اهل بیت: تفاوت میان نسخه‌ها

روایاتی ثلث<ref>الکافی، ج2، ص627؛ تفسیر فرات الکوفی، ص138؛ البرهان، ج1، ص49.</ref> یا ربع<ref>الکافی، ج2، ص629؛ شرح الاخبار، ج2، ص353؛ شواهد التنزیل، ج1، ص57.</ref> قرآن را درباره اهل بیت و به همان‌اندازه را درباره دشمنان آنان دانسته‌اند. همین آموزه همراه پاره‌ای روایت‌های شان نزول، بُن‌مایه باور شیعیان و گروهی از اهل سنت درباره نزول برخی آیات قرآن در شان اهل بیت و نیز تطبیق‌ بسیاری از آیات قرآن بر آن‌ها<ref>نک: المیزان، ج1، ص42.</ref> در منابع روایی است؛<ref>برای نمونه نک: الکافی، ج1، ص143، 144، 186، 191، 205، 207، 210، 212، 217-218، 539؛ مناقب ابن شهر آشوب، ج1، ص372؛ ج2، ص288، 311؛ ج3، ص171، 314، 443.</ref> آیات مباهله (61 سوره آل عمران)،<ref>التبیان، ج2، ص484؛ مجمع البیان، ج2، ص763-764؛ الصافی، ج1، ص343-344.</ref><ref>جامع البیان، ج3، ص211؛ تفسیر بغوی، ج1، ص450-451؛ روح المعانی، ج2، ص180-182.</ref> آیات اطعام (آیه 5 تا 22 سوره انسان)،<ref>تفسیر فرات الکوفی، ص520-529؛ التبیان، ج10، ص211؛ مجمع البیان، ج10، ص616.</ref> <ref>تفسیر ثعلبی، ج10، ص98-102؛ الکشاف، ج4، ص670؛ روح المعانی، ج15، ص173-174.</ref>واژه قربی در آیه 23 سوره شوری<ref>مجمع البیان، ج9، ص43؛ روض الجنان، ج17، ص122-123؛ الصافی، ج4، ص373-374.</ref> <ref>الکشاف، ج4، ص219-220؛ تفسیر بیضاوی، ج5، ص80؛ نک: روح المعانی، ج13، ص31-33.</ref>از و واژه اولوا الامر در آیه 59 سوره نساء<ref>التبیان، ج3، ص236؛ مجمع البیان، ج3، ص101.</ref> از سوی مفسران درباره اهل‌بیت دانسته شده است.

بر پایه روایت‌های فراوان از منابع [[شیعه]] و [[اهل سنت]]، اهل بیت در سخنان پیامبر و سیره ایشان جایگاهی ویژه دارند. [[حدیث ثقلین]] که برخی آن را با اسناد بسیار به سی و چهار [[صحابه]] رسانده‌اند،<ref>عبقات الانوار، ج20، ص327.</ref> در هر دو ‌گزارش شیعی<ref>نک: الکافی، ج1، ص294؛ ج2، ص415؛ الامالی، ص616؛ کمال الدین، ص234-240.</ref> و سنی<ref>نک: مسند احمد، ج3، ص14، 17، 26، 59؛ سنن الدارمی، ج2، ص433؛ المستدرک، ج3، ص148.</ref> آن، اهل بیت را به عنوان میراث پیامبر(ص) و در ردیف قرآن می‌شمارد. در [[حدیث امان]]، بر پایه برخی نقل‌ها، پیامبر(ص) اهل بیت خویش را امان امت [[اسلام]]<ref>مجمع الزوائد، ج9، ص174؛ نظم درر السمطین، ص234.</ref> می‌شمرد. در [[حدیث سفینه]]، آنان همچون کشتی [[نوح]] خوانده شده‌اند که سوار شدگان برآن نجات می‌یابند و دیگران در دریای گمراهی غرق خواهند شد.<ref>دعائم الاسلام، ج1، ص80؛ کمال الدین، ص239؛ المستدرک، ج3، ص151.</ref>  

امامیه به پشتوانه پاره‌ای دلیل‌های عقلی یا آمیخته به مقدمه‌ای نقلی، اهل بیت را معصوم از [[گناه]]، اشتباه و عیب می‌شمارند.<ref>نک: فرق الشیعه، ص19؛ نهج الحق، ص164.</ref> دلیل‌های آنان گاه به اثبات جنبه‌ای از عصمت و گاه همه وجوه آن نظر دارد. مهم‌ترین پشتوانه نقلی شیعه برای اثبات عصمت از گناه، [[آیه تطهیر]] (سوره احزاب، آیه 33) است. <ref>نک: الشافی، ج3، ص133-137؛ تقریب المعارف، ص336-337؛ العمده، ص45-46.</ref> دیگر پشتوانه قرآنی شیعه برای اثبات عصمت اهل بیت آیه مشهور به «[[آیه اولوا الامر|اولوا الامر]]» است که در آن، به پیروی از خدا و رسول و اولوا الامر دستور داده شده است. شیعیان که «اولوا الامر» را تنها بر اهل بیت تطبیق می‌کنند،<ref>تفسیر عیاشی، ج1، ص247-254؛ الکافی، ج1، ص286-287؛ ج2، ص21؛ التبیان، ج3، ص236.</ref> لازمه دستور به اطاعت را عصمت ایشان از خطا دانسته‌اند.<ref>الشافی، ج2، ص257-258؛ الخصال، ص139؛ کشف المراد، ص492-494.</ref>

 

برخی متکلمان شیعی از پاره‌ای تحلیل‌های عقلی برای اثبات عصمت بهره می‌گیرند. برای نمونه، آنان استدلال می‌کنند که امکان خطای عامه مردم در مقام بیان و اجرای شریعت<ref>الشافی، ج1، ص43.</ref> مقتضی وجوب نصب امامی معصوم و پیراسته از خطا است تا دیگران را از خطا بازدارد.<ref>النکت الاعتقادیه، ص40؛ رسائل المرتضی، ج1، ص395-398؛ کشف المراد، ص492-494.</ref>  

شیعیان<ref>الشافی، ج1، ص5؛ النکت الاعتقادیه، ص39-40؛ النجاة فی القیامه، ص41، 66.</ref> با وجود پذیرش تعریف عموم مسلمانان<ref>المواقف، ج3، ص574؛ شرح المقاصد، ج2، ص272؛ نک: الشافی، ج1، ص5-8.</ref> از امامت به معنای ریاست عام در امور دین و دنیا، تنها اهل بیت: را به سبب داشتن دانش و عصمت، شایسته این مقام و مرجع دینی در پی پیامبر(ص) می‌دانند.<ref>الشافی، ج3، ص163؛ منهاج الکرامه، ص37؛ مرجعیة اهل البیت، ص32.</ref> متکلمان امامیه سه ویژگی عصمت، دانش ویژه و نص را از شرایط سه‌گانه امام می‌شمرند.<ref>نقض، ص53-54؛ نک: الشافی، ج1، ص179-181، 205-206؛ ج2، ص207؛ ج4، ص142-148.</ref> آنان به پشتوانه پاره‌ای دلیل‌های نقلی هم‌چون حدیث ثقلین<ref>نهج الحق، ص225-228؛ عبقات الانوار، ج20، ص121؛ عقائد الامامیه، ص67-71.</ref> و عقلی مانند [[قاعده لطف]]،<ref>النکت الاعتقادیه، ص39؛ کشف المراد، ص490-492.</ref> ضرورت وجود جانشینی برای پیامبر در همه زمان‌ها برای حفظ شریعت<ref>الشافی، ج1، ص179-180؛ تقریب المعارف، ص171؛ قواعد المرام، ص175-177.</ref> و لزوم نزدیک ساختن مکلفان به انجام طاعت و دور ساختن از معصیت،<ref>رسائل المرتضی، ج3، ص20؛ قواعد المرام، ص177.</ref> بر‌ اندیشه امامت شیعی استدلال کرده و امام را بافضیلت‌ترین و دانشمند‌ترین عضو خاندان پیامبر می‌دانند.<ref>کمال الدین، ص60-61؛ الشافی، ج2، ص7-8؛ رسائل المرتضی، ج3، ص20.</ref>   

 

محبت به ایشان افزون بر آیه 23 [[سوره شوری]] که بر پایه روایات<ref>الکافی، ج8، ص93؛ دعائم الاسلام، ج1، ص68؛ عیون اخبار الرضا، ج2، ص211-213.</ref> و به گفته مفسران<ref>مجمع البیان، ج9، ص43؛ الکشاف، ج4، ص219-220.</ref> بر وجوب مودت اهل بیت به عنوان پاداش رسالت پیامبر(ص) دلالت می‌کند، روایت‌های فراوان از شیعه و سنی به اهمیت معرفت اهل بیت، محبت و احترام به ایشان و نیز پیروی از آن‌ها پرداخته‌اند. در روایات، پذیرش عبادت، به معرفت اهل بیت منوط شده است.

 

عبادت شبانه‌روزی در ارزشمند‌ترین بخش [[مسجدالحرام]] بدون شناخت ایشان ارزشی ندارد<ref>المستدرک، ج3، ص149؛ وسائل الشیعه، ج1، ص94.</ref> و ورود به [[مکه]] با معرفت حق ایشان سبب آمرزش گناهان<ref>تفسیر عیاشی، ج1، ص190؛ بحار الانوار، ج96، ص369.</ref> و بهره‌مندی کامل از فضیلت‌های حج و مکه می‌گردد.<ref>الکافی، ج4، ص545.</ref> نیز روایت‌ها مودت اهل بیت را پایه اسلام<ref>الکافی، ج2، ص46؛ الامالی، ص341؛ کنز العمال، ج11، ص539.</ref> و از مواردی دانسته‌اند که پذیرش اعمال به آن وابسته شده است.<ref>شواهد التنزیل، ج1، ص554.</ref> در روز قیامت از مودت اهل بیت سؤال می‌شود<ref>عیون اخبار الرضا، ج2، ص67، 110-111.</ref> و بهره‌مندی از [[شفاعت]] و ورود به بهشت بدان مشروط شده<ref>مجمع الزوائد، ج9، ص172.</ref> و بدین جهت، دشمنان ایشان سرزنش<ref>شواهد التنزیل، ج1، ص496.</ref> و از دوزخیان شمرده شده‌اند.<ref>المستدرک، ج3، ص150.</ref> در روایت‌هایی نیز دوستی یا دشمنی پیامبر(ص) با افراد به دوستی یا دشمنی آنان با اهل بیت وابسته شده است.<ref>المستدرک، ج3، ص149.</ref> روایت‌هایی فراوان نیز محبت ویژه پیامبر به یکایک اهل بیت را نشان می‌دهد.<ref>مسند احمد، ج2، ص231؛ ج4، ص5، 326، 328؛ صحیح البخاری، ج4، ص21، 212، 219؛ من لا یحضره الفقیه، ج4، ص125.</ref> [[فخر رازی]] بر پایه روایت‌های یاد شده و به ضمیمه آیاتی که پیروی از پیامبر(ص) را لازم شمرده‌اند (سوره آل عمران، آیه31؛ سوزه اعراف، آیه 158؛ سوره احزاب، آیه 21) محبت اهل بیت را بر مسلمانان واجب شمرده است.<ref>التفسیر الکبیر، ج27، ص143.</ref> برخی مفسران با الهام از روایت‌های متضمن ارجاع مردم در فهم کتاب خدا به اهل بیت: مانند دو حدیث ثقلین و سفینه، برداشت کرده‌اند که قرار گرفتن مودت اهل بیت به عنوان پاداش رسالت (سوره شوری، آیه 23) وسیله‌ای برای رجوع مردم به ایشان و تحقق مرجعیت علمی‌شان بوده است.<ref>المیزان، ج18، ص46.</ref>

 

 

 

در طول دوره حکومت [[اشراف]] در مکه و [[مدینه]]، در قالب برپایی جشن‌های ویژه مولد برخی ایشان مانند [[پیامبر(ص)]]، [[علی(ع)]] و [[فاطمه(س)]]، و نیز در [[عید غدیر]] و مراسم [[عاشورا]] و آخر صفر انجام می‌گرفت که به گفته تاریخ پژوهان از سوی [[فاطمیان]] (297-567ق.) و به سبب تشیع و محبتی که به اهل بیت داشتند، رواج یافته بود.<ref>تاریخ مکه، ص274؛ التاریخ الشامل، ج2، ص144.</ref>  

[[صلوات]] و درود فرستادن بر اهل بیت از جلوه‌های تکریم ایشان به شمار می‌آید. بر پایه دسته‌ای از روایت‌های منقول از پیامبر(ص)، ایشان در آموزش شیوه صلوات، در کنار نام خود، درود بر خاندان خویش را نیز یاد کرده: «اللهم صل علی محمد وعلی آل محمد کما صلیت علی آل ابراهیم....»<ref>صحیح البخاری، ج6، ص27؛ صحیح مسلم، ج2، ص16؛ قس: الامالی، ص470.</ref> و صلوات بدون نام بردن از آنان را ناقص شمرده‌اند.<ref>الصواعق المحرقه، ص146؛ وسائل الشیعه، ج4، ص1222؛ الصلاة علی محمد و آله، ص20-21.</ref> در عموم روایت‌های امامان معصوم درباره صلوات نیز درود بر خاندان و اهل بیت پیامبر کنار درود بر ایشان آمده: «اللهم صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ و آل مُحَمَّد.» گر چه گاه عبارتی در انتهای آن افزوده شده است.<ref>قرب الاسناد، ص310؛ الکافی، ج2، ص495؛ الامالی، ص484.</ref> فقیهان شیعه و برخی اهل سنت به پشتوانه روایاتی<ref>المستدرک، ج1، ص269؛ السنن الکبری، ج2، ص146-148.</ref> به وجوب<ref>غنیة النزوع، ص80؛ الرسائل العشر، ص158؛ الاقناع، ج1، ص127.</ref> و شماری دیگر از اهل سنت به استحباب<ref>فتح الوهاب، ج1، ص82؛ فتح المعین، ج1، ص200؛ فقه السنه، ج1، ص172-173.</ref> صلوات بر اهل بیت در تشهد نماز حکم کرده‌اند. در شعر معروف منسوب به شافعی، کسی که در نماز خود بر اهل بیت صلوات نفرستد، گویا نماز نگزارده است<ref>دیوان الامام الشافعی، ج1، ص21؛ مواعظ الامام الشافعی، ج1، ص24؛ نک: وسیلة الاسلام بالنبی، ج1، ص143.</ref> که مضمون آن را بر عدم صحت یا عدم کمال نماز حمل کرده‌اند.<ref>الصواعق المحرقه، ج2، ص435؛ اعانة الطالبین، ج1، ص200؛ نک: منتهی السؤول، ج1، ص61.</ref> در برخی ادعیه مربوط به [[مناسک حج]] نیز بر صلوات بر اهل بیت تاکید شده است.<ref>من لا یحضره الفقیه، ج2، ص530-537.</ref>