رکن حجرالاسود

کعبه

کعبه

نام‌ها

بیت العتیق • بیت الله • بیت الحرام • بیت المحرم • بیت المعمور

ارکان

رکن عراقی • رکن شامی • رکن حجرالاسود • رکن یمانی

اجزا

باب الکعبه • باب التوبه • پلکان خارجی کعبه • ناودان کعبه • پرده کعبه • پرده درون کعبه‌ • ستون‌های کعبه • پلکان داخلی کعبه • سقف کعبه • برقع • حزام • آویزه‌های کعبه • شاذروان • ملتزم • مستجار

پیشینه

بازسازی کعبه • تاریخ بازسازی درِ کعبه • مولد علی(ع)

متولیان

ابوخفاد اسدی • ابوطالب• عبدالله بن عبدالعزی • تمیم بن مر

مرتبط

طواف • حجر الاسود • حطیم • حجر اسماعیل • مقام ابراهیم • حجابت • بیت الضراح • خط آغاز طواف • کارگاه پرده‌بافی • شستشوی کعبه • ابرق • ازلام • استقسام •

رکن حجر الاسود، گوشه جنوب شرقی بنای کعبه است. ساختمان کعبه چهارگوش است و هر گوشه را رکن و مجموع چهار گوشه را ارکان کعبه می­‌نامند. رکن حجرالاسود که در جنوب شرقی کعبه واقع شده، نقطه شروع طواف است و در ارتفاع یک و نیم متری آن، حجرالاسود قرار دارد، از این رو به رکن حجرالاسود یا رکن الاسود مشهور گردیده است.

موقعیت مکانی

رکن حجرالاسود که در جنوب شرقی کعبه واقع شده و نقطه شروع طواف است.

در ارتفاع یک و نیم متری آن، حجرالاسود قرار دارد. شهرت رکن حجرالاسود بیشتر از دیگر ارکان کعبه است. این رکن نزدیک‌ترین رکن به درب ورودی کعبه است و روبروی چاه زمزم قرار دارد و در مقابل رکن حجر الاسود، کوه معروف ابوقُبیس واقع شده است.

فاصله رکن حجر اسود تا رکن عراقی، ۱۱٫۶۸ متر و تا رکن یمانی  بیش از ۱۰متر است.رکن حجر الاسود سمت قبله مناطق جنوبی حجاز  و کشورهای استرالیا، هند و چین است که در محاذات این رکن­ واقع­‌اند.

نام‌های دیگر

برخی، از رکن حجر الاسود با نام رکن شرقی یاد کرده‌­اند. گاه به هر دو رکن حجرالاسود و رکن یمانی، به سبب واقع بودن در سمت اهل یمن، رکن یمانی گفته شده است.واژه رکن به وفور به حجرالاسود، اطلاق می­‌گردد و در بسیاری از کاربردها، منظور از رکن همان حجر الاسود است.

استلام

استلام، لمس و دست کشیدن بر چیزی است. اطلاعات بیشتر: استلام

پیش از اسلام

پیش از اسلام زائران طواف خود را از کنار بت اُساف و با استلام آن آغاز می­‌کردند. پس از آن حجرالاسود را استلام کرده، سپس کعبه را در سمت راست خود قرار داده، به طواف می‌پرداختند و بعد از اتمام هفت شوط، بار دیگر رکن حجر و سپس بت نائله را استلام می‌کردند.

پس از اسلام

پس از ظهور اسلام، پیامبر اکرم(ص) رکن حجر الاسود را به همراه رکن یمانی مورد توجه قرار داد و اصحاب خود را به رعایت احترام آن و انجام آداب و اعمال خاص آن توصیه کرد و استلام آن را سبب بخشش گناهان می‌­دانست.از این رو استلام رکن در هر دور از طواف با این قید که موجب زحمت طواف کنندگان نشود، از آداب طواف بود و حضرت خود همواره به استلام با دست راست و سپس بوسیدن رکن حجر و یا دست خود مقید بود.

در روایتی از امام باقر (ع) نقل شده است که پیامبر(ص) دو رکن یمانی و اسود را استلام می‌کرد و آنها را می‌بوسید و صورتش را بر آنها می‌نهاد.صحابه نیز به استلام رکن اهتمام داشتند.بر این اساس در برخی منابع اهل سنت، استلام رکن حجر الاسود مستحب دانسته شده است. نیز شماری از  فقیهان شیعه بااستناد به روایات، استلام رکن حجر الاسود و دیگر ارکان را مستحب شمرده‌اند.

استلام رکن تنها در طواف انجام نمی­‌شد، بلکه صحابه و بزرگان دینی در هر فرصت نسبت به استلام رکن اقدام می­‌کردند؛ استلام پس از نماز جماعت توسط امامان مسجدالحرام و استلام در هر بار ورود به مسجد از جمله گزارش‌های منابع است.مسلمانان به تأسی از پیامبر پس از استلام رکن دستان خود را می‌بوسیدند.شماری از فقیهان شیعه به استحباب و برتری استقبال رکن حجرالاسود به هنگام نماز گزاردن درون کعبه فتوا داده‌اند.

به رغم وجود روایات و دلالت سیره نبوی در انجام استلام رکن در حین طواف، کسانی از صحابه در طواف خود، استلام رکن نمی‌کردند و تنها به گفتن تکبیر قناعت می‌کردند؛گاه نیز در زمان تکبیر تنها دست خود را بلند می‌کردند.

دعاهای پیامبر

به گزارش منابع، پیامبر(ص) میان رکن حجر و رکن یمانی دعاهایی را زمزمه و یا توصیه می‌کرد: الّلهم ربّنا آتنا فی الدنیا حسنة و فی الآخرة حسنة و قنا عذاب النار و یا الّلهم إنّی أعوذ بک من الکفر و الفقر از جمله این ادعیه است.

همچنین دعاهای متعددی از صحابه به نقل از پیامبر(ص) حین استلام رکن وارد شده است: بسم الله و الله اکبر، بسم اللّه و اللّه اکبر علی ما هدانا اللّه، لا اله الا اللّه وحده لا شریک له، آمنت بالله و کفرت بالطاغوت‏ و باسم اللّه و اللّه أکبر إیمانا باللّه و تصدیقا لإجابة محمد صلی اللّه علیه و سلم.

جستارهای وابسته

• ارکان کعبه
• استلام

فهرست منابع

• آثار البلاد و اخبار العباد، زکریا بن محمد القزوینی ، بیروت، دار صادر، ۱۹۹۸م.

• اثارة الترغیب و التشویق الی المساجد الثلاثة و البیت العتیق، محمد بن اسحاق الخوارزمی، تحقیق محمدحسین الذهبی، مکه المکرمه، مکتبه نزار مصطفی الباز، ۱۴۱۸ق.

• احسن التقاسیم فی معرفة الاقالیم، محمد بن احمد المقدسی البشاری ، قاهره، مکتبه مدبولی، ۱۴۱۱ق.

• اخبار مکة فی قدیم الدهر و حدیثه، محمد بن اسحق الفاکهی ، تحقیق عبدالملک بن عبدالله بن دهیش، مکه، مکتبة الاسدی، ۱۴۲۴ق.

• اخبار مکه و ما جاء فیها من الآثار، محمد بن عبدالله الازرقی ، تحقیق رشدی الصالح ملحس، بیروت، دار الاندلس، ۱۴۱۶ق.

• الاستبصار فیما اختلف من الاخبار، محمد بن حسن الطوسی (شیخ طوسی) ، تحقیق سید حسن موسوی الخرسان، تهران، دارالکتب الاسلامیه، ۱۳۶۳ش.

• الاعلاق النفیسه، احمد بن عمر ابن رسته ، بیروت، دار صادر، ۱۸۹۲م.

• التاریخ القویم لمکه و بیت الله الکریم، محمد طاهر الکردی المکی، تحقیق عبد الملک ابن دهیش، بیروت، دار الخضر، ۱۴۲۰ق.

• تاریخ مکه، احمد السباعی، مکه المکرمه، مکتبة احیاء التراث، ۱۴۲۰ق.

• تهنیئه اهل الاسلام بتجدید بیت الله الحرام، ابراهیم بن محمد بن عیسی میمونی، تحقیق مکتبه نزار مصطفی الباز، ریاض، مکتبه نزار مصطفی الباز،۱۴۱۸ق.

• الحدائق الناضرة فی احکام العترة الطاهره، یوسف بن احمد البحرانی، تحقیق محمد تقی ایروانی و علی آخوندی، قم، انتشارات الاسلامی، ۱۳۶۳ش.

• رحلة ابن جبیر، محمد بن احمد ابن جبیر، بیروت، دار مکتبة الهلال، ۱۹۸۶م.

• ریاض المسائل فی بیان احکام الشرع بالدلائل، سید علی طباطبائی ، قم، انتشارات الاسلامی، ۱۴۱۲ق.

• السرائر الحاوی لتحریر الفتاوی، محمد بن احمد ابن ادریس، قم، انتشارات الاسلامی ، ۱۴۱۰ق.

• صبح الاعشی فی صناعة الانشاء، احمد بن علی القلقشندی، تحقیق یوسف علی طویل، دمشق، دار الفکر،۱۹۸۷م.

• الکافی، محمد بن یعقوب الکلینی ، تحقیق علی‌اکبر غفاری، تهران، دار الکتب اسلامیه، ۱۳۶۳ش.

• مرآة الحرمین، ابراهیم رفعت باشا، قاهره، مکتبه الثقافه الدینیه، بی‌تا.

• مصباح المتهجد و سلاح المتعبد، محمد بن حسن الطوسی (شیخ طوسی) ، تصحیح اسماعیل انصاری زنجانی، اعداد علی اصغر مروارید، بیروت، فقه الشیعه، ۱۴۱۱ق.

• من لا یحضره الفقیه، محمد بن علی بن بابویه (شیخ صدوق) ، تحقیق علی اکبر غفاری، قم، انتشارات الاسلامی، ۱۴۰۴ق.