌برند.[۳۱] بر اثر تیراندازی و زیر دست و پا ماندنِ برخی از حاجیان افراد بسیاری کشته و مجروح می‌شوند.[۳۲]
نویسنده نیز با اصابت گلوله از ناحیه پا زخمی می‌شود[۳۳] و به کوچه‌های اطراف پناه می‌برد. سپس او را با آمبولانس به بیمارستان مرکزی ایرانیان می‌برند.[۳۴] نویسنده با یاری دیگران مناسک حج را ادا می‌کند. وی بخش پایانی سفرنامه را به شرح این مناسک و سپس بازگشت به ایران اختصاص داده است.[۳۵]
از حج خونین بگو ویرایش
مقاله «از حج خونین بگو» در هفت صفحه به سفرنامه شاهدی از حج خونین ملحق شده است. سیدعلیرضا حجازی آن را در نخستین سال ورود حجاج ایرانی به حجاز پس از حج خونین برای انتشار در برخی مطبوعات نگاشته است.[۳۶] وی در این مقاله میان برخورد مسلمانان کشورهای دیگر با ایرانیان در سال ۱۳۶۶ش و سال ۱۳۷۰ش مقایسه می‌کند و بر این باور است که نگاه مسلمانان دیگر کشورها به ایرانیان به ویژه پس از حمله صدام به کویت مساعدتر شده است.[۳۷]
پانویس ویرایش
- ↑ آهنگ حجاز، ص۴، ۵.
- ↑ آهنگ حجاز، ص۱.
- ↑ آهنگ حجاز، ص۱۴.
- ↑ آهنگ حجاز، ص۱۶.
- ↑ آهنگ حجاز، ص۳۹۶، ۳۹۸، ۳۹۹.
- ↑ آهنگ حجاز، ص۹.
- ↑ آهنگ حجاز، ص۱۲۲-۱۲۵.
- ↑ آهنگ حجاز، ص۲۵۵-۳۵۳.
- ↑ آهنگ حجاز، ص۲۵۴.
- ↑ آهنگ حجاز، ص۲۵۳-۲۶۱.
- ↑ آهنگ حجاز، ص۲۶۲، ۲۶۳.
- ↑ آهنگ حجاز، ص۲۶۴-۲۸۰.
- ↑ آهنگ حجاز، ص۲۷۱، ۲۷۲.
- ↑ آهنگ حجاز، ص۲۸۱، ۲۸۲.
- ↑ آهنگ حجاز، ص۲۸۴-۲۸۶.
- ↑ آهنگ حجاز، ص۲۸۵، ۲۸۶.
- ↑ آهنگ حجاز، ص۲۸۱.
- ↑ آهنگ حجاز، ص۲۸۶.
- ↑ آهنگ حجاز، ص۲۸۶.
- ↑ آهنگ حجاز، ص۲۸۹.
- ↑ آهنگ حجاز، ص۲۹۶.
- ↑ آهنگ حجاز، ص۲۹۷.
- ↑ آهنگ حجاز، ص۳۴۶، ۳۴۷.
- ↑ آهنگ حجاز، ص۳۵۹.
- ↑ آهنگ حجاز، ص۳۵۳-۳۴۵.
- ↑ آهنگ حجاز، ص۳۴۶، ، ۳۵۰، ۳۵۱، ۳۶۲.
- ↑ آهنگ حجاز، ص۳۵۵، ۳۵۶.
- ↑ آهنگ حجاز، ص۳۵۸، ۳۵۹.
- ↑ آهنگ حجاز، ص۳۶۳.
- ↑ آهنگ حجاز، ص۳۶۳.
- ↑ آهنگ حجاز، ص۳۶۴.
- ↑ آهنگ حجاز، ص۳۶۵-۳۶۷.
- ↑ آهنگ حجاز، ص۳۵۶.
- ↑ آهنگ حجاز، ص۳۶۷.
- ↑ آهنگ حجاز، ص۳۶۹-۳۷۶.
- ↑ آهنگ حجاز، ص۳۷۶-۳۸۲.
- ↑ آهنگ حجاز، ص۳۷۸، ۳۷۹.
منابع ویرایش
محتوای این مقاله برگرفته شده از: دانشنامه حج و حرمین شریفین مدخل آهنگ حجاز.
- آهنگ حجاز: سیدعلیرضا حجازی، قم، فارس الحجاز، ۱۳۸۷ش.