التعریف بما أنست الهجرة (کتاب): تفاوت میان نسخه‌ها
برچسب: خنثی‌سازی |
بدون خلاصۀ ویرایش |
||
| خط ۲۸: | خط ۲۸: | ||
}} | }} | ||
'''التعریف بما أنسَت الهجرة''' کتابی درباره تاریخ محلی [[مدینه]] | '''التعریف بما أنسَت الهجرة''' کتابی درباره تاریخ محلی [[مدینه]] که در سده هشتم، توسط [[محمد بن احمد مطری]] نوشته شده است. اهمیت این کتاب علاوه بر قدمتش، نقل تاریخ مدینه از کتاب‌هایی است که در عصر نویسنده موجود بوده ولی امروزه از بین رفته‌اند. کتاب [[اخبار المدینه (ابن زباله)|اخبار مدینه ابن زبالة]] که امروزه در دسترس نیست، الگوى نويسنده، جهت نگارش اين کتاب بوده است. مولف از کتاب [[الدرة الثمینة فی تاریخ المدینة]] نوشته [[ابن نجار]] نیز بسیار سود برده است. | ||
نویسنده در هر | نویسنده در هر فصلى از کتاب، که به مکان‌ها و بناهايی از مدینه اختصاص دارد، ابتدا احادیث یا روایاتى تاریخی درباره فضیلت آن مکان را ذکر کرده؛ سپس آگاهی‌های جغرافیایی را از منابع پیشین، به‌ویژه [[اخبار المدینه (ابن زباله)|کتاب ابن زبالة]] و ابن نجار آورده و تحلیل خود از آن مطالب و دیده‌های خویش را ذیل تعبیر «قلت»، افزوده است | ||
گزارش بازسازی [[مسجد نبوی]] | گزارش بازسازی [[مسجد نبوی]]، تخريب‌شده به‌واسطه آتش‌سوزی، ساختن دیوار برای مدینه و ايجاد خندق سرب به دور [[قبر حضرت رسول اکرم(ص)]] و نیز گزارشی از مساجد معروف و غیر معروف مدینه، از مهم‌ترین بخش‌هاى اين کتاب است. | ||
==معرفی نویسنده== | ==معرفی نویسنده== | ||
[[محمد بن احمد بن خلف مطری]]، ملقب به جمال‌الدین و جمال مطری، | [[محمد بن احمد بن خلف مطری]]، ملقب به جمال‌الدین و جمال مطری، در سال 676ق. (يا 671 یا 673ق.) در مدینه زاده شد. پدرش از شهر مطریه [[مصر]] به مدینه مهاجرت کرد و در مدینه به مطری مشهور بود. جمال‌الدین، از دانشمندان [[شافعی]] مدینه به شمار می‌رفت و نیابت منصب قضا و امامت نماز جماعت را برعهده داشت. محمد مطری آموختن دانش را در مدینه آغاز نمود و چند بار نیز به مصر سفر کرد و از برخی دانشمندان آن سرزمین حدیث شنید.<ref>[https://wikihaj.com/index.php?title=%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87:%D8%A7%D9%84%D8%AA%D8%B9%D8%B1%DB%8C%D9%81_%D8%A8%D9%85%D8%A7_%D8%A7%D9%86%D8%B3%D8%AA_%D8%A7%D9%84%D9%87%D8%AC%D8%B1%D8%A9.pdf&page=15 التعریف بما أنسَت الهجرة، ص15-18]</ref> | ||
او از [[مؤذنان مسجد نبوی]] بود و به صدای خوش شهرت داشت و پس از پدرش ریاست مؤذنان [[مسجد نبوی]] را برعهده گرفت. هنگامی که به سال 726ق.<ref>سفرنامه ابن بطوطة، ص17، «مقدمه» </ref><ref>مدینه‌شناسی، ص183</ref> [[ابن بطوطة]] به مدینه سفر کرد، ریاست مؤذنان حرم با او بود.<ref>رحلة ابن بطوطة، ج1، ص357</ref> [[عبدالله بن فرحون]]، دانشور معاصر محمد مطری، در کتاب خود به نیکی از او یاد کرده است.<ref>نصیحة المشاور، ص28</ref> وي به سال 741ق. در مدینه درگذشت و در [[قبرستان بقیع]] به خاک سپرده شد.<ref>التحفة اللطیفة، ج5، ص538-542</ref> | |||
==نام کتاب== | ==نام کتاب== | ||
نسخهٔ کنونی تا ۱۸ مهٔ ۲۰۲۳، ساعت ۱۷:۵۱
 | |
| پدید آورندگان | |
|---|---|
| نویسنده | محمد بن احمد بن خلف مطری |
| تصحیح | سلیمان رحیلی |
| تاریخ نگارش | 740ق. |
| محتوا | |
| موضوع | آثار و تاریخ محلی مدینه |
| زبان | عربی |
| نشر | |
| تعداد جلد | یک مجلد |
| تعداد صفحات | 292 صفحه |
| ناشر | دارالملک عبدالعزیز |
| محل نشر | ریاض |
| تاریخ نشر | 1426 هـ / 2005 م |
| شابک | 9960880877 |
التعریف بما أنسَت الهجرة کتابی درباره تاریخ محلی مدینه که در سده هشتم، توسط محمد بن احمد مطری نوشته شده است. اهمیت این کتاب علاوه بر قدمتش، نقل تاریخ مدینه از کتاب‌هایی است که در عصر نویسنده موجود بوده ولی امروزه از بین رفته‌اند. کتاب اخبار مدینه ابن زبالة که امروزه در دسترس نیست، الگوى نويسنده، جهت نگارش اين کتاب بوده است. مولف از کتاب الدرة الثمینة فی تاریخ المدینة نوشته ابن نجار نیز بسیار سود برده است.
نویسنده در هر فصلى از کتاب، که به مکان‌ها و بناهايی از مدینه اختصاص دارد، ابتدا احادیث یا روایاتى تاریخی درباره فضیلت آن مکان را ذکر کرده؛ سپس آگاهی‌های جغرافیایی را از منابع پیشین، به‌ویژه کتاب ابن زبالة و ابن نجار آورده و تحلیل خود از آن مطالب و دیده‌های خویش را ذیل تعبیر «قلت»، افزوده است
گزارش بازسازی مسجد نبوی، تخريب‌شده به‌واسطه آتش‌سوزی، ساختن دیوار برای مدینه و ايجاد خندق سرب به دور قبر حضرت رسول اکرم(ص) و نیز گزارشی از مساجد معروف و غیر معروف مدینه، از مهم‌ترین بخش‌هاى اين کتاب است.
معرفی نویسنده[ویرایش | ویرایش مبدأ]
محمد بن احمد بن خلف مطری، ملقب به جمال‌الدین و جمال مطری، در سال 676ق. (يا 671 یا 673ق.) در مدینه زاده شد. پدرش از شهر مطریه مصر به مدینه مهاجرت کرد و در مدینه به مطری مشهور بود. جمال‌الدین، از دانشمندان شافعی مدینه به شمار می‌رفت و نیابت منصب قضا و امامت نماز جماعت را برعهده داشت. محمد مطری آموختن دانش را در مدینه آغاز نمود و چند بار نیز به مصر سفر کرد و از برخی دانشمندان آن سرزمین حدیث شنید.[۱]
او از مؤذنان مسجد نبوی بود و به صدای خوش شهرت داشت و پس از پدرش ریاست مؤذنان مسجد نبوی را برعهده گرفت. هنگامی که به سال 726ق.[۲][۳] ابن بطوطة به مدینه سفر کرد، ریاست مؤذنان حرم با او بود.[۴] عبدالله بن فرحون، دانشور معاصر محمد مطری، در کتاب خود به نیکی از او یاد کرده است.[۵] وي به سال 741ق. در مدینه درگذشت و در قبرستان بقیع به خاک سپرده شد.[۶]
نام کتاب[ویرایش | ویرایش مبدأ]
نام کتاب که به سال 740ق. نگاشته شده است، [۷] در برخی نسخه‌های خطی و چاپی کهن «التعریف بما آنست الهجرة» ضبط شده است؛ اما به گفته مصحح کتاب و با توجه به ضبط نام کتاب در مقدمه آن، عنوان درست «التعریف بما اَنسَت الهجرة» است که بر انگیزه نویسنده از تالیف کتاب یعنی معرفی و وصف معالم و مکان‌های فراموش شده شهر مدینه، دلالت دارد. [۸]
منابع کتاب[ویرایش | ویرایش مبدأ]
ساختار کتاب مانند دیگر کتاب‌های تاریخ مدینه، از الگوی کتاب اخبار مدینه ابن زبالة پیروی می‌کند.[۹] این کتاب در روزگار مطری، در دسترس و از منابع اصلی وی در نگارش التعریف بوده است. منبع دیگری که مطری فراوان از آن گزارش کرده، کتاب الدرة الثمینة فی تاریخ المدینة نوشته ابن نجار (م. 641ق.) است تا جایی که شماری از محققان کتاب التعریف را ذیلی بر آن به شمار آورده‌اند.[۱۰]
جایگاه کتاب[ویرایش | ویرایش مبدأ]
تاریخ‌نگاران پسین مدینه، از التعریف بسیار سود برده‌اند. از جمله زین‌الدین مراغی کتاب خود را با عنوان تحقیق النصرة با نگاه به این کتاب نگاشته و ابومحمد عفیف‌الدین مرجانی نویسنده بهجة النفوس و سمهودی در کتاب مشهور خود وفاء الوفاء بارها بدان استناد کرده‌اند.[۱۱][۱۲][۱۳]
ویژگی کتاب[ویرایش | ویرایش مبدأ]
هر فصل از کتاب که به دسته‌ای از مکان‌ها و بناهای مدینه پرداخته، بیشتر با یادکرد احادیثی در فضیلت آن‌ها یا روایاتی درباره رخدادهای تاریخی در آن جای‌ها آغاز شده است. [۱۴]مطری در نقل روایات مربوط به تاریخ و فضیلت‌های مدینه، سند روایات را به طور کامل از شیخ بی‌واسطه خود تا گوینده سخن یاد کرده است. [۱۵]
مطری سپس آگاهی‌های جغرافیایی را از منابع پیشین، به ویژه کتاب ابن زبالة و ابن نجار، آورده و تحلیل خود از مطالب آن منابع و نیز دیده‌های خویش را ذیل تعبیر «قلت» افزوده است. این مطالب بیشتر به تغییرات بناها در فاصله نگارش الدرة الثمینة تا زمان زندگی نویسنده اشاره دارند و بر دیده‌های مطری که به دلیل سکونت دائمش در مدینه بسیار گسترده بوده، استوارند. [۱۶]
محتوای کتاب[ویرایش | ویرایش مبدأ]
کتاب التعریف با یادکرد روایات پیامبر(ص) در فضیلت‌های مدینه و مسجدالحرام و پاداش و شیوه زیارت پیامبر(ص) آغاز شده است. او در فصلی با عنوان «ذکر زیارة سیدنا رسول الله(ص)» اذکار و آداب زیارت پیامبر(ص) و نیز اشعاری در ستایش ایشان آورده و زیارت آثار و مساجدی را که پیامبر(ص) در آن‌ها نماز خوانده، به قصد تبرک و تاسی به پیامبر(ص) مستحب دانسته است. [۱۷]
گزارش بازسازی مسجدالنبی[ویرایش | ویرایش مبدأ]
مطری در ادامه کتاب به ساختمان حرم پرداخته و از منبر، ستون‌ها و محل نماز شب پیامبر(ص) در مسجد و خانه‌ها و باب‌های مسجد سخن رانده است. [۱۸] این بخش از کتاب به دلیل آگاهی‌هایی که مطری از نخستین آتش‌سوزی مسجد نبوی بیان کرده و از کهن‌ترین گزارش‌ها از این رخداد است، اهمیت فراوان دارد. آتش‌سوزی سال 654 قمری خسارات فراوان به مسجد وارد کرد و به فروریختن سقف آن انجامید.
گزارش ساختن دیوار مدینه[ویرایش | ویرایش مبدأ]
گزارش مطری از ساخته شدن دیواری به دست محمود بن زنگی برای مدینه، نخستین گزارش در این زمینه است. مطری این رویداد را از یکی از دانشمندان مدینه شنیده است. بر پایه گزارش او، چون محمد بن زنگی به سال 557ق. به مدینه آمد، سه بار پیامبر(ص) را در خواب دید که از او یاری می‌خواهد. این خواب‌ها او را به پیگیری واداشت. دریافتند که دو فرد مسیحی که خود را به شکل مسلمانان درآورده‌اند، نزدیک مسجد خانه گرفته‌اند و قصد دارند با کندن نقبی، پیکر پیامبر(ص) را بربایند. به گزارش مطری، پس از بیرون آمدن سلطان به درخواست مردم، وی فرمان ساخته شدن دیوار شهر مدینه را صادر کرد.[۱۹] در گزارش اسنوی که سمهودی در کتاب خود آورده است، این رخداد به فرمان سلطان برای ساختن خندقی پر از سرب گرداگرد قبر پیامبر(ص) انجامید.[۲۰]
گزارش از بقیع[ویرایش | ویرایش مبدأ]
بیان فضیلت بقیع و معرفی کسانی که در آن دفن شده‌اند و نیز فضیلت احد و شهیدان آن، از دیگر مطالب کتاب است. نویسنده پس از یادکرد روایاتی در فضیلت بقیع، بیشتر مطالب این بخش را به دفن شدگان از اهل بیت پیامبر(ص) در این قبرستان اختصاص داده است. [۲۱]
معرفی مساجد مدینه[ویرایش | ویرایش مبدأ]
مطری در ادامه به معرفی مساجد معروف مدینه پرداخته است. وی بخشی از کتاب را به معرفی مساجد «غیر معروف» مدینه اختصاص داده و در آن، از مساجدی که ابن زبالة در کتاب خود آورده، ولی در روزگار مؤلف از میان رفته و نیز از مکان احتمالی آن‌ها سخن رانده است.[۲۲] بخش دیگر کتاب، گزارشی است از مساجدی که پیامبر(ص) در راه مدینه به مکه و تبوک و نیز در دیگر غزوات خود در آن‌ها نماز گزارده است.[۲۳][۲۴]
نسخه‌شناسی[ویرایش | ویرایش مبدأ]
التعریف بما اَنست الهجرة را نخستین بار اسعد درابزونی بدون تحقیق و حواشی به سال 1372ق. به چاپ رساند. این اثر در سال 1402ق. با همت المکتبة العلمیة للمدینة المنورة در بیروت دیگر بار چاپ شد. نسخه تصحیح شده این کتاب به سال 1426ق./2005م. با تصحیح سلیمان رحیلی بر پایه سه نسخه خطی نزدیک به زمانه زندگی مؤلف همراه با نمایه و توضیحات نگاشته شده در پاورقی، در ریاض با همت انتشارات دارالملک عبدالعزیز منتشر شده است. [۲۵]
جستارهای وابسته[ویرایش | ویرایش مبدأ]
پانویس[ویرایش | ویرایش مبدأ]
- ↑ التعریف بما أنسَت الهجرة، ص15-18
- ↑ سفرنامه ابن بطوطة، ص17، «مقدمه»
- ↑ مدینه‌شناسی، ص183
- ↑ رحلة ابن بطوطة، ج1، ص357
- ↑ نصیحة المشاور، ص28
- ↑ التحفة اللطیفة، ج5، ص538-542
- ↑ التعریف بما أنسَت الهجرة، ص207
- ↑ التعریف بما أنسَت الهجرة، ص19
- ↑ اخبار المدینة، ص267
- ↑ التعریف بما أنسَت الهجرة، ص21
- ↑ نک: وفاء الوفاء، ج1، ص62-63، 89
- ↑ وفاء الوفاء، ج2، ص57، 65
- ↑ تحقیق النصرة، ص93-94
- ↑ التعریف بما أنسَت الهجرة، ص43، 61، 99، 115
- ↑ التعریف بما أنسَت الهجرة، ص43-71
- ↑ التعریف بما أنسَت الهجرة، ص82، 113، 119، 135-136
- ↑ التعریف بما أنسَت الهجرة، ص71-80
- ↑ التعریف بما أنسَت الهجرة، ص81-114
- ↑ التعریف بما أنسَت الهجرة، ص208-209
- ↑ وفاء الوفاء، ج2، ص431
- ↑ التعریف بما أنسَت الهجرة، ص115-122
- ↑ التعریف بما أنسَت الهجرة، ص205-221
- ↑ التعریف بما أنسَت الهجرة، ص189-200
- ↑ التعریف بما أنسَت الهجرة، ص223-227
- ↑ التعریف بما أنسَت الهجرة، ص9-13
منابع[ویرایش | ویرایش مبدأ]
محتوای این مقاله برگرفته شده از: دانشنامه حج و حرمین شریفین مدخل التعریف بما أنسَت الهجرة.
- اخبار المدینة: محمد ابن زبالة (م. 199ق.) ، به کوشش ابن سلامة، مرکز بحوث و دراسات المدینة، 1424ق؛
- الاعلان بالتوبیخ: شمس‌الدین السخاوی (م. 902ق.) ، به کوشش فرانز روز، بیروت، دار الکتب العلمیة؛
- التحفة اللطیفة: شمس‌الدین السخاوی (م. 902ق.) ، به کوشش گروهی از محققان، مدینة، مرکز بحوث و دراسات المدینة، 1429ق؛
- تحقیق النصرة: الحسن المراغی (م. 816ق.) ، به کوشش ابویعقوب، قاهرة، دار الفلاح، 1430ق؛
- الدرر الکامنة: ابن حجر العسقلانی (م. 852ق.) ، به کوشش عبدالمعید خان، حیدرآباد، دائرة المعارف العثمانیة، 1392ق؛
- رحلة ابن بطوطة: ابن بطوطة (م. 779ق.) ، به کوشش التازی، الرباط، المملکة المغربیة، 1417ق؛
- سفرنامه ابن بطوطة (رحلة ابن بطوطة): ترجمه موحد، تهران، علمی و فرهنگی، 1361ش؛
- مدینه‌شناسی: سید محمد باقر نجفی، تهران، شرکت قلم، 1364ش؛
- نصیحة المشاور (تاریخ المدینة المنورة): ابن‌فرحون (م. 769ق.) ، به کوشش علی عمر، قاهرة، مکتبة الثفافة الدینیة، 1427ق؛
- وفاء الوفاء: السمهودی (م. 911ق.) ، به کوشش السامرائی، مؤسسة الفرقان، 1422ق.