پرش به محتوا

بنی‌تمیم: تفاوت میان نسخه‌ها

از ویکی حج
→ تفاوت با ویرایش قدیمی‌تر
دیداریویکی‌متن
Hasaninasab (بحث | مشارکت‌ها)
دیوان‌سالاران، developer، مدیران
۲٬۱۰۷ ویرایش‌ها
Kamran (بحث | مشارکت‌ها)
Automoderated users، دیوان‌سالاران، checkuser، csmoderator، developer، Moderators، مدیران
۱۱٬۶۸۲ ویرایش‌ها
 
(۳۵ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۳ کاربر نشان داده نشد)
خط ۱: خط ۱:
{{جعبه اطلاعات قبایل
{{جعبه اطلاعات قبایل
| نام             = بنی‌تمیم
| نام = بنی‌تمیم
| تصویر           =  
| تصویر =  
| اندازه تصویر   =  
| اندازه تصویر =  
| نام کامل       = بنی‌تمیم
| نام کامل = بنی تمیم
| نسب             =  
| نسب = تمیم بن مُرّ بن اُدّ بن طابخة بن الیاس بن مُضَر بن نزار بن معد بن عدنان
| محل حکومت       =  
| محل حکومت =  
| مدت حکومت       =  
| مدت حکومت =  
| مکان قبیله     = [[جزیرة العرب]]، [[صحرای نجد]]، [[عراق]]، [[ایران]] و [[بحرین]]
| مکان قبیله = [[جزیرة العرب]]، [[نجد]]، [[عراق]]، [[ایران]] ، [[بحرین]] و [[مصر]]
| سرسلسله         =  
| سرسلسله =  
| اشخاص مهم       = [[اصبغ بن نباته حنظلی]]، [[حرّ بن یزید ریاحی]]، [[شعبة بن حنظه]]، [[فرزدق]]، [[ابوالفوارس سعد بن محمد]]،  [[خداش بن بشر]]، [[اکثم بن صیفی اسیدی|اکثم بن صیفی بن ریاح اسیدی]]، [[هذلول بن کعب عنبری]]، [[زبان بن علاء مازنی|زَبّان بن علاء بن عمار مازنی]]، [[خلیفة بن خیاط]]، [[یحیی بن اکثم تمیمی]]، [[ابن‌حبان بستی|ابن‌حِبّان بُستی]]، [[قاضی نعمان]]، [[عبدالکریم سمعانی]]، [[اضبط بن قریع تمیمی]]
| اشخاص مهم = [[اصبغ بن نباته حنظلی]]، [[حرّ بن یزید ریاحی]]، [[فرزدق]]، [[ابوالفوارس]] ...
| جمعیت           =  
| جمعیت =  
| جنگ‌ها           =  
| جنگ‌ها =  
| شاخه‌ای از       =  
| شاخه‌ای از = مضر/ عدنان
| زیرشاخه‌ها       = [[بنی‌عصرون]]، [[بنومجاشع بن دارم]]، [[بنی‌عطارد بن عوف]]، [[آل کرب]]، [[آل ثانی]]، [[بنی‌سعد]]، [[بنی‌نهشل]]، [[بنی‌یربوع]]، [[بنی‌مازن]]
| زیرشاخه‌ها = [[بنی‌عصرون]]، [[بنومجاشع بن دارم]]، [[بنی‌عطارد بن عوف]]، [[آل کرب]]، [[آل ثانی]] ...
| مهم‌ترین اقدامات = شرکت در فتوحات اسلامی، شرکت در [[نبرد جمل]]، [[نبرد صفین|صفین]] و [[نبرد نهروان|نهروان]]، شرکت در قیام عاشورا و قیام مختار، نقش آفرین در در دوره امویان و عباسیان
| مهم‌ترین اقدامات = شرکت در فتوحات اسلامی، شرکت در [[نبرد جمل]]، [[نبرد صفین|صفین]] و [[نبرد نهروان|نهروان]]، شرکت در قیام عاشورا و قیام مختار، نقش آفرین در در دوره امویان و عباسیان
| مناصب مهم       = از پیشوایان عرب در [[موسم حج]]، داوران عرب در همایش سالانه عرب در [[عکاظ]]، کارگزاران [[پیامبر(ص)]]، کارگزاران [[امام علی(ع)]]، متولیان [[کعبه]]  
| مناصب مهم = از پیشوایان عرب در [[موسم حج]]، داوران عرب در [[عکاظ]]، کارگزاران [[پیامبر(ص)]]، کارگزاران [[امام علی(ع)]]، متولیان [[کعبه]] ، [[تلبیه]] ویژه و آیین [[حمس]]
| مذهب           = [[بت‌پرستی]]، [[مسیحیت]]، [[زرتشت]]، [[اسلام]]
| مذهب = [[بت‌پرستی]]، [[مسیحیت]]، [[زرتشت]]، [[اسلام]]
}}
}}


'''بنی‌تمیم''' از قبایل ساکن [[نجد]] و اثرگذار در تحولات [[مکه]] و [[اسلام]] بودند.
'''بنی‌تمیم''' از قبایل مهم [[عربستان]] در دوران باستان بود. جمعیت زیاد قبیله باعث اثر گذاری فراوان آنها در تحولات سیاسی شهر [[مکه]] شد. اصالت و نسب این قبیله به نوادگاه حضرت [[اسماعیل]] (ع) می‌رسید.


بنی‌تمیم قبیله‌ای بزرگ و پرجمعیت و از بزرگ‌ترین بنیان‌های قوم [[عرب]] محسوب می‌شوند که قبل از اسلام، تولیت مکه را به عهده داشته‌اند. و به خاطر اهمیت این قوم، نگاشته‌های جداگانه‌ای درباره این قوم به نگارش در آمده است.
قبل از اسلام بنی تمیم بت پرستی  بوده  و تولیت [[کعبه]] و مکه بر عهده این قبیله بود. بعدها از مکه بیرون رانده شده و راهی سرزمین [[نجد]] شدند.


تمیمی‌ها در جد شانزدهم [[پیامبر(ص)]] با [[قریش]] هم‌نسب هستند و محل سکونت‌شان [[جزیرة العرب]]، [[صحرای نجد]]، [[عراق]]، [[ایران]] و [[بحرین]] و مناطق دیگر است و با توجه به متفاوت بودند سکونت، دارای مذاهب مختلفی، از جمله [[بت‌پرستی]]، [[مسیحیت]]، [[زرتشت]] بودند که با ظهور اسلام عده‌ای به اسلام گرویدند ولی اکثر آنها در سال نهم [[مسلمان]] شدند.
برخی افراد این قبیله بعد از اسلام، نقش مهمی ایفا کردند. بنی تمیم شاعران، دانشوران، راویان، کارگزارن و جنگجویان بسیاری را به اسلام تقدیم کرد.  


این قبیله نقش‌های مهمی در اسلام ایفا کردند از جمله اینکه برخی از آنان از کارگزاران پیامبر(ص) بوده و برخی نیز از راویان احادیث [[ائمه(ع)]] بودند؛ همچنین در فتوحات اسلامی نقش موثری داشته و در جنگ‌های مختلف حضور پر رنگی داشتند؛ ولی بیشترین نقش آنها در تولیت و سرپرستی مکه و مناصب [[حج]] است که پیش از اسلام تا ظهور اسلام را به عهده داشتند که به صورت موروثی در اختیارشان قرار گرفته بود و بعدها از مفاخر بنی‌تمیم به شمار می‌آمد.
بعد ها این قبیله به سایر نقاط در [[جزیرةالعرب|شبه جزیره]] ، [[ایران]] ، [[عراق]] و [[آفریقا]] پراکنده شدند. در عصر حاضر اغلب آنها در همان نجد ساکن بوده و خاندان محمد بن عبدالوهاب بنیان گذار [[وهابیت]] و [[آل ثانی]] حاکم قطر از قبیله بنی تمیم هستند.


در عصر حاضر بنی‌تمیم در مناطق گوناگون جهان از ایران تا شمال [[افریقا]] پراکنده‌اند اما به صورت طوایف شناخته شده بیشتر در استان [[نجد]] و [[جبل شمر|جبل شَمَّر]] [[عربستان سعودی]] سکونت دارند و از میان بنی‌تمیم ساکن در نجد خاندان‌هایی برخاستند که بر تحولات جزیرة العرب اثر نهادند. خاندان [[محمد بن عبدالوهاب]]، بنیان‌گذار [[فرقه وهابیت]] و [[آل ثانی]] به عنوان حاکمان [[قطر]]، از آن جمله هستند.
== تبار نامه بنی تمیم==
تمیم بن مُرّ بن اُدّ بن طابخة بن الیاس بن مُضَر بن نزار بن معد بن عدنان، از نوادگان حضرت [[اسماعیل(ع)]] است.<ref>النسب، ص231؛ جمهرة النسب، ص20، 189؛ جمهرة انساب العرب، ص207، 480.</ref>  تمیمیان در [[الیاس]]، که جد شانزدهم رسول خدا است، با [[قریش]] هم‌نسب هستند.<ref>الانساب، ج1، ص13-14.</ref> نسل تمیم، از دو پسر تن از پسرانش به نام های  زید مناة و عمرو ادامه یافت. از عمرو بن تمیم، خاندان‌های بسیاری<ref>جمهرة النسب، ص251-252.</ref> از جمله حَبِطات  {{یادداشت|لقب حارث بن عمرو و فرزندانش.}} <ref>جمهرة انساب العرب، ص211-213؛ الاشتقاق، ص202؛ الانساب، ج4، ص50.</ref>  پدید آمد. و از زید مناة بن تمیم <ref>انساب الاشراف، ج12، ص13؛ النسب، ص231؛ جمهرة انساب العرب، ص213.</ref> شاخه‌های فراوانی مانند بنوکعب بن سعد ، بنومُقاعِس<ref>جمهرة النسب، ص230 به بعد. </ref> بنی‌حنظله ، بنی‌دارم<ref>النسب، ص193-226.</ref> و بنی‌یربوع پدید آمدند.<ref>جمهرة النسب، ص213؛ انساب الاشراف، ج12، ص11.</ref>
== پیش از اسلام==
خاستگاه بنی‌تمیم در [[جزیرة العرب]] بود. حدود ۱۵۰ سال پیش از ظهور اسلام، شاخه‌هایی از این قبیله تولیت [[کعبه]] را برعهده داشتند و در [[مکه]] سکونت داشتند. اما به سبب غارت و بی‌حرمتی نسبت به کعبه، از مکه رانده شدند و به [[نجد]] کوچ کردند. {{یادداشت| به گزارش ابن‌زبیر و فرزدق.}}<ref>الاغانی، ج9، ص224-225.</ref>


==اهمیت قبیله تمیم==
شاخه‌هایی از آنان به [[حیره]] در [[عراق]] و [[بحرین]] نیز مهاجرت کردند.<ref>بلادالعرب، ص87، 132، 278، 286، 315-316؛ قبیلة تمیم فی الجاهلیة و الاسلام، ج1، ص124-125؛ قبیلة تمیم عبر العصور، ص53؛ البحرین فی صدر الاسلام، ص156-157.</ref> دین رایج میان آنان [[بت‌ پرستی]] بود، اما به سبب پراکندگی جغرافیایی، پیروانی از [[زرتشت]] و [[مسیحیت]] نیز در میانشان وجود داشت.<ref>قبیلة تمیم عبر العصور، ص90-93؛ تاریخ یعقوبی، ج1، ص255؛ المفصل، ج8، ص119.</ref> در موسم حج و بازار [[عکاظ]]، تمیمیان منصب داوری داشتند و از حمایت [[قریش]] برخوردار بودند.<ref>المحبر، ص182؛ التنبیه و الاشراف، ص175؛ تاریخ طبری، ج‏4، ص497.</ref>


قبیله تمیم از گذشته‌های دور در مقایسه با دیگر قبایل [[عرب]]، دارای اهمیت بسیار در ابعاد گوناگون، از جمله فراوانی جمعیت و تیره‌های مختلف، جنگ‌ها و رخدادهای تاریخی فراوان و پهنه پهناور سرزمین‌های محل سکونت بوده است. اکنون نیز در پهنه [[جهان اسلام]] پراکنده‌اند.
== پس از اسلام ==
در سال نهم هجری ([[عام الوفود]]) بیشتر بنی‌تمیم مسلمان شدند.<ref>الطبقات، ج2، ص153-156؛ الاصابه، ج2، ص454؛ تاریخ خلیفه، ص45.</ref>برخی بزرگانشان کارگزار پیامبر(ص) در مناطق مختلف بودند؛ مانند [[یعلی بن امیه تمیمی]] در [[یمن]] و [[حنظلة بن ربیع تمیمی]] در نویسندگان رسول خدا.<ref>الادارة فی عصر الرسول، ص100، 252-254؛ الطبقات، ج6، ص123.</ref> این قبیله در فتوحات اسلامی، به‌ویژه [[نبرد قادسیه]] و فتح اصطخر و خراسان نقش داشتند.<ref>تاریخ طبری، ج3، ص563؛ تاریخ الاسلام، ج3، ص326؛ فتوح البلدان، ص390-394.</ref>


اهمیت ویژه آن‌ها بر عهده داشتن تولیت [[کعبه]] از سوی خود تمیم و خاندانی از نسل اوست. بنی‌تمیم را از بزرگ‌ترین بنیان‌های قوم عرب محسوب کرده‌اند.<ref>جمهرة انساب العرب، ص207؛ نشوة الطرب، ص415.</ref>
در دوران [[امام علی(ع)]]، برخی از کارگزاران و یاران نزدیک او از بنی‌تمیم بودند؛ مانند معقل بن قیس ریاحی و اصبغ بن نباته حنظلی.<ref>تاریخ طبری، ج4، ص558؛ رجال الطوسی، ج1، ص69.</ref>در نبردهای [[جمل]]، [[صفین]] و [[نهروان]]، بخشی از تمیمیان در کنار امام علی(ع) و بخشی در صف مخالفان یا [[خوارج]] حضور داشتند.<ref>وقعة صفین، ص205؛ قبیلة تمیم عبر العصور، ص109-112.</ref>در [[قیام عاشورا]]، برخی تمیمیان در سپاه [[امام حسین(ع)]] و برخی در سپاه دشمن بودند؛ از جمله [[حرّ بن یزید ریاحی]] در شمار یاران امام و [[زرعة بن شریک]] در شمار مخالفان.<ref>تاریخ طبری، ج5، ص422، 453.</ref>


==تک‌نگاری‌هایی درباره بنی‌تمیم==
در دوره [[امویان]]، تمیمیان در فتوحات خراسان و نزاع‌های قبیله‌ای بصره نقش گسترده داشتند. حضورشان در خراسان سبب شد در دعوت [[عباسیان]] نیز مؤثر باشند؛ پنج تن از نقیبان دوازده‌گانه عباسی در خراسان از بنی‌تمیم بودند.<ref>تاریخ طبری، ج7، ص379-380.</ref>


اهمیت بنی‌تمیم موجب نگاشته شدن تک‌نگاری‌هایی درباره آن‌ها شده است؛ از جمله:
==== دوران‌های بعدی و معاصر ====
در قرون دوم و سوم هجری، گروه‌هایی از بنی‌تمیم به [[مصر]] مهاجرت کردند و با تأسیس [[سلسله اغلبیان]] قدرت یافتند. پس از سقوط اغلبیان، برخی به [[اندلس]] کوچ کردند.<ref>قبیلة تمیم عبر العصور، ص114-118.</ref>


[[الحیرة و مکة و تمیم و صلتها بالقبائل العربیه]]، ترجمه [[یحیی جبوری|یحیی الجبوری]]، جامعه بغداد، 1396ق./1976م.
در [[عراق]]، بنی‌تمیم از نخستین ساکنان [[کوفه]] و [[بصره]] بودند. بعدها شاخه‌های متعددی از آنان در عراق شکل گرفت و در دوره معاصر بسیاری به [[تشیع]] گرویدند.<ref>التنظیمات الاجتماعیة و الاقتصادیة فی البصره، ص54-55؛ قبیلة تمیم عبر العصور، ص126.</ref>


[[قبیله بنی‌تمیم و نقش آن در تاریخ اسلام و‌ ایران]]، [[مریم سعیدیان جزّی]]، قم، 1382ش.
در [[ایران]]، از سده‌های نخست هجری در [[خوزستان]] و [[خراسان]] اقامت داشتند و امروز نیز از قبایل بزرگ خوزستان‌اند.<ref>الکامل، ج9، ص103؛ قبایل و عشایر عرب خوزستان، ص38-39.</ref>امروزه بنی‌تمیم در ایران، عراق، شمال [[افریقا]] و به‌ویژه در [[نجد]] و [[جبل شمر]] [[عربستان سعودی]] حضور دارند. افرادی چون [[محمد بن عبدالوهاب]] بنیان‌گذار [[وهابیت]] و خاندان [[آل ثانی]] حاکمان [[قطر]] از بنی‌تمیم برخاسته‌اند.<ref>قبیلة تمیم عبر العصور، ص122-134؛ موسوعة عشائر العراق، ج3، ص252.</ref>


[[شعراء تمیم فی الجاهلیة و الاسلام]]، [[عبدالقادر فیاض حرفوش]]، دمشق، 1423ق./2002م.
==بنی‌تمیم و حج و حرمین==
 
بنی‌تمیم را از پیشوایان عرب در موسم حج دانسته‌اند.<ref>المحبر، ص182.</ref> در دوران جاهلی، گروهی از فرزندان کعب بن سعد برخی مناصب حج را تا هنگام ظهور اسلام در اختیار گرفتند.<ref>جمهرة النسب، ص239.</ref>  
[[الاسر التمیمیة فی حوطة بنی‌تمیم]]، [[ابراهیم بن راشد تمیمی]]، بیروت، 1425ق./2004م.
امر [[اجازه]] <ref>تاریخ طبری، ج‏2، ص257.</ref>  {{یادداشت| جلوداری حاجیان در کوچ به سوی [[عرفات]] و [[منا]] و [[رمی جمرات]]}} نخست در دست خاندان صوفه از بنی‌تمیم بود و سپس در دست خاندان‌هایی دیگر از بنی‌تمیم مانند بنی‌عطارد بن عوف و آل کرب قرار گرفت.<ref>تاریخ یعقوبی، ج1، ص256-257؛ انساب الاشراف، ج12، ص8، 362؛ جمهرة انساب العرب، ص219.</ref> پس از او خاندان سعد بن زید مناة بن تمیم این مقام را به ارث بردند. آن گاه این مقام به خاندان صفوان بن حارث بن شحنة بن عطارد تمیمی رسید.<ref>انساب الاشراف، ج12، ص8؛ البدایة و النهایه، ج2، ص206.</ref>  
 
[[فضائل بنی‌تمیم فی السنة النبویه]]، [[عبدالعزیز محمد فریح]]، ریاض، 1424ق.
 
[[قبائل بنی‌تمیم و دورهم فی التاریخ العربی قبل الاسلام و عصر الرساله]]، [[واثقه حازم جاسم حیالی|واثقه حازم جاسم الحیالی]]، بیروت، 1433ق./2012م.
 
تمیم بن مُرّ بن اُدّ بن طابخة بن الیاس بن مُضَر بن نزار بن معد بن عدنان، از نوادگان [[اسماعیل(ع)]] است.<ref>النسب، ص231؛ جمهرة النسب، ص20، 189؛ جمهرة انساب العرب، ص207، 480.</ref>
 
==نسل بنی‌تمیم==
 
تمیمیان در [[الیاس]]، جد شانزدهم رسول خدا، با [[قریش]] هم‌نسب هستند.<ref>الانساب، ج1، ص13-14.</ref>
 
وی چهار پسر به نام زید مناة، عمرو، حارث و یربوع داشت.<ref>جمهرة النسب، ص191؛ النسب، ص232، انساب الاشراف، ج12، ص11؛ جمهرة انساب العرب، ص207.</ref> یربوع در کودکی درگذشت و حارث کم‌نسل بود. بیشتر بطون و شاخه‌های قبیله تمیم، از نسل زید مناة و عمرو هستند.
 
نسل حارث از طریق فرزندش معاویه که به تیره او شَقِرات می‌گفتند، ادامه یافت.<ref>جمهرة النسب، ص191-192.</ref>
 
از فرزندان عمرو بن تمیم، خاندان‌های بسیار<ref>جمهرة النسب، ص251-252.</ref> از جمله حَبِطات (لقب حارث بن عمرو و فرزندانش)<ref>جمهرة انساب العرب، ص211-213؛ الاشتقاق، ص202؛ الانساب، ج4، ص50.</ref> و از زید مناة<ref>انساب الاشراف، ج12، ص13؛ النسب، ص231؛ جمهرة انساب العرب، ص213.</ref> شاخه‌های فراوان مانند [[بنوکعب بن سعد]] و میان آن‌ها تیره مشهور [[بنومقاعس|بنومُقاعِس]]<ref>جمهرة النسب، ص230 به بعد. ‍</ref>پدید آمدند. [[بنی‌حنظله]] و از میان آن‌ها نیز [[بنی‌دارم]]<ref>النسب، ص193-226.</ref> و [[بنی‌یربوع]] از دیگر تیره‌های آن هستند.<ref>جمهرة النسب، ص213؛ انساب الاشراف، ج12، ص11.</ref>
 
از تیره‌های بنی‌حنظله می‌توان به براجم، <ref>انساب الاشراف، ج12، ص15؛ الاشتقاق، ص218؛ نشوة الطرب، ص447.</ref>  [[بنوعنبر بن یربوع]]<ref>نشوة الطرب، ص448-449.</ref> و [[بنودارم بن مالک|بنودارم]] بن مالک بن حنظله اشاره کرد.<ref>انساب الاشراف، ج12، ص16، 19؛ الاشتقاق، ص234.</ref>
 
==خاستگاه و پراکندگی جغرافیایی تمیم==
 
سرزمین اصلی و خاستگاه قبیله تمیم، [[جزیرة العرب]] بود.
 
===پیش از اسلام===
 
چند مکان از مناطق جزیرة العرب به ویژه [[صحرای نجد]] در دوره پیش از اسلام، به عنوان زیستگاه بنی‌تمیم یاد شده است.<ref>بلادالعرب، ص87، 132، 278، 286، 315-316؛ قبیلة تمیم فی الجاهلیة و الاسلام، ج1، ص124-125؛ قبیلة تمیم عبر العصور، ص53.</ref>
 
حیره در [[عراق]] و [[بحرین]] کهن نیز از دیگر سکونت‌گاه‌های تیره‌هایی از تمیم بودند. <ref>البحرین فی صدر الاسلام، ص156-157.</ref>
 
سرسلسله این خاندان و برخی از نسلش که تولیت [[کعبه]] را بر عهده داشتند، در [[مکه]] ساکن بودند. اما زمان دقیق مهاجرتشان به [[نجد]] دانسته نیست.
 
به گزارش [[ابن‌زبیر]]، 150 سال پیش از ظهور اسلام، عرب‌های ساکن مکه، تمیم را به سبب غارت و بی‌حرمتی به کعبه، از زمین تهامه راندند. [[فرزدق]] در ابیاتی به این موضوع اشاره کرده است.<ref>الاغانی، ج9، ص224-225.</ref>
 
در سده‌های دوم و سوم ق. بسیاری از بنی‌تمیم به مصر مهاجرت کردند.<ref>قبیلة تمیم عبر العصور، ص114.</ref> در همین دوران، یکی از تمیمیان به نام ابراهیم بن اغلب، با فتح صِقِلیه (سیسیل) و تاسیس سلسله مستقل اغلبیان، بر دامنه و گستره قدرت تمیمیان افزود. بعدها پس از سقوط [[سلسله اغلبیان]]، گروه‌هایی از بنی‌تمیم همچنان در [[سیسیل]] باقی ماندند و بسیاری از آن‌ها نیز به‌ [[اندلس]] کوچیدند.<ref>قبیلة تمیم عبر العصور، ص117-118.</ref>
 
===در دوران معاصر===
 
در دوران معاصر، از میان بنی‌تمیم ساکن در نجد خاندان‌هایی برخاستند که بر تحولات جزیرة العرب اثر نهادند. خاندان [[محمد بن عبدالوهاب]]، بنیان‌گذار [[فرقه وهابیت]] و [[آل ثانی]] به عنوان حاکمان [[قطر]]، از آن جمله هستند.<ref>قبیلة تمیم عبر العصور، ص122به بعد‍، 132-134.</ref>
 
خاندان آل ثانی از اواخر سده یازدهم ق./هفدهم م. از نجد به ‌این منطقه آمدند.<ref>قبیلة تمیم عبر العصور، ص132؛ موسوعة عشائر العراق، ج3، ص252.</ref>
 
===در عراق===
 
در عراق نیز بنی‌تمیم که بیشتر از [[بنی‌سعد]]، جز [[بنی‌نهشل]] و [[بنی‌یربوع]] و [[بنی‌مازن]]، هستند، به خاندان‌ها و شاخه‌های فراوان تقسیم شده‌اند.<ref>موسوعة عشائر العراق، ج3، ص252.</ref>
 
از آغاز تاسیس [[کوفه]] و [[بصره]]، تمیمی‌ها از نخستین ساکنان این دو شهر بودند؛ اما در ساختار قبیله‌ای کوفه، در مقایسه با بصره، چندان قدرت و نفوذ نداشتند. بصره شامل پنج گروه از قبایل گوناگون بود که به آن‌ها «اخماس» گفته می‌شد و تمیم یکی از آن‌ها بود.<ref>التنظیمات الاجتماعیة و الاقتصادیة فی البصره، ص54-55.</ref>
 
با اقامت قبیله‌های رقیب در شهرهایی چون کوفه و بصره،‌ اندک‌اندک تعصبات شهری جای تعصبات قبیله‌ای را گرفت و از همین‌رو، گاه به جای تمیم، از تمیم بصره و تمیم کوفه سخن به میان می‌آمد؛ چنان‌که [[احنف بن قیس]]، بزرگ تمیمیان بصره، در رویداد نبرد میان اَزْد و تمیم در بصره به صراحت گفت که در نظر او اَزْد بصره از تمیم کوفه و اَزْد کوفه از تمیم شام والاتر است.<ref>البیان و التبیین، ج2، ص92؛ زهر الآداب، ج3، ص699.</ref>
 
در مجموع، 34 شاخه از تمیمی‌های عراق را که برخی به دسته‌های کوچک‌تر تقسیم می‌شوند، برشمرده‌اند.<ref>قبیلة تمیم عبر العصور، ص126-128.</ref>
 
طایفه المصالحه و الظوالم که هر کدام به عشیره‌ها و دسته‌هایی تقسیم می‌شوند، از بزرگ‌ترین طوایف تمیم عراق هستند.<ref>قبیلة تمیم عبر العصور، ص129.</ref>
 
تمیمی‌های عراق بیشتر ساکن استان‌های بصره، سماوه و دیالی هستند.<ref>الاعلام، ج1، ص331؛ معجم قبائل العرب، ج5، ص27.</ref>
 
====در عراق معاصر====
 
در عراق معاصر، پراکندگی تمیمی‌ها بسیار گسترده گشته و با کم‌رنگ شدن پیوندهای قبیله‌ای، شناسایی آن‌ها دشوار است. شاخه‌هایی از آنان هنوز به صورت عشایری به ویژه در استان بصره زندگی می‌کنند.<ref>قبیلة تمیم عبر العصور، ص126؛ عشائر العراق، ج3، ص252.</ref>
 
عشایر تمیم به تدریج در عراق به تشیع گرویده‌اند.<ref>لله و للحقیقه، ص646.</ref>
 
===در ایران===
 
در [[ایران]] بر پایه نشانه‌هایی از سده‌های نخست ق. برخی تیره‌های تمیم در [[خوزستان]] و [[خراسان]] اقامت داشته‌اند‌.<ref>الکامل، ج9، ص103-104.</ref> اکنون نیز بنی‌تمیم یکی از قبایل بزرگ ساکن خوزستان است و از آن شاخه و عشیره‌های بسیار منشعب شده‌اند.<ref>قبایل و عشایر عرب خوزستان، ص38-39.</ref>
 
===پراکندگی در عصر حاضر===
 
امروز افراد وابسته به بنی‌تمیم در مناطق گوناگون جهان از ایران تا شمال [[افریقا]] پراکنده‌اند؛ اما به صورت طوایف شناخته شده بیشتر در استان نجد و [[جبل شمر|جبل شَمَّر]] [[عربستان سعودی]] سکونت دارند.<ref>قبیلة تمیم عبر العصور، ص122، 132، 136.</ref> بیشتر خاندان‌ها و طوایف بنی‌تمیم در عربستان، خود را متعلق به سه بطنِ حنظلة بن مالک بن زید مناة بن تمیم، سعد بن زید مناة، و عمرو بن تمیم می‌دانند.<ref>قبیلة تمیم عبر العصور، ص122؛ انساب الاشراف، ج12، ص363.</ref>
 
==جایگاه سیاسی اجتماعی تمیم==
بنی‌تمیم دارای جایگاه سیاسی اجتماعی مهمی بودند.
 
===منصب‌ها===
 
ابن‌حبیب، بنی‌تمیم را از پیشوایان عرب در [[موسم حج]] و داوران عرب در همایش سالانه عرب در [[عکاظ]] دانسته است.<ref>المحبر، ص182.</ref>
 
قضاوت میان برخی خاندان‌ها چون بنی‌حنظله، بنی‌عمرو بن تمیم، بنومازن و ثعلبة بن یربوع موروثی بود.<ref>النقایص، جریر و فرزدق، ج1، ص437-438.</ref>
 
===برخورداری از حمایت قریش===
 
با توجه به مشترک بودن جد بنی‌تمیم و قریش که عنوان بنی‌خندف، همسر الیاس بن نزار، بر همه آن‌ها صدق می‌کرد، <ref>التنبیه و الاشراف، ص175؛ السیرة النبویه، ج‏1، ص75؛ تاریخ طبری، ج‏4، ص497.</ref>  به این نسب افتخار می‌ورزیدند<ref>الانساب، ج‏1، ص52.</ref> و از حمایت قریش نیز برخوردار بودند؛ چنان‌که در [[یوم القصیبه|یوم القُصَیبه]] برخی قریش به حمایت از تیره بنی‌سعد بن تمیم در برابر غارت بدویان برخاستند.<ref>المنمق، ص354.</ref>
 
از رهگذر همین نسب، آن‌ها که از پست‌ترین طبقات خندف بودند، از خوانی که میان قبایل بنی‌خندف برای فقیرانشان گسترده می‌شد، بهره می‌بردند. به روایتی در رخداد [[یوم جبله]] (571م.) <ref>المنتظم، ج‏2، ص259؛ المفصل، ج10، ص52.</ref> آن‌گاه که با تخلف قیس از پذیرایی تمیمیان روبه‌رو شدند، به پیکار برخاستند.<ref>الکامل، ج‏1، ص586.</ref>
 
===هم‌معاهده با قریش===
 
تمیمیان ساکن در مسیر راه‌های تجاری جزیرة العرب، در برابر دریافت مال، پاسداری از کاروان‌های تجاری قریش را در قلمرو سکونت خود به دست گرفتند و در معاهده «ایلاف» قریش درون شدند. قریش نیز بر حفظ رابطه نیکو با بنی‌تمیم می‌کوشید.<ref>قبایل بنی‌تمیم و دورهم فی التاریخ العربی، ص94-98.</ref>
 
===غارت کاروان‌ها===
 
غارت‌هایی نیز از آن‌ها گزارش شده است. در [[یوم الصفقه|یوم الصَفَقه]] حاکم دست نشانده کسرای ایران، سران تمیم را به سزای غارت کاروان تجاری ایران به قتل رساند.<ref>انساب الاشراف، ج‏12، ص242؛ الکامل، ج‏1، ص621.</ref>
 
این ویژگی تمیم را می‌توان در رویداد [[عام الغدر]] نیز یافت. 150 سال پیش از [[بعثت پیامبر اسلام]]، دو تن از بنی‌یربوع که به [[حج]] می‌رفتند، به غارت و قتل فرستاده یکی از پادشاهان حمیری که پرده‌ای را برای هدیه به [[کعبه]] فرستاده بود، کنار انصاب حرم دست زدند. پس از بازگو کردن این رویداد برای دیگران در [[ایام منا]] که بر پایه [[رسم جاهلی]]، قبایل عرب مفاخرشان را بازگو می‌کردند، مردم عرب بر یربوع، قبیله آن‌ها، شوریدند و اموالشان را غارت کردند. به این مناسبت، این سال «غدر» نام گرفت و پس از تاریخ وفات [[کعب بن لوی]]، به عنوان [[مبدا تاریخ عرب]] تا پیش از [[عام الفیل]] خوانده شد.<ref>المحبر، ص7؛ الآثار الباقیه، ص40.</ref>
 
===کارگزاران پیامبر===
 
[[پیامبر(ص)]] از میان بنی‌تمیم کارگزارانی را برگزید. او ولایت [[منذر بن ساوی دارمی|منذر بن ساوی بن عبدالله دارمی]] بر [[بحرین]] را پس از اسلام آوردنش تثبیت نمود.<ref>الطبقات، ج1، ص263.</ref>
 
[[یعلی بن امیه تمیمی]] را بر [[یمن]] گماشت و [[مالک بن نویره]] را کارگزار صدقات بنی‌حنظله و [[زبرقان بن بدر]] را همراه [[قیس بن عاصم]]، عامل ناحیه‌ای از بنی‌سعد کرد و [[عیینة بن حصن فزاری]] را به عنوان کارگزار صدقات تمیم گماشت.<ref>الادارة فی عصر الرسول، ص100، 252-254.</ref>
 
بر پایه گزارشی، پیامبر(ص) سه یا هفت تن را برای گردآوری صدقات تمیم تعیین فرمود.<ref>تاریخ طبری، ج3، ص267-268.</ref>
 
[[حنظلة بن ربیع تمیمی]] نیز<ref>الطبقات، ج6، ص123.</ref> از نویسندگان رسول خدا بود. وی مکاتبات رسول خدا(ص) با سران سرزمین‌ها را می‌نوشت.<ref>التنبیه و الاشراف، ص246؛ الانساب، ج1، ص254؛ البدایة و النهایه، ج5، ص342.</ref> او در روزگار [[ابوبکر]] نیز مقام نویسندگی داشت.<ref>تاریخ طبری، ج6، ص179.</ref>
 
===نقش بنی‌تمیم در فتوحات===
 
بنی‌تمیم در فتوحات هم نقش داشتند. سهم آن‌ها در [[نبرد قادسیه]]، به ویژه در [[لیلة القادسیه]] که دو لشکر تا صبح با یکدیگر می‌جنگیدند، چشمگیر بود.<ref>تاریخ طبری، ج3، ص563، 576-578؛ صد و پنجاه صحابی ساختگی، ج2، ص99-114.</ref>
 
از شرکت آن‌ها در فتح اصطخر، از شهرهای فارس<ref>تاریخ الاسلام، ج3، ص326؛ تاریخ طبری، ج2، ص170.</ref> و خراسان<ref>فتوح البلدان، ص390-394.</ref> یاد شده است.
 
بیشتر گزارش‌ها درباره نقش تمیم در رویداد رده و فتوحات، از [[سیف بن عمر تمیمی]] نقل گشته که جنبه حماسه‌سرایی دارد و آمیخته با افسانه‌سرایی و فضیلت‌تراشی برای قبیله خویش است. این احتمال درباره برخی دیگر از افتخارات و فضیلت‌های این قبیله نیز وجود دارد.<ref>صد و پنجاه صحابی ساختگی، ج2، ص99-114.</ref>
 
===نقش تمیمیان در نبرد جمل، صفین و نهروان===
 
یعلی بن امیه تمیمی‌ کارگزار [[خلیفه دوم]] در [[صنعا]] بود<ref>تاریخ یعقوبی، ج‏2، ص157.</ref> و تا پایان عصر [[عثمان]] نیز به کار خود ادامه داد<ref>تاریخ طبری، ج4، ص251-252.</ref> و پس از قتل این خلیفه به سپاه جمل پیوست و بخشی از هزینه رورویایی با [[امام علی(ع)]] را تامین کرد و در [[نبرد جمل]] کشته شد.<ref>الاستیعاب، ج4، ص1586-1587.</ref> وی نخستین کسی بود که تاریخ هجری را در یمن بنا نهاد.<ref>تاریخ طبری، ج2، ص390؛ سبل الهدی، ج12، ص37.</ref>
 
در نبرد جمل (36ق.)  بسیاری از تیره بنی‌حنظله به تحریک [[طلحه]] و [[زبیر]] به سپاه [[عایشه]] پیوستند؛ اما بنی‌یربوع همگی بر طاعت علی(ع) وفادار ماندند.<ref>الفتوح، ج2، ص488؛ شرح نهج البلاغه، ج9، ص320.</ref> در این نبرد، بخش بزرگ‌تر تمیم کوفه با رای احنف بن قیس که بزرگ تمیم بصره بود، پس از رایزنی با امام علی(ع) از نبرد کناره‌گیری کردند.<ref>الجمل، ص158، 207-208، 224.</ref>
 
برخی تمیمی‌ها نیز با سروری [[جاریة بن قدامه]] که در شمار یاران امام علی(ع) بود، در نبرد جمل و [[نبرد صفین|صفین]] و سرکوبی [[بسر بن ارطاه]] در [[حجاز]] و یمن حضور داشتند.<ref>وقعة صفین، ص205؛ انساب الاشراف، ج12، ص377.</ref>
 
برخی تمیمیان به رغم همراهی با امام علی در [[صفین]]، پس از پایان این نبرد در شمار [[خوارج]] درآمدند و برخی از آن‌ها بعدها از سرکردگان فرقه‌های خوارج چون [[اباضیه]] و [[ازارقه]] شدند.<ref>قبیلة تمیم عبر العصور، ص109-112.</ref>
 
پس از [[نبرد نهروان]]، برخی از بنی‌حنظله از فرمان امام علی(ع) بیرون رفتند و رهبری گروهی از خوارج را به دست گرفتند. از این گروه، می‌توان از [[حرقوص بن زهیر|حْرقوص بن زُهیر]]، [[مسعر بن فدکی]]، <ref>خوارج تندیس فتنه، ص138-111.</ref>  [[عروة بن ادیه|عُروة بن اُدَیه]] و [[شبث بن ربعی|شَبَث بن رِبْعی]] نام برد.<ref>جمهرة النسب، ص217، 225-226؛ جمهرة انساب العرب، ص223، 225.</ref>
 
===کارگزاران امام علی===
 
از میان بنی‌تمیم کسانی چون [[معقل بن قیس ریاحی]]<ref>تاریخ خلیفه، ص121.</ref> و [[خلید بن قرّه یربوعی]]<ref>تاریخ طبری، ج5، ص93؛ الکامل، ج3، ص351.</ref> از کارگزاران علی(ع) به ترتیب صاحب شرطه و حکمران امام در خراسان<ref>تاریخ طبری، ج4، ص558.</ref> بودند.
 
پس از شهادت امام، معقل بن قیس ریاحی و [[جاریة بن قدامه سعدی]] در گرفتن بیعت از مردم برای [[امام حسن(ع)]] نقش داشتند.<ref>انساب الاشراف، ج3، ص35-33.</ref> [[اصبغ بن نباته حنظلی]]<ref>رجال الطوسی، ج1، ص69.</ref> هم از یاران ویژه امام علی(ع) و راوی حدیث او بود.<ref>رجال الطوسی، ص57.</ref>
 
===در قیام عاشورا===
 
[[احنف بن قیس سعدی]]<ref>الاخبار الطوال، ص231.</ref> و [[مسعود بن عمرو]] دو تن از سران تمیمی بصره، نامه‌های [[امام حسین(ع)]]<ref>الفتوح، ج5، ص37.</ref> را در قیام عاشورا به سال 60 ق. با مضمون بیان حقانیت اهل بیت: و دعوت از سران بصره برای حمایت و پشتیبانی از حرکت ایشان<ref>مقتل الحسین، ص48-49.</ref> دریافت کردند.
 
احنف که سیاست‌های اهل بیت از جمله دوری از نیرنگ و حیله و بی‌تمایلی به ثروت را نمی‌پسندید، از حمایت امام و پاسخ به نامه‌ وی خودداری کرد.<ref>عیون الاخبار، ج1، ص311.</ref> اما مسعود بن عمرو در واکنش به نامه امام، نه تنها به حمایت از اهل بیت: و سرزنش احنف بن قیس و دیگر سران بصره پرداخت<ref>نفس المهموم، ص81-82.</ref> بلکه طوایف بنی‌حنظله و بنی‌سعد تمیم<ref>جلاء العیون، ص609-610.</ref> و بنی‌عامر را برای مشورت و پاسخ‌گویی و حمایت از امام گرد آورد و حمایت آن‌ها را به امام اعلام کرد.<ref>اللهوف، ص26؛ بحار الانوار، ج‏44، ص337.</ref>
 
در روز عاشورا برخی تمیمیان میان سپاهیان [[عمر سعد]] حضور یافتند و کسانی چون [[زرعة بن شریک]]، <ref>تاریخ طبری، ج5، ص453؛ البدء و التاریخ، ج6، ص11.</ref>  [[عمر طهوی]]، <ref>البدایة و النهایه، ج8، ص170-171.</ref>  [[جویریة بن بدر]]<ref>تاریخ طبری، ج5، ص393.</ref> و [[حصین تمیمی]]<ref>تاریخ طبری، ج4، ص499.</ref> در شهادت امام حسین(ع) مشارکت داشتند.
 
در برابر، [[حرّ بن یزید ریاحی]]<ref>تاریخ طبری، ج5، ص422، 430، 453، 468.</ref> و شماری دیگر از بنی‌تمیم در زمره یاران امام حسین(ع) و از [[شهدای کربلا]] بودند. [[شعبة بن حنظه]]، <ref>الفتوح، ج5، ص105-106؛ جلاء العیون، ص660.</ref>  [[ابوعمرو نهشلی]]، <ref>تاریخ طبری، ج5، ص105-106.</ref>  [[شبیب بن عبدالله نهشلی]]، <ref>رجال الطوسی، ص101.</ref>  و [[حجاج بن زید]]، سفیر امام حسین(ع) به بصره، از آن جمله هستند.<ref>انصار الحسین، ص82.</ref>
 
===در قیام مختار===
 
در قیام [[مختار بن ابی‌عبید ثقفی|مختار بن ابی‌عُبَید ثقفی]] (66ق.) گروه‌هایی از بنی‌تمیم کنار مختار و گروه‌هایی دیگر در برابر او در سپاه [[مصعب بن زبیر]] صف کشیدند.<ref>تاریخ طبری، ج6، ص39، 81، 95، 100.</ref>
 
===در دوره امویان===
 
نقش سیاسی ـ اجتماعی بنی‌تمیم را در دوره اموی می‌توان در سه محور دنبال کرد:
 
نزاع‌های قبیله‌ای شایع در این دوره، مشارکت در فتوحات اسلامی، کوشش در شکل‌گیری خلافت عباسی.
 
از آن‌جا که تمیمی‌ها با فرماندهی احنف بن قیس در فتوحات خراسان نقش گسترده داشتند<ref>الفتوح، ج2، ص337، 340.</ref> و این منطقه از لحاظ اداری تابع بصره بود، نزاع‌های سخت قبیله‌ای همچون بصره، نخست میان تمیم و ربیعه و‌ اندکی بعد، میان تمیم و ازد، از اواخر دوره [[معاویه]] تا پایان دوره اموی در مناطق خراسان ادامه داشت.
 
پس از مرگ [[یزید]] (64ق.) ، آتش ستیز میان تمیم و ازد در بصره چنان زبانه کشید که حکمران شهر، [[عبیدالله بن زیاد]] به ناچار از شهر گریخت و مسعود بن عمرو عتکی، بزرگ ازدیان، به دست تمیمی‌ها کشته شد. با هوشمندی احنف بن قیس و پرداخت مالی سنگین، این فتنه تا‌اندازه‌ای فرونشست.<ref>تاریخ طبری، ج5، ص520، 525-526.</ref>
 
[[زیاد بن ابیه]]، حکمران عراق در دوره معاویه، برای دفع خطر خوارج و با توجه به این که بسیاری از رهبران خوارج تمیمی بودند، بسیاری از جنگجویان این شهر را به خراسان منتقل کرد.<ref>التنظیمات الاجتماعیة و الاقتصادیة فی البصره، ص44، ص142.</ref>
 
در 64ق. [[عبدالله بن خازم]] با یاری تمیمی‌ها در نبرد با [[بکر بن وائل]] بر خراسان سلطه یافت.<ref>تاریخ طبری، ج5، ص550-551.</ref>
 
چند تن از سران خوارج مانند [[عبدالله بن اباض]]، رهبر فرقه اباضیه، و [[عبدالله بن صفار]]، رئیس [[صفریه]]، از بنومُقاعِس<ref>تاریخ طبری، ج5، ص567-569؛ جمهرة النسب، ص236.</ref> و [[برک بن عبدالله|بَرْک بن عبدالله]]، ضارب معاویه در شب نوزدهم [[رمضان]] سال 40ق. از بنی‌تمیم بودند.<ref>جمهرة النسب، ص236؛ انساب الاشراف، ج3، ص251.</ref>
 
===نقش بنی‌تمیم در حکومت عباسیان===
 
حضور بسیار گسترده بنی‌تمیم در خراسان، سبب شرکت مؤثر آن‌ها در دعوت عباسیان شد؛ چنان‌که پنج تن از نقیبان دوازده‌گانه [[عباسیان]] در خراسان از بنی‌تمیم بودند.<ref>تاریخ طبری، ج7، ص379-380.</ref>
 
در دوره نخست خلافت عباسی، بسیاری از بنی‌تمیم به مناصب مهم حکومتی دست یافتند؛ از جمله: [[خازم بن خزیمه]] حکمران ارمینیه و بصره، [[خزیمة بن خازم]] حکمران جزیره، [[حسان بن ابراهیم عنزی|حسان بن ابراهیم عَنْزی]] قاضی کرمان، [[سوار بن عبدالله]] قاضی رصافه، و [[ابوبکر محمد بن عمر سالم]] قاضی [[موصل]].<ref>قبیلة تمیم عبر العصور، ص119.</ref>
 
==وضعیت فرهنگی مذهبی تمیم==
 
با توجه به وسعت و پراکندگی مناطق سکونت قبیله تمیم و مجاورت با پیروان ادیان گوناگون در این مناطق، میان آن‌ها تنوع دینی وجود داشت.<ref>تاریخ یعقوبی، ج1، ص255.</ref>
 
===مذهب===
 
[[بت‌پرستی]] دین رایج میان آن‌ها بود و گواه آن، اسامی برخی تمیمی‌ها مانند [[عبدمناه]] و [[عبدالعزی]] است که از پرستش بت‌های مشهور شبه جزیره میان آن‌ها حکایت دارد.<ref>قبیلة تمیم عبر العصور، ص90-91.</ref>
 
پرستش رب النوع‌هایی مانند خورشید و ستاره‌ها<ref>المحبر، ص316؛ المفصل، ج8، ص119.</ref> نزد آنان دیده می‌شد و نیز [[دین زرتشت]] و [[مسیحیت]] با توجه به همجواری و مناسبات ایشان با ایران و قبایلی مانند تغلب، میان تمیم پیروانی داشت.<ref>قبیلة تمیم عبر العصور، ص92-93؛ المفصل، ج8، ص119.</ref>
 
برخی تیره‌های تمیمی متولی بتی به نام شمس بودند که آن را [[هند بن ابی‌هاله]] از همین تیره، در دوران پیامبر(ص) نابود کرد.<ref>المحبر، ص316؛ معجم البلدان، ج3، ص362.</ref>
 
===اسلام تمیمی‌ها===
 
با توجه به پراکندگی و دوری تمیمی‌ها از مکه، در سال‌های نخست بعثت رسول خدا، افرادی‌ اندک از این قبیله مسلمان شدند؛ اما پس از حاکمیت اسلام بر [[مدینه]] و [[مکه]]، بزرگان تمیم به فکر هم‌پیمانی با پیامبر(ص) افتادند.
 
وجود شمار‌ اندکی از تمیمی‌ها یا حُلَفای آنان مانند [[واقد بن عبدالله]] و [[خباب بن ارت|خَبّاب بن اَرَت]] که در هجرت به یثرب<ref>المحبر، ص73؛ البدء و التاریخ، ج4، ص146.</ref> و نبردهای [[نبرد بدر|بدر]] و [[نبرد احد|احد]]<ref>الطبقات، ج3، ص122؛ البدایة و النهایه، ج3، ص249.</ref> شرکت داشتند.
 
اسماء دختر سلامه دارمی، زینب دختر حارث بن خالد و دو خواهرش عایشه و فاطمه، و امّ‌حبیب دختر سعید بن یربوع<ref>قبیلة تمیم عبر العصور، ص97.</ref> را در ردیف مسلمانانِ نخست، باید حاصل کوشش‌های فردی و بی‌ارتباط با گرایش گروهی بنی‌تمیم دانست؛ چنان‌که میان [[مشرکان]] هم افرادی وابسته به بنی‌تمیم یافت می‌شدند.
 
واقد بن عبدالله پیش از [[فتح مکه]] (8ق.)  مسلمان شد و در سریه «[[سریه نخله|نخله]]» فردی را در ماه حرام به قتل رساند و آیه 217 [[سوره بقره]] در شانش نازل شد.<ref>اسباب النزول، ص71.</ref> آیه 52 [[سوره انعام]] نیز در شان فردی از بنی‌تمیم نازل گشت.<ref>اسباب النزول، ص220.</ref>
 
در فتح مکه نیز برخی تمیمیان حضور داشتند.<ref>اسد الغابه، ج1، ص128؛ الاعلام، ج2، ص5؛ البدایة و النهایه، ج4، ص309.</ref>
 
===اسلام آوردن اکثر بنی‌تمیم در سال نهم===
 
مسلمان شدن بیشتر بنی‌تمیم در سال نهم ([[سنة الوفود]]) صورت پذیرفت.
 
وفد تمیم از نخستین وفدهایی بود که در این سال با حضور در مدینه با پیامبر بیعت کردند. در این هیات بسیاری از بزرگان و مشاهیر بنی‌تمیم مانند [[قیس بن عاصم منقری|قیس بن عاصمِ منقری]]، [[اقرع بن حابس]]، <ref>الطبقات، ج2، ص153-156؛ الاصابه، ج2، ص454؛ تاریخ خلیفه، ص45.</ref>  [[عطارد بن حاجب|عطارد بن حاجب بن زراره]]، و زبرقان بن بدر حضور داشتند.<ref>تاریخ طبری، ج3، ص115.</ref>
 
نزول آیه چهارم [[سوره حجرات]] را در هنگامی دانسته‌اند که هیئت اعزامی‌ آنان به سبب خوی خشن بیابانی و ناآشنایی با آداب زندگی اجتماعی، از پشت خانه پیامبر(ص) او را با آواز بلند صدا کردند. این آیه چنین رفتاری را کار نابخردان می‌داند.<ref>الطبقات، ج1، ص293-294؛ انساب الاشراف، ج12، ص21-22.</ref>
 
از اسلام آوردن بسیاری از بنی‌تمیم پس از رحلت رسول خدا دیری نمی‌گذشت. بدین‌روی، برخی از آن‌ها از دادن صدقات به کارگزاران خلیفه خودداری کردند.<ref>الرده، ص68؛ ایام العرب، ج2، ص143.</ref>
 
مالک بن نویره از بنی‌یربوع بن حنظله، از دادن صدقه تیره خود به ابوبکر خودداری نمود<ref>الرده، ص103-104.</ref> که پیامد آن، کشته شدنش به دست [[خالد بن ولید]] بود. خالد همان روز با همسر مالک هم‌بستر شد.<ref>تاریخ طبری، ج3، ص276-280.</ref> این کار مورد اعتراض عمر قرار گرفت و وی خواستار اجرای حد زنا بر خالد گشت.<ref>تاریخ طبری، ج‏3، ص278؛ البدایة و النهایه، ج‏6، ص322.</ref>
 
===ادعای پیامبری سجاح===
 
[[سجاح]] از بنی‌یربوع تمیم در دوران خلافت ابوبکر ادعای پیامبری کرد و پس از ازدواج با مُسَیلمه، دیگر پیامبر دروغین از بنی‌حنیفه، دسته‌هایی فراوان از بنی‌تمیم و برخی بزرگان آن مانند احنف بن قیس و حارثة بن بدر و شبث بن ربعی را نیز با خود همراه کرد و پس از کشته شدن مسیلمه به دست سپاه اسلام در [[نبرد یمامه]]، خانه‌نشین شد.<ref>الرده، ص48-49؛ تاریخ طبری، ج3، ص267-275.</ref>
 
===راویان احادیث امامان===
 
افراد بسیاری از تمیم میان راویان احادیث امامان و [[اهل‌بیت]] و مصنفان آثار آن‌ها هستند که زیربنای فرهنگ شیعه را به نسل‌های بعد سپردند؛ از جمله:
 
[[محمد بن تمیم نهشلی]] از اصحاب [[امام کاظم(ع)]]، <ref>رجال النجاشی، ص365؛ رجال ابن‌داود، ص166.</ref>  [[هیثم بن عروه کوفی]] از اصحاب [[امام صادق(ع)]]، <ref>رجال النجاشی، ص437.</ref>  [[غیاث بن ابراهیم]] از اصحاب امام صادق و امام کاظم(ع)، <ref>رجال النجاشی، ص305.</ref>  [[دارم بن قبیصه دارمی]]<ref>رجال النجاشی، ص162.</ref> و [[عمرو بن مسلم]] و [[ابونجران]] از یاران امام کاظم(ع) و پسرش [[عبدالرحمن بن ابی‌نجران]] از اصحاب [[امام رضا(ع)]].  <ref>رجال النجاشی، ص235.</ref>
 
===شاعران و سخنوران===
 
بنی‌تمیم شاعران و سخنورانی سرآمد داشت<ref>راه‌های نفوذ فارسی، ص113-117.</ref> از جمله شاعران عصر جاهلی<ref>الاغانی، ج8، ص443.</ref> مانند اوس بن حجر، اسود بن یعْفُر دارمی ندیم نعمان بن منذر، عَدِی بن زید عبادی، <ref>الشعر و الشعراء، ج1، ص9، 165.</ref>  عَمرو بن اَهْتَم تمیمی.<ref>تاریخ یعقوبی، ج1، ص266.</ref>
 
و از شاعران دوره اسلامی، جریر بن عطیة بن حذیفه (خطفی)<ref>وفیات الاعیان، ج1، ص321.</ref> که گرایش ضد شیعی او از مدح خلفای اموی پیدا است، <ref>شرح دیوان جریر، ص7-8.</ref>  هَمّام بن غالب بن صعصعه مشهور به [[فرزدق]]، [[روبة بن عجّاج|روبَة بن عَجّاج]] (م. 145ق)، [[ابوالفوارس]] سعد بن محمد بن سعد مشهور به حَیصَ بَیص، و [[خداش بن بشر]] مشهور به بَعِیث<ref>انساب الاشراف، ج12، ص115؛ قبیلة تمیم عبر العصور، ص67-676، 678-687، 690-692، 726-728.</ref>
 
===دانشوران علوم مختلف===
 
از بنی‌تمیم در فقه، تاریخ، قضا، حدیث، صرف و نحو، عرفان، خطابه، کلام و تفسیر نیز دانشورانی ظهور کرده‌اند. از آن جمله می‌توان به این کسان اشاره کرد: اکثم بن صیفی بن ریاح اسیدی که پیش از اسلام هم به [[زیارت خانه خدا]] می‌رفت و به فضیلت خاندان [[عبدالمطلب]] اعتراف داشت.<ref>تاریخ یعقوبی، ج2، ص12.</ref>
 
ابواسحق ابراهیم بن ادهم بن منصور بن زید بلخی، از عرفا و زهاد نیمه اول سده دوم ق. که در حدود سال 100ق. یا80ق. در خانواده‏ای توانگر از قبیله بنی‌تمیم زاده شد. پدر او را از ملوک خراسان دانسته‌‏اند. درباره گسستن وی از زندگی پرتجمل و روی‌آوردن به سیر و سلوک عرفانی، گزارش‌های گوناگون آورده‌‏اند.<ref>فتوحات شاهی، ج‏1، ص، 416.</ref>
 
[[هذلول بن کعب عنبری]] نیز در جود و سخا با [[حاتم طایی]] مقایسه می‌شد.<ref>نشوة الطرب، ص419؛ جمهرة انساب العرب، ص208-209.</ref>
 
بنی‌تمیم میان قبایل عرب در تلفظ برخی واژه‌ها گویشی یگانه داشت و به جای ضمیر «ک» مخاطب از «ش» استفاده می‌کرد.<ref>جمهرة اللغه، ج1، ص42، 369؛ راه‌های نفوذ فارسی، ص117.</ref>
 
برخی خاندان‌های نام‌بردار بنی‌تمیم همچون خاندان [[بنی‌عصرون]] و [[خاندان قلانسی]]، منشا خدمات علمی و دیوانی بسیار شدند.<ref>قبیلة تمیم عبر العصور، ص119، 135، 305-306، 309، 342، 403-448، 420-422.</ref>
 
از فرزندان اُسَید بن عمرو<ref>جمهرة انساب العرب، ص207.</ref> کسانی شهرت یافتند، همچون اوس بن حجر شاعر مشهور و اکثم بن صیفی که از حکیمان عرب در دوره پیش از اسلام شمرده شده است.<ref>نشوة الطرب، ص424.</ref>
 
اقرع بن حابس دارای مقام داوری<ref>النقایص، جریر و فرزدق، ج1، ص437-438.</ref> و فرزدق، شاعر مشهور، از شاخه بنومجاشع بن دارم، از جمله آن‌ها به شمار می‌روند.<ref>انساب الاشراف، ج12، ص57 به بعد؛ النسب، ص234؛ جمهرة انساب العرب، ص230.</ref>
 
یونس بن حبیب ضبّی، پیشوای نحویان بصره و از مراجع ادیبان و نحویان و استادِ سیبویه و کسائی و فرّاء، [[فضیل بن عیاض]] یربوعی عارف مشهور (م. 137ق.)،
 
[[زبان بن علاء مازنی|زَبّان بن علاء بن عمار مازنی]] از قرّای هفت‌گانه و نحوی برجسته (م. 154ق.).
 
نصر بن مزاحم مِنقری تمیمی کوفی ادیب و اخباری و تاریخ‌نگار شیعی (م. 212ق.).
 
[[خلیفة بن خیاط]] محدّث و اخباری و نسب‌شناس.
 
یحیی بن اکثم بن محمد تمیمی مروزی (م. 242ق.).
 
قاضی القضاة دستگاه خلافت مامون، احمد بن فرات بن خالد ضبّی رازی (م. 258ق.).
 
از محدّثان و حافظان، [[احمد بن موسی تمیمی]] (م. 324ق.)  دانشور قرائت که [[القراءات السبع]] او کتابی پر اهمیت است.
 
[[ابن‌حبان بستی|ابن‌حِبّان بُستی]] (م. 354ق.).
 
محدّث، نعمان بن محمد (م. 363ق.)  معروف به [[قاضی نعمان]] فقیه مذهب اسماعیلی.
 
و [[عبدالکریم سمعانی]] (م. 562ق.)  مشهور به محدّث مشرق صاحب [[الانساب]] از دیگر نام‌آوران تمیمی به شمار می‌روند.
 
==ƒحج‌گزاری بنی‌تمیم==
 
بنی‌تمیم را از پیشوایان عرب در موسم حج دانسته‌اند.<ref>المحبر، ص182.</ref>
 
===در اختیار داشتن مناصب حج===
 
در دوران جاهلی، گروهی از فرزندان [[کعب بن سعد]] برخی مناصب حج را تا هنگام ظهور اسلام در اختیار گرفتند. بعدها این از مفاخر بنی‌تمیم به شمار آمد.<ref>جمهرة النسب، ص239.</ref>
 
امر [[اجازه]] (جلوداری حاجیان در کوچ به سوی [[عرفات]] و [[منا]] و [[رمی جمرات]])<ref>تاریخ طبری، ج‏2، ص257.</ref>  نخست در دست خاندان صوفه از بنی‌تمیم بود و سپس در دست خاندان‌هایی دیگر از بنی‌تمیم مانند [[بنی‌عطارد بن عوف]] و [[آل کرب]] قرار گرفت.<ref>تاریخ یعقوبی، ج1، ص256-257؛ انساب الاشراف، ج12، ص8، 362؛ جمهرة انساب العرب، ص219.</ref>
 
پس از او خاندان سعد بن زید مناة بن تمیم این مقام را به ارث بردند. آن گاه این مقام به خاندان صفوان بن حارث بن شحنة بن عطارد تمیمی رسید.<ref>انساب الاشراف، ج12، ص8؛ البدایة و النهایه، ج2، ص206.</ref>


===متولیان کعبه===
===متولیان کعبه===
 
برخی منابع [[اضبط بن قریع تمیمی]] را از متولیان کعبه برشمرده‌اند.<ref>المحبر، ص182؛ شفاء الغرام، ج، 2، ص36.</ref> آورده‌اند که او پس از [[بنی‌جمان بن سعد تمیمی]]،<ref>اخبار مکه، ج5، ص152؛ شفاء الغرام، ج2، ص36.</ref> تولیت خانه خدا را بر عهده گرفت و سپس این مقام به تیره‌ای دیگر از بنی‌تمیم یعنی بنی‌حنظلة بن دارم رسید.<ref>اخبار مکه، ج5، ص152؛ شفاء الغرام، ج2، ص36.</ref>  اسید بن عمرو بن تمیم نیز پس از پدرش تولیت را بر عهده داشت که زمان آن مشخص نیست.<ref>شفاء الغرام، ج2، ص36.</ref>  
برخی منابع [[اضبط بن قریع تمیمی]] را از متولیان کعبه برشمرده‌اند.<ref>المحبر، ص182؛ شفاء الغرام، ج، 2، ص36.</ref> آورده‌اند که او پس از [[بنی‌جمان بن سعد تمیمی]]، <ref>اخبار مکه، ج5، ص152؛ شفاء الغرام، ج2، ص36.</ref> تولیت خانه خدا را بر عهده گرفت و پس از او این مقام به تیره‌ای دیگر از بنی‌تمیم یعنی بنی‌حنظلة بن دارم رسید.<ref>اخبار مکه، ج5، ص152؛ شفاء الغرام، ج2، ص36.</ref>
 
[[بلاذری]] نیز گفته است که او موسم و افاضه (دستور کوچ حاجیان از عرفات برای وقوف در [[مشعرالحرام]])<ref>جامع البیان، ج2، ص398-400.</ref>  را سرپرستی می‌کرده است.<ref>انساب الاشراف، ج12، ص363.</ref>
 
اسید بن عمرو بن تمیم نیز پس از پدرش تولیت را بر عهده داشت که زمان آن دانسته نیست.<ref>شفاء الغرام، ج2، ص36.</ref>
 
تیره بنی‌سعد بن زید مناة را نیز از متولیان خانه خدا دانسته‌اند.<ref>اخبار مکه، ج5، ص152؛ شفاء الغرام، ج2، ص39.</ref>


===تلبیه‌ ویژه===
===تلبیه‌ ویژه===
 
بنی‌تمیم در [[مناسک حج]]، تلبیه‌ای ویژه به صورت «لبَّیک اللهم لبَّیک، لبَّیک لبَّیک عن تمیم، قد تراها قد اخلقت ثیابها و اثواب من وراءها و اخلصت لربها دعاءها»<ref>تاریخ یعقوبی، ج1، ص255.</ref> داشت.{{یادداشت|بارخدایا! ندای تو را از سوی بنی‌تمیم پاسخ می‌دهیم که لباس‌هایش را فرسوده کرده و دعایش را برای پروردگارش خالص نموده است.}}
بنی‌تمیم در [[مناسک حج]]، تلبیه‌ای ویژه به این صورت داشتند: «لبَّیک اللهم لبَّیک، لبَّیک لبَّیک عن تمیم، قد تراها قد اخلقت ثیابها و اثواب من وراءها و اخلصت لربها دعاءها»<ref>تاریخ یعقوبی، ج1، ص255.</ref>  
 
«بارخدایا! ندای تو را از سوی بنی‌تمیم پاسخ می‌دهیم که لباس‌هایش را فرسوده کرده و دعایش را برای پروردگارش خالص نموده است.»
 
دو‌گونه دیگر نیز از [[تلبیه]] ویژه بنی‌تمیم گزارش شده است.<ref>قبائل بنی‌تمیم و دورهم فی التاریخ العربی، ص103.</ref>


===آیین حمس===
===آیین حمس===
 
{{اصلی|حمس}}
برخی تیره‌های بنی‌تمیم در مناسک حج به [[آیین حمس|آیین حُمس]] پایبند بودند<ref>قبائل بنی‌تمیم و دورهم فی التاریخ العربی، ص105-107.</ref> و در حج خود، تنها در لباس‏‌های نو یا لباس مردم مکه به [[طواف]] می‌‏پرداختند و خوش نداشتند که طواف را با لباس‌‏هایی که معصیت در آن‌ها انجام گرفته، به جا آورند.
برخی تیره‌های بنی‌تمیم در مناسک حج به [[آیین حمس|آیین حُمس]] پایبند بودند<ref>قبائل بنی‌تمیم و دورهم فی التاریخ العربی، ص105-107.</ref> و در حج خود، تنها در لباس‏‌های نو یا لباس مردم مکه به [[طواف]] می‌‏پرداختند و خوش نداشتند که طواف را با لباس‌‏هایی که معصیت در آن‌ها انجام گرفته، به جا آورند.
اینان اگر لباس نو نداشتند، به صورت عریان طواف می‌‏کردند و اگر کسی با لباس‏‌های خود طواف می‏‌کرد، پس از طواف لباس‏‌ها را دور می‌انداخت و دیگر کسی از آن‌ها بهره نمی‌برد.<ref>شفاء الغرام، ج‏2، ص87-88.</ref>
اینان اگر لباس نو نداشتند، به صورت عریان طواف می‌‏کردند و اگر کسی با لباس‏‌های خود طواف می‏‌کرد، پس از طواف لباس‏‌ها را دور می‌انداخت و دیگر کسی از آن‌ها بهره نمی‌برد.<ref>شفاء الغرام، ج‏2، ص87-88.</ref>
==پیوند به بیرون==
[http://lib.eshia.ir/23019/1/3892 موسسه دائرة المعارف اسلامی، دانشنامه جهان اسلام، مقاله تمیم]


==پانویس==
==پانویس==
خط ۳۴۴: خط ۶۸:
{{منابع}}
{{منابع}}
{{دانشنامه
{{دانشنامه
  | آدرس = http://phz.hajj.ir/422/7857
  | آدرس = http://hzrc.ac.ir/post/7857
  | عنوان = بنی‌تمیم
  | عنوان = بنی‌تمیم
  | نویسنده = علی اصغر رجاء
  | نویسنده = علی اصغر رجاء
}}
}}


* '''الآثار الباقیه''': ابوریحان بیرونی (م. 440ق.)، تهران، میراث مکتوب، 1422ق.
* '''الآثار الباقیه''': ابوریحان بیرونی ( درگذشت 440 ق.)، تهران، میراث مکتوب، 1422ق.
* '''الاخبار الطوال''': ابن‌داود الدینوری (م. 282ق.)، به کوشش عبدالمنعم، قم، الرضی، 1412ق.
* '''الاخبار الطوال''': ابن‌داود الدینوری (درگذشت 282ق.)، به کوشش عبدالمنعم، قم، الرضی، 1412ق.
* '''اخبار مکه''': الفاکهی (م. 279ق.)، به کوشش ابن‌دهیش، بیروت، دار خضر، 1414ق.
* '''اخبار مکه''': الفاکهی (درگذشت 279ق.)، به کوشش ابن‌دهیش، بیروت، دار خضر، 1414ق.
* '''اسباب النزول''': الواحدی (م. 468ق.)، به کوشش کمال بسیونی، بیروت، دار الکتب العلمیه، 1411ق.
* '''اسباب النزول''': الواحدی (درگذشت 468ق.)، به کوشش کمال بسیونی، بیروت، دار الکتب العلمیه، 1411ق.
* '''الاستیعاب''': ابن‌عبدالبر (م. 463ق.)، به کوشش البجاوی، بیروت، دار الجیل، 1412ق.
* '''الاستیعاب''': ابن‌عبدالبر (درگذشت 463ق.)، به کوشش البجاوی، بیروت، دار الجیل، 1412ق.
* '''اسد الغابه''': ابن‌اثیر (م. 630ق.)، بیروت، دار الفکر، 1409ق.
* '''اسد الغابه''': ابن‌اثیر (درگذشت 630ق.)، بیروت، دار الفکر، 1409ق.
* '''الاشتقاق''': ابن‌درید (م. 321ق.)، به کوشش عبدالسلام، بیروت، دار الجیل، 1411ق.
* '''الاشتقاق''': ابن‌درید (درگذشت 321ق.)، به کوشش عبدالسلام، بیروت، دار الجیل، 1411ق.
* '''الاصابه''': ابن‌حجر العسقلانی (م. 852ق.)، به کوشش علی معوض و عادل عبدالموجود، بیروت، دار الکتب العلمیه، 1415ق.
* '''الاصابه''': ابن‌حجر العسقلانی (درگذشت 852ق.)، به کوشش علی معوض و عادل عبدالموجود، بیروت، دار الکتب العلمیه، 1415ق.
* '''الاصنام (تنکیس الاصنام)''': هشام بن محمد کلبی (م. 204ق.)، به کوشش احمد زکی، تهران، تابان، 1348ش.
* '''الاصنام (تنکیس الاصنام)''': هشام بن محمد کلبی (درگذشت 204ق.)، به کوشش احمد زکی، تهران، تابان، 1348ش.
* '''الاعلام''': الزرکلی (م. 1396ق.)، بیروت، دار العلم للملایین، 1997م.
* '''الاعلام''': الزرکلی (درگذشت 1396ق.)، بیروت، دار العلم للملایین، 1997م.
* '''الاغانی''': ابوالفرج الاصفهانی (م. 356ق.)، بیروت، دار احیاء التراث العربی، 1415ق.
* '''الاغانی''': ابوالفرج الاصفهانی (درگذشت 356ق.)، بیروت، دار احیاء التراث العربی، 1415ق.
* '''انساب الاشراف''': البلاذری (م. 279ق.)، به کوشش زکار و زرکلی، بیروت، دار الفکر، 1417ق.
* '''انساب الاشراف''': البلاذری (درگذشت 279ق.)، به کوشش زکار و زرکلی، بیروت، دار الفکر، 1417ق.
* '''الانساب''': عبدالکریم السمعانی (م. 562ق.)، به کوشش عبدالرحمن، حیدرآباد، دائرة ‏المعارف العثمانیه، 1382ق.
* '''الانساب''': عبدالکریم السمعانی (درگذشت 562ق.)، به کوشش عبدالرحمن، حیدرآباد، دائرة ‏المعارف العثمانیه، 1382ق.
* '''انصار الحسین''': محمد مهدی شمس الدین، دار الاسلامیه، 1401ق.
* '''انصار الحسین''': محمد مهدی شمس الدین، دار الاسلامیه، 1401ق.
* '''بحار الانوار''': المجلسی (م. 1110ق.)، بیروت، دار احیاء التراث العربی، 1403ق.
* '''بحار الانوار''': المجلسی (درگذشت 1110ق.)، بیروت، دار احیاء التراث العربی، 1403ق.
* '''البحرین فی صدر الاسلام''': عبدالرحمن عبدالکریم، بیروت، دار العربیه، 1421ق.
* '''البحرین فی صدر الاسلام''': عبدالرحمن عبدالکریم، بیروت، دار العربیه، 1421ق.
* '''البدء و التاریخ''': المطهر المقدسی (م. 355ق.)، بیروت، دار صادر، 1903م.
* '''البدء و التاریخ''': المطهر المقدسی (درگذشت 355ق.)، بیروت، دار صادر، 1903م.
* '''البدایة و النهایه''': ابن‌کثیر (م. 774ق.)، بیروت، مکتبة المعارف.
* '''البدایة و النهایه''': ابن‌کثیر (درگذشت 774ق.)، بیروت، مکتبة المعارف.
* '''بلاد العرب''': حسن بن عبدالله الاصفهانی، به کوشش حمد الجاسر و صالح العلی، ریاض، دار الیمامه.
* '''بلاد العرب''': حسن بن عبدالله الاصفهانی، به کوشش حمد الجاسر و صالح العلی، ریاض، دار الیمامه.
* '''البیان و التبیین''': الجاحظ (م. 255ق.)، بیروت، مکتبة الهلال، 1423ق.
* '''البیان و التبیین''': الجاحظ (درگذشت 255ق.)، بیروت، مکتبة الهلال، 1423ق.
* '''تاریخ الاسلام و وفیات المشاهیر''': الذهبی (م. 748ق.)، به کوشش عمر عبدالسلام، بیروت، دار الکتاب العربی، 1410ق.
* '''تاریخ الاسلام و وفیات المشاهیر''': الذهبی (درگذشت 748ق.)، به کوشش عمر عبدالسلام، بیروت، دار الکتاب العربی، 1410ق.
* '''تاریخ الیعقوبی''': احمد بن یعقوب (م. 292ق.)، بیروت، دار صادر، 1415ق.
* '''تاریخ الیعقوبی''': احمد بن یعقوب (درگذشت 292ق.)، بیروت، دار صادر، 1415ق.
* '''تاریخ خلیفه''': خلیفة بن خیاط (م. 240ق.)، به کوشش فواز، بیروت، دار الکتب العلمیه، 1415ق.
* '''تاریخ خلیفه''': خلیفة بن خیاط (درگذشت 240ق.)، به کوشش فواز، بیروت، دار الکتب العلمیه، 1415ق.
* '''تاریخ طبری (تاریخ الامم و الملوک)''': الطبری (م. 310ق.)، به کوشش محمد ابوالفضل، بیروت، دار احیاء التراث العربی.
* '''تاریخ طبری (تاریخ الامم و الملوک)''': الطبری (درگذشت 310ق.)، به کوشش محمد ابوالفضل، بیروت، دار احیاء التراث العربی.
* '''تجارب الامم''': ابوعلی مسکویه (م. 421ق.)، به کوشش امامی، تهران، سروش، 1379ش.
* '''تجارب الامم''': ابوعلی مسکویه (درگذشت 421ق.)، به کوشش امامی، تهران، سروش، 1379ش.
* '''التنبیه و الاشراف''': المسعودی (م. 345ق.)، بیروت، دار صعب.
* '''التنبیه و الاشراف''': المسعودی (درگذشت 345ق.)، بیروت، دار صعب.
* '''التنظیمات الاجتماعیة و الاقتصادیة فی البصره''': صالح احمد علی، بیروت، دار الطلیعه.
* '''التنظیمات الاجتماعیة و الاقتصادیة فی البصره''': صالح احمد علی، بیروت، دار الطلیعه.
* '''جامع البیان''': الطبری (م. 310ق.)، به کوشش صدقی جمیل، بیروت، دار الفکر، 1415ق.
* '''جامع البیان''': الطبری (درگذشت 310ق.)، به کوشش صدقی جمیل، بیروت، دار الفکر، 1415ق.
* '''جلاء العیون''': المجلسی (م. 1110ق.)، قم، سرور، 1382ش.
* '''جلاء العیون''': المجلسی (درگذشت 1110ق.)، قم، سرور، 1382ش.
* '''الجمل و النصرة لسید العتره''': المفید (م. 413ق.)، قم، مکتبة الداوری.
* '''الجمل و النصرة لسید العتره''': المفید (درگذشت 413ق.)، قم، مکتبة الداوری.
* '''جمهرة اللغه''': ابن‌درید (م. 321ق.)، به کوشش رمزی بعلبکی، بیروت، دار العلم للملایین، 1987م.
* '''جمهرة اللغه''': ابن‌درید (درگذشت 321ق.)، به کوشش رمزی بعلبکی، بیروت، دار العلم للملایین، 1987م.
* '''جمهرة النسب''': ابن‌الکلبی (م. 204ق.)، به کوشش ناجی حسن، بیروت، عالم الکتب، 1407ق.
* '''جمهرة النسب''': ابن‌الکلبی (درگذشت 204ق.)، به کوشش ناجی حسن، بیروت، عالم الکتب، 1407ق.
* '''جمهرة انساب العرب''': ابن‌حزم (م. 456ق.)، به کوشش گروهی از علما، بیروت، دار الکتب العلمیه، 1418ق.
* '''جمهرة انساب العرب''': ابن‌حزم (درگذشت 456ق.)، به کوشش گروهی از علما، بیروت، دار الکتب العلمیه، 1418ق.
* '''خوارج و تندیس فتنه''': ولی الله عیسی‌زاده، قم، میراث ماندگار، 1383ش.
* '''خوارج و تندیس فتنه''': ولی الله عیسی‌زاده، قم، میراث ماندگار، 1383ش.
* '''راه‌های نفوذ فارسی در فرهنگ و زبان عرب جاهلی''': آذرتاش آذرنوش، تهران، توس، 1374ش.
* '''راه‌های نفوذ فارسی در فرهنگ و زبان عرب جاهلی''': آذرتاش آذرنوش، تهران، توس، 1374ش.
* '''رجال ابن‌داود''': ابن‌داود الحلی (م. 707ق.)، به کوشش سید محمد صادق، نجف، المکتبة الحیدریه، 1392ق.
* '''رجال ابن‌داود''': ابن‌داود الحلی (درگذشت 707ق.)، به کوشش سید محمد صادق، نجف، المکتبة الحیدریه، 1392ق.
* '''رجال الطوسی''': الطوسی (م. 460ق.)، به کوشش قیومی، قم، نشر اسلامی، 1415ق.
* '''رجال الطوسی''': الطوسی (درگذشت 460ق.)، به کوشش قیومی، قم، نشر اسلامی، 1415ق.
* '''رجال النجاشی''': النجاشی (م. 450ق.)، به کوشش شبیری زنجانی، قم، نشر اسلامی، 1418ق.
* '''رجال النجاشی''': النجاشی (درگذشت 450ق.)، به کوشش شبیری زنجانی، قم، نشر اسلامی، 1418ق.
* '''الرده''': الواقدی (م. 207ق.)، به کوشش الجبوری، بیروت، دار الغرب الاسلامی، 1410ق.
* '''الرده''': الواقدی (درگذشت 207ق.)، به کوشش الجبوری، بیروت، دار الغرب الاسلامی، 1410ق.
* '''زهر الآداب و ثمر الالباب''': ابراهیم القیروانی (م. 453ق.)، بیروت، دار الجیل.
* '''زهر الآداب و ثمر الالباب''': ابراهیم القیروانی (درگذشت 453ق.)، بیروت، دار الجیل.
* '''سبل الهدی''': محمد بن یوسف الصالحی (م. 942ق.)، به کوشش عادل احمد و علی محمد، بیروت، دار الکتب العلمیه، 1414ق.
* '''سبل الهدی''': محمد بن یوسف الصالحی (درگذشت 942ق.)، به کوشش عادل احمد و علی محمد، بیروت، دار الکتب العلمیه، 1414ق.
* '''السیرة النبویه''': ابن‌هشام (م. 213/218ق.)، به کوشش السقاء و دیگران، بیروت، دار المعرفه.
* '''السیرة النبویه''': ابن‌هشام (درگذشت 213/218ق.)، به کوشش السقاء و دیگران، بیروت، دار المعرفه.
* '''شرح دیوان جریر''': تاج الدین شلق، بیروت، دار الکتاب العربی، 1429ق.
* '''شرح دیوان جریر''': تاج الدین شلق، بیروت، دار الکتاب العربی، 1429ق.
* '''شرح نهج البلاغه''': ابن‌ابی‌الحدید (م. 656ق.)، به کوشش محمد ابوالفضل، دار احیاء الکتب العربیه، 1378ق.
* '''شرح نهج البلاغه''': ابن‌ابی‌الحدید (درگذشت 656ق.)، به کوشش محمد ابوالفضل، دار احیاء الکتب العربیه، 1378ق.
* '''الشعر و الشعراء''': ابن‌قتیبه (م. 276ق.)، قاهره، دار الحدیث، 1423ق.
* '''الشعر و الشعراء''': ابن‌قتیبه (درگذشت 276ق.)، قاهره، دار الحدیث، 1423ق.
* '''شفاء الغرام''': محمد الفاسی (م. 832ق.)، به کوشش گروهی از علما، بیروت، دار الکتب العلمیه، 1421ق.
* '''شفاء الغرام''': محمد الفاسی (درگذشت 832ق.)، به کوشش گروهی از علما، بیروت، دار الکتب العلمیه، 1421ق.
* '''صد و پنجاه صحابی ساختگی''': سید مرتضی عسکری، ترجمه: سردارنیا.
* '''صد و پنجاه صحابی ساختگی''': سید مرتضی عسکری، ترجمه: سردارنیا.
* '''الطبقات الکبری''': ابن‌سعد (م. 230ق.)، به کوشش محمد عبدالقادر، بیروت، دار الکتب العلمیه، 1418ق.
* '''الطبقات الکبری''': ابن‌سعد (درگذشت 230ق.)، به کوشش محمد عبدالقادر، بیروت، دار الکتب العلمیه، 1418ق.
* '''عیون الاخبار''': ابن‌قتیبه (م. 276ق.)، بیروت، دار الکتب العلمیه، 1418ق.
* '''عیون الاخبار''': ابن‌قتیبه (درگذشت م. 276ق.)، بیروت، دار الکتب العلمیه، 1418ق.
* '''فتوح البلدان''': البلاذری (م. 279ق.)، بیروت، دار الهلال، 1988م.
* '''فتوح البلدان''': البلاذری (درگذشت 279ق.)، بیروت، دار الهلال، 1988م.
* '''الفتوح''': ابن‌اعثم الکوفی (م. 314ق.)، به کوشش علی شیری، بیروت، دار الاضواء، 1411ق.
* '''الفتوح''': ابن‌اعثم الکوفی (درگذشت 314ق.)، به کوشش علی شیری، بیروت، دار الاضواء، 1411ق.
* '''فتوحات شاهی''': ابراهیم امینی هروی (م. قرن10ق.)، به کوشش نصیری، تهران، انجمن آثار فرهنگی، 1383ش.
* '''فتوحات شاهی''': ابراهیم امینی هروی (درگذشت 10 ق.)، به کوشش نصیری، تهران، انجمن آثار فرهنگی، 1383ش.
* '''الفهرست''': الطوسی (م. 460 ق)، به کوشش قیومی، نشر الفقاهه، 1417ق.
* '''الفهرست''': الطوسی (درگذشت 460 ق)، به کوشش قیومی، نشر الفقاهه، 1417ق.
* '''قبائل بنی‌تیم و دورهم فی التاریخ العربی قبل الاسلام''': واثقة حازم جاسم الحیالی، بیروت، الدار العربیة للموسوعات، 1433ق.
* '''قبائل بنی‌تیم و دورهم فی التاریخ العربی قبل الاسلام''': واثقة حازم جاسم الحیالی، بیروت، الدار العربیة للموسوعات، 1433ق.
* '''قبایل و عشایر عرب خوزستان''': یوسف عزیزی، تهران، 1373ش.
* '''قبایل و عشایر عرب خوزستان''': یوسف عزیزی، تهران، 1373ش.
* '''قبلیة تمیم عبر العصور''': عبدالله محمود حسین، دمشق، دار الیمیر، 2000م.
* '''قبلیة تمیم عبر العصور''': عبدالله محمود حسین، دمشق، دار الیمیر، 2000م.
* '''قبلیة تمیم فی الجاهلیة و الاسلام''': عبدالقادر فیاض حرفوش، دمشق، دار البشائر، 1423ق.
* '''قبلیة تمیم فی الجاهلیة و الاسلام''': عبدالقادر فیاض حرفوش، دمشق، دار البشائر، 1423ق.
* '''الکامل فی التاریخ''': ابن‌اثیر (م. 630ق.)، بیروت، دار صادر، 1385ق.
* '''الکامل فی التاریخ''': ابن‌اثیر (درگذشت 630 ق.)، بیروت، دار صادر، 1385ق.
* '''لسان العرب''': ابن‌منظور (م. 711ق.)، قم، ادب الحوزه، 1405ق.
* '''لسان العرب''': ابن‌منظور (درگذشت 711ق.)، قم، ادب الحوزه، 1405ق.
* '''لله و للحقیقه''': علی آل محسن، تهران، مشعر، 1424ق.
* '''لله و للحقیقه''': علی آل محسن، تهران، مشعر، 1424ق.
* '''اللهوف''': ابن‌طاووس (م. 664ق.)، انوار الهدی، 1417ق.
* '''اللهوف''': ابن‌طاووس (درگذشت 664ق.)، انوار الهدی، 1417ق.
* '''المحبّر''': ابن‌حبیب (م. 245ق.)، به کوشش ایلزه لیختن شتیتر، بیروت، دار الآفاق الجدیده.
* '''المحبّر''': ابن‌حبیب (درگذشت 245ق.)، به کوشش ایلزه لیختن شتیتر، بیروت، دار الآفاق الجدیده.
* '''المعارف''': ابن‌قتیبه (م. 276ق.)، به کوشش ثروت عکاشه، قم، الرضی، 1373ش.
* '''المعارف''': ابن‌قتیبه (درگذشت 276ق.)، به کوشش ثروت عکاشه، قم، الرضی، 1373ش.
* '''معجم الادباء''': یاقوت الحموی (م. 626ق.)، بیروت، دار الفکر، 1400ق.
* '''معجم الادباء''': یاقوت الحموی (درگذشت 626ق.)، بیروت، دار الفکر، 1400ق.
* '''معجم قبائل العرب''': عمر کحّاله، بیروت، الرساله، 1405ق.
* '''معجم قبائل العرب''': عمر کحّاله، بیروت، الرساله، 1405ق.
* '''المفصل''': جواد علی، دار الساقی، 1424ق.
* '''المفصل''': جواد علی، دار الساقی، 1424ق.
* '''مقتل الحسین(ع)''': ابومخنف (م. 157ق.)، به کوشش الغفاری، قم، المطبعة العلمیه.
* '''مقتل الحسین(ع)''': ابومخنف (درگذشت 157ق.)، به کوشش الغفاری، قم، المطبعة العلمیه.
* '''المنتظم''': ابن‌جوزی (م. 597ق.)، به کوشش محمد عبدالقادر و دیگران، بیروت، دار الکتب العلمیه، 1412ق.
* '''المنتظم''': ابن‌جوزی (درگذشت 597ق.)، به کوشش محمد عبدالقادر و دیگران، بیروت، دار الکتب العلمیه، 1412ق.
* '''المنمق''': ابن‌حبیب (م. 245ق.)، به‏کوشش احمد فاروق، بیروت، عالم ‏الکتب، 1405ق.
* '''المنمق''': ابن‌حبیب (درگذشت 245ق.)، به‏کوشش احمد فاروق، بیروت، عالم ‏الکتب، 1405ق.
* '''موسوعة عشائر العراق''': عباس عزاوی، بیروت، دار العربیه، 1425ق.
* '''موسوعة عشائر العراق''': عباس عزاوی، بیروت، دار العربیه، 1425ق.
* '''النسب''': ابن‌سلّام الهروی (م. 224ق.)، به کوشش مریم محمد، بیروت، دار الفکر، 1410ق.
* '''النسب''': ابن‌سلّام الهروی (درگذشت 224ق.)، به کوشش مریم محمد، بیروت، دار الفکر، 1410ق.
* '''نشوة الطرب فی تاریخ جاهلیة العرب''': ابن‌سعید‌اندلسی، به کوشش عبدالرحمن، عمان، مکتبة الاقصی.
* '''نشوة الطرب فی تاریخ جاهلیة العرب''': ابن‌سعید‌اندلسی، به کوشش عبدالرحمن، عمان، مکتبة الاقصی.
* '''نفس المهموم''': عباس قمی (م. 1359ق.)، نجف، مکتبة الحیدریه، 1421ق.
* '''نفس المهموم''': عباس قمی (درگذشت 1359ق.)، نجف، مکتبة الحیدریه، 1421ق.
* '''وفیات الاعیان''': ابن‌خلکان (م. 681ق.)، به کوشش احسان عباس، بیروت، دار صادر.
* '''وفیات الاعیان''': ابن‌خلکان (درگذشت 681ق.)، به کوشش احسان عباس، بیروت، دار صادر.
* '''وقعة صفین''': ابن‌مزاحم المنقری (م. 212ق.)، به کوشش عبدالسلام، قم، مکتبة النجفی، 1404ق.
* '''وقعة صفین''': ابن‌مزاحم المنقری (درگذشت 212ق.)، به کوشش عبدالسلام، قم، مکتبة النجفی، 1404ق.




نسخهٔ کنونی تا ‏۷ دسامبر ۲۰۲۵، ساعت ۱۵:۴۶

بنی‌تمیم
نسبتمیم بن مُرّ بن اُدّ بن طابخة بن الیاس بن مُضَر بن نزار بن معد بن عدنان
مکانجزیرة العرب، نجد، عراق، ایران ، بحرین و مصر
اشخاص مهماصبغ بن نباته حنظلی، حرّ بن یزید ریاحی، فرزدق، ابوالفوارس ...
شاخه‌ای ازمضر/ عدنان
زیرشاخه‌هابنی‌عصرون، بنومجاشع بن دارم، بنی‌عطارد بن عوف، آل کرب، آل ثانی ...
مهم‎ترین اقداماتشرکت در فتوحات اسلامی، شرکت در نبرد جمل، صفین و نهروان، شرکت در قیام عاشورا و قیام مختار، نقش آفرین در در دوره امویان و عباسیان
مناصب مهماز پیشوایان عرب در موسم حج، داوران عرب در عکاظ، کارگزاران پیامبر(ص)، کارگزاران امام علی(ع)، متولیان کعبه ، تلبیه ویژه و آیین حمس
مذهببت‌پرستی، مسیحیت، زرتشت، اسلام

بنی‌تمیم از قبایل مهم عربستان در دوران باستان بود. جمعیت زیاد قبیله باعث اثر گذاری فراوان آنها در تحولات سیاسی شهر مکه شد. اصالت و نسب این قبیله به نوادگاه حضرت اسماعیل (ع) می‌رسید.

قبل از اسلام بنی تمیم بت پرستی بوده و تولیت کعبه و مکه بر عهده این قبیله بود. بعدها از مکه بیرون رانده شده و راهی سرزمین نجد شدند.

برخی افراد این قبیله بعد از اسلام، نقش مهمی ایفا کردند. بنی تمیم شاعران، دانشوران، راویان، کارگزارن و جنگجویان بسیاری را به اسلام تقدیم کرد.

بعد ها این قبیله به سایر نقاط در شبه جزیره ، ایران ، عراق و آفریقا پراکنده شدند. در عصر حاضر اغلب آنها در همان نجد ساکن بوده و خاندان محمد بن عبدالوهاب بنیان گذار وهابیت و آل ثانی حاکم قطر از قبیله بنی تمیم هستند.

تبار نامه بنی تمیم[ویرایش | ویرایش مبدأ]

تمیم بن مُرّ بن اُدّ بن طابخة بن الیاس بن مُضَر بن نزار بن معد بن عدنان، از نوادگان حضرت اسماعیل(ع) است.[۱] تمیمیان در الیاس، که جد شانزدهم رسول خدا است، با قریش هم‌نسب هستند.[۲] نسل تمیم، از دو پسر تن از پسرانش به نام های زید مناة و عمرو ادامه یافت. از عمرو بن تمیم، خاندان‌های بسیاری[۳] از جمله حَبِطات [یادداشت ۱] [۴] پدید آمد. و از زید مناة بن تمیم [۵] شاخه‌های فراوانی مانند بنوکعب بن سعد ، بنومُقاعِس[۶] بنی‌حنظله ، بنی‌دارم[۷] و بنی‌یربوع پدید آمدند.[۸]

پیش از اسلام[ویرایش | ویرایش مبدأ]

خاستگاه بنی‌تمیم در جزیرة العرب بود. حدود ۱۵۰ سال پیش از ظهور اسلام، شاخه‌هایی از این قبیله تولیت کعبه را برعهده داشتند و در مکه سکونت داشتند. اما به سبب غارت و بی‌حرمتی نسبت به کعبه، از مکه رانده شدند و به نجد کوچ کردند. [یادداشت ۲][۹]

شاخه‌هایی از آنان به حیره در عراق و بحرین نیز مهاجرت کردند.[۱۰] دین رایج میان آنان بت‌ پرستی بود، اما به سبب پراکندگی جغرافیایی، پیروانی از زرتشت و مسیحیت نیز در میانشان وجود داشت.[۱۱] در موسم حج و بازار عکاظ، تمیمیان منصب داوری داشتند و از حمایت قریش برخوردار بودند.[۱۲]

پس از اسلام[ویرایش | ویرایش مبدأ]

در سال نهم هجری (عام الوفود) بیشتر بنی‌تمیم مسلمان شدند.[۱۳]برخی بزرگانشان کارگزار پیامبر(ص) در مناطق مختلف بودند؛ مانند یعلی بن امیه تمیمی در یمن و حنظلة بن ربیع تمیمی در نویسندگان رسول خدا.[۱۴] این قبیله در فتوحات اسلامی، به‌ویژه نبرد قادسیه و فتح اصطخر و خراسان نقش داشتند.[۱۵]

در دوران امام علی(ع)، برخی از کارگزاران و یاران نزدیک او از بنی‌تمیم بودند؛ مانند معقل بن قیس ریاحی و اصبغ بن نباته حنظلی.[۱۶]در نبردهای جمل، صفین و نهروان، بخشی از تمیمیان در کنار امام علی(ع) و بخشی در صف مخالفان یا خوارج حضور داشتند.[۱۷]در قیام عاشورا، برخی تمیمیان در سپاه امام حسین(ع) و برخی در سپاه دشمن بودند؛ از جمله حرّ بن یزید ریاحی در شمار یاران امام و زرعة بن شریک در شمار مخالفان.[۱۸]

در دوره امویان، تمیمیان در فتوحات خراسان و نزاع‌های قبیله‌ای بصره نقش گسترده داشتند. حضورشان در خراسان سبب شد در دعوت عباسیان نیز مؤثر باشند؛ پنج تن از نقیبان دوازده‌گانه عباسی در خراسان از بنی‌تمیم بودند.[۱۹]

دوران‌های بعدی و معاصر[ویرایش | ویرایش مبدأ]

در قرون دوم و سوم هجری، گروه‌هایی از بنی‌تمیم به مصر مهاجرت کردند و با تأسیس سلسله اغلبیان قدرت یافتند. پس از سقوط اغلبیان، برخی به اندلس کوچ کردند.[۲۰]

در عراق، بنی‌تمیم از نخستین ساکنان کوفه و بصره بودند. بعدها شاخه‌های متعددی از آنان در عراق شکل گرفت و در دوره معاصر بسیاری به تشیع گرویدند.[۲۱]

در ایران، از سده‌های نخست هجری در خوزستان و خراسان اقامت داشتند و امروز نیز از قبایل بزرگ خوزستان‌اند.[۲۲]امروزه بنی‌تمیم در ایران، عراق، شمال افریقا و به‌ویژه در نجد و جبل شمر عربستان سعودی حضور دارند. افرادی چون محمد بن عبدالوهاب بنیان‌گذار وهابیت و خاندان آل ثانی حاکمان قطر از بنی‌تمیم برخاسته‌اند.[۲۳]

بنی‌تمیم و حج و حرمین[ویرایش | ویرایش مبدأ]

بنی‌تمیم را از پیشوایان عرب در موسم حج دانسته‌اند.[۲۴] در دوران جاهلی، گروهی از فرزندان کعب بن سعد برخی مناصب حج را تا هنگام ظهور اسلام در اختیار گرفتند.[۲۵] امر اجازه [۲۶] [یادداشت ۳] نخست در دست خاندان صوفه از بنی‌تمیم بود و سپس در دست خاندان‌هایی دیگر از بنی‌تمیم مانند بنی‌عطارد بن عوف و آل کرب قرار گرفت.[۲۷] پس از او خاندان سعد بن زید مناة بن تمیم این مقام را به ارث بردند. آن گاه این مقام به خاندان صفوان بن حارث بن شحنة بن عطارد تمیمی رسید.[۲۸]

متولیان کعبه[ویرایش | ویرایش مبدأ]

برخی منابع اضبط بن قریع تمیمی را از متولیان کعبه برشمرده‌اند.[۲۹] آورده‌اند که او پس از بنی‌جمان بن سعد تمیمی،[۳۰] تولیت خانه خدا را بر عهده گرفت و سپس این مقام به تیره‌ای دیگر از بنی‌تمیم یعنی بنی‌حنظلة بن دارم رسید.[۳۱] اسید بن عمرو بن تمیم نیز پس از پدرش تولیت را بر عهده داشت که زمان آن مشخص نیست.[۳۲]

تلبیه‌ ویژه[ویرایش | ویرایش مبدأ]

بنی‌تمیم در مناسک حج، تلبیه‌ای ویژه به صورت «لبَّیک اللهم لبَّیک، لبَّیک لبَّیک عن تمیم، قد تراها قد اخلقت ثیابها و اثواب من وراءها و اخلصت لربها دعاءها»[۳۳] داشت.[یادداشت ۴]

آیین حمس[ویرایش | ویرایش مبدأ]

نوشتار اصلی: حمس

برخی تیره‌های بنی‌تمیم در مناسک حج به آیین حُمس پایبند بودند[۳۴] و در حج خود، تنها در لباس‏‌های نو یا لباس مردم مکه به طواف می‌‏پرداختند و خوش نداشتند که طواف را با لباس‌‏هایی که معصیت در آن‌ها انجام گرفته، به جا آورند. اینان اگر لباس نو نداشتند، به صورت عریان طواف می‌‏کردند و اگر کسی با لباس‏‌های خود طواف می‏‌کرد، پس از طواف لباس‏‌ها را دور می‌انداخت و دیگر کسی از آن‌ها بهره نمی‌برد.[۳۵]

پانویس[ویرایش | ویرایش مبدأ]

  1. ↑ النسب، ص231؛ جمهرة النسب، ص20، 189؛ جمهرة انساب العرب، ص207، 480.
  2. ↑ الانساب، ج1، ص13-14.
  3. ↑ جمهرة النسب، ص251-252.
  4. ↑ جمهرة انساب العرب، ص211-213؛ الاشتقاق، ص202؛ الانساب، ج4، ص50.
  5. ↑ انساب الاشراف، ج12، ص13؛ النسب، ص231؛ جمهرة انساب العرب، ص213.
  6. ↑ جمهرة النسب، ص230 به بعد.
  7. ↑ النسب، ص193-226.
  8. ↑ جمهرة النسب، ص213؛ انساب الاشراف، ج12، ص11.
  9. ↑ الاغانی، ج9، ص224-225.
  10. ↑ بلادالعرب، ص87، 132، 278، 286، 315-316؛ قبیلة تمیم فی الجاهلیة و الاسلام، ج1، ص124-125؛ قبیلة تمیم عبر العصور، ص53؛ البحرین فی صدر الاسلام، ص156-157.
  11. ↑ قبیلة تمیم عبر العصور، ص90-93؛ تاریخ یعقوبی، ج1، ص255؛ المفصل، ج8، ص119.
  12. ↑ المحبر، ص182؛ التنبیه و الاشراف، ص175؛ تاریخ طبری، ج‏4، ص497.
  13. ↑ الطبقات، ج2، ص153-156؛ الاصابه، ج2، ص454؛ تاریخ خلیفه، ص45.
  14. ↑ الادارة فی عصر الرسول، ص100، 252-254؛ الطبقات، ج6، ص123.
  15. ↑ تاریخ طبری، ج3، ص563؛ تاریخ الاسلام، ج3، ص326؛ فتوح البلدان، ص390-394.
  16. ↑ تاریخ طبری، ج4، ص558؛ رجال الطوسی، ج1، ص69.
  17. ↑ وقعة صفین، ص205؛ قبیلة تمیم عبر العصور، ص109-112.
  18. ↑ تاریخ طبری، ج5، ص422، 453.
  19. ↑ تاریخ طبری، ج7، ص379-380.
  20. ↑ قبیلة تمیم عبر العصور، ص114-118.
  21. ↑ التنظیمات الاجتماعیة و الاقتصادیة فی البصره، ص54-55؛ قبیلة تمیم عبر العصور، ص126.
  22. ↑ الکامل، ج9، ص103؛ قبایل و عشایر عرب خوزستان، ص38-39.
  23. ↑ قبیلة تمیم عبر العصور، ص122-134؛ موسوعة عشائر العراق، ج3، ص252.
  24. ↑ المحبر، ص182.
  25. ↑ جمهرة النسب، ص239.
  26. ↑ تاریخ طبری، ج‏2، ص257.
  27. ↑ تاریخ یعقوبی، ج1، ص256-257؛ انساب الاشراف، ج12، ص8، 362؛ جمهرة انساب العرب، ص219.
  28. ↑ انساب الاشراف، ج12، ص8؛ البدایة و النهایه، ج2، ص206.
  29. ↑ المحبر، ص182؛ شفاء الغرام، ج، 2، ص36.
  30. ↑ اخبار مکه، ج5، ص152؛ شفاء الغرام، ج2، ص36.
  31. ↑ اخبار مکه، ج5، ص152؛ شفاء الغرام، ج2، ص36.
  32. ↑ شفاء الغرام، ج2، ص36.
  33. ↑ تاریخ یعقوبی، ج1، ص255.
  34. ↑ قبائل بنی‌تمیم و دورهم فی التاریخ العربی، ص105-107.
  35. ↑ شفاء الغرام، ج‏2، ص87-88.
  1. ↑ لقب حارث بن عمرو و فرزندانش.
  2. ↑ به گزارش ابن‌زبیر و فرزدق.
  3. ↑ جلوداری حاجیان در کوچ به سوی عرفات و منا و رمی جمرات
  4. ↑ بارخدایا! ندای تو را از سوی بنی‌تمیم پاسخ می‌دهیم که لباس‌هایش را فرسوده کرده و دعایش را برای پروردگارش خالص نموده است.

منابع[ویرایش | ویرایش مبدأ]

محتوای این مقاله برگرفته شده است از: دانشنامه حج و حرمین شریفین مدخل بنی‌تمیم.
  • الآثار الباقیه: ابوریحان بیرونی ( درگذشت 440 ق.)، تهران، میراث مکتوب، 1422ق.
  • الاخبار الطوال: ابن‌داود الدینوری (درگذشت 282ق.)، به کوشش عبدالمنعم، قم، الرضی، 1412ق.
  • اخبار مکه: الفاکهی (درگذشت 279ق.)، به کوشش ابن‌دهیش، بیروت، دار خضر، 1414ق.
  • اسباب النزول: الواحدی (درگذشت 468ق.)، به کوشش کمال بسیونی، بیروت، دار الکتب العلمیه، 1411ق.
  • الاستیعاب: ابن‌عبدالبر (درگذشت 463ق.)، به کوشش البجاوی، بیروت، دار الجیل، 1412ق.
  • اسد الغابه: ابن‌اثیر (درگذشت 630ق.)، بیروت، دار الفکر، 1409ق.
  • الاشتقاق: ابن‌درید (درگذشت 321ق.)، به کوشش عبدالسلام، بیروت، دار الجیل، 1411ق.
  • الاصابه: ابن‌حجر العسقلانی (درگذشت 852ق.)، به کوشش علی معوض و عادل عبدالموجود، بیروت، دار الکتب العلمیه، 1415ق.
  • الاصنام (تنکیس الاصنام): هشام بن محمد کلبی (درگذشت 204ق.)، به کوشش احمد زکی، تهران، تابان، 1348ش.
  • الاعلام: الزرکلی (درگذشت 1396ق.)، بیروت، دار العلم للملایین، 1997م.
  • الاغانی: ابوالفرج الاصفهانی (درگذشت 356ق.)، بیروت، دار احیاء التراث العربی، 1415ق.
  • انساب الاشراف: البلاذری (درگذشت 279ق.)، به کوشش زکار و زرکلی، بیروت، دار الفکر، 1417ق.
  • الانساب: عبدالکریم السمعانی (درگذشت 562ق.)، به کوشش عبدالرحمن، حیدرآباد، دائرة ‏المعارف العثمانیه، 1382ق.
  • انصار الحسین: محمد مهدی شمس الدین، دار الاسلامیه، 1401ق.
  • بحار الانوار: المجلسی (درگذشت 1110ق.)، بیروت، دار احیاء التراث العربی، 1403ق.
  • البحرین فی صدر الاسلام: عبدالرحمن عبدالکریم، بیروت، دار العربیه، 1421ق.
  • البدء و التاریخ: المطهر المقدسی (درگذشت 355ق.)، بیروت، دار صادر، 1903م.
  • البدایة و النهایه: ابن‌کثیر (درگذشت 774ق.)، بیروت، مکتبة المعارف.
  • بلاد العرب: حسن بن عبدالله الاصفهانی، به کوشش حمد الجاسر و صالح العلی، ریاض، دار الیمامه.
  • البیان و التبیین: الجاحظ (درگذشت 255ق.)، بیروت، مکتبة الهلال، 1423ق.
  • تاریخ الاسلام و وفیات المشاهیر: الذهبی (درگذشت 748ق.)، به کوشش عمر عبدالسلام، بیروت، دار الکتاب العربی، 1410ق.
  • تاریخ الیعقوبی: احمد بن یعقوب (درگذشت 292ق.)، بیروت، دار صادر، 1415ق.
  • تاریخ خلیفه: خلیفة بن خیاط (درگذشت 240ق.)، به کوشش فواز، بیروت، دار الکتب العلمیه، 1415ق.
  • تاریخ طبری (تاریخ الامم و الملوک): الطبری (درگذشت 310ق.)، به کوشش محمد ابوالفضل، بیروت، دار احیاء التراث العربی.
  • تجارب الامم: ابوعلی مسکویه (درگذشت 421ق.)، به کوشش امامی، تهران، سروش، 1379ش.
  • التنبیه و الاشراف: المسعودی (درگذشت 345ق.)، بیروت، دار صعب.
  • التنظیمات الاجتماعیة و الاقتصادیة فی البصره: صالح احمد علی، بیروت، دار الطلیعه.
  • جامع البیان: الطبری (درگذشت 310ق.)، به کوشش صدقی جمیل، بیروت، دار الفکر، 1415ق.
  • جلاء العیون: المجلسی (درگذشت 1110ق.)، قم، سرور، 1382ش.
  • الجمل و النصرة لسید العتره: المفید (درگذشت 413ق.)، قم، مکتبة الداوری.
  • جمهرة اللغه: ابن‌درید (درگذشت 321ق.)، به کوشش رمزی بعلبکی، بیروت، دار العلم للملایین، 1987م.
  • جمهرة النسب: ابن‌الکلبی (درگذشت 204ق.)، به کوشش ناجی حسن، بیروت، عالم الکتب، 1407ق.
  • جمهرة انساب العرب: ابن‌حزم (درگذشت 456ق.)، به کوشش گروهی از علما، بیروت، دار الکتب العلمیه، 1418ق.
  • خوارج و تندیس فتنه: ولی الله عیسی‌زاده، قم، میراث ماندگار، 1383ش.
  • راه‌های نفوذ فارسی در فرهنگ و زبان عرب جاهلی: آذرتاش آذرنوش، تهران، توس، 1374ش.
  • رجال ابن‌داود: ابن‌داود الحلی (درگذشت 707ق.)، به کوشش سید محمد صادق، نجف، المکتبة الحیدریه، 1392ق.
  • رجال الطوسی: الطوسی (درگذشت 460ق.)، به کوشش قیومی، قم، نشر اسلامی، 1415ق.
  • رجال النجاشی: النجاشی (درگذشت 450ق.)، به کوشش شبیری زنجانی، قم، نشر اسلامی، 1418ق.
  • الرده: الواقدی (درگذشت 207ق.)، به کوشش الجبوری، بیروت، دار الغرب الاسلامی، 1410ق.
  • زهر الآداب و ثمر الالباب: ابراهیم القیروانی (درگذشت 453ق.)، بیروت، دار الجیل.
  • سبل الهدی: محمد بن یوسف الصالحی (درگذشت 942ق.)، به کوشش عادل احمد و علی محمد، بیروت، دار الکتب العلمیه، 1414ق.
  • السیرة النبویه: ابن‌هشام (درگذشت 213/218ق.)، به کوشش السقاء و دیگران، بیروت، دار المعرفه.
  • شرح دیوان جریر: تاج الدین شلق، بیروت، دار الکتاب العربی، 1429ق.
  • شرح نهج البلاغه: ابن‌ابی‌الحدید (درگذشت 656ق.)، به کوشش محمد ابوالفضل، دار احیاء الکتب العربیه، 1378ق.
  • الشعر و الشعراء: ابن‌قتیبه (درگذشت 276ق.)، قاهره، دار الحدیث، 1423ق.
  • شفاء الغرام: محمد الفاسی (درگذشت 832ق.)، به کوشش گروهی از علما، بیروت، دار الکتب العلمیه، 1421ق.
  • صد و پنجاه صحابی ساختگی: سید مرتضی عسکری، ترجمه: سردارنیا.
  • الطبقات الکبری: ابن‌سعد (درگذشت 230ق.)، به کوشش محمد عبدالقادر، بیروت، دار الکتب العلمیه، 1418ق.
  • عیون الاخبار: ابن‌قتیبه (درگذشت م. 276ق.)، بیروت، دار الکتب العلمیه، 1418ق.
  • فتوح البلدان: البلاذری (درگذشت 279ق.)، بیروت، دار الهلال، 1988م.
  • الفتوح: ابن‌اعثم الکوفی (درگذشت 314ق.)، به کوشش علی شیری، بیروت، دار الاضواء، 1411ق.
  • فتوحات شاهی: ابراهیم امینی هروی (درگذشت 10 ق.)، به کوشش نصیری، تهران، انجمن آثار فرهنگی، 1383ش.
  • الفهرست: الطوسی (درگذشت 460 ق)، به کوشش قیومی، نشر الفقاهه، 1417ق.
  • قبائل بنی‌تیم و دورهم فی التاریخ العربی قبل الاسلام: واثقة حازم جاسم الحیالی، بیروت، الدار العربیة للموسوعات، 1433ق.
  • قبایل و عشایر عرب خوزستان: یوسف عزیزی، تهران، 1373ش.
  • قبلیة تمیم عبر العصور: عبدالله محمود حسین، دمشق، دار الیمیر، 2000م.
  • قبلیة تمیم فی الجاهلیة و الاسلام: عبدالقادر فیاض حرفوش، دمشق، دار البشائر، 1423ق.
  • الکامل فی التاریخ: ابن‌اثیر (درگذشت 630 ق.)، بیروت، دار صادر، 1385ق.
  • لسان العرب: ابن‌منظور (درگذشت 711ق.)، قم، ادب الحوزه، 1405ق.
  • لله و للحقیقه: علی آل محسن، تهران، مشعر، 1424ق.
  • اللهوف: ابن‌طاووس (درگذشت 664ق.)، انوار الهدی، 1417ق.
  • المحبّر: ابن‌حبیب (درگذشت 245ق.)، به کوشش ایلزه لیختن شتیتر، بیروت، دار الآفاق الجدیده.
  • المعارف: ابن‌قتیبه (درگذشت 276ق.)، به کوشش ثروت عکاشه، قم، الرضی، 1373ش.
  • معجم الادباء: یاقوت الحموی (درگذشت 626ق.)، بیروت، دار الفکر، 1400ق.
  • معجم قبائل العرب: عمر کحّاله، بیروت، الرساله، 1405ق.
  • المفصل: جواد علی، دار الساقی، 1424ق.
  • مقتل الحسین(ع): ابومخنف (درگذشت 157ق.)، به کوشش الغفاری، قم، المطبعة العلمیه.
  • المنتظم: ابن‌جوزی (درگذشت 597ق.)، به کوشش محمد عبدالقادر و دیگران، بیروت، دار الکتب العلمیه، 1412ق.
  • المنمق: ابن‌حبیب (درگذشت 245ق.)، به‏کوشش احمد فاروق، بیروت، عالم ‏الکتب، 1405ق.
  • موسوعة عشائر العراق: عباس عزاوی، بیروت، دار العربیه، 1425ق.
  • النسب: ابن‌سلّام الهروی (درگذشت 224ق.)، به کوشش مریم محمد، بیروت، دار الفکر، 1410ق.
  • نشوة الطرب فی تاریخ جاهلیة العرب: ابن‌سعید‌اندلسی، به کوشش عبدالرحمن، عمان، مکتبة الاقصی.
  • نفس المهموم: عباس قمی (درگذشت 1359ق.)، نجف، مکتبة الحیدریه، 1421ق.
  • وفیات الاعیان: ابن‌خلکان (درگذشت 681ق.)، به کوشش احسان عباس، بیروت، دار صادر.
  • وقعة صفین: ابن‌مزاحم المنقری (درگذشت 212ق.)، به کوشش عبدالسلام، قم، مکتبة النجفی، 1404ق.


برگرفته از «https://wikihaj.com/index.php?title=بنی‌تمیم&oldid=66101»