ناودان کعبه

اطلاعات اوليه
کاربری	هدایت آب‌های پشت بام کعبه به پایین
مکان	ضلع شمالی کعبه، در سمت حجر اسماعیل
نام‌های دیگر	میزاب الذهب، میزاب الرحمة
معماری
بازسازی	سال‌های ۶۴، ۵۳۹، ۷۸۱، ۹۵۹، ۹۶۲، ۱۰۲۱ و ۱۲۷۳ق.

ناودان کعبه (به عربی: ميزاب الكعبة) مجرایی در دیوار شمالی کعبه برای خروج آب باران از سقف آن است. ناودان کعبه در سمت حجر اسماعیل قرار دارد. این ناودان را نخستین بار قریش در بنای کعبه ساخت. این ناودان در حکومت‌های مختلف بازسازی شده است.

همچنین در احادیث معصومان، ناودان کعبه مکانی مبارک و محل عبادت انبیا و اهل بیت معرفی شده است. در ادبیات فارسی‏ نیز شاعرانی مانند لاری و خاقانی در مورد این ناودان اشعاری سروده‌اند.

موقعیت

اطلاعات بیشتر: کعبه

موقعیت ناودان کعبه در ضلع شرقی آن، که آب بارانِ پشت بام کعبه را به حجر اسماعیل می‌ریزد.

ناودان کعبه در سمت حجر اسماعیل (در ضلع شمالی)، بر پشت بام کعبه نصب شده و آب باران را به حجر می‌ریزد.

واژه

میزاب در زبان عربی به معنای ناودان است و بعضی بر این نظر هستند که میزاب دارای ریشهٔ فارسی مرزآب است. این ناودان با نام‌های میزاب الذهب (ناودان طلا) و میزاب الرحمة (ناودان رحمت) مشهور می‌باشد.

تاریخچه

اطلاعات بیشتر: بازسازی کعبه

ناودان کعبه در طول تاریخ بارها تعویض شده است. کعبه‌ای که حضرت ابراهیم (ع) ساخت، سقف نداشت؛ بنابراین به ناودان نیازی نداشت. بعداً قصی بن کلاب برای کعبه، سقفی از چوب ساخت ولی ناودانی برای سقف در نظر نگرفت. قریش که نخستین سقف محکم را برای کعبه ساختند محلی نیز برای ریزش آب باران ساختند که آب‌ها را به حجر اسماعیل می‌ریخت.

کعبه

کعبه

نام‌ها

بیت العتیق • بیت الله • بیت الحرام • بیت المحرم • بیت المعمور

ارکان

رکن عراقی • رکن شامی • رکن حجرالاسود • رکن یمانی

اجزا

باب الکعبه • باب التوبه • پلکان خارجی کعبه • ناودان کعبه • پرده کعبه • پرده درون کعبه‌ • ستون‌های کعبه • پلکان داخلی کعبه • سقف کعبه • برقع • حزام • آویزه‌های کعبه • شاذروان • ملتزم • مستجار

پیشینه

بازسازی کعبه • تاریخ بازسازی درِ کعبه • مولد علی(ع)

متولیان

ابوخفاد اسدی • ابوطالب• عبدالله بن عبدالعزی • تمیم بن مر

مرتبط

طواف • حجر الاسود • حطیم • حجر اسماعیل • مقام ابراهیم • حجابت • بیت الضراح • خط آغاز طواف • کارگاه پرده‌بافی • شستشوی کعبه • ابرق • ازلام • استقسام •

به گزارش محمد طاهر کردی در تاریخ القویم تاریخ بازسازی‌های ناودان کعبه به شرح زیر است:

• ابن زبیر در سال ۶۴ق که کعبه را دوباره ساخت، برای آن ناودانی گذاشت.

اطلاعات بیشتر: بازسازی کعبه (ابن زبیر)

• حجاج بن یوسف ناودانی از مس برای سقف کعبه ساخت.
• ولید بن عبدالملک صفحه‌ای از طلا روی این ناودان کشید.
• بازسازی میزاب در سال ۵۳۹ به دست رامشت، که سازنده رباط رامشت در مکه است.
• تعویض ناودان به فرمان خلیفه مقتفی بالله در سال ۵۴۱
• بنابر گزارشی، رمیثه یکی از شرفای مکه در فاصله سال‌های ۷۰۱ تا ۷۴۶ سال‌هایی بر مکه حاکم بود، نیز ناودانی برای کعبه ساخت.
• ناصر لدین الله نیز در سال ۷۸۱ ناودانی برای کعبه ساخت که گفته شده با چوب و تزیین شده با نقره بوده است.
• در سال ۹۵۹ق سلطان سلیمان قانونی، ناودانی از نقره بر کعبه نصب کرد.
• در سال ۹۶۲ ناودانی از طلا جایگزین آن شد
• در سال ۱۰۲۱ق سلطان احمد آن را با زر و لاجورد رنگین نمود.
• در سال ۱۲۷۳ق سلطان عبدالمجید ناودانی از طلای خالص ساخت. این ناودان که حدود ۵۰ رطل طلا در آن به کار رفته است تا زمان حیات محمد طاهر کردی بر کعبه قرار داشته است.

در روایات

در روایات، زیر ناودان کعبه به عنوان محل ایستادن و اذن جبرئیل برای رسیدن به خدمت پیامبر اکرم و نیز محل عبادات اهل بیت اشاره شده است. همچنین سفارش‌هایی درباره خواندن دعا و نماز زیر ناودان کعبه آمده است.

سبب شفای بیمار

در برخی روایات آبی که از ناودان می‌ریزد شفابخش توصیف شده است.

در ادب فارسی

ناودان کعبه از مفاهیمی است که در ادبیات فارسی‏، شاعران در مورد آن اشعاری سروده‌اند مثل محیی لاری و خاقانی.

خاقانی

ای تشنهٔ ابر رحمت تو چون من لب ناودان کعبه… جوید به تبرک آب دستت‏ چون حاج ز ناودان کعبه‏

جستارهای وابسته

• کعبه

منابع

• اخبار مکة و ما جاء فیها من الآثار، ابوالولید محمد بن عبدالله بن احمد (ازرقی)، بیروت، دارالاندلس، ۱۴۱۶ ه‍. ق.
• التاریخ القویم لمکة و بیت الله الکریم، محمد طاهر کردی، مکه، مکتبة النهضة الحدیثة، ١۴١٢ ق.
• الرحلة الحجازیة، محمد لبیب البتنونی، قاهره، مطبعة الجمالیة، ۱۳۲۹ق.
• الکافی، ابوجعفر محمد بن یعقوب کلینی، چهارم، تهران، دارالکتب الإسلامیة، ۱۴۰۷ه‍. ق.
• بحار الأنوار الجامعة لدرر أخبار الأئمة الأطهار، محمد باقر مجلسی، بیروت، دارإحیاء التراث العربی، چاپ دوم، ۱۴۰۳ق.
• تاج العروس من جواهر القاموس، سید محمد مرتضی واسطی زبیدی، محقق و مصحح: علی شیری، بیروت، دار الفکر للطباعة و النشر و التوزیع، چاپ اول، ۱۴۱۴ق.
• حج در آئینه شعر فارسی، محمد شجاعی، تهران، مشعر، چاپ دوم، 1388ش.
• دیوان خاقانی (جلد اول): چامه‌ها و ترکیب‌بندها، بدیل بن علی خاقانی به تصحیح: میرجلال الدین کزازی، تهران، نشر مرکز، ۱۳۷۵ش.
• راهنمای حرمین شریفین، ابراهیم غفاری، راهنمای حرمین شریفین، بی‌جا، اسوه، ۱۳۷۰ش.
• فتوح الحرمین، محیی‌الدین لاری، به تصحیح: علی محدث، تهران، انتشارات اطلاعات، ۱۳۶۶ش.
• مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل، میرزا حسین نوری، قم، مؤسسه آل‌البیت لاحیاء التراث، ۱۴۰۸ق.
• موسوعة العتبات المقدسة، جعفر خلیلی، بیروت، مؤسسة الأعلمی للمطبوعات، 1407ق/ 1987م.
• وسائل الشیعة، محمد بن حسن حر عاملی، قم، مؤسسة آل البیت (علیهم السلام) لإحیاء التراث، ۱۴۱۶ق.