کامل الزیارات (کتاب)

کامل الزیارات (کتاب)

پدید آورندگان
نویسنده	ابن قولویه
برگرداننده	جواد ذهنی تهرانی، صادق حسن‌زاده و دیگران
تصحیح	جواد قیومی، احمد الماحوزی و دیگران
نشر
تعداد جلد	۱، در برخی چاپ‌ها ۲ جلد
ناشر	مطعبة الحیدریة، دارالفکر‏‫‬، دارالفقاهة،
محل نشر	تهران، قم، نجف
تاریخ نشر	۱۳۵۶ق
ترجمه به	فارسی، اردو، انگلیسی

کامل الزیارات، کتابی است تألیف ابن قولویه (م ۳۶۹ق)، که در آن روایات معصومان(ع) درباره زیارت گردآوری و تنظیم شده است. در این کتاب به ارزش و چگونگی زیارت پیامبر(ص)، امامان(ع)، برخی امامزادگان و برخی اماکن مقدس پرداخته شده است. بیشترین حجم کتاب بهامام حسین(ع) اختصاص یافته است. بسیاری از محدثان شیعه از این کتاب روایت نقل کرده‌اند.

مؤلف

ابوالقاسم جعفر بن محمد بن موسی قولویه قمی (م ۳۶۹ق)، از بزرگان حدیث و فقه و مورد اعتماد بوده و دارای آثار فراوانی است. برجسته‌ترین کتاب او کامل الزیارات است. از استادانی مانند محمد بن یعقوب کلینی و محمد بن عمر کشی بهره برد و شاگردانی چون شیخ مفید پرورش داد.

اعتبار

نجاشی، رجال‌نگار شیعه با عنوان کتاب الزیارات و طوسی با نام جامع الزیارات از این کتاب یاد کرده‌اند. محمدباقرمجلسی این کتاب را یکی از اصل‌های مشهور خوانده است. محدثان بسیاری از جمله شیخ طوسی در تهذیب الاحکام از این کتاب روایت نقل کرده‌اند. نویسنده کامل الزیارات، به گفته خودش، در این کتاب فقط از افراد ثقه و مورد اعتماد روایت کرده است.

محتوا

در این کتاب، احادیث فراوان و پراکنده‌ای که در موضوع زیارت وارد شده گردآوری، تنظیم و فصل‌بندی شده است. موضوع اصلی این کتاب ارزش، ثواب و چگونگی زیارت پیامبر(ص) و امامان(ع) بوده و بیشترین حجم آن درباره امام حسین(ع) است. کامل الزیارات، به زیارت برخی از غیر معصومان مانند عباس بن علی(ع)، فاطمه بنت موسی(س)، حمزه عموی پیامبر (ص)، عبدالعظیم حسنی و شهدا نیز پرداخته و به برخی اماکن مقدس در مدینه و نجف نیز پرداخته است. در برخی امامان (ع) مانند امام علی(ع) و امام حسین (ع) از موضوع اصلی بیرون رفته و به موضوعات مرتبط با آن پرداخته است؛ مانند آشکار شدن مزار پنهان امام علی (ع)، محبت پیامبر (ص) بهامام حسن(ع) و امام حسین (ع)، خبر غیبی پیامبر (ص) از شهادت امام حسین (ع)، گریه بر امام حسین (ع).

این کتاب ۱۰۸ باب دارد که شامل مطالب زیر است:

• باب اول، دارای ۵ روایت درباره ثواب زیارت رسول خدا (ص)، امام علی (ع)، امام حسن (ع) و امام حسین (ع) است.
• باب دوم، به۲۱ روایت درباره ثواب زیارت مزار حضرت محمد(ص) اختصاص یافته است. در یکی از آن روایات رسول خدا(ص) وعده داده زائرِ مرقد خود را در روز قیامت شفاعت خواهد کرد.
• باب سوم، به روایات درباره چگونگی زیارت مزار رسول خدا (ص) و دعا نزد آن مزار پرداخته است.
• باب چهارم، شامل روایاتی است که فضیلت و ثواب نماز در مسجدالنبی(ص) را بیان کرده‌اند. در برخی از این روایات نماز در مسجدالنبی (ص) با هزار نماز در دیگر مساجد برابر دانسته شده است.
• باب پنجم، دارای ۲ روایت درباره چگونگی زیارت حمزه عموی پیامبر (ص) و مزار شهیدان است.
• باب ششم، به روایات ارزش و چگونگی حضور در مشاهد مدینه مانند مشربه ام ابراهیم، مسجد قبا، مسجد فتح، قبور شهدا، ستون توبه و ستون ابی لبابه پرداخته است.
• باب هفتم، دارای ۳ حدیث درباره وداع با مزار حضرت محمد (ص) است.
• باب هشتم، شامل روایات درباره فضیلت مسجد کوفه و مسجد سهله است. برای نمونه یک نماز واجب در مسجد کوفه با یک حج، برابر دانسته شده است.
• باب نهم، به روایاتی پرداخته که در آن‌ها امام صادق(ع) مزار پنهان امام علی(ع) را برای برخی شیعیان آشکار کرده‌اند.
• باب دهم، به روایات ثواب زیارت امام علی (ع) پرداخته است.
• باب یازدهم، دارای احادیثی درباره چگونگی زیارت مزار امام علی (ع) و دعا در آن جا است.
• باب دوازدهم، شامل یک حدیث درباره وداع با مزار امام علی (ع) است.
• باب سیزدهم، به روایات درباره ارزش رود فرات، نوشیدن از آن و غسل در آن پرداخته است. برای نمونه در حدیث نخست فرات یکی از ۴ رود بهشتی در دنیا شمرده شده است.
• باب چهاردهم، دارای ۱۳ حدیث درباره محبت پیامبر (ص) به امام حسن (ع) و امام حسین (ع) و امر به دوست داشتن آنان است. برای نمونه کسی که محبت به امام حسین (ع) داشته باشد، محبوبِ خدا شمرده شده است.
• باب پانزدهم، به چگونگی زیارت امام حسین (ع) و ائمه بقیع(ع) پرداخته است.
• از باب شانزدهم تا باب بیست و پنجم، درباره شهادت امام حسین (ع) است. در این باب‌ها روایات با موضوعات زیر گردآوری شده است:

خبر دادن جبرئیل از شهادت امام حسین (ع)، دیدن خاک مقتل امام حسین(ع) توسط پیامبر (ص)، آیاتی که درباره شهادت امام حسین (ع) و انتقام خدا نازل شده، آگاهی پیامبران و ملائکه به شهادت امام حسین (ع)، لعنت خدا و پیامبران بر قاتل امام حسین (ع)، خبر دادن پیامبر (ص) از شهادت امام حسین (ع) به دست امتش، خبر دادن امام علی (ع) از شهادت امام حسین (ع)، خبر دادن امام حسین (ع) از چگونگی شهادت خودش، رویدادهای شگفت پس از شهادت امام حسین (ع)، شباهت قاتل امام حسین (ع) با قاتلحضرت یحیی(ع).

• از باب بیست و ششم تا باب سی و ششم، درباره گریه و سوگوراری برای امام حسین (ع) است. در این باب‌ها روایاتی با موضوعات زیر گردآوری شده است:

گریه همه مخلوقات و ملائکه برای امام حسین (ع)، سوگواری جن‌ها برای امام حسین (ع)، لعنت فرستادن کبوتر بر قاتل امام حسین (ع)، سوگواری جغد برای او، ثواب گریه، شعر سرودن و گریاندن برای امام حسین (ع)، ثواب یاد امام حسین (ع) و لعنتِ قاتلش هنگام نوشیدن آب، گریه امام سجاد(ع) برای امام حسین (ع)، کشته اشک بودن امام حسین (ع)، گریه کردن هر مؤمنی هنگام یاد او

• باب سی و هفتم، دارای ۷ حدیث درباره سیدالشهدا بودنِ امام حسین (ع) است.
• از باب سی و هشتم تا باب هفتاد و هشت، به ارزش و ثواب زیارت امام حسین (ع) پرداخته است. برخی از موضوعات این باب‌ها به این شرح است:

زیارت امام حسین (ع) توسط پیامبران و ملائکه، دعای معصومان(ع) و ملائکه برای زائران امام حسین (ع)، نماز خواندن ملائکه برای زائران او، واجب بودن زیارت امام حسین (ع)، ثواب تأمین هزینه زائر امام حسین (ع)، ثواب زائر او هنگام خطر، ثواب هزینه‌ای که برای زیارت امام حسین (ع) شده، حمل آنچه برای زائر امام حسین (ع) کراهت دارد، حالتی که زائر او باید داشته باشد، ثواب زائر او در حالت سواره و پیاده، مناجات خدا با زائر امام حسین (ع)، شمرده نشدن روزهای زیارت از عمر زائر، تأثیرات زیارت امام حسین (ع) و ترک آن بر زندگی دنیا و آخرت فرد، ثواب زیارت او در روزهای خاص.

• باب هفتاد و نه، دارای ۱۷ زیارتنامه برای زیارت امام حسین (ع) است.
• باب هشتادم تا باب هشتاد و چهارم، درباره نماز در حرم امام حسین(ع) است. در این باب‌ها به موضوعات زیر پرداخته است:

چگونگی نماز نزد مزار امام حسین (ع)، خواندن نماز نافله، نماز شکسته یا کامل در حرم امام حسین (ع)، ثواب نماز واجب و نافله در حرم امام حسین (ع).

• باب هشتاد و چهارم، دارای ۲ حدیث درباره چگونگی وداع با مزار امام حسین (ع) است.
• از باب هشتاد و پنجم تا باب هشتاد و هفتم، به زیارت برخی مشاهد کربلا پرداخته که شامل زیارت مزار عباس بن علی(ع)، وداع با او و قبور شهدا است.
• باب هشتاد و هشتم، به گردآوری روایات درباره فضیلت کربلا پرداخته است.
• باب هشتاد و نهم و باب نودم، شامل روایات درباره حائر است.
• باب نود و یکم تا باب نود و پنجم، بهخاک مزار امام حسین (ع) پرداخته است. در این باب‌ها روایاتی با این موضوعات گردآوری شده است:

شفا بودن تربت امام حسین (ع)، حافظ بودن تربت از بلاها، جای برداشتن خاک و چگونگی برداشت آن، دعا هنگام خوردن تربت، حلال بودن تربت امام حسین (ع)

• باب نود و ششم، به روایاتی درباره زیارت از راه دور امام حسین (ع) پرداخته است.
• باب نود و هفتم، شامل روایاتی است که از روگردانی و جفا نسبت به زیارت امام حسین (ع) نهی کرده است.
• باب نود و هشتم، دارای روایاتی است که حداقل و حداکثر فاصله بین زیارت‌های امام حسین (ع) را مشخص کرده است. برای نمونه در روایتی برای نیازمند سالی یک بار و برای ثروتمند سالی دو بار زیارت امام حسین (ع) سفارش شده است. این باب، آخرین بابی است که به امام حسین (ع) و زیارت وی پرداخته است.
• باب نود و نهم و باب صدم، درباره ثواب و چگونگی زیارت امام کاظم(ع) و امام جواد (ع) روایاتی را گردآوری کرده است.
• باب صد و یکم و باب صد و دوم، شامل روایاتی درباره ثواب و چگونگی زیارت امام رضا(ع) است.
• باب صد و سوم، به چگونگی زیارت امام هادی(ع) و امام حسن عسکری (ع) پرداخته است.
• باب صد و چهارم، دارای ۲ زیارتنامه است که با آن‌ها همه ائمه(ع) را می‌توان زیارت کرد.
• باب صد و پنجم، شامل روایاتی درباره ارزش و چگونگی زیارت مؤمنان است. برای نمونه در یکی از روایات کسی را که به زیارت مزار برادر مؤمنش رفته، دست روی مزار بگذارد و ۷ بار سوره انا انزلنا بخواند از ترس رستاخیز در امان دانسته است.
• باب صد و ششم، دارای ۲ روایت درباره ارزش زیارت حضرت معصومه(س) است.
• باب صد و هفتم، شامل روایتی درباره ارزش زیارت مزار حضرت عبدالعظیم حسنی در شهر ری است.
• باب صد و هشتم، با عنوان نوادر الزیارات به روایات کمیاب درباره زیارت پرداخته است. برخی از موضوعات این باب به این شرح است:

ارزش زیارت امام حسین (ع)، خبر دادن پیامبر (ص) از شهادت امام علی (ع)، امام حسن (ع)، امام حسین (ع) و حضرت فاطمه(س)، مقبره براثا، سفارش به زیارت حمزه عموی پیامبر (ص)، خبردار شدن اهل مدینه از شهادت امام حسین (ع) در روز عاشورا با ندای آسمانی.

ترجمه

ترجمه انگلیسی کامل الزیارات

فارسی

افراد بسیاری این کتاب را به فارسی برگردانده‌اند. معروف‌ترین آن، ترجمه جواد ذهنی تهرانی است. از دیگر مترجمان این کتاب، صادق حسن‌زاده و حسین حسن‌زاده به صورت مشترک، سیدعلی حسینی و امیر وکیلیان هستند.

اردو

این کتاب، توسط سید شجاعت حسین رضوی به زبان اردو ترجمه شده و با نام عنایات الهی منتشر شده است. این ترجمه به عنوان ترجمه برگزیده سال حوزه (۱۳۹۰ش) انتخاب شد.

برگردان منتخب کامل الزیارت نیز، به زبان اردو با ترجمه سید مبین‌حیدر رضوی و کوشش محمدمهدی رضایی توسط نشر مشعر به چاپ رسیده است.

انگلیسی

برگردان این کتاب به زبان انگلیسی توسط شیعه بوکس کا در سال ۲۰۰۸ میلادی منتشر شده است.

چاپ

این اثر، نخستین بار به وسیله علامه امینی تصحیح شد و با توضیحات و تعلیقات وی در سال ۱۳۵۶ق. در نجف، چاپخانه مرتضویه به چاپ رسید. پس از آن، بارها با تصحیحات و تعلیقات مختلف، از جمله با تحقیق جواد قیومی و احمد الماحوزی به چاپ رسیده است.

گزیده‌های گوناگون از این کتاب به چاپ رسیده است؛ از جمله

• منتخب کامل الزیارات،
• ف‍ض‍ی‍ل‍ت زی‍ارت س‍ی‍دال‍ش‍ه‍دا (ع) گ‍زی‍ده ک‍ام‍ل ال‍زی‍ارات،
• س‍رش‍ک ب‍ی‌پ‍ای‍ان ن‍م‍ای‍ی ک‍ل‍ی از اح‍ادی‍ث م‍رب‍وط ب‍ه ح‍ض‍رت س‍ی‍دال‍ش‍ه‍دا (ع) در ک‍ت‍اب ک‍ام‍ل ال‍زی‍ارات،
• سفینه النجاه گزیده کامل الزیارات.

پیوند به بیرون

سازمان اسناد و کتابخانه ملی جمهوری اسلامی ایران، تصویر صفحات چهار نسخه از کتاب کامل الزیارات را در پایگاه مجازی خود به نمایش گذاشته است:

• چاپ سنگی با تصحیح علامه امینی
• نسخه خطی با شناسه ۸۱۲۴۵۳
• نسخه خطی با شناسه ۱۰۸۵۸۴۴
• نسخه خطی با شناسه ۱۲۲۰۸۴۶

منابع

این مقاله برگرفته از مقاله کامل الزیارات، فصلنامه فرهنگ زیارت، شماره دوم، بهار ۱۳۸۹، ص ۱۸۲. است.

• اقتباسات کامل‌الزیارات، جعفر بن محمد ب‍ن ق‍ول‍وی‍ه(۳۶۸ق)، به کوشش محمدمهدی رضایی؛ مترجم سیدمبین‌حیدر رضوی، تهران: نشر مشعر‏‫، ۱۳۹۵ش.
• س‍رش‍ک ب‍ی‌پ‍ای‍ان، ن‍م‍ای‍ی ک‍ل‍ی از اح‍ادی‍ث م‍رب‍وط ب‍ه ح‍ض‍رت س‍ی‍دال‍ش‍ه‍دا (ع) در ک‍ت‍اب ک‍ام‍ل ال‍زی‍ارات‌، جعفر بن محمد ب‍ن ق‍ول‍وی‍ه(۳۶۸ق)، گردآوری و ترجمه ح‍م‍ی‍د س‍ل‍ی‍م گ‍ن‍دم‍ی؛ ت‍ه‍ران، م‍ی‍ق‍ات، ۱۳۷۸ش.
• سفینه النجاه، گزیده کامل الزیارات، جعفر بن محمد ب‍ن ق‍ول‍وی‍ه(۳۶۸ق)، گردآوری سعید صادقی، شهرکرد، محک‏‫،۱۳۹۳ش.
• ف‍ض‍ی‍ل‍ت زی‍ارت س‍ی‍دال‍ش‍ه‍دا (ع)، گ‍زی‍ده ک‍ام‍ل ال‍زی‍ارات‌، جعفر بن محمد ب‍ن ق‍ول‍وی‍ه(۳۶۸ق)، ت‍رج‍م‍ه و ش‍رح و ت‍ح‍ق‍ی‍ق م‍ح‍م‍دح‍س‍ی‍ن ص‍ف‍اخ‍واه، ع‍ب‍دال‍ح‍س‍ی‍ن طال‍ع‍ی ت‍ه‍ران: اب‍رون، ۱۳۸۱س.
• فهرست کتب الشیعة و اصولهم، محمد بن حسن طوسی، مکتبة المحقق الطباطبائی، قم، ۱۴۲۰ق.
• کامل الزیارات، جعفر بن محمد ابن قولویه، تصحیح غلامرضا عرفانیان یزدی، عبدالحسین امینی، نجف، المطبعة المبارکة المرتضویة، ۱۳۵۶ق.
• کامل الزیارات، جعفر بن محمد ابن قولویه، تصحیح و تحقیق احمد الماحوزی. قم‏‫، دار زین‌العابدین‏‫،۱۴۴۰ق. ‬‏‫
• کامل الزیارات، جعفر بن محمد ب‍ن ق‍ول‍وی‍ه(۳۶۸ق)، تحقیق ج‍واد ق‍ی‍وم‍ی، ق‍م، ن‍ش‍ر ال‍ف‍ق‍اه‍ه، ۱۳۷۸ش.
• کامل الزیارات، جعفر بن محمد ب‍ن ق‍ول‍وی‍ه(۳۶۸ق)، ترجمه صادق حسن‌زاده، حسین حسن‌زاده، قم‫، آبانه‬‏‫، ۱۳۹۴ش.
• کامل الزیارات، جعفر بن محمد ب‍ن ق‍ول‍وی‍ه(۳۶۸ق)، ترجمه محمدجواد ذهنی تهرانی، تهران، پیام حق، ۱۳۷۷ش.
• کامل الزیارات، جعفر بن محمد ب‍ن ق‍ول‍وی‍ه(۳۶۸ق)، ترجمه امیر وکیلیان، قم، جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، ۱۳۸۸ش.
• کامل الزیارات، جعفر بن محمد ب‍ن ق‍ول‍وی‍ه(۳۶۸ق)، ترجمه سیدعلی حسینی. قم، دارالفکر‏‫‬، ‏‫۱۳۸۹ش.
• منتخب کامل الزیارات، جعفر بن محمد ب‍ن ق‍ول‍وی‍ه(۳۶۸ق)، به کوشش محمدمهدی رضایی. تهران، نشر مشعر‏‫، ‏‫۱۳۹۵ش.
• منتخب کامل‌الزیارات، جعفر بن محمد ب‍ن ق‍ول‍وی‍ه(۳۶۸ق)، به کوشش محمدمهدی رضایی، تهران: نشر مشعر‏‫، ‏‫۱۳۹۵ش.
• Kāmil Al-Ziyārāt, Shiabooks ca, Miami, 2008.