رکن حجرالاسود
|
| کعبه |
| نام‌ها |
| بیت العتیق • بیت الله • بیت الحرام • بیت المحرم • بیت المعمور |
| ارکان |
| رکن عراقی • رکن شامی • رکن حجرالاسود • رکن یمانی |
| اجزا |
| باب الکعبه • باب التوبه • پلکان خارجی کعبه • ناودان کعبه • پرده کعبه • پرده درون کعبه • ستون‌های کعبه • پلکان داخلی کعبه • سقف کعبه • برقع • حزام • آویزه‌های کعبه • شاذروان • ملتزم • مستجار |
| پیشینه |
| بازسازی کعبه • تاریخ بازسازی درِ کعبه • مولد علی(ع) |
| متولیان |
| ابوخفاد اسدی • ابوطالب• عبدالله بن عبدالعزی • تمیم بن مر |
| مرتبط |
| طواف • حجر الاسود • حطیم • حجر اسماعیل • مقام ابراهیم • حجابت • بیت الضراح • خط آغاز طواف • کارگاه پرده‌بافی • شستشوی کعبه • ابرق • ازلام • استقسام • |
رکن حجر الاسود، گوشه جنوب شرقی بنای کعبه است. ساختمان کعبه چهارگوش است و هر گوشه را رکن و مجموع چهار گوشه را ارکان کعبه می‌نامند. رکن حجرالاسود که در جنوب شرقی کعبه واقع شده، نقطه شروع طواف است و در ارتفاع یک و نیم متری آن، حجرالاسود قرار دارد، از این رو به رکن حجرالاسود یا رکن الاسود مشهور گردیده است.
موقعیت مکانی
رکن حجرالاسود در جنوب شرقی کعبه واقع شده و نقطه شروع طواف است.[۱]
در ارتفاع یک و نیم متری آن، حجرالاسود قرار دارد.[۲] شهرت رکن حجرالاسود بیشتر از دیگر ارکان کعبه است. این رکن نزدیک‌ترین رکن به درب ورودی کعبه است و روبروی چاه زمزم قرار دارد و در مقابل رکن حجر الاسود، کوه معروف ابوقُبیس واقع شده است.[۳]
فاصله رکن حجر اسود تا رکن عراقی، ۱۱٫۶۸ متر و تا رکن یمانی بیش از ۱۰متر است.[۴]رکن حجر الاسود سمت قبله مناطق جنوبی حجاز و کشورهای استرالیا، هند و چین است که در محاذات این رکن واقع‌اند.[۵]
نام‌های دیگر
برخی، از رکن حجر الاسود با نام رکن شرقی یاد کرده‌اند.[۶] گاه به هر دو رکن حجرالاسود و رکن یمانی، به سبب واقع بودن در سمت اهل یمن، رکن یمانی گفته شده است.[۷]واژه رکن (به تنهایی) به وفور به حجرالاسود، اطلاق می‌گردد و در بسیاری از کاربردها، منظور از رکن همان حجر الاسود است.[۸]
استلام
استلام، لمس و دست کشیدن بر چیزی است.
پیش از اسلام
گفته شده پیش از اسلام زائران طواف خود را از کنار بت اُساف و با استلام آن آغاز می‌کردند. پس از آن حجرالاسود را استلام کرده، سپس کعبه را در سمت راست خود قرار داده، به طواف می‌پرداختند و بعد از اتمام هفت شوط، بار دیگر رکن حجر و سپس بت نائله را استلام می‌کردند.[۹]
پس از اسلام
پس از ظهور اسلام، پیامبر اکرم(ص) رکن حجر الاسود را به همراه رکن یمانی مورد توجه قرار داد و اصحاب خود را به رعایت احترام آن و انجام آداب و اعمال خاص آن توصیه کرد و استلام آن را سبب بخشش گناهان می‌دانست.[۱۰]از این رو استلام رکن در هر دور از طواف با این قید که موجب زحمت طواف کنندگان نشود، از آداب طواف بود و حضرت خود همواره به استلام با دست راست و سپس بوسیدن رکن حجر و یا دست خود مقید بود.[۱۱]
در روایتی از امام باقر (ع) نقل شده است که پیامبر(ص) دو رکن یمانی و اسود را استلام می‌کرد و آنها را می‌بوسید و صورتش را بر آنها می‌نهاد.[۱۲]صحابه نیز به استلام رکن اهتمام داشتند.[۱۳]بر این اساس در برخی منابع اهل سنت، استلام رکن حجر الاسود مستحب دانسته شده است.[۱۴] نیز شماری از فقیهان شیعه بااستناد به روایات، استلام رکن حجر الاسود و دیگر ارکان را مستحب شمرده‌اند.[۱۵]
استلام رکن تنها در طواف انجام نمی‌شد، بلکه صحابه و بزرگان دینی در هر فرصت نسبت به استلام رکن اقدام می‌کردند؛ استلام پس از نماز جماعت توسط امامان مسجدالحرام و استلام در هر بار ورود به مسجد از جمله گزارش‌های منابع است.[۱۶]مسلمانان به تأسی از پیامبر پس از استلام رکن دستان خود را می‌بوسیدند.[۱۷]شماری از فقیهان شیعه به استحباب و برتری استقبال رکن حجرالاسود به هنگام نماز گزاردن درون کعبه فتوا داده‌اند.[۱۸]
به رغم وجود روایات و دلالت سیره نبوی در انجام استلام رکن در حین طواف، کسانی از صحابه در طواف خود، استلام رکن نمی‌کردند و تنها به گفتن تکبیر قناعت می‌کردند؛[۱۹]گاه نیز در زمان تکبیر تنها دست خود را بلند می‌کردند.[۲۰]
دعاهای پیامبر
به گزارش منابع، پیامبر(ص) میان رکن حجر و رکن یمانی دعاهایی را زمزمه و یا توصیه می‌کرد: الّلهم ربّنا آتنا فی الدنیا حسنة و فی الآخرة حسنة و قنا عذاب النار و یا الّلهم إنّی أعوذ بک من الکفر و الفقر[۲۱] از جمله این ادعیه است.
همچنین دعاهای متعددی از صحابه به نقل از پیامبر(ص) حین استلام رکن وارد شده است: بسم الله و الله اکبر، بسم اللّه و اللّه اکبر علی ما هدانا اللّه، لا اله الا اللّه وحده لا شریک له، آمنت بالله و کفرت بالطاغوت[۲۲] و باسم اللّه و اللّه أکبر إیمانا باللّه و تصدیقا لإجابة محمد صلی اللّه علیه و سلم.[۲۳]
جستارهای وابسته
پانویس
- ↑ اخبار مکه، الازرقی ج1، ص65؛ التاریخ القویم، ج3، ص236؛ رحلة ابن جبیر، ص 53
- ↑ التاریخ القویم، ج3، ص236؛ مرآه الحرمین، ج1، ص264
- ↑ احسن التقاسیم، ص72
- ↑ اثارة الترغیب، ج1، ص227؛ الاعلاق النفیسه، ص30
- ↑ مرآه الحرمین، ج1، ص264
- ↑ رحله ابن جبیر، ص53
- ↑ صبح الاعشی، ج4، ص258
- ↑ اخبار مکه، الفاکهی، ج1، ص134؛ التاریخ القویم، ج3، ص236؛ نک: آثار البلاد و اخبار العباد، ص118
- ↑ تاریخ مکه، ص39
- ↑ اخبار مکه، الفاکهی، ج1، ص127؛ اخبار مکه، الازرقی، ج1، ص331؛ اثارة الترغیب، ج1، ص258
- ↑ اخبار مکه، الفاکهی، ج1، ص117؛ تهنئه اهل الاسلام بتجدید بیت الله الحرام، ص 22؛ التاریخ القویم، ج3، ص256
- ↑ الکافی، ج 4، ص 408
- ↑ اخبار مکه، الازرقی ج1، ص332 - 339؛ اخبار مکه، الفاکهی، ج1، ص144؛ التاریخ القویم، ج3، ص256
- ↑ التاریخ القویم، ج3، ص 255
- ↑ الاستبصار، ج2، ص216؛ مصباح المتهجد، ص681؛ السرائر، ج1، ص572
- ↑ اخبار مکه، الفاکهی، ج1، ص130 - 134؛ اخبار مکه، الازرقی، ج1، ص334-335
- ↑ اخبار مکه، الفاکهی، ج1، ص157 - 159؛ اخبار مکه، الازرقی، ج1، ص334
- ↑ من لا یحضره الفقیه، ج1، ص274؛ الحدائق الناضره، ج6، ص381؛ ریاض المسائل، ج3، ص116
- ↑ اخبار مکه، الفاکهی، ج1، ص147 – 148
- ↑ اخبار مکه، الفاکهی، ج1، ص148
- ↑ اخبار مکه، الفاکهی، ج1، ص145
- ↑ اخبار مکه، الازرقی، ج1، ص339
- ↑ التاریخ القویم، ج3، ص257
فهرست منابع
• آثار البلاد و اخبار العباد، زکریا بن محمد القزوینی ، بیروت، دار صادر، ۱۹۹۸م.
• اثارة الترغیب و التشویق الی المساجد الثلاثة و البیت العتیق، محمد بن اسحاق الخوارزمی، تحقیق محمدحسین الذهبی، مکه المکرمه، مکتبه نزار مصطفی الباز، ۱۴۱۸ق.
• احسن التقاسیم فی معرفة الاقالیم، محمد بن احمد المقدسی البشاری ، قاهره، مکتبه مدبولی، ۱۴۱۱ق.
• اخبار مکة فی قدیم الدهر و حدیثه، محمد بن اسحق الفاکهی ، تحقیق عبدالملک بن عبدالله بن دهیش، مکه، مکتبة الاسدی، ۱۴۲۴ق.
• اخبار مکه و ما جاء فیها من الآثار، محمد بن عبدالله الازرقی ، تحقیق رشدی الصالح ملحس، بیروت، دار الاندلس، ۱۴۱۶ق.
• الاستبصار فیما اختلف من الاخبار، محمد بن حسن الطوسی (شیخ طوسی) ، تحقیق سید حسن موسوی الخرسان، تهران، دارالکتب الاسلامیه، ۱۳۶۳ش.
• الاعلاق النفیسه، احمد بن عمر ابن رسته ، بیروت، دار صادر، ۱۸۹۲م.
• التاریخ القویم لمکه و بیت الله الکریم، محمد طاهر الکردی المکی، تحقیق عبد الملک ابن دهیش، بیروت، دار الخضر، ۱۴۲۰ق.
• تاریخ مکه، احمد السباعی، مکه المکرمه، مکتبة احیاء التراث، ۱۴۲۰ق.
• تهنیئه اهل الاسلام بتجدید بیت الله الحرام، ابراهیم بن محمد بن عیسی میمونی، تحقیق مکتبه نزار مصطفی الباز، ریاض، مکتبه نزار مصطفی الباز،۱۴۱۸ق.
• الحدائق الناضرة فی احکام العترة الطاهره، یوسف بن احمد البحرانی، تحقیق محمد تقی ایروانی و علی آخوندی، قم، انتشارات الاسلامی، ۱۳۶۳ش.
• رحلة ابن جبیر، محمد بن احمد ابن جبیر، بیروت، دار مکتبة الهلال، ۱۹۸۶م.
• ریاض المسائل فی بیان احکام الشرع بالدلائل، سید علی طباطبائی ، قم، انتشارات الاسلامی، ۱۴۱۲ق.
• السرائر الحاوی لتحریر الفتاوی، محمد بن احمد ابن ادریس، قم، انتشارات الاسلامی ، ۱۴۱۰ق.
• صبح الاعشی فی صناعة الانشاء، احمد بن علی القلقشندی، تحقیق یوسف علی طویل، دمشق، دار الفکر،۱۹۸۷م.
• الکافی، محمد بن یعقوب الکلینی ، تحقیق علی‌اکبر غفاری، تهران، دار الکتب اسلامیه، ۱۳۶۳ش.
• مرآة الحرمین، ابراهیم رفعت باشا، قاهره، مکتبه الثقافه الدینیه، بی‌تا.
• مصباح المتهجد و سلاح المتعبد، محمد بن حسن الطوسی (شیخ طوسی) ، تصحیح اسماعیل انصاری زنجانی، اعداد علی اصغر مروارید، بیروت، فقه الشیعه، ۱۴۱۱ق.
• من لا یحضره الفقیه، محمد بن علی بن بابویه (شیخ صدوق) ، تحقیق علی اکبر غفاری، قم، انتشارات الاسلامی، ۱۴۰۴ق.