پرده کعبه: تفاوت میان نسخه‌ها

از ویکی حج
بدون خلاصۀ ویرایش
 
(۲۳ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۳ کاربر نشان داده نشد)
خط ۲: خط ۲:
'''پرده کعبه''' یا '''کسوه کعبه''' پوشش پارچه‌ای سیاه رنگی است که دیوارهای [[کعبه]] را با آن می‌پوشانند. پرده پوشاندن به کعبه نشانه احترام بدان تلقی شده است. پوشاندن کعبه با پارچه‌هایی به رنگ‌ها و جنس‌های مختلف تاریخی کهن دارد و به پیش از ظهور اسلام باز می‌گردد. رویدادهای مرتبط به تهیه و نصب پرده کعبه در منابع تاریخی ثبت شده است. همچنین پرده کعبه موضوع برخی احکام فقهی نیز قرار گرفته است.   
'''پرده کعبه''' یا '''کسوه کعبه''' پوشش پارچه‌ای سیاه رنگی است که دیوارهای [[کعبه]] را با آن می‌پوشانند. پرده پوشاندن به کعبه نشانه احترام بدان تلقی شده است. پوشاندن کعبه با پارچه‌هایی به رنگ‌ها و جنس‌های مختلف تاریخی کهن دارد و به پیش از ظهور اسلام باز می‌گردد. رویدادهای مرتبط به تهیه و نصب پرده کعبه در منابع تاریخی ثبت شده است. همچنین پرده کعبه موضوع برخی احکام فقهی نیز قرار گرفته است.   


امروزه پرده در کارگاه مخصوصی در مکه بافته می‌شود و شامل پنج تکه است که هر یک یکی از دیوارهای کعبه را می‌پوشاند و یک قطعه نیز به [[در کعبه]] اختصاص دارد.  
امروزه پرده در کارگاه مخصوصی در مکه بافته می‌شود و شامل پنج تکه است که هر یک از دیوارهای کعبه را می‌پوشاند و یک قطعه نیز به [[در کعبه]] اختصاص دارد.  


== واژه‌ و مفهوم شناسی ==
== واژه‌ و مفهوم شناسی ==
ترکیب عربی «کِسوَة الکعبه» در فارسی پرده کعبه یا پیراهن کعبه و یا جامه کعبه نامیده می‌شود.<ref>لغت‌نامه، ج5، ص7642، «حجاب البیت». </ref><ref>ج12، ص18341، «کسوة». </ref><ref>کعبه و جامه آن، ص91؛ حج از میقات تا میعاد، ص127.</ref>این پوشش سیاه رنگ، ساختمان [[کعبه]] را جز بخش [[حجرالاسود]] می‌پوشاند.<ref>نک: معجم مقاییس اللغه، ج3، ص132، «ستر». </ref><ref>شفاء الغرام، ج1، ص122.</ref>پرده کعبه، نشانه احترام<ref>تحفة الکرام، ص159-160.</ref>و ارزش و اعتبار خانه خدا است و تاریخچه آن بخشی از تاریخ کعبه به‌شمار می‌آید.<ref>نک: کشف النور، ص14؛ التوحید و الشرک، ص210.</ref>نیز شغلی خاص برای تولیت امور پرده از گذشته تاکنون وجود داشته که به [[حجابت]] یا پرده‌داری شهرت دارد.
ترکیب عربی «کِسوَة الکعبه» در فارسی پرده کعبه یا پیراهن کعبه و یا جامه کعبه نامیده می‌شود.<ref>لغت‌نامه، ج5، ص7642، «حجاب البیت». </ref><ref>کعبه و جامه آن، ص91؛ حج از میقات تا میعاد، ص127.</ref>این پوشش سیاه رنگ، ساختمان [[کعبه]] را جز بخش [[حجرالاسود]] می‌پوشاند.<ref>نک: معجم مقاییس اللغه، ج3، ص132، «ستر». </ref><ref>شفاء الغرام، ج1، ص122.</ref>پرده کعبه، نشانه احترام<ref>تحفة الکرام، ص159-160.</ref>و ارزش و اعتبار خانه خدا است و تاریخچه آن بخشی از تاریخ کعبه به‌شمار می‌آید.<ref>نک: کشف النور، ص14؛ التوحید و الشرک، ص210.</ref>نیز شغلی خاص برای تولیت امور پرده از گذشته تاکنون وجود داشته که به [[حجابت]] یا پرده‌داری شهرت دارد.


همچنین پرده کعبه موضوع برخی احکام فقهی نیز قرار گرفته که مهم‌ترین موارد آن‌ها عبارتند از: جواز پوشاندن کعبه با حریر (ابریشم)،<ref>تحریر الاحکام، ج4، ص363؛ وفاء الوفاء، ج2، ص140؛ کشاف القناع، ج3، ص180.</ref> جایز نبودن کندن و قطع و خرید و فروش پرده کعبه نزد [[شیعه]] و نیز برخی [[شافعیان]] بر خلاف دیدگاه رایج [[اهل سنت]]،<ref>تذکرة الفقهاء، ج7، ص380؛ فتح العزیز، ج7، ص513.</ref> جواز یا عدم جواز تزئین آن با طلا و نقره،<ref>حواشی الشروانی، ج1، ص121؛ السیرة الحلبیه، ج1، ص280.</ref> جواز داخل شدن پشت پرده برای دعا.<ref>اعانة الطالبین، ج2، ص95.</ref>
همچنین پرده کعبه موضوع برخی احکام فقهی نیز قرار گرفته که مهم‌ترین موارد آن‌ها عبارتند از: جواز پوشاندن کعبه با حریر (ابریشم)،<ref>تحریر الاحکام، ج4، ص363؛ وفاء الوفاء، ج2، ص140؛ کشاف القناع، ج3، ص180.</ref> جایز نبودن کندن و قطع و خرید و فروش پرده کعبه نزد [[شیعه]] و نیز برخی [[شافعیان]] بر خلاف دیدگاه رایج [[اهل سنت]]،<ref>تذکرة الفقهاء، ج7، ص380؛ فتح العزیز، ج7، ص513.</ref> جواز یا عدم جواز تزئین آن با طلا و نقره،<ref>حواشی الشروانی، ج1، ص121؛ السیرة الحلبیه، ج1، ص280.</ref> جواز داخل شدن پشت پرده برای دعا.<ref>اعانة الطالبین، ج2، ص95.</ref>
خط ۱۱: خط ۱۱:
==پیشینه پوشش کعبه==
==پیشینه پوشش کعبه==
{{اصلی|تاریخ پرده کعبه|کارگاه پرده‌بافی}}
{{اصلی|تاریخ پرده کعبه|کارگاه پرده‌بافی}}
درباره این‌که چه کسی نخستین بار کعبه را پوشانیده است، اختلاف‌نظر وجود دارد. برخی روایت‌ها این کار را به حضرت آدم نسبت داده اند<ref>من لا یحضره الفقیه، ج2، ص235؛ وسائل الشیعه، ج13، ص208.</ref> و برخی گزارش‌های تاریخی یکی از پادشاهان حمیری یمن را نخستین کسی دانسته‌اند که کعبه را در سال 190 یا 220 قبل از بعثت پرده پوشانید.<ref>فتح الباری، ج3، ص365-366؛ السیرة الحلبیه، ج1، ص280؛ تاریخ الکعبة المعظمه، ص291؛ اخبار مکه، فاکهی، ج5، ص230-231.</ref> بافت پرده‌های نو برای کعبه توسط قریش و پس از اسلام توسط پیامبر و خلفای او ادامه یافت. این کار در دوره‌هایی از عصر عباسی رونق زیادی داشت و گاهی جامه کعبه سه بار در سال تعویض می‌شد.<ref>السیرة الحلبیه، ج1، ص281؛ فی رحاب البیت العتیق، ج1، ص211؛ کشف الارتیاب، ص360.</ref> پادشاهان سایر سرزمین‌های اسلامی<ref>البدایة و النهایه، ج13، ص200.</ref> و برخی از ثروتمندان نیز گاهی پرده کعبه را تهیه و به مکه ارسال می‌کردند.<ref>تاریخ ابن خلدون، ج3، ص513؛ الکامل، ج11، ص65؛ نهایة الارب، ج23، ص284.</ref>  
درباره این‌که چه کسی نخستین بار کعبه را پوشانیده است، اختلاف‌نظر وجود دارد. برخی روایت‌ها این کار را به حضرت آدم نسبت داده اند<ref>من لا یحضره الفقیه، ج2، ص235؛ وسائل الشیعه، ج13، ص208.</ref> و برخی گزارش‌های تاریخی یکی از [[حمیریان|پادشاهان حمیری]] [[یمن]] را نخستین کسی دانسته‌اند که کعبه را در سال 190 یا 220 قبل از بعثت پرده پوشانید.<ref>فتح الباری، ج3، ص365-366؛ السیرة الحلبیه، ج1، ص280؛ تاریخ الکعبة المعظمه، ص291؛ اخبار مکه، فاکهی، ج5، ص230-231.</ref>  
 
بافت پرده‌های نو برای کعبه توسط قریش و پس از اسلام توسط پیامبر و خلفای او ادامه یافت. این کار در دوره‌هایی از عصر عباسی رونق زیادی داشت و گاهی جامه کعبه سه بار در سال تعویض می‌شد.<ref>السیرة الحلبیه، ج1، ص281؛ فی رحاب البیت العتیق، ج1، ص211؛ کشف الارتیاب، ص360.</ref> پادشاهان سایر سرزمین‌های اسلامی<ref>البدایة و النهایه، ج13، ص200.</ref> و برخی از ثروتمندان نیز گاهی پرده کعبه را تهیه و به مکه ارسال می‌کردند.<ref>تاریخ ابن خلدون، ج3، ص513؛ الکامل، ج11، ص65؛ نهایة الارب، ج23، ص284.</ref>  


=== بافت پرده کعبه در مصر ===
=== بافت پرده کعبه در مصر ===
{{بیشتر|کارگاه پرده‌بافی|تاریخ پرده کعبه}}
{{بیشتر|کارگاه پرده‌بافی|تاریخ پرده کعبه}}
پس از انقراض عباسیان (659ق.) فراهم کردن پوشش کعبه از سال661ق. به انحصار حاکمان مصر درآمد.<ref>کشف الارتیاب، ص360.</ref> در عصر حکومت عثمانی نیز بافت پرده در مصر انجام می‌شد.<ref>الضوء اللامع، ج4، ص26؛ تاریخ الکعبة المعظمه، ص320.</ref>در مصر از زمان ممالیک موقوفاتی برای تهیه مخارج بافت پارچه اختصاص داده شده بود.<ref>التحفة اللطیفه، ج2، ص107؛ شفاء الغرام، ج1، ص123؛ تاریخ الکعبة المعظمه، ص317.</ref> گزارش‌هایی از مکان کارگاه بافت پرده کعبه در مصر از عصر ممالیک در دست است.<ref>فی رحاب البیت العتیق، ص216؛ موسوعة المفاهیم، ج1، ص553، «باب الکعبه».</ref>
پس از انقراض عباسیان (659ق.) فراهم کردن پوشش کعبه از سال661ق. به انحصار حاکمان مصر درآمد.<ref>کشف الارتیاب، ص360.</ref> در عصر حکومت عثمانی نیز بافت پرده در مصر انجام می‌شد.<ref>الضوء اللامع، ج4، ص26؛ تاریخ الکعبة المعظمه، ص320.</ref>در مصر از زمان ممالیک موقوفات و کارگاهی ویژه برای تهیه مخارج بافت پارچه اختصاص داده شده بود.<ref>التحفة اللطیفه، ج2، ص107؛ شفاء الغرام، ج1، ص123؛ تاریخ الکعبة المعظمه، ص317.</ref> <ref>فی رحاب البیت العتیق، ص216؛ موسوعة المفاهیم، ج1، ص553، «باب الکعبه».</ref>


=== کارگاه پرده‌بافی در مکه ===
=== کارگاه پرده‌بافی در مکه ===
{{بیشتر|کارگاه پرده‌بافی|تاریخ پرده کعبه}}
{{بیشتر|کارگاه پرده‌بافی|تاریخ پرده کعبه}}
با استقرار دولت آل سعود کارگاهی در مکه به بافت پرده اختصاص یافت.<ref>الکعبة و الکسوه، ص172؛ تاریخ الکعبة المعظمه، ص347.</ref> این کار تا سال 1358 ادامه داشت. تا این‌که دولت مصر از عبدالعزیز خواست اجازه دهد که پوشش دیگر بار از مصر حمل شود. عبدالعزیز این درخواست را پذیرفت و آن کارگاه تعطیل شد و پرده بار دیگر از مصر آمد. این کار تا سال 1382 که بار دیگر ارسال کعبه از مصر به دلیل اختلاف این کشور با عربستان متوقف شد و از آن پس بافت پرده کعبه در مکه ادامه یافت.<ref>فی رحاب البیت العتیق، ج1، ص215؛ نک: تاریخ الکعبة المعظمه، ص331-332؛ الکعبة و الکسوه، ص175-178.</ref>[[کارگاه پرده‌بافی]] در مدخل مکه در زمینی به مساحت 150 هزار متر مربع قرار دارد و دارای ابزارهای نساجی و بافندگی دستی و نیز دستگاه‌های جدید است.<ref>نک: تاریخ الکعبة المعظمه، ص359-360؛ الکعبة و الکسوه، ص172؛ آثار اسلامی، ص86.</ref>
با استقرار دولت [[آل سعود]] کارگاهی در مکه به بافت پرده اختصاص یافت.<ref>الکعبة و الکسوه، ص172؛ تاریخ الکعبة المعظمه، ص347.</ref> این کار تا سال 1358 ادامه داشت. تا این‌که دولت مصر از عبدالعزیز خواست اجازه دهد که پوشش دیگر بار از مصر حمل شود. عبدالعزیز این درخواست را پذیرفت و آن کارگاه تعطیل شد و پرده بار دیگر از مصر آمد. این کار تا سال 1382 که بار دیگر ارسال کعبه از مصر به دلیل اختلاف این کشور با عربستان متوقف شد و از آن پس بافت پرده کعبه در مکه در [[کارگاه پرده‌بافی|کارگاه پرده‌باقی]] ادامه یافت.<ref>فی رحاب البیت العتیق، ج1، ص215؛ نک: تاریخ الکعبة المعظمه، ص331-332؛ الکعبة و الکسوه، ص175-178.</ref>


==اندازه و وزن پرده کعبه ==
==اندازه و وزن پرده کعبه ==


پرده کعبه از پنج قسمت اصلی تشکیل شده که هر قسمت یک طرف [[کعبه]] را می‌پوشاند. قطعه پنجم [[در کعبه]] را در بر می‌گیرد که به آن [[برقع]] می‌گویند. جامه کعبه در مجموع از 54 قطعه تشکیل شده که طول هر قطعه آن 14 متر و پهنای آن 95 سانتی‌متر است و مساحت آن به 2650 متر و وزن آن به دو تن می‌رسد.<ref name=":0" />
پرده کعبه از پنج قسمت اصلی تشکیل شده که هر قسمت یک طرف [[کعبه]] را می‌پوشاند. قطعه پنجم [[در کعبه]] را در بر می‌گیرد که به آن [[برقع]] می‌گویند. جامه کعبه در مجموع از 54 قطعه تشکیل شده که طول هر قطعه آن 14 متر و پهنای آن 95 سانتی‌متر است و مساحت آن به 2650 متر و وزن آن به دو تن می‌رسد.<ref name=":0" />
بسیاری از قطعات و نوشته‌ها و شکل‌های روی پرده کعبه طلاکاری شده است.<ref>میقات حج، ش55، ص133، «پرده کعبه در گذر زمان». </ref>


== کمربند دور پرده کعبه ==
== کمربند دور پرده کعبه ==
{{اصلی|حزام}}
{{اصلی|حزام}}
'''حِزام''' به کمربند و نوار دور [[پرده کعبه]] گفته می‌شود. حزام از پارچه ابریشمی به رنگ سیاه تولید شده و دارای نقوش و آیات قرآنی به خط ثلث مرکب است که با نخ‌های نقره‌ای زراندود گلدوزی شده است. حزام از 16 قطعه ترکیب یافته و محیط آن 47 متر و پهنای آن 95 سانتی‌متر است. آیات قرآنی روی نوار کمربند نوشته شده و در فاصله‌های معین، عبارات {{قلم رنگ|سبز|﴿یا حی یا قیوم﴾}}، {{قلم رنگ|سبز|﴿یا رحمن یا رحیم﴾}} و {{قلم رنگ|سبز|﴿الحمد لله رب العالمین﴾}} با رنگ طلایی نقش بسته است.<ref name=":0">فی رحاب البیت العتیق، ج1، ص215؛ نک: تاریخ الکعبة المعظمه، ص474.</ref>
'''حِزام''' به کمربند و نوار دور [[پرده کعبه]] گفته می‌شود. حزام از پارچه ابریشمی به رنگ سیاه تولید شده و دارای نقوش و آیات قرآنی به خط ثلث مرکب است حزام از 16 قطعه ترکیب یافته و محیط آن 47 متر و پهنای آن 95 سانتی‌متر است. آیات قرآنی روی نوار کمربند نوشته شده و در فاصله‌های معین، عبارات {{قلم رنگ|سبز|﴿یا حی یا قیوم﴾}}، {{قلم رنگ|سبز|﴿یا رحمن یا رحیم﴾}} و {{قلم رنگ|سبز|﴿الحمد لله رب العالمین﴾}} با رنگ طلایی نقش بسته است.<ref name=":0">فی رحاب البیت العتیق، ج1، ص215؛ نک: تاریخ الکعبة المعظمه، ص474.</ref>
 
== طلاکاری‌ها ==
به گزارشی از سال 1395 قمری قطعاتی از پرده کعبه که طلاکاری شده بود به این شرح است: کمربند (16 قسمت)، بخش زیر کمربند (3 قسمت)، طرح‌های فانوس‌مانند (8 قسمت)، چهار [[رکن]]، بیانیه اهداکننده، و «[[برقع]]». به سال 1405 قمری بخش‌های طلافام با‌اندکی تغییر به این صورت درآمد: کمربند (16 قسمت)، زیر کمربند (6 قسمت)، طرح‌های فانوس‌مانند، چهار رکن، بیانیه اهدا کننده، و برقع. سه بخش زیر کمربند و سه طرح فانوس‌مانند که حدود پنج تا هجده درصد است، به میزان تولید افزوده شده است. سپس نقوش فانوس‌مانند به 12 عدد افزایش یافت که به این ترتیب، بخش تذهیب شده تکمیل گشت و به 36 متر رسید.<ref>میقات حج، ش55، ص133، «پرده کعبه در گذر زمان». </ref>


== پرده در کعبه ==
== پرده در کعبه ==
خط ۳۸: خط ۳۹:
== آیاتی که بر پرده است ==
== آیاتی که بر پرده است ==
آیاتی که بر پرده کعبه و [[حزام]] نقش بسته، از این قرار است: پرده در کعبه (به ترتیب از بالا به پایین): {{قلم رنگ|سبز|﴿قَدْ نَرَی تَقَلُّبَ وَجْهِکَ فِی السَّمَاء فَلَنُوَلِّینَّکَ قِبْلَةً تَرْضَاهَا﴾}} (سوره بقره، آیه144)؛ {{قلم رنگ|سبز|﴿بِسْمِ اللهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِیمِ* رَبِّ اَدْخِلْنی مُدْخَلَ صِدْقٍ وَ اَخْرِجْنی‏ مُخْرَجَ صِدْقٍ وَ اجْعَلْ لی مِنْ لَدُنْکَ سُلْطاناً نَصیراً﴾}}. نیز برخی آیات و سوره‌ها و جز آن نوشته شده است.<ref>تاریخ الکعبة المعظمه، ص311، 352؛ الموسوعة العربیة العالمیه، ج19، ص319؛ آثار اسلامی، ص89.</ref>
آیاتی که بر پرده کعبه و [[حزام]] نقش بسته، از این قرار است: پرده در کعبه (به ترتیب از بالا به پایین): {{قلم رنگ|سبز|﴿قَدْ نَرَی تَقَلُّبَ وَجْهِکَ فِی السَّمَاء فَلَنُوَلِّینَّکَ قِبْلَةً تَرْضَاهَا﴾}} (سوره بقره، آیه144)؛ {{قلم رنگ|سبز|﴿بِسْمِ اللهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِیمِ* رَبِّ اَدْخِلْنی مُدْخَلَ صِدْقٍ وَ اَخْرِجْنی‏ مُخْرَجَ صِدْقٍ وَ اجْعَلْ لی مِنْ لَدُنْکَ سُلْطاناً نَصیراً﴾}}. نیز برخی آیات و سوره‌ها و جز آن نوشته شده است.<ref>تاریخ الکعبة المعظمه، ص311، 352؛ الموسوعة العربیة العالمیه، ج19، ص319؛ آثار اسلامی، ص89.</ref>
== هزینه بافت پرده ==
ساخت پرده خانه کعبه حدود 17 میلیون ریال سعودی هزینه در بر دارد که شامل خرید مواد خام، دستمزد کارگران، و دیگر هزینه‌ها است..<ref>میقات حج، ش55، ص108، «پرده کعبه در گذر زمان».</ref>


== جستارهای وابسته ==
== جستارهای وابسته ==
خط ۴۶: خط ۴۴:
*  [[کارگاه پرده‌بافی]]
*  [[کارگاه پرده‌بافی]]
* [[حزام]]
* [[حزام]]
*


==پانویس==
==پانویس==
خط ۷۰: خط ۶۷:
* '''اخبار مکه''': الفاکهی (درگذشت ۲۷۹ق)، به کوشش ابن دهیش، بیروت، دار خضر، ۱۴۱۴ق.
* '''اخبار مکه''': الفاکهی (درگذشت ۲۷۹ق)، به کوشش ابن دهیش، بیروت، دار خضر، ۱۴۱۴ق.
* '''اعانة الطالبین''': السید البکری الدمیاطی (درگذشت ۱۳۱۰ق)، بیروت، دار الفکر، ۱۴۱۸ق.
* '''اعانة الطالبین''': السید البکری الدمیاطی (درگذشت ۱۳۱۰ق)، بیروت، دار الفکر، ۱۴۱۸ق.
* '''امتاع الاسماع''': المقریزی (درگذشت ۸۴۵ق)، به کوشش محمد عبدالحمید، بیروت، دار الکتب العلمیه، ۱۴۲۰ق.
* '''انباء الغمر بابناء العمر''': ابن حجر العسقلانی (درگذشت ۸۵۲ق)، به کوشش محمد عبدالمعید خان، بیروت، دار الکتب العلمیه، ۱۴۰۶ق.
* '''البدایة و النهایه''': ابن کثیر (درگذشت ۷۷۴ق)، به کوشش علی شیری، بیروت، دار احیاء التراث العربی، ۱۴۰۸ق.
* '''البدایة و النهایه''': ابن کثیر (درگذشت ۷۷۴ق)، به کوشش علی شیری، بیروت، دار احیاء التراث العربی، ۱۴۰۸ق.
* '''بهجة النفوس و الاسرار''': عبدالله المرجانی (درگذشت ۶۹۹ق)، به کوشش محمد عبدالوهاب، بیروت، دار الغرب الاسلامی، ۲۰۰۲م.
* '''تاریخ ابن خلدون''': ابن خلدون (درگذشت ۸۰۸ق)، بیروت، دار احیاء التراث العربی، ۱۳۹۱ق.
* '''تاریخ ابن خلدون''': ابن خلدون (درگذشت ۸۰۸ق)، بیروت، دار احیاء التراث العربی، ۱۳۹۱ق.
* '''تاریخ الخلفاء''': السیوطی (درگذشت ۹۱۱ق)، به کوشش محمد عبدالحمید، مصر، مطبعة السعاده، ۱۳۷۱ق.
* '''التاریخ القویم''': محمد طاهر الکردی، به کوشش ابن دهیش، بیروت، دار خضر، ۱۴۲۰ق.
* '''تاریخ الکعبة المعظمه''': حسین عبدالله باسلامه، به کوشش یوسف الثقفی، ریاض، دار ملک عبدالعزیز، ۱۴۱۹ق.
* '''تاریخ الکعبة المعظمه''': حسین عبدالله باسلامه، به کوشش یوسف الثقفی، ریاض، دار ملک عبدالعزیز، ۱۴۱۹ق.
* '''تاریخ طبری (تاریخ الامم و الملوک)''': الطبری (درگذشت ۳۱۰ق)، به کوشش گروهی از علما، بیروت، اعلمی، ۱۴۰۳ق.
* '''تجارب الامم''': ابوعلی مسکویه (درگذشت ۴۲۱ق)، به کوشش امامی، تهران، سروش، ۱۳۷۹ش.
* '''تحریر الاحکام الشرعیه''': العلامة الحلی (درگذشت ۷۲۶ق)، به کوشش بهادری، قم، مؤسسة الامام الصادق۷، ۱۴۲۰ق.
* '''تحصیل المرام''': محمد بن احمد الصباغ (درگذشت ۱۳۲۱ق)، به کوشش ابن دهیش، ۱۴۲۴ق.
* '''تحفة الکرام''': محمد مهدی بحر العلوم (درگذشت ۱۲۱۲ق)، به کوشش جلالی و غفوری، تهران، مشعر، ۱۴۲۵ق.
* '''تحفة الکرام''': محمد مهدی بحر العلوم (درگذشت ۱۲۱۲ق)، به کوشش جلالی و غفوری، تهران، مشعر، ۱۴۲۵ق.
* '''التحفة اللطیفه''': شمس الدین السخاوی (درگذشت ۹۰۲ق)، بیروت، دار الکتب العلمیه، ۱۴۱۴ق.
* '''التحفة اللطیفه''': شمس الدین السخاوی (درگذشت ۹۰۲ق)، بیروت، دار الکتب العلمیه، ۱۴۱۴ق.
* '''تذکرة الفقهاء''': العلامة الحلی (درگذشت ۷۲۶ق)، قم، آل البیت: ۱۴۱۴ق.
* '''تذکرة الفقهاء''': العلامة الحلی (درگذشت ۷۲۶ق)، قم، آل البیت: ۱۴۱۴ق.
* '''التوحید و الشرک''': السبحانی، بیروت، دار التعارف.
* '''التوحید و الشرک''': السبحانی، بیروت، دار التعارف.
* '''جامع احادیث الشیعه''': اسماعیل معزی ملایری، قم، المطبعة العلمیه، ۱۳۹۹ق.
* '''حج از میقات تا میعاد''': احمد صادقی اردستانی، تهران، مشعر، ۱۳۸۵ش.
* '''حج از میقات تا میعاد''': احمد صادقی اردستانی، تهران، مشعر، ۱۳۸۵ش.
* '''حواشی الشروانی و العبادی''': الشروانی (درگذشت ۱۳۰۱ق) و العبادی (درگذشت ۹۹۴ق)، بیروت، دار احیاء التراث العربی.
* '''رحلة ابن جبیر''': محمد بن احمد (درگذشت ۶۱۴ق)، بیروت، دار مکتبة الهلال، ۱۹۸۶م.
* '''الرحلة الحجازیه''': محمد لبیب البتنونی، قاهره، مکتبة الثقافة الدینیه، ۱۳۲۸ق.
* '''الرحلة السریة للعقید الروسی''': عبدالعزیز دولتشاهی، بیروت، دار العربیه، ۱۴۲۸ق.
* '''الروض الانف''': السهیلی (درگذشت ۵۸۱ق)، به کوشش عبدالرؤوف، بیروت، دار الفکر، ۱۴۰۹ق.
* '''سفرنامه ناصر خسرو''': ناصر خسرو (درگذشت ۴۸۱ق)، تهران، زوّار، ۱۳۸۱ش.
* '''السیرة الحلبیه''': الحلبی (درگذشت ۱۰۴۴ق)، بیروت، دار المعرفه، ۱۴۰۰ق.
* '''السیرة الحلبیه''': الحلبی (درگذشت ۱۰۴۴ق)، بیروت، دار المعرفه، ۱۴۰۰ق.
* '''شفاء الغرام''': محمد الفاسی (درگذشت ۸۳۲ق)، به کوشش گروهی از علما، بیروت، دار الکتب العلمیه، ۱۴۲۱ق.
* '''شفاء الغرام''': محمد الفاسی (درگذشت ۸۳۲ق)، به کوشش گروهی از علما، بیروت، دار الکتب العلمیه، ۱۴۲۱ق.
* '''صبح الاعشی''': احمد القلقشندی (درگذشت ۸۲۱ق)، به کوشش زکار، دمشق، وزارة الثقافه، ۱۹۸۱م.
* '''صبح الاعشی''': احمد القلقشندی (درگذشت ۸۲۱ق)، به کوشش زکار، دمشق، وزارة الثقافه، ۱۹۸۱م.
* '''الضوء اللامع''': شمس الدین السخاوی (درگذشت ۹۰۲ق)، بیروت، دار الجیل، ۱۴۱۲ق.
* '''الضوء اللامع''': شمس الدین السخاوی (درگذشت ۹۰۲ق)، بیروت، دار الجیل، ۱۴۱۲ق.
* '''عجائب الآثار''': عبدالرحمن الجبرتی (درگذشت ۱۲۲۷ق)، بیروت، دار الجیل.
* '''العکبة و الکسوه''': احمد عبدالغفور عطار، مکة المکرمه، ۱۳۹۷ق.
* '''عمدة القاری''': العینی (درگذشت ۸۵۵ق)، بیروت، دار احیاء التراث العربی.
* '''فتح الباری''': ابن حجر العسقلانی (درگذشت ۸۵۲ق)، بیروت، دار المعرفه.
* '''فتح الباری''': ابن حجر العسقلانی (درگذشت ۸۵۲ق)، بیروت، دار المعرفه.
* '''فتح العزیز''': عبدالکریم بن محمد الرافعی (درگذشت ۶۲۳ق)، دار الفکر.
* '''فتح العزیز''': عبدالکریم بن محمد الرافعی (درگذشت ۶۲۳ق)، دار الفکر.
* '''فتوح البلدان''': البلاذری (درگذشت ۲۷۹ق)، به کوشش صلاح الدین، قاهره، النهضة المصریه، ۱۹۵۶م.
* '''فقه السنه''': سید سابق، بیروت، دار الکتاب العربی.
* '''فی رحاب البیت العتیق''': محیی الدین احمد امام، اندلس، دار قرطبه.
* '''فی رحاب البیت العتیق''': محیی الدین احمد امام، اندلس، دار قرطبه.
* '''کشف النور''': عبدالغنی النابلسی (درگذشت ۱۱۴۳ق)، استانبول، مکتبة الحقیقه، ۱۴۰۶ق.
* '''کشف النور''': عبدالغنی النابلسی (درگذشت ۱۱۴۳ق)، استانبول، مکتبة الحقیقه، ۱۴۰۶ق.
* '''کعبه و جامه آن''': محمد الدقن، ترجمه: انصاری، تهران، مشعر، ۱۳۸۴ش.
* '''کعبه و جامه آن''': محمد الدقن، ترجمه: انصاری، تهران، مشعر، ۱۳۸۴ش.
* '''الکامل فی التاریخ''': علی ابن اثیر (درگذشت ۶۳۰ق)، بیروت، دار صادر، ۱۳۸۵ق.
* '''کشاف القناع''': منصور البهوتی (درگذشت ۱۰۵۱ق)، به کوشش محمد حسن، بیروت، دار الکتب العلمیه، ۱۴۱۸ق.
* '''کشاف القناع''': منصور البهوتی (درگذشت ۱۰۵۱ق)، به کوشش محمد حسن، بیروت، دار الکتب العلمیه، ۱۴۱۸ق.
* '''کشف الارتیاب''': سید محسن الامین (درگذشت ۱۳۷۱ق)، به کوشش امین، مکتبة الحریس، ۱۳۸۲ق.
* '''کشف الارتیاب''': سید محسن الامین (درگذشت ۱۳۷۱ق)، به کوشش امین، مکتبة الحریس، ۱۳۸۲ق.
* '''لغت‌نامه''': دهخدا (درگذشت ۱۳۳۴ش) و دیگران، مؤسسه لغت‌نامه و دانشگاه تهران، ۱۳۷۳ش.
* '''لغت‌نامه''': دهخدا (درگذشت ۱۳۳۴ش) و دیگران، مؤسسه لغت‌نامه و دانشگاه تهران، ۱۳۷۳ش.
* '''مرآة الحرمین''': ابراهیم رفعت پاشا (درگذشت ۱۳۵۳ق)، قم، المطبعة العلمیه، ۱۳۴۴ق.
* '''مستدرکات اعیان الشیعه''': حسن الامین، دمشق، دار التعاریف، ۱۴۰۸ق.
* '''المصنّف''': عبدالرزاق الصنعانی (درگذشت ۲۱۱ق)، به کوشش حبیب الرحمن، المجلس العلمی.
* '''معجم مقاییس اللغه''': ابن فارس (درگذشت ۳۹۵ق)، به کوشش عبدالسلام، قم، دفتر تبلیغات، ۱۴۰۴ق.
* '''معجم مقاییس اللغه''': ابن فارس (درگذشت ۳۹۵ق)، به کوشش عبدالسلام، قم، دفتر تبلیغات، ۱۴۰۴ق.
* '''المفصل''': جواد علی، دار الساقی، ۱۴۲۴ق.
* '''من لا یحضره الفقیه''': الصدوق (درگذشت ۳۸۱ق)، به کوشش غفاری، قم، نشر اسلامی، ۱۴۰۴ق.
* '''من لا یحضره الفقیه''': الصدوق (درگذشت ۳۸۱ق)، به کوشش غفاری، قم، نشر اسلامی، ۱۴۰۴ق.
* '''منائح الکرم''': علی بن تاج الدین السنجاری (درگذشت ۱۱۲۵ق)، به کوشش المصری، مکه، جامعةام القری، ۱۴۱۹ق.
* '''المواعظ و الاعتبار''': المقریزی (درگذشت ۸۴۵ق)، به کوشش خلیل المنصور، بیروت، دار الکتب العلمیه، ۱۴۱۸ق.
* '''الموسوعة العربیة العالمیه''': مؤسسة اعمال الموسوعة للنشر، ریاض، ۱۴۱۹ق.
* '''الموسوعة العربیة العالمیه''': مؤسسة اعمال الموسوعة للنشر، ریاض، ۱۴۱۹ق.
* '''میقات حج (فصلنامه)''': تهران، حوزه نمایندگی ولی فقیه در امور حج و زیارت.
* '''النجوم الظاهره''': ابن تغری بردی الاتابکی (درگذشت ۸۷۴ق)، مصر، وزارة الثقافة و الارشاد القومی.
* '''نهایة الارب''': احمد النویری (درگذشت ۷۳۳ق)، قاهره، وزارة الثقافة و الارشاد القومی، ۱۴۱۲ق.
* '''نهایة الارب''': احمد النویری (درگذشت ۷۳۳ق)، قاهره، وزارة الثقافة و الارشاد القومی، ۱۴۱۲ق.
* '''وسائل الشیعه''': الحر العاملی (درگذشت ۱۱۰۴ق)، قم، آل البیت: ۱۴۱۲ق.
* '''وسائل الشیعه''': الحر العاملی (درگذشت ۱۱۰۴ق)، قم، آل البیت: ۱۴۱۲ق.
خط ۱۳۴: خط ۱۰۱:
[[رده:هنر اسلامی]]
[[رده:هنر اسلامی]]
[[رده:مقاله‌های تکمیل‌شده]]
[[رده:مقاله‌های تکمیل‌شده]]
[[en: The Ka'ba's curtain]]

نسخهٔ کنونی تا ‏۵ مهٔ ۲۰۲۴، ساعت ۱۳:۴۸

کعبه
کعبه
نام‌ها
بیت العتیقبیت اللهبیت الحرامبیت المحرمبیت المعمور
ارکان
رکن عراقیرکن شامیرکن حجرالاسودرکن یمانی
اجزا
باب الکعبهباب التوبهپلکان خارجی کعبهناودان کعبهپرده کعبهپرده درون کعبه‌ستون‌های کعبهپلکان داخلی کعبهسقف کعبهبرقعحزامآویزه‌های کعبهشاذروانملتزممستجار
پیشینه
بازسازی کعبهتاریخ بازسازی درِ کعبهمولد علی(ع)
متولیان
ابوخفاد اسدیابوطالبعبدالله بن عبدالعزیتمیم بن مر
مرتبط
طوافحجر الاسودحطیمحجر اسماعیلمقام ابراهیمحجابتبیت الضراحخط آغاز طوافکارگاه پرده‌بافیشستشوی کعبهابرقازلاماستقسام

پرده کعبه یا کسوه کعبه پوشش پارچه‌ای سیاه رنگی است که دیوارهای کعبه را با آن می‌پوشانند. پرده پوشاندن به کعبه نشانه احترام بدان تلقی شده است. پوشاندن کعبه با پارچه‌هایی به رنگ‌ها و جنس‌های مختلف تاریخی کهن دارد و به پیش از ظهور اسلام باز می‌گردد. رویدادهای مرتبط به تهیه و نصب پرده کعبه در منابع تاریخی ثبت شده است. همچنین پرده کعبه موضوع برخی احکام فقهی نیز قرار گرفته است.

امروزه پرده در کارگاه مخصوصی در مکه بافته می‌شود و شامل پنج تکه است که هر یک از دیوارهای کعبه را می‌پوشاند و یک قطعه نیز به در کعبه اختصاص دارد.

واژه‌ و مفهوم شناسی[ویرایش | ویرایش مبدأ]

ترکیب عربی «کِسوَة الکعبه» در فارسی پرده کعبه یا پیراهن کعبه و یا جامه کعبه نامیده می‌شود.[۱][۲]این پوشش سیاه رنگ، ساختمان کعبه را جز بخش حجرالاسود می‌پوشاند.[۳][۴]پرده کعبه، نشانه احترام[۵]و ارزش و اعتبار خانه خدا است و تاریخچه آن بخشی از تاریخ کعبه به‌شمار می‌آید.[۶]نیز شغلی خاص برای تولیت امور پرده از گذشته تاکنون وجود داشته که به حجابت یا پرده‌داری شهرت دارد.

همچنین پرده کعبه موضوع برخی احکام فقهی نیز قرار گرفته که مهم‌ترین موارد آن‌ها عبارتند از: جواز پوشاندن کعبه با حریر (ابریشم)،[۷] جایز نبودن کندن و قطع و خرید و فروش پرده کعبه نزد شیعه و نیز برخی شافعیان بر خلاف دیدگاه رایج اهل سنت،[۸] جواز یا عدم جواز تزئین آن با طلا و نقره،[۹] جواز داخل شدن پشت پرده برای دعا.[۱۰]

پیشینه پوشش کعبه[ویرایش | ویرایش مبدأ]

درباره این‌که چه کسی نخستین بار کعبه را پوشانیده است، اختلاف‌نظر وجود دارد. برخی روایت‌ها این کار را به حضرت آدم نسبت داده اند[۱۱] و برخی گزارش‌های تاریخی یکی از پادشاهان حمیری یمن را نخستین کسی دانسته‌اند که کعبه را در سال 190 یا 220 قبل از بعثت پرده پوشانید.[۱۲]

بافت پرده‌های نو برای کعبه توسط قریش و پس از اسلام توسط پیامبر و خلفای او ادامه یافت. این کار در دوره‌هایی از عصر عباسی رونق زیادی داشت و گاهی جامه کعبه سه بار در سال تعویض می‌شد.[۱۳] پادشاهان سایر سرزمین‌های اسلامی[۱۴] و برخی از ثروتمندان نیز گاهی پرده کعبه را تهیه و به مکه ارسال می‌کردند.[۱۵]

بافت پرده کعبه در مصر[ویرایش | ویرایش مبدأ]

پس از انقراض عباسیان (659ق.) فراهم کردن پوشش کعبه از سال661ق. به انحصار حاکمان مصر درآمد.[۱۶] در عصر حکومت عثمانی نیز بافت پرده در مصر انجام می‌شد.[۱۷]در مصر از زمان ممالیک موقوفات و کارگاهی ویژه برای تهیه مخارج بافت پارچه اختصاص داده شده بود.[۱۸] [۱۹]

کارگاه پرده‌بافی در مکه[ویرایش | ویرایش مبدأ]

با استقرار دولت آل سعود کارگاهی در مکه به بافت پرده اختصاص یافت.[۲۰] این کار تا سال 1358 ادامه داشت. تا این‌که دولت مصر از عبدالعزیز خواست اجازه دهد که پوشش دیگر بار از مصر حمل شود. عبدالعزیز این درخواست را پذیرفت و آن کارگاه تعطیل شد و پرده بار دیگر از مصر آمد. این کار تا سال 1382 که بار دیگر ارسال کعبه از مصر به دلیل اختلاف این کشور با عربستان متوقف شد و از آن پس بافت پرده کعبه در مکه در کارگاه پرده‌باقی ادامه یافت.[۲۱]

اندازه و وزن پرده کعبه[ویرایش | ویرایش مبدأ]

پرده کعبه از پنج قسمت اصلی تشکیل شده که هر قسمت یک طرف کعبه را می‌پوشاند. قطعه پنجم در کعبه را در بر می‌گیرد که به آن برقع می‌گویند. جامه کعبه در مجموع از 54 قطعه تشکیل شده که طول هر قطعه آن 14 متر و پهنای آن 95 سانتی‌متر است و مساحت آن به 2650 متر و وزن آن به دو تن می‌رسد.[۲۲]

بسیاری از قطعات و نوشته‌ها و شکل‌های روی پرده کعبه طلاکاری شده است.[۲۳]

کمربند دور پرده کعبه[ویرایش | ویرایش مبدأ]

حِزام به کمربند و نوار دور پرده کعبه گفته می‌شود. حزام از پارچه ابریشمی به رنگ سیاه تولید شده و دارای نقوش و آیات قرآنی به خط ثلث مرکب است حزام از 16 قطعه ترکیب یافته و محیط آن 47 متر و پهنای آن 95 سانتی‌متر است. آیات قرآنی روی نوار کمربند نوشته شده و در فاصله‌های معین، عبارات ﴿یا حی یا قیوم﴾، ﴿یا رحمن یا رحیم﴾ و ﴿الحمد لله رب العالمین﴾ با رنگ طلایی نقش بسته است.[۲۲]

پرده در کعبه[ویرایش | ویرایش مبدأ]

پرده دروازه کعبه که «برقع» نام دارد، از پارچه ابریشمی سیاه، ساخته شده و روی آن آیات قرآن کریم و تزئینات اسلامی با طلا و نقره، نگارش یافته است. نیز سوره حمد از سه‌جهت بر آن نوشته شده است. برقع از جنس حریر و به ارتفاع 5/7 متر و عرض چهار متر است.[۲۴]

آیاتی که بر پرده است[ویرایش | ویرایش مبدأ]

آیاتی که بر پرده کعبه و حزام نقش بسته، از این قرار است: پرده در کعبه (به ترتیب از بالا به پایین): ﴿قَدْ نَرَی تَقَلُّبَ وَجْهِکَ فِی السَّمَاء فَلَنُوَلِّینَّکَ قِبْلَةً تَرْضَاهَا﴾ (سوره بقره، آیه144)؛ ﴿بِسْمِ اللهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِیمِ* رَبِّ اَدْخِلْنی مُدْخَلَ صِدْقٍ وَ اَخْرِجْنی‏ مُخْرَجَ صِدْقٍ وَ اجْعَلْ لی مِنْ لَدُنْکَ سُلْطاناً نَصیراً﴾. نیز برخی آیات و سوره‌ها و جز آن نوشته شده است.[۲۵]

جستارهای وابسته[ویرایش | ویرایش مبدأ]

پانویس[ویرایش | ویرایش مبدأ]

  1. لغت‌نامه، ج5، ص7642، «حجاب البیت».
  2. کعبه و جامه آن، ص91؛ حج از میقات تا میعاد، ص127.
  3. نک: معجم مقاییس اللغه، ج3، ص132، «ستر».
  4. شفاء الغرام، ج1، ص122.
  5. تحفة الکرام، ص159-160.
  6. نک: کشف النور، ص14؛ التوحید و الشرک، ص210.
  7. تحریر الاحکام، ج4، ص363؛ وفاء الوفاء، ج2، ص140؛ کشاف القناع، ج3، ص180.
  8. تذکرة الفقهاء، ج7، ص380؛ فتح العزیز، ج7، ص513.
  9. حواشی الشروانی، ج1، ص121؛ السیرة الحلبیه، ج1، ص280.
  10. اعانة الطالبین، ج2، ص95.
  11. من لا یحضره الفقیه، ج2، ص235؛ وسائل الشیعه، ج13، ص208.
  12. فتح الباری، ج3، ص365-366؛ السیرة الحلبیه، ج1، ص280؛ تاریخ الکعبة المعظمه، ص291؛ اخبار مکه، فاکهی، ج5، ص230-231.
  13. السیرة الحلبیه، ج1، ص281؛ فی رحاب البیت العتیق، ج1، ص211؛ کشف الارتیاب، ص360.
  14. البدایة و النهایه، ج13، ص200.
  15. تاریخ ابن خلدون، ج3، ص513؛ الکامل، ج11، ص65؛ نهایة الارب، ج23، ص284.
  16. کشف الارتیاب، ص360.
  17. الضوء اللامع، ج4، ص26؛ تاریخ الکعبة المعظمه، ص320.
  18. التحفة اللطیفه، ج2، ص107؛ شفاء الغرام، ج1، ص123؛ تاریخ الکعبة المعظمه، ص317.
  19. فی رحاب البیت العتیق، ص216؛ موسوعة المفاهیم، ج1، ص553، «باب الکعبه».
  20. الکعبة و الکسوه، ص172؛ تاریخ الکعبة المعظمه، ص347.
  21. فی رحاب البیت العتیق، ج1، ص215؛ نک: تاریخ الکعبة المعظمه، ص331-332؛ الکعبة و الکسوه، ص175-178.
  22. ۲۲٫۰ ۲۲٫۱ فی رحاب البیت العتیق، ج1، ص215؛ نک: تاریخ الکعبة المعظمه، ص474.
  23. میقات حج، ش55، ص133، «پرده کعبه در گذر زمان».
  24. صبح الاعشی، ج4، ص282؛ اخبار مکه، ازرقی، ج1، ص258؛ تاریخ الکعبة المعظمه، ص358.
  25. تاریخ الکعبة المعظمه، ص311، 352؛ الموسوعة العربیة العالمیه، ج19، ص319؛ آثار اسلامی، ص89.

منابع[ویرایش | ویرایش مبدأ]

محتوای این مقاله برگرفته شده از: دانشنامه حج و حرمین شریفین مدخل پرده کعبه.
  • آثار اسلامی مکه و مدینه: رسول جعفریان، قم، مشعر، ۱۳۸۶ش.
  • اخبار مکه: الازرقی (درگذشت ۲۴۸ق)، به کوشش رشدی الصالح، مکه، مکتبة الثقافه، ۱۴۱۵ق.
  • اخبار مکه: الفاکهی (درگذشت ۲۷۹ق)، به کوشش ابن دهیش، بیروت، دار خضر، ۱۴۱۴ق.
  • اعانة الطالبین: السید البکری الدمیاطی (درگذشت ۱۳۱۰ق)، بیروت، دار الفکر، ۱۴۱۸ق.
  • البدایة و النهایه: ابن کثیر (درگذشت ۷۷۴ق)، به کوشش علی شیری، بیروت، دار احیاء التراث العربی، ۱۴۰۸ق.
  • تاریخ ابن خلدون: ابن خلدون (درگذشت ۸۰۸ق)، بیروت، دار احیاء التراث العربی، ۱۳۹۱ق.
  • تاریخ الکعبة المعظمه: حسین عبدالله باسلامه، به کوشش یوسف الثقفی، ریاض، دار ملک عبدالعزیز، ۱۴۱۹ق.
  • تحفة الکرام: محمد مهدی بحر العلوم (درگذشت ۱۲۱۲ق)، به کوشش جلالی و غفوری، تهران، مشعر، ۱۴۲۵ق.
  • التحفة اللطیفه: شمس الدین السخاوی (درگذشت ۹۰۲ق)، بیروت، دار الکتب العلمیه، ۱۴۱۴ق.
  • تذکرة الفقهاء: العلامة الحلی (درگذشت ۷۲۶ق)، قم، آل البیت: ۱۴۱۴ق.
  • التوحید و الشرک: السبحانی، بیروت، دار التعارف.
  • حج از میقات تا میعاد: احمد صادقی اردستانی، تهران، مشعر، ۱۳۸۵ش.
  • السیرة الحلبیه: الحلبی (درگذشت ۱۰۴۴ق)، بیروت، دار المعرفه، ۱۴۰۰ق.
  • شفاء الغرام: محمد الفاسی (درگذشت ۸۳۲ق)، به کوشش گروهی از علما، بیروت، دار الکتب العلمیه، ۱۴۲۱ق.
  • صبح الاعشی: احمد القلقشندی (درگذشت ۸۲۱ق)، به کوشش زکار، دمشق، وزارة الثقافه، ۱۹۸۱م.
  • الضوء اللامع: شمس الدین السخاوی (درگذشت ۹۰۲ق)، بیروت، دار الجیل، ۱۴۱۲ق.
  • فتح الباری: ابن حجر العسقلانی (درگذشت ۸۵۲ق)، بیروت، دار المعرفه.
  • فتح العزیز: عبدالکریم بن محمد الرافعی (درگذشت ۶۲۳ق)، دار الفکر.
  • فی رحاب البیت العتیق: محیی الدین احمد امام، اندلس، دار قرطبه.
  • کشف النور: عبدالغنی النابلسی (درگذشت ۱۱۴۳ق)، استانبول، مکتبة الحقیقه، ۱۴۰۶ق.
  • کعبه و جامه آن: محمد الدقن، ترجمه: انصاری، تهران، مشعر، ۱۳۸۴ش.
  • کشاف القناع: منصور البهوتی (درگذشت ۱۰۵۱ق)، به کوشش محمد حسن، بیروت، دار الکتب العلمیه، ۱۴۱۸ق.
  • کشف الارتیاب: سید محسن الامین (درگذشت ۱۳۷۱ق)، به کوشش امین، مکتبة الحریس، ۱۳۸۲ق.
  • لغت‌نامه: دهخدا (درگذشت ۱۳۳۴ش) و دیگران، مؤسسه لغت‌نامه و دانشگاه تهران، ۱۳۷۳ش.
  • معجم مقاییس اللغه: ابن فارس (درگذشت ۳۹۵ق)، به کوشش عبدالسلام، قم، دفتر تبلیغات، ۱۴۰۴ق.
  • من لا یحضره الفقیه: الصدوق (درگذشت ۳۸۱ق)، به کوشش غفاری، قم، نشر اسلامی، ۱۴۰۴ق.
  • الموسوعة العربیة العالمیه: مؤسسة اعمال الموسوعة للنشر، ریاض، ۱۴۱۹ق.
  • نهایة الارب: احمد النویری (درگذشت ۷۳۳ق)، قاهره، وزارة الثقافة و الارشاد القومی، ۱۴۱۲ق.
  • وسائل الشیعه: الحر العاملی (درگذشت ۱۱۰۴ق)، قم، آل البیت: ۱۴۱۲ق.
  • وفاء الوفاء: السمهودی (درگذشت ۹۱۱ق)، به کوشش خالد عبدالغنی، بیروت، دار الکتب العلمیه، ۲۰۰۶م.

مقاله‌های مرتبط[ویرایش | ویرایش مبدأ]