طواف (فتاوای مراجع): تفاوت میان نسخه‌ها

از ویکی حج
دیداریویکی‌متن
بدون خلاصۀ ویرایش
 
(۴۶ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۲ کاربر نشان داده نشد)
خط ۱۰: خط ۱۰:
  | دسته = اعمال [[عمره]] و [[حج]]
  | دسته = اعمال [[عمره]] و [[حج]]
  | مربوط به آیین =  
  | مربوط به آیین =  
  | مکان = [[مسجد‌الحرام]]
  | مکان = [[مسجدالحرام]]
  | زمان =  
  | زمان =  
در عمره: اولین عمل بعد از ورود به [[مکه]]؛ در حج: روز دوازدهم ذی الحجه  
در عمره: اولین عمل بعد از ورود به [[مکه]]؛ در حج: روز دوازدهم ذی الحجه  
خط ۳۴: خط ۳۴:


==اولین عمل بعد از ورود به مکه==
==اولین عمل بعد از ورود به مکه==
{{فتاوی حج  | مساله =  | کسی که محرم شد به [[احرام]] [[عمره تمتع]] و وارد [[مکه]] معظمه شد، اول چیزی که از اعمال عمره بر او واجب است، آن است که [[طواف]] کند به دور خانه [[کعبه]] برای عمره تمتع. }}
{{فتاوی حج  | مساله =  | کسی که [[احرام|محرم]] شد به [[احرام]] [[عمره تمتع]] و وارد [[مکه]] معظمه شد، اول چیزی که از [[اعمال عمره تمتع|اعمال عمره]] بر او واجب است، آن است که [[طواف]] کند به دور خانه [[کعبه]] برای [[عمره تمتع]].
| نظر دیگر=ندارد
}}


== طواف چیست؟ ==
== طواف چیست؟ ==
{{فتاوی حج  | مساله = ۵۳۱ | طواف عبارت است از هفت مرتبه دور خانه کعبه گردیدن؛ به نحوی که خواهد آمد و هر دوری را شوط می‌گویند، پس طواف عبارت از هفت شوط است.}}
{{فتاوی حج  | مساله = ۵۳۱ | طواف عبارت است از هفت مرتبه دور خانه کعبه گردیدن؛ به نحوی که خواهد آمد و هر دوری را [[شوط]] می‌گویند، پس طواف عبارت از هفت شوط است.
| نظر دیگر=ندارد
}}


== حکم به جا نیاوردن عمره ==
== حکم به جا نیاوردن طواف ==


=== ترک عمره به عمد ===
=== ترک طواف به عمد ===
{{فتاوی حج  | مساله = ۵۳۲ | طواف از ارکان عمره است و کسی که آن را از روی عمد ترک کند  
{{فتاوی حج  | مساله = ۵۳۲ | طواف از [[ارکان عمره]] است و کسی که آن را از روی عمد ترک کند تا وقتی که فوت شود وقت آن، عمره او باطل است؛ چه عالم به مسئله باشد و چه جاهل باشد.{{توضیح مساله|۵۳۲|
تا وقتی که فوت شود وقت آن، عمره او باطل است؛ چه عالم به مسئله باشد و  
* '''بهجت:''' و وجوب ذبح یک شتر مطلقاً، حتی در حال علم و عمد، موافق احتیاط است.
چه جاهل باشد.{{توضیح مساله|۵۳۲|
* '''زنجانی:''' چه عالم به اصل وجوب طواف باشد و چه جاهل به آن، ولی کسی که به خاطر ندانستن برخی از احکام فرعی طواف، طواف صحیح را ترک کرده، در برخی صورت‌ها عمره‌اش باطل نمی‌شود و تفصیل آن در ضمن مسایل طواف خواهد آمد.
• آیة الله بهجت: و وجوب ذبح یک شتر مطلقاً، حتی در حال علم و عمد، موافق احتیاط است.
*'''سبحانی:''' معنی رکن در [[نماز]] غیر از [[ارکان حج|رکن]] در [[حج]] است، ترک رکن در نماز عمداً و سهواً موجب بطلان نماز است ولی ترک رکن در حج در صورت عمد مایه بطلان است نه در صورت سهو.
• آیة الله زنجانی: چه عالم به اصل وجوب طواف باشد و چه جاهل به آن، ولی کسی که به خاطر ندانستن برخی از احکام فرعی طواف، طواف صحیح را ترک کرده، در برخی صورت‌ها عمره‌اش باطل نمی‌شود و تفصیل آن در ضمن مسایل طواف خواهد آمد.
* '''سیستانی:''' بنا بر احتیاط، جاهل به حکم باید یک شتر [[کفاره]] بدهد.}}
• آیة الله سبحانی: معنی رکن در نماز غیر از رکن در حج است، ترک رکن در نماز عمداً و سهواً موجب بطلان نماز است ولی ترک رکن در حج در صورت عمد مایه بطلان است نه در صورت سهو.
• آیة الله سیستانی: بنا بر احتیاط، جاهل به حکم باید یک شتر کفاره بدهد.}}


  | {{ارجاع مساله|۵۳۲}} }}
  | {{ارجاع مساله|۵۳۲}} }}{{سخ}}
{{فتاوی حج  | مساله = ۵۳۳ | چنین کسی که عمره خود را باطل کرد، احوط آن است که حج افراد به جا آورد،{{توضیح مساله|۵۳۳|
{{فتاوی حج  | مساله = ۵۳۳ | چنین کسی که [[عمره]] خود را باطل کرد، احوط آن است که [[حج افراد]] به جا آورد،{{توضیح مساله|۵۳۳|
• آیة الله بهجت: و ظاهراً حج او مبدل به حج افراد می‌شود و وجوب قضای حج بر او در سال آینده قوی است.
* '''بهجت:''' و ظاهراً حج او مبدل به حج افراد می‌شود و وجوب [[قضای حج]] بر او در سال آینده قوی است.
• آیات عظام تبریزی، خویی، سیستانی: عمره‌اش باطل می‌شود و احرام او نیز باطل می‌شود و باید حج را در سال بعد اعاده کند و احتیاط مستحب این است عدول به حج افراد نموده و آن را به قصد اعم از حج و عمره مفرده تمام نماید.
* '''تبریزی، خویی و سیستانی:''' عمره‌اش باطل می‌شود و احرام او نیز باطل می‌شود و باید حج را در سال بعد اعاده کند و احتیاط مستحب این است عدول به حج افراد نموده و آن را به قصد اعم از حج و [[عمره مفرده]] تمام نماید.
• آیة الله زنجانی: باید حج افراد و پس از انجام حج و گذشتن ایام تشریق عمره مفرده به جا آورد، هرچند حج او استحبابی باشد و اگر در این کار معذور نبوده کفایت از حج واجب نمی‌کند.
* '''زنجانی:''' باید حج افراد و پس از انجام حج و گذشتن [[ایام تشریق]] عمره مفرده به جا آورد، هرچند حج او استحبابی باشد و اگر در این کار معذور نبوده کفایت از حج واجب نمی‌کند.
• آیة الله سبحانی، آیة الله گلپایگانی: حج او مبدل به حج افراد می‌شود و در سال بعد هم باید حج را  قضا کند.}} و پس از آن عمره به جا آورد و حج را در سال بعد اعاده کند.
* '''سبحانی، گلپایگانی:''' حج او مبدل به حج افراد می‌شود و در سال بعد هم باید حج را  قضا کند.}} و پس از آن عمره به جا آورد و حج را در سال بعد اعاده کند.
  | {{ارجاع مساله|۵۳۳}} }} {{سخ}} {{فتاوی حج  | مساله = ۵۳۴ | وقت فوت طواف، وقتی است که اگر بخواهد آن را با بقیه اعمال عمره به جا آورد، نتواند وقوف به عرفات کند.{{توضیح مساله|۵۳۴|
  | {{ارجاع مساله|۵۳۳}} }} {{سخ}} {{فتاوی حج  | مساله = ۵۳۴ | وقت فوت طواف، وقتی است که اگر بخواهد آن را با بقیه [[اعمال عمره تمتع|اعمال عمره]] به جا آورد، نتواند [[وقوف در عرفات|وقوف به عرفات]] کند.{{توضیح مساله|۵۳۴|
• آیة الله بهجت: میزان در تنگی وقت... بیم از دست رفتن وقوف اختیاری عرفات است.
* '''بهجت:''' میزان در تنگی وقت... بیم از دست رفتن وقوف اختیاری عرفات است.
• آیات عظام تبریزی، خویی، زنجانی، سبحانی، فاضل: یعنی نتواند خود را به اندازه درک مقدار رکن از وقوف ـ مسمّای وقوف اختیاری ـ به عرفات برساند.
* '''تبریزی، خویی، زنجانی، سبحانی و فاضل:''' یعنی نتواند خود را به اندازه درک مقدار رکن از وقوف ـ مسمّای وقوف اختیاری ـ به [[عرفات]] برساند.
• آیة الله سیستانی: آخرِ زمان آن وقتی است که بتواند اعمال عمره را تا ظهر روز عرفه تمام کند.}}
* '''سیستانی:''' آخرِ زمان آن وقتی است که بتواند اعمال عمره را تا ظهر [[روز عرفه]] تمام کند.}}


  | {{ارجاع مساله|}} }} {{سخ}}  
  | {{ارجاع مساله|}} }} {{سخ}}


=== ترک عمره به سهو ===
=== ترک طواف به سهو ===
{{فتاوی حج  | مساله = ۵۳۵ | اگر از روی سهو ترک کرده طواف را،{{توضیح مساله|۵۳۵|
{{فتاوی حج  | مساله = ۵۳۵ | اگر از روی سهو ترک کرده طواف را،{{توضیح مساله|۵۳۵|
• آیة الله سیستانی: یا آن را به طور صحیح انجام نداده.}} لازم است آن را به جا آورد هر وقت که باشد،{{توضیح مساله|۵۳۵|
* '''سیستانی:''' یا آن را به طور صحیح انجام نداده.}} لازم است آن را به جا آورد هر وقت که باشد،{{توضیح مساله|۵۳۵|
• آیة الله زنجانی: و اگر به محل خود برگشته باید به مکه رفته طواف نماید و اگر نتواند یا این کار ضرر جانی شدید داشته باشد باید برای طواف نایب بگیرد و اگر این کار مشقت داشته باشد مخیر است که خودش به جا آورد یا نایب بگیرد و در هر صورت بعد از طواف باید نماز آن را نیز به جا آورد.
* '''زنجانی:''' و اگر به محل خود برگشته باید به [[مکه]] رفته طواف نماید و اگر نتواند یا این کار ضرر جانی شدید داشته باشد باید برای طواف [[نیابت|نایب]] بگیرد و اگر این کار مشقت داشته باشد مخیر است که خودش به جا آورد یا نایب بگیرد و در هر صورت بعد از طواف باید نماز آن را نیز به جا آورد.
• آیة الله فاضل: و سعی را نیز بنا بر احتیاط اعاده کند.
* '''فاضل:''' و [[سعی]] را نیز بنا بر احتیاط اعاده کند.
• آیة الله مکارم: و در این مدت چیزی بر او حرام نیست و احتیاط آن است که یک گوسفند قربانی به مکه بفرستد و اگر فرستادن به مکه ممکن نیست در محل خود قربانی کند.}} و اگر برگشته به محل خود و نتواند برگردد به مکه یا مشقت داشته باشد برگشتن، باید شخص مورد اطمینانی را نایب بگیرد.
* '''مکارم:''' و در این مدت چیزی بر او حرام نیست و احتیاط آن است که یک گوسفند [[قربانی]] به مکه بفرستد و اگر فرستادن به مکه ممکن نیست در محل خود قربانی کند.}} و اگر برگشته به محل خود و نتواند برگردد به مکه یا مشقت داشته باشد برگشتن، باید شخص مورد اطمینانی را نایب بگیرد.
  | {{ارجاع مساله|۵۳۵}} }} {{سخ}}  
  | {{ارجاع مساله|۵۳۵}} }} {{سخ}}  


== به جا آوردن سعی قبل از طواف ==
== به جا آوردن سعی قبل از طواف ==
{{فتاوی حج  | مساله = ۵۳۶ | اگر سعی را به جا آورده، پیش از آنکه طواف را به جا آورد، احتیاط واجب{{توضیح مساله|۵۳۶|
{{فتاوی حج  | مساله = ۵۳۶ | اگر [[سعی]] را به جا آورده، پیش از آنکه طواف را به جا آورد، احتیاط واجب{{توضیح مساله|۵۳۶|
• آیة الله خامنه‌ای: اگر طواف را فراموش کند و پیش از فوت وقت به یاد آورد، باید طواف و نماز طواف را به جا آورد و سپس سعی انجام دهد.
* '''خامنه‌ای:''' اگر طواف را فراموش کند و پیش از فوت وقت به یاد آورد، باید طواف و [[نماز طواف]] را به جا آورد و سپس سعی انجام دهد.
• آیة الله زنجانی: باید بعد از طواف و نماز، سعی و تقصیر نماید و تا تقصیر نکرده از محرمات احرام اجتناب کند. البته اگر بعد از بازگشتن به وطن متوجه شود، انجام طواف و نماز کافی است.
* '''زنجانی:''' باید بعد از طواف و نماز، سعی و [[تقصیر]] نماید و تا تقصیر نکرده از [[محرمات احرام]] اجتناب کند. البته اگر بعد از بازگشتن به وطن متوجه شود، انجام طواف و نماز کافی است.
• آیة الله سبحانی: باید علاوه بر طواف و نماز سعی را نیز مجدداً به جا آورد.
* '''سبحانی:''' باید علاوه بر طواف و نماز سعی را نیز مجدداً به جا آورد.
• آیة الله سیستانی: باید سعی را اعاده نماید، مگر در صورتی که طواف را فراموش کند تا وقت آن بگذرد؛ مثل اینکه طواف عمره را تا وقوف در عرفات یا طواف حج را تا پایان ذی‌حجه فراموش کند، که اعاده سعی لازم نیست گرچه بهتر است.
* '''سیستانی:''' باید سعی را اعاده نماید، مگر در صورتی که طواف را فراموش کند تا وقت آن بگذرد؛ مثل اینکه طواف عمره را تا [[وقوف در عرفات]] یا طواف حج را تا پایان [[ذی‌حجه]] فراموش کند، که اعاده سعی لازم نیست گرچه بهتر است.
• آیة الله فاضل: بنا بر اقوی سعی را نیز بعد از طواف اعاده کند.
* '''فاضل:''' بنا بر اقوی سعی را نیز بعد از طواف اعاده کند.
• آیة الله مکارم: این احتیاط در مورد سعی مستحب است.}} آن است که سعی را هم به جا آورد و اگر نماز طواف را به جا آورده، باید آن را هم بعد از طواف اعاده کند.
* '''مکارم:''' این احتیاط در مورد سعی مستحب است.}} آن است که سعی را هم به جا آورد و اگر [[نماز طواف]] را به جا آورده، باید آن را هم بعد از طواف اعاده کند.
  | {{ارجاع مساله|۵۳۶}} }} {{سخ}}  
  | {{ارجاع مساله|۵۳۶}} }} {{سخ}}  


== ناتوانی از طواف به دلیل بیماری ==
== ناتوانی از طواف به دلیل بیماری ==
{{فتاوی حج  | مساله = ۵۳۷ | اگر شخص محرم به واسطه مرض، خودش قدرت نداشته باشد که طواف کند و تا وقت تنگ شود قدرت حاصل نکند، اگر ممکن است، خودِ او را به یک نحو ببرند و طواف دهند؛{{توضیح مساله|۵۳۷|
{{فتاوی حج  | مساله = ۵۳۷ | اگر شخص محرم به واسطه مرض، خودش قدرت نداشته باشد که طواف کند و تا وقت تنگ شود قدرت حاصل نکند، اگر ممکن است، خودِ او را به یک نحو ببرند و طواف دهند؛{{توضیح مساله|۵۳۷|
• آیة الله سیستانی: احتیاط مستحب آن است که به طوری او را طواف دهند که پاهایش به زمین  
* '''سیستانی:''' احتیاط مستحب آن است که به طوری او را طواف دهند که پاهایش به زمین کشیده شود.  
کشیده شود.  
* '''فاضل:''' و بهتر است در صورت امکان پاهای او به زمین کشیده شود.
• آیة الله فاضل: و بهتر است در صورت امکان پاهای او به زمین کشیده شود.
* '''صافی، گلپایگانی:''' و طوری طواف دهند که پاهایش بر زمین کشیده شود و اگر ممکن نشود، او را توسط دوش یا چیز دیگر طواف دهند و اگر هیچ‌گونه ممکن نشود نایب بگیرد که برای او طواف کند.
• آیة الله صافی، آیة الله گلپایگانی: و طوری طواف دهند که پاهایش بر زمین کشیده شود و اگر ممکن نشود، او را توسط دوش یا چیز دیگر طواف دهند و اگر هیچ‌گونه ممکن نشود نایب بگیرد که برای او طواف کند.
* '''مکارم:''' و لازم نیست پاهای او به زمین کشیده شود.}} اگرچه به دوش گرفتن یا بر تخت گذاشتن باشد،{{توضیح مساله|۵۳۷|
• آیة الله مکارم: و لازم نیست پاهای او به زمین کشیده شود.}} اگرچه به دوش گرفتن یا بر تخت گذاشتن باشد،{{توضیح مساله|۵۳۷|
* '''زنجانی:''' و اگر این کار ممکن نباشد یا با ضرر جانی همراه باشد باید [[نیابت|نایب]] بگیرد و اگر طواف بر او مشقت شدید دارد مخیر است که خود طواف نماید یا نایب بگیرد.}} و اگر ممکن نشود باید برای او نایب بگیرند.{{توضیح مساله|۵۳۷|
• آیة الله زنجانی: و اگر این کار ممکن نباشد یا با ضرر جانی همراه باشد باید نایب بگیرد و اگر طواف بر او مشقت شدید دارد مخیر است که خود طواف نماید یا نایب بگیرد.}} و اگر ممکن نشود باید برای او نایب بگیرند.{{توضیح مساله|۵۳۷|
* '''خامنه‌ای:''' باید نایب بگیرد.}}
آیة الله خامنه‌ای: باید نایب بگیرد.}}
  | {{ارجاع مساله|۵۳۷}} }} {{سخ}} {{فتاوی حج  | مساله = ۵۳۸ | شخص مریض را که طواف می‌دهند باید مراعات شرایط و احکام طواف را، به مقداری که برای او ممکن است، بکنند.
  | {{ارجاع مساله|۵۳۷}} }} {{سخ}} {{فتاوی حج  | مساله = ۵۳۸ | شخص مریض را که طواف می‌دهند باید مراعات شرایط و احکام طواف را، به مقداری که برای او ممکن است، بکنند.}}
| نظر دیگر=ندارد
}}


== واجبات طواف ==
== واجبات طواف ==
خط ۹۷: خط ۱۰۰:
|واجبات طواف دو قسم است:
|واجبات طواف دو قسم است:
قسم اول ـ چیزهایی که شرط طواف است و آن پنج امر است:{{توضیح مساله|*|
قسم اول ـ چیزهایی که شرط طواف است و آن پنج امر است:{{توضیح مساله|*|
• آیة الله خامنه‌ای: شرایط صحت طواف چند چیز است: 1. نیت؛ 2. طهارت از حدث اکبر و اصغر؛ 3. طهارت از نجاست؛ 4. ختنه بودن برای مردان؛ 5. پوشاندن عورت؛ 6. غصبی نبودن جامه طواف؛ 7. موالات.
* '''خامنه‌ای:''' شرایط صحت طواف چند چیز است: ۱.[[نیت]]؛ ۲.[[طهارت]] از حدث اکبر و اصغر؛ ۳.طهارت از نجاست؛ ۴.[[ختنه]] بودن برای مردان؛ ۵.پوشاندن عورت؛ ۶.غصبی نبودن [[لباس احرام|جامه طواف]]؛ ۷.موالات.
• آیة الله زنجانی: علاوه بر چیزهایی که در این دو قسمت می‌آید، امور دیگری نیز در طواف واجب، معتبر است: 1. موالات بین اجزای طواف؛ 2. ترتیب بین اجزای طواف؛ 3. اختیاری بودن طواف؛ 4. معلوم بودن عدد اشواط؛ 5. اجتناب زنان از زدن نقاب. و چون طواف‌کننده در معرض دید ناظر محترم است باید خود را بپوشاند، خواه طواف واجب باشد یا مستحب، اما این امر، جزء واجبات معتبر در صحت طواف نیست.}}
* '''زنجانی:''' علاوه بر چیزهایی که در این دو قسمت می‌آید، امور دیگری نیز در طواف واجب، معتبر است: ۱.موالات بین اجزای طواف؛ ۲.ترتیب بین اجزای طواف؛ ۳.اختیاری بودن طواف؛ ۴.معلوم بودن عدد [[شوط|اشواط]]؛ ۵.اجتناب زنان از [[پوشاندن صورت|زدن نقاب]]. و چون طواف‌کننده در معرض دید ناظر محترم است باید خود را بپوشاند، خواه طواف واجب باشد یا مستحب، اما این امر، جزء واجبات معتبر در صحت طواف نیست.}}
اول ـ نیت است؛ یعنی باید طواف را با قصد خالص برای خدا به جا آورد.{{توضیح مساله|*|
اول ـ [[نیت]] است؛ یعنی باید طواف را با قصد خالص برای خدا به جا آورد.{{توضیح مساله|*|
• نظر آیات عظام در مسائل مربوط به کیفیت نیت در بحث نیت در احرام گذشت.
* نظر آیات عظام در مسائل مربوط به کیفیت نیت در بحث نیت در [[احرام]] گذشت.
• آیة الله خامنه‌ای: در نیت طواف باید تعیین کند که طواف عمره مفرده است یا طواف عمره تمتع. و همچنین تعیین کند که طواف حجة الاسلام است یا حج نذری یا حج استحبابی. و در صورتی که طواف را به نیابت از دیگری به جا می‌آورد، آن را نیز قصد کند.
* '''خامنه‌ای:''' در نیت طواف باید تعیین کند که طواف [[عمره مفرده]] است یا طواف [[عمره تمتع]]. و همچنین تعیین کند که طواف [[حجة الاسلام]] است یا [[حج نذری]] یا [استحبابی]]. و در صورتی که طواف را به [[نیابت]] از دیگری به جا می‌آورد، آن را نیز قصد کند.
• آیة الله سبحانی: و باید نوع آن را مشخص کند و اینکه طواف حج است یا طواف عمره یا طواف نساء در حجة الاسلام یا حجی مستحبی و یا اگر نایب است به نیت منوب عنه؛ البته اگر انجام وظیفه فعلی را نیت کند کافی است.}}  
* '''سبحانی:''' و باید نوع آن را مشخص کند و اینکه طواف حج است یا طواف عمره یا [[طواف نساء]] در حجة الاسلام یا حجی مستحبی و یا اگر نایب است به نیت منوب عنه؛ البته اگر انجام وظیفه فعلی را نیت کند کافی است.}}  
| {{ارجاع مساله|*}} }} {{سخ}}  
| {{ارجاع مساله|*}} }} {{سخ}}  


=== نیت ===
=== نیت ===
{{فتاوی حج  | مساله = ۵۳۹ | نیت را لازم نیست به زبان بیاورد و لازم نیست به قلب بگذراند، بلکه همان که بنا دارد این عمل را به جا آورد و با این بنا به جا آورد، کفایت می‌کند و به عبارت دیگر، نیت در عبادت و کارهای دیگر، در این جهت فرق ندارد. پس همان طور که انسان با قصد آب می‌خورد و راه می‌رود عبادت را اگر همان طور به جا آورد با نیت به جا آورده.}} {{سخ}}  {{فتاوی حج  | مساله = ۵۴۰ | باید عبادت را برای اطاعت خدا به جا آورد و در این جهت با کارهای دیگر فرق پیدا می‌کند. پس باید طواف را برای اطاعت خداوند به جا آورد.{{توضیح مساله|۵۴۰|
{{فتاوی حج  | مساله = ۵۳۹ | [[نیت]] را لازم نیست به زبان بیاورد و لازم نیست به قلب بگذراند، بلکه همان که بنا دارد این عمل را به جا آورد و با این بنا به جا آورد، کفایت می‌کند و به عبارت دیگر، نیت در عبادت و کارهای دیگر، در این جهت فرق ندارد. پس همان طور که انسان با قصد آب می‌خورد و راه می‌رود عبادت را اگر همان طور به جا آورد با نیت به جا آورده.
• آیة الله زنجانی: در طواف مانند سایر عبادات، قصد طواف و تعیین نوع آن و قصد قربت همراه با اخلاص  
| نظر دیگر=ندارد
لازم است.  
}} {{سخ}}  {{فتاوی حج  | مساله = ۵۴۰ | باید عبادت را برای اطاعت خدا به جا آورد و در این جهت با کارهای دیگر فرق پیدا می‌کند. پس باید طواف را برای اطاعت خداوند به جا آورد.{{توضیح مساله|۵۴۰|
• آیة الله سیستانی: در عبادت معتبر است که برای تذلّل و کرنش در پیشگاه خداوند انجام داده شود؛ خواه اطاعت صدق کند یا نکند.}}
* '''زنجانی:''' در طواف مانند سایر عبادات، قصد طواف و تعیین نوع آن و قصد قربت همراه با اخلاص لازم است.  
  | {{ارجاع مساله|۵۴۰}} }} {{سخ}} {{فتاوی حج  | مساله = ۵۴۱ | اگر در به جا آوردن طواف یا سایر اعمال عمره و حج که عبادی است ریا کند؛ یعنی برای نشان دادن و به رخ دیگری کشیدن و عمل خود را خوب جلوه دادن به جا آورد، طواف او و همین طور هرچه را این طور به جا آورده باطل است و در این عمل معصیت خدا را هم کرده است.}} {{سخ}} {{فتاوی حج  | مساله = ۵۴۲ | ریا بعد از عمل و تمام کردن طواف یا دیگر اعمال، باعث بطلان عمل نمی‌شود.}} {{سخ}} {{فتاوی حج  | مساله = ۵۴۳ | کفایت می‌کند در صحیح بودن عمل، آنکه برای خدا بیاورد یا برای اطاعت امر خدا، یا برای ترس از جهنم یا برای رسیدن به بهشت و ثواب.{{توضیح مساله|۵۴۳|
* '''سیستانی:''' در عبادت معتبر است که برای تذلّل و کرنش در پیشگاه خداوند انجام داده شود؛ خواه اطاعت صدق کند یا نکند.}}
• آیة الله زنجانی: برای قصد قربت، کافی است که آن عمل «برای خدا» آورده شود و فرق نمی‌کند که انگیزه «انجام عمل برای خدا» محبت خداوند باشد یا ترس از جهنم یا شوق به بهشت و ثواب یا غیر آن.
  | {{ارجاع مساله|۵۴۰}} }} {{سخ}} {{فتاوی حج  | مساله = ۵۴۱ | اگر در به جا آوردن طواف یا سایر [[اعمال عمره تمتع|اعمال عمره]] و [[حج]] که عبادی است ریا کند؛ یعنی برای نشان دادن و به رخ دیگری کشیدن و عمل خود را خوب جلوه دادن به جا آورد، طواف او و همین طور هرچه را این طور به جا آورده باطل است و در این عمل معصیت خدا را هم کرده است.
• آیة الله سیستانی: در فرض صدق معیار مذکورِ در ذیل مسئله 540.}}
| نظر دیگر=ندارد
}}
{{سخ}} {{فتاوی حج  | مساله = ۵۴۲ | ریا بعد از عمل و تمام کردن طواف یا دیگر اعمال، باعث بطلان عمل نمی‌شود.
| نظر دیگر=ندارد
}}
{{سخ}} {{فتاوی حج  | مساله = ۵۴۳ | کفایت می‌کند در صحیح بودن عمل، آنکه برای خدا بیاورد یا برای اطاعت امر خدا، یا برای ترس از جهنم یا برای رسیدن به بهشت و ثواب.{{توضیح مساله|۵۴۳|
* '''زنجانی:''' برای قصد قربت، کافی است که آن عمل «برای خدا» آورده شود و فرق نمی‌کند که انگیزه «انجام عمل برای خدا» محبت خداوند باشد یا ترس از جهنم یا شوق به بهشت و ثواب یا غیر آن.
* '''سیستانی:''' در فرض صدق معیار مذکورِ در ذیل مسئله ۵۴۰.}}
  | {{ارجاع مساله|۵۴۳}} }} {{سخ}} {{فتاوی حج  | مساله = ۵۴۴ | اگر در عملی که برای خدا می‌آورد، رضای دیگری را هم شرکت دهد و خالص برای خدا نباشد عمل باطل است.
  | {{ارجاع مساله|۵۴۳}} }} {{سخ}} {{فتاوی حج  | مساله = ۵۴۴ | اگر در عملی که برای خدا می‌آورد، رضای دیگری را هم شرکت دهد و خالص برای خدا نباشد عمل باطل است.
دوم ـ آن است که طاهر باشد از حدث اکبر؛ مثل جنابت و حیض و نفاس و از حدث اصغر؛ یعنی باید با وضو باشد.}} {{سخ}}  
دوم ـ آن است که طاهر باشد از حدث اکبر؛ مثل [[جنابت]] و [[حیض]] و [[نفاس]] و از حدث اصغر؛ یعنی باید با [[وضو]] باشد.
| نظر دیگر=ندارد
}}
{{سخ}}


=== طهارت ===
=== طهارت ===
{{فتاوی حج  | مساله = ۵۴۵ | طهارت از حدث اکبر و اصغر در طوافِ واجب شرط است؛ چه طواف عمره باشد یا طواف حج یا طواف نساء، حتی در عمره و حج مستحب، که پس از احرام بستن واجب است آن را تمام کند.}} {{سخ}} {{فتاوی حج  | مساله = ۵۴۶ | طهارت از حدث اکبر و اصغر، در طواف مستحبی شرط نیست،{{توضیح مساله|۵۴۶|
{{فتاوی حج  | مساله = ۵۴۵ | [[طهارت]] از حدث اکبر و اصغر در طوافِ واجب شرط است؛ چه طواف [[عمره]] باشد یا طواف [[حج]] یا [[طواف نساء]]، حتی در عمره و حج مستحب، که پس از [[احرام|احرام بستن]] واجب است آن را تمام کند.
• آیة الله خامنه‌ای: در طواف مستحب لازم نیست وضو بگیرد ولی بنا بر احتیاط واجب طواف در حال جنابت یا حیض یا نفاس صحیح نیست.
| نظر دیگر=ندارد
• آیة الله سبحانی: در طواف مستحب، طهارت از حدث اکبر شرط است ولی طهارت از حدث اصغر  
}}
شرط نیست.
{{سخ}} {{فتاوی حج  | مساله = ۵۴۶ | طهارت از حدث اکبر و اصغر، در طواف مستحبی شرط نیست،{{توضیح مساله|۵۴۶|
• آیة الله سیستانی: در طواف مستحب طهارت از حدث اصغر شرط نیست و بنا بر مشهور طهارت از حدث اکبر شرط نیست.}} لیکن کسی که جنب یا حائض است جایز نیست در مسجدالحرام وارد شود، ولی اگر غفلتاً یا نسیاناً{{توضیح مساله|۵۴۶|
* '''خامنه‌ای:''' در طواف مستحب لازم نیست [[وضو]] بگیرد ولی بنا بر احتیاط واجب طواف در حال جنابت یا حیض یا نفاس صحیح نیست.
• آیة الله فاضل: یا جهلاً.}} طواف مستحب کرد صحیح است.
* '''سبحانی:''' در طواف مستحب، طهارت از حدث اکبر شرط است ولی طهارت از حدث اصغر شرط نیست.
  | {{ارجاع مساله|۵۴۶}} }} {{سخ}} {{فتاوی حج  | مساله = ۵۴۷ | طواف ـ یعنی هفت دور اطراف خانه کعبه گردیدن ـ مستحب است و بلکه هرچه شخص بتواند طواف کند خوب است.{{توضیح مساله|۵۴۷|
* '''سیستانی:''' در طواف مستحب طهارت از حدث اصغر شرط نیست و بنا بر مشهور طهارت از حدث اکبر شرط نیست.}} لیکن کسی که جنب یا حائض است جایز نیست در [[مسجدالحرام]] وارد شود، ولی اگر غفلتاً یا نسیاناً{{توضیح مساله|۵۴۶|
• آیة الله زنجانی، آیة الله مکارم: بهتر است هنگام ازدحام جمعیت برای طواف واجب، طواف مستحب را ترک کنند.}} و در این طواف طهارت شرط نیست.{{توضیح مساله|۵۴۷|
* '''فاضل:''' یا جهلاً.}} طواف مستحب کرد صحیح است.
• آیات عظام خامنه‌ای، سبحانی، سیستانی: به ذیل مسئله قبل مراجعه شود.}}
  | {{ارجاع مساله|۵۴۶}} }} {{سخ}} {{فتاوی حج  | مساله = ۵۴۷ | طواف ـ یعنی هفت دور اطراف خانه [[کعبه]] گردیدن ـ مستحب است و بلکه هرچه شخص بتواند طواف کند خوب است.{{توضیح مساله|۵۴۷|
  | {{ارجاع مساله|۵۴۷}} }} {{سخ}} {{فتاوی حج  | مساله = ۵۴۸ | اگر شخصی که حدث اکبر یا اصغر داشته طواف کند، باطل است؛ چه از روی عمد باشد یا از روی غفلت یا نسیان یا ندانستن مسئله باشد.}} {{سخ}} {{فتاوی حج  | مساله = ۵۴۹ | اگر در اثنای طواف، حدث عارض شود، پس اگر پس از تمام شدن دور چهارم{{توضیح مساله|۵۴۹|
* '''زنجانی، مکارم:''' بهتر است هنگام ازدحام جمعیت برای طواف واجب، طواف مستحب را ترک کنند.}} و در این طواف طهارت شرط نیست.{{توضیح مساله|۵۴۷|
• آیة الله مکارم: نصف طواف که همان سه و نیم دور است.}} است، باید طواف را قطع کند و طهارت تحصیل کند و از همان جا که طواف را قطع کرده تمام کند.{{توضیح مساله|۵۴۹|
* '''خامنه‌ای، سبحانی و سیستانی:''' به ذیل مسئله قبل مراجعه شود.}}
• آیة الله بهجت: آنکه حدث بعد از تجاوز از نصف از روی سهو و غفلت باشد، که در این صورت طواف را قطع نموده و طهارت گرفته و طواف را از همان جا که قطع نموده ادامه می‌دهد و در صورتی که بعد از تجاوز از نصف و از روی عمد باشد حکم به ادامه طواف بعد از قطع آن مورد تأمل است.  
  | {{ارجاع مساله|۵۴۷}} }} {{سخ}} {{فتاوی حج  | مساله = ۵۴۸ | اگر شخصی که حدث اکبر یا اصغر داشته طواف کند، باطل است؛ چه از روی عمد باشد یا از روی غفلت یا نسیان یا ندانستن مسئله باشد.
• آیة الله تبریزی: اگر حدث قبل از بلوغ نصف ولو از روی عمد نباشد طواف باطل است و در غیر این صورت، احتیاط واجب این است که آن را اتمام کرده، سپس اعاده نماید، و می‌تواند یک طواف کامل به نیت اعم از تمام و اتمام به جا آورد.  
| نظر دیگر=ندارد
• آیة الله خامنه‌ای: اگر پیش از تمام شدن نصف دور چهارم حدث اصغر عارض شود، واجب است که قطع کند طواف را و بعد از طهارت آن را اعاده کند و در صورتی که بعد از نصف دور چهارم ـ قبل از پایان آن و یا بعد از آن ـ عارض شود طواف را قطع نموده و پس از تحصیل طهارت اگر موالات عرفیه به هم نخورده طواف را تکمیل کند و اگر موالات به هم خورده بنا بر احتیاط طواف قبلی را تکمیل و یک طواف کامل جدید نیز به جا آورد، و می‌تواند به جای آن یک طواف کامل به قصد اعم از اتمام طواف ناقص گذشته یا طواف مستقل جدید به جا آورد و در هر صورت می‌تواند طواف قبلی را رها نموده و از نو طواف کند.   
}}
• آیة الله خویی: اگر حدث بعد از تمامی دور چهارم و بدون اختیار باشد، در این صورت طواف را قطع نموده و طهارت گرفته و طواف را از همان جا که قطع نموده ادامه می‌دهد. و اگر حدث بعد از نصف و پیش از تمامی دور چهارم طواف، یا بعد از تمامی دور چهارم و اختیاری باشد، احوط در این دو صورت این است که طواف خود را پس از طهارت از جایی که قطع نموده تمام کرده سپس اعاده‌اش نماید. و به جای این احتیاط اگر این کار را بکند کافی است که پس از قطع طواف و طهارت، یک طواف کامل به قصد اعم از تمام کردن طواف پیش و یک طواف کامل جدید به جا آورد.
{{سخ}} {{فتاوی حج  | مساله = ۵۴۹ | اگر در اثنای طواف، حدث عارض شود، پس اگر پس از تمام شدن دور چهارم{{توضیح مساله|۵۴۹|
• آیة الله زنجانی: حدث اختیاری طواف را باطل می‌کند و غیر اختیاری سه صورت دارد، اول: قبل از رسیدن به نیمه شوط چهارم، در این صورت باید پس از تحصیل طهارت، طواف را از سرگرفت. دوم: پس از پایان شوط چهارم که باید بعد از طهارت، طواف قبلی را از جایی که محدث شده تکمیل کند. سوم: پس از رسیدن به نصف طواف و قبل از اتمام شوط چهارم، که باید بعد از طهارت، طواف قبلی را تکمیل کرده نماز آن را بخواند و دوباره یک طواف کامل به جا آورد. در این تفصیل فرقی بین حدث اصغر و اکبر نیست.
* '''مکارم:''' نصف طواف که همان سه و نیم دور است.}} است، باید طواف را قطع کند و طهارت تحصیل کند و از همان جا که طواف را قطع کرده تمام کند.{{توضیح مساله|۵۴۹|
• آیة الله سبحانی: اگر بدون اختیار پس از تجاوز از نصف محدث شود باید طواف را قطع کند و پس از تحصیل طهارت از همان جا که طواف را قطع کرده، تمام کند و اگر حدث از روی اختیار باشد احتیاط واجب این است که طوافش را قطع نماید و بعد از تحصیل طهارت از همان جا که قطع کرده ادامه دهد و به اتمام برساند و سپس طواف را اعاده کند و می‌تواند یک طواف کامل به نیت اعم از تمام یا اتمام به جا آورد.
* '''بهجت:''' آنکه حدث بعد از تجاوز از نصف از روی سهو و غفلت باشد، که در این صورت طواف را قطع نموده و طهارت گرفته و طواف را از همان جا که قطع نموده ادامه می‌دهد و در صورتی که بعد از تجاوز از نصف و از روی عمد باشد حکم به ادامه طواف بعد از قطع آن مورد تأمل است.  
• آیة الله سیستانی: اگر بدون اختیار پس از تمام شدن شوط چهارم محدث شود، باید طوافش را قطع نماید و بعد از تحصیل طهارت از همان جا که قطع کرده ادامه دهد و به اتمام برساند. و اگر از روی اختیار باشد احتیاط واجب این است که طوافش را قطع نماید و بعد از تحصیل طهارت از همان جا که قطع کرده ادامه دهد و به اتمام برساند، و سپس طواف را اعاده نماید.
* '''تبریزی:''' اگر حدث قبل از بلوغ نصف ولو از روی عمد نباشد طواف باطل است و در غیر این صورت، احتیاط واجب این است که آن را اتمام کرده، سپس اعاده نماید، و می‌تواند یک طواف کامل به نیت اعم از تمام و اتمام به جا آورد.  
• آیة الله فاضل: اگر در بین طوافِ واجب، حدث عارض شود می‌تواند طواف را رها کند و پس از تحصیل طهارت، آن را از سر بگیرد و اگر بخواهد احتیاط کند، مسئله چهار صورت دارد:  
* '''خامنه‌ای:''' اگر پیش از تمام شدن نصف دور چهارم حدث اصغر عارض شود، واجب است که قطع کند طواف را و بعد از طهارت آن را اعاده کند و در صورتی که بعد از نصف دور چهارم ـ قبل از پایان آن و یا بعد از آن ـ عارض شود طواف را قطع نموده و پس از تحصیل طهارت اگر موالات عرفیه به هم نخورده طواف را تکمیل کند و اگر موالات به هم خورده بنا بر احتیاط طواف قبلی را تکمیل و یک طواف کامل جدید نیز به جا آورد، و می‌تواند به جای آن یک طواف کامل به قصد اعم از اتمام طواف ناقص گذشته یا طواف مستقل جدید به جا آورد و در هر صورت می‌تواند طواف قبلی را رها نموده و از نو طواف کند.   
اول: حدث قبل از رسیدن به نصف طواف باشد، در این صورت طواف باطل می‌شود که باید بعد از تحصیل طهارت، آن را از سر بگیرد؛ خواه محدث شدن اختیاری باشد یا بدون اختیار.
* '''خویی:''' اگر حدث بعد از تمامی دور چهارم و بدون اختیار باشد، در این صورت طواف را قطع نموده و طهارت گرفته و طواف را از همان جا که قطع نموده ادامه می‌دهد. و اگر حدث بعد از نصف و پیش از تمامی دور چهارم طواف، یا بعد از تمامی دور چهارم و اختیاری باشد، احوط در این دو صورت این است که طواف خود را پس از طهارت از جایی که قطع نموده تمام کرده سپس اعاده‌اش نماید. و به جای این احتیاط اگر این کار را بکند کافی است که پس از قطع طواف و طهارت، یک طواف کامل به قصد اعم از تمام کردن طواف پیش و یک طواف کامل جدید به جا آورد.
دوم: پس از رسیدن به نصف و قبل از تمام شدن دور چهارم باشد، که در این صورت پس از وضو طواف را تمام کند و نماز آن را بخواند و دوباره طواف دیگر کند و نماز آن را نیز بخواند، خواه حدث با اختیار باشد یا بدون اختیار.
* '''زنجانی:''' حدث اختیاری طواف را باطل می‌کند و غیر اختیاری سه صورت دارد، اول: قبل از رسیدن به نیمه شوط چهارم، در این صورت باید پس از تحصیل طهارت، طواف را از سرگرفت. دوم: پس از پایان شوط چهارم که باید بعد از طهارت، طواف قبلی را از جایی که محدث شده تکمیل کند. سوم: پس از رسیدن به نصف طواف و قبل از اتمام شوط چهارم، که باید بعد از طهارت، طواف قبلی را تکمیل کرده نماز آن را بخواند و دوباره یک طواف کامل به جا آورد. در این تفصیل فرقی بین حدث اصغر و اکبر نیست.
سوم: بعد از تمام شدن دور چهارم اختیاراً خود را محدث کند، که در این صورت نیز مثل صورت دوم  
* '''سبحانی:''' اگر بدون اختیار پس از تجاوز از نصف محدث شود باید طواف را قطع کند و پس از تحصیل طهارت از همان جا که طواف را قطع کرده، تمام کند و اگر حدث از روی اختیار باشد احتیاط واجب این است که طوافش را قطع نماید و بعد از تحصیل طهارت از همان جا که قطع کرده ادامه دهد و به اتمام برساند و سپس طواف را اعاده کند و می‌تواند یک طواف کامل به نیت اعم از تمام یا اتمام به جا آورد.
عمل کند.
* '''سیستانی:''' اگر بدون اختیار پس از تمام شدن شوط چهارم محدث شود، باید طوافش را قطع نماید و بعد از تحصیل طهارت از همان جا که قطع کرده ادامه دهد و به اتمام برساند. و اگر از روی اختیار باشد احتیاط واجب این است که طوافش را قطع نماید و بعد از تحصیل طهارت از همان جا که قطع کرده ادامه دهد و به اتمام برساند، و سپس طواف را اعاده نماید.
چهارم: پس از تمام شدن دور چهارم بی‌اختیار محدث شود، در این صورت پس از تحصیل طهارت، طواف را از آنجایی که محدث شده تمام کند، و صحیح است و در این مسئله فرقی بین حدث اصغر و اکبر نیست.}}
* '''فاضل:''' اگر در بین طوافِ واجب، حدث عارض شود می‌تواند طواف را رها کند و پس از تحصیل طهارت، آن را از سر بگیرد و اگر بخواهد احتیاط کند، مسئله چهار صورت دارد: اول: حدث قبل از رسیدن به نصف طواف باشد، در این صورت طواف باطل می‌شود که باید بعد از تحصیل طهارت، آن را از سر بگیرد؛ خواه محدث شدن اختیاری باشد یا بدون اختیار. دوم: پس از رسیدن به نصف و قبل از تمام شدن دور چهارم باشد، که در این صورت پس از وضو طواف را تمام کند و نماز آن را بخواند و دوباره طواف دیگر کند و نماز آن را نیز بخواند، خواه حدث با اختیار باشد یا بدون اختیار. سوم: بعد از تمام شدن دور چهارم اختیاراً خود را محدث کند، که در این صورت نیز مثل صورت دوم عمل کند. چهارم: پس از تمام شدن دور چهارم بی‌اختیار محدث شود، در این صورت پس از تحصیل طهارت، طواف را از آنجایی که محدث شده تمام کند، و صحیح است و در این مسئله فرقی بین حدث اصغر و اکبر نیست.}}
  | {{ارجاع مساله|۵۴۹}} }} {{سخ}}  
  | {{ارجاع مساله|۵۴۹}} }} {{سخ}}
 
== جدید ==
{{فتاوی حج  | مساله = ۵۵۰  |  اگر در فرض سابق پيش از تمام شدن دور چهارم{{توضیح مساله|۵۵۰|* '''آیه الله بهجت: اگر پيش از تمام شدن نصف طواف، حدث عارض شود طواف را قطع کند، پس از تحصيل طهارت آن را اعاده کند.
 
* '''آيه الله تبريزى، آيه الله خويی:''' اگر حدث پيش از رسيدن به نصف طواف باشد، در اين صورت طواف باطل و لازم است پس از طهارت اعاده شود.
 
* '''آيات عظام خامنه‌ای، زنجانی، فاضل: وظيفه همان است که در مسئله سابق بيان شد.
 
* '''آيه الله سبحاني، آيه الله مکارم: پيش از نصف يعني سه و نيم شوط باشد پس از تحصيل طهارت طواف را از سر گيرد.
 
* '''آيه الله سيستانی:''' اگر قبل از تمام شدن شوط چهارم باشد، طوافش باطل است و بايد پس از تحصيل طهارت، آن را دوباره انجام دهد.
 
* '''آيه الله صافي، آيه الله گلپايگانی:''' پس اگر به سه شوط و نيم نرسيده، طواف او باطل است و بايد بعد از وضو يا غسل يا بعد از رفع عذر، طواف را از سر بگيرد و اگر از سه شوط و نيم گذشته و به ۴ شوط نرسيده احتياط به اتمام و اعاده طواف با نمازهاي آن ترک نشود.}}، حدث عارض شود احتياط واجب آن است که تمام کند طواف را و اعاده کند و اين حکم در حدث اصغر است.{{توضیح مساله|۵۵۰|در نظر آيات عظام فرقي بين حدث اصغر و جنابت نيست.}}
 
| {{ارجاع مساله|۵۵۰}} }} {{سخ}} {{فتاوی حج  | مساله = ۵۵۱  |  اگر در اثناي طواف حدث اکبر؛ مثل جنابت يا حيض عارض شود، بايد فوراً از مسجدالحرام بيرون رود، پس اگر پيش از تمامي دور چهارم{{توضیح مساله|۵۵۱|* '''آیه الله تبريزى، آيه الله خويی:''' احوط در هر دو صورت (قبل و بعد از شوط چهارم) اين است که بعد از پاکي يک طواف کامل به نيت اعم از تمام و اتمام به جا آورد.
 
* '''آيات عظام خامنه¬اي، زنجاني، فاضل، مکارم: به ذيل مسئله ۵۴۹ مراجعه شود.
 
* '''آيه الله سبحانی:''' اگر در بين طواف حيض عارض شود، اگر پيش از گذشتن از نصف طواف بوده طواف او باطل مي‌شود، بايد پس از غسل اعاده کند و اما اگر پس از گذشتن از نصف طواف باشد، بايد پس از پاک شدن و غسل، از همان جا که طواف را قطع کرده، تمام کند.
 
* '''آيه الله سيستانی:''' اگر زن در حال احرام، حين انجام طواف حائض شود، پس اگر قبل از تمام شدن شوط چهارم باشد، طوافش باطل است پس اگر وقت وسعت داشته باشد بايد صبر کند تا پاک شود و طواف و اعمال بعدي را انجام دهد و اگر وقت تنگ باشد مي‌تواند بر عمره تمتع خود باقي بماند، و اعمال آن را به جز طواف و نماز آن انجام دهد؛ يعني اينکه سعي و تقصير نمايد، و بعد از آن احرام حج ببندد، و پس از فارغ شدن از اعمال منا و بازگشتن به مکه، قبل از اينکه طواف حج را انجام دهد طواف عمره و نماز آن را انجام دهد و احتياط مستحب اين است که به حج افراد عدول نمايد و اگر بعد از تمام شدن شوط چهارم باشد، 
 
 مقداري که انجام داده صحيح است و باقي آن را بايد بعد از پاک شدن از حيض و انجام غسل به جا آورد و اگر وقت تنگ باشد سعي و تقصير را انجام دهد و براي حج محرم شود و پس از فارغ شدن از اعمال منا و بازگشتن به مکه، قبل از طواف حج، آنچه از طوافش باقي مانده است و نماز آن را انجام دهد.}} بود، پس از غسل طواف را اعاده کند.
 
| {{ارجاع مساله|۵۵۱}} }} {{سخ}} {{فتاوی حج  | مساله = ۵۵۲  |  اگر عذر داشته باشد از وضو و غسل،{{توضیح مساله|۵۵۲|* '''آیه الله تبريزى: در صورت معذور بودن از غسل و مأيوس شدن از توانايي بر غسل، واجب است با تيمم طواف کند و احوط اولي اين است که نايب نيز بگيرند.
 
* '''آيه الله زنجاني، آيه الله مکارم: اگر عذر داشته باشد و نتواند صبر کند تا عذر برطرف شود...
 
* '''آيه الله فاضل: و وقت طواف تنگ شود....
 
* '''آيه الله صافي، آيه الله گلپايگانی:''' در غسل غير جنابت، علاوه بر تيمم بدل از غسل در صورت تمکن، بايد وضو هم بگيرد وگرنه بايد يک تيمم ديگر به جاي وضو به جا آورد و جنب متيمم بنا بر احتياط مستحب نايب هم بگيرد.}} واجب است تيمم کند بدل از وضو يا بدل از غسل.
 
| {{ارجاع مساله|۵۵۲}} }} {{سخ}} {{فتاوی حج  | مساله = ۵۵۳  |  اگر تيمم کرد بدل از غسل و حدث اصغر عارض شد، براي حدث اکبر لازم نيست تيمم کند، بلکه براي حدث اصغر بايد تيمم کند و تا حدث اکبر براي او حاصل نشده و عذرش باقي است همان تيمم اول کافي است، ليکن احتياط مستحب{{توضیح مساله|۵۵۳|* '''آیه الله بهجت: احوط جمع بين وضو يا تيمم بدل از آن و تيمم بدل از حدث اکبر است.
 
* '''آيه الله تبريزى: اگر بدل از غسلِ جنابت، تيمم کرد و بعد حدث اصغر عارض شد، چنانچه عذرش باقي است، بايد بدل از غسل تيمم کند و احتياط مستحب آن است که بين تيمم و وضو جمع کند و اگر براي حدث اکبرِ ديگر غير از جنابت تيمم کرد و بعد حدث اصغر عارض شد بايد بدل از غسل تيمم کند و بنا بر احتياط وضو هم بگيرد و اگر متمکن از وضو هم نبود بايد تيمم ديگري بدل از وضو بنمايد.
 
* '''آيه الله خامنه‌ای:''' احتياط واجب.
 
* '''آيه الله خويی:''' لازم است تيمم بدل از غسل بکند.
 
* '''آيهالله سبحانی:''' استحباب تکرار تيمم بدل از غسل در جايي است که آب براي غسل ندارد و يا غسل حرجي است ولي براي حدث اصغر آب هست و وضو مي‌تواند بگيرد و حدث اکبر ديگري رخ نداده در عين حال تکرار تيمم بدل از غسل در مورد حدث اکبر مستحب است.}} آن است که تيمم بدل از غسل هم بکند.


| {{ارجاع مساله|۵۵۳}} }} {{سخ}} {{فتاوی حج  | مساله = ۵۵۴ |  احتياط واجب آن است که اگر اميد دارد که عذرش از وضو يا غسل مرتفع شود، صبر کند تا وقتي که وقت تنگ شود يا اميدش قطع شود.{{توضیح مساله|۵۵۴|* '''آیه الله بهجت: افضل و احوط تأخير است ولي اظهر جواز مبادرت است.  
{{فتاوی حج  | مساله = ۵۵۰ |  اگر در فرض سابق پیش از تمام شدن دور چهارم{{توضیح مساله|۵۵۰|
* '''بهجت:''' اگر پیش از تمام شدن نصف طواف، حدث عارض شود طواف را قطع کند، پس از تحصیل [[طهارت]] آن را اعاده کند.
* '''تبریزی، خویی:''' اگر حدث پیش از رسیدن به نصف طواف باشد، در این صورت طواف باطل و لازم است پس از طهارت اعاده شود.
* '''خامنه‌ای، زنجانی و فاضل:''' وظیفه همان است که در مسئله سابق بیان شد.
* '''سبحانی، مکارم:''' پیش از نصف یعنی سه و نیم [[شوط]] باشد پس از تحصیل طهارت طواف را از سر گیرد.
* '''سیستانی:''' اگر قبل از تمام شدن شوط چهارم باشد، طوافش باطل است و باید پس از تحصیل طهارت، آن را دوباره انجام دهد.
* '''صافی، گلپایگانی:''' پس اگر به سه شوط و نیم نرسیده، طواف او باطل است و باید بعد از [[وضو]] یا [[غسل]] یا بعد از رفع عذر، طواف را از سر بگیرد و اگر از سه شوط و نیم گذشته و به ۴ شوط نرسیده احتیاط به اتمام و اعاده طواف با نمازهای آن ترک نشود.}}، حدث عارض شود احتیاط واجب آن است که تمام کند طواف را و اعاده کند و این حکم در حدث اصغر است.{{توضیح مساله|۵۵۰|در نظر آیات عظام فرقی بین حدث اصغر و جنابت نیست.}}


* '''آيه الله خامنه‌ای:''' و اگر مي‌داند عذر او تا آخر وقت برطرف مي‌شود، بايد صبر کند.  
| {{ارجاع مساله|۵۵۰}} }} {{سخ}} {{فتاوی حج  | مساله = ۵۵۱  |  اگر در اثنای طواف حدث اکبر؛ مثل [[جنابت]] یا [[حیض]] عارض شود، باید فوراً از [[مسجدالحرام]] بیرون رود، پس اگر پیش از تمامی دور چهارم{{توضیح مساله|۵۵۱|
* '''تبریزی، خویی:''' احوط در هر دو صورت (قبل و بعد از شوط چهارم) این است که بعد از پاکی یک طواف کامل به [[نیت]] اعم از تمام و اتمام به جا آورد.
* '''خامنه‌ای، زنجانی، فاضل و مکارم:''' به ذیل مسئله ۵۴۹ مراجعه شود.
* '''سبحانی:''' اگر در بین طواف حیض عارض شود، اگر پیش از گذشتن از نصف طواف بوده طواف او باطل می‌شود، باید پس از غسل اعاده کند و اما اگر پس از گذشتن از نصف طواف باشد، باید پس از پاک شدن و غسل، از همان جا که طواف را قطع کرده، تمام کند.
* '''سیستانی:''' اگر زن در حال [[احرام]]، حین انجام طواف حائض شود، پس اگر قبل از تمام شدن شوط چهارم باشد، طوافش باطل است پس اگر وقت وسعت داشته باشد باید صبر کند تا پاک شود و طواف و اعمال بعدی را انجام دهد و اگر وقت تنگ باشد می‌تواند بر عمره تمتع خود باقی بماند، و اعمال آن را به جز طواف و نماز آن انجام دهد؛ یعنی اینکه [[سعی]] و [[تقصیر]] نماید، و بعد از آن احرام حج ببندد، و پس از فارغ شدن از [[اعمال منا]] و بازگشتن به [[مکه]]، قبل از اینکه طواف حج را انجام دهد طواف عمره و [[نماز طواف|نماز]] آن را انجام دهد و احتیاط مستحب این است که به [[حج افراد]] عدول نماید و اگر بعد از تمام شدن شوط چهارم باشد، مقداری که انجام داده صحیح است و باقی آن را باید بعد از پاک شدن از حیض و انجام غسل به جا آورد و اگر وقت تنگ باشد سعی و تقصیر را انجام دهد و برای حج محرم شود و پس از فارغ شدن از اعمال منا و بازگشتن به مکه، قبل از طواف حج، آنچه از طوافش باقی مانده است و نماز آن را انجام دهد.}} بود، پس از غسل طواف را اعاده کند.


آيه الله خويی:''' اگر احتمال بقاي عذر تا آخر وقت مي‌دهد مي‌تواند صبر نکند ولي اگر بعداً کشف خلاف شد بايد اعاده نمايد بلي اگر عذرش نبودِ آب باشد بايد فحص کند، به تفصيلي که در رساله عمليه مذکور است.
| {{ارجاع مساله|۵۵۱}} }} {{سخ}} {{فتاوی حج  | مساله = ۵۵۲  |  اگر عذر داشته باشد از وضو و غسل،{{توضیح مساله|۵۵۲|
* '''تبریزی:''' در صورت معذور بودن از غسل و مأیوس شدن از توانایی بر غسل، واجب است با تیمم طواف کند و احوط اولی این است که [[نیابت|نایب]] نیز بگیرند.
* '''زنجانی، مکارم:''' اگر عذر داشته باشد و نتواند صبر کند تا عذر برطرف شود...
* '''فاضل:''' و وقت طواف تنگ شود....
* '''صافی، گلپایگانی:''' در غسل غیر جنابت، علاوه بر [[تیمم]] بدل از غسل در صورت تمکن، باید وضو هم بگیرد وگرنه باید یک تیمم دیگر به جای وضو به جا آورد و جنب تیمم بنا بر احتیاط مستحب نایب هم بگیرد.}} واجب است [[تیمم]] کند بدل از وضو یا بدل از غسل.


* '''آيه الله زنجانی:''' ولي محدث به حدث اصغر اگر در وسعت وقت، رجائاً تيمم کرده بعد معلوم شود که تا تنگي وقت عذرش باقي بوده، کفايت مي‌کند.
| {{ارجاع مساله|۵۵۲}} }} {{سخ}} {{فتاوی حج  | مساله = ۵۵۳  |  اگر تیمم کرد بدل از غسل و حدث اصغر عارض شد، برای حدث اکبر لازم نیست تیمم کند، بلکه برای حدث اصغر باید تیمم کند و تا حدث اکبر برای او حاصل نشده و عذرش باقی است همان تیمم اول کافی است، لیکن احتیاط مستحب{{توضیح مساله|۵۵۳|
* '''بهجت:''' احوط جمع بین وضو یا تیمم بدل از آن و تیمم بدل از حدث اکبر است.
* '''تبریزی:''' اگر بدل از غسلِ جنابت، تیمم کرد و بعد حدث اصغر عارض شد، چنانچه عذرش باقی است، باید بدل از غسل تیمم کند و احتیاط مستحب آن است که بین تیمم و وضو جمع کند و اگر برای حدث اکبرِ دیگر غیر از جنابت تیمم کرد و بعد حدث اصغر عارض شد باید بدل از غسل تیمم کند و بنا بر احتیاط وضو هم بگیرد و اگر متمکن از وضو هم نبود باید تیمم دیگری بدل از وضو بنماید.
* '''خامنه‌ای:''' احتیاط واجب.
* '''خویی:''' لازم است تیمم بدل از غسل بکند.
* '''سبحانی:''' استحباب تکرار تیمم بدل از غسل در جایی است که آب برای غسل ندارد و یا غسل حرجی است ولی برای حدث اصغر آب هست و وضو می‌تواند بگیرد و حدث اکبر دیگری رخ نداده در عین حال تکرار تیمم بدل از غسل در مورد حدث اکبر مستحب است.}} آن است که تیمم بدل از غسل هم بکند.


* '''آيه الله سبحانی:''' انجام تيمم بدون يأس از قدرت بر انجام وضو و يا غسل به احتياط واجب جايز نيست و چنانچه با يأس از برطرف شدن عذر انجام داد و عذر در وقت برطرف شد اعاده لازم نيست.
| {{ارجاع مساله|۵۵۳}} }} {{سخ}} {{فتاوی حج  | مساله = ۵۵۴  |  احتیاط واجب آن است که اگر امید دارد که عذرش از وضو یا غسل مرتفع شود، صبر کند تا وقتی که وقت تنگ شود یا امیدش قطع شود.{{توضیح مساله|۵۵۴|
 
* '''بهجت:''' افضل و احوط تأخیر است ولی اظهر جواز مبادرت است.
* '''آيه الله سيستانی:''' اگر وقت تنگ نباشد، تيمم جايز نيست مگر اينکه از بر طرف شدن عذر مأيوس باشد يا احتمال دهد در صورت تأخير از انجام تيمم نيز عاجز شود.
* '''خامنه‌ای:''' و اگر می‌داند عذر او تا آخر وقت برطرف می‌شود، باید صبر کند.
 
* '''خویی:''' اگر احتمال بقای عذر تا آخر وقت می‌دهد می‌تواند صبر نکند ولی اگر بعداً کشف خلاف شد باید اعاده نماید بلی اگر عذرش نبودِ آب باشد باید فحص کند، به تفصیلی که در رساله عملیه مذکور است.
* '''آيه الله گلپايگانی:''' با علم به بر طرف شدن عذر، انتظار واجب است و در غير اين صورت تأخير بنا بر احتياط مستحب است.
* '''زنجانی:''' ولی محدث به حدث اصغر اگر در وسعت وقت، رجائاً تیمم کرده بعد معلوم شود که تا تنگی وقت عذرش باقی بوده، کفایت می‌کند.
 
* '''سبحانی:''' انجام تیمم بدون یأس از قدرت بر انجام وضو و یا غسل به احتیاط واجب جایز نیست و چنانچه با یأس از برطرف شدن عذر انجام داد و عذر در وقت برطرف شد اعاده لازم نیست.
* '''آيه الله مکارم: احتياط مستحب آن است که تا آخرين فرصت صبر کند ولي اگر يقين دارد برطرف مي‌شود، بايد صبر کند.}}
* '''سیستانی:''' اگر وقت تنگ نباشد، تیمم جایز نیست مگر اینکه از بر طرف شدن عذر مأیوس باشد یا احتمال دهد در صورت تأخیر از انجام تیمم نیز عاجز شود.
* '''گلپایگانی:''' با علم به بر طرف شدن عذر، انتظار واجب است و در غیر این صورت تأخیر بنا بر احتیاط مستحب است.
* '''مکارم:''' احتیاط مستحب آن است که تا آخرین فرصت صبر کند ولی اگر یقین دارد برطرف می‌شود، باید صبر کند.}}


  | {{ارجاع مساله|۵۵۴}} }} {{سخ}}  
  | {{ارجاع مساله|۵۵۴}} }} {{سخ}}  
{{فتاوی حج   
{{فتاوی حج   
  | مساله =۵۵۵
  | مساله =۵۵۵
  | اگر با وضو بوده و شک کند که حدث عارض شده است يا نه، بنا بر وضو داشتن بگذارد و لازم نيست وضو بگيرد و همچنين اگر از حدث اکبر پاک بوده و شک کند که حدث عارض شده.
  | اگر با وضو بوده و شک کند که حدث عارض شده است یا نه، بنا بر وضو داشتن بگذارد و لازم نیست وضو بگیرد و همچنین اگر از حدث اکبر پاک بوده و شک کند که حدث عارض شده.
  | نظر دیگر=ندارد
  | نظر دیگر=ندارد
}}
}}
{{سخ}} {{فتاوی حج  | مساله = ۵۵۶  |  اگر مُحدِث به حدث اصغر يا اکبر بوده و شک کند که وضو گرفته يا نه يا غسل کرده يا نه، بايد در فرض اول وضو بگيرد و در فرض دوم غسل کند.
{{سخ}} {{فتاوی حج  | مساله = ۵۵۶  |  اگر مُحدِث به حدث اصغر یا اکبر بوده و شک کند که وضو گرفته یا نه یا غسل کرده یا نه، باید در فرض اول وضو بگیرد و در فرض دوم غسل کند.
  | نظر دیگر=ندارد
  | نظر دیگر=ندارد
}}
}}
{{سخ}} {{فتاوی حج  | مساله = ۵۵۷  |  اگر بعد از تمام شدن طواف شک کند که با وضو آن را به جا آورده يا نه يا شک کند با غسل آن را به جا آورده يا نه، طواف او صحيح است{{توضیح مساله|۵۵۷|* '''آیه الله تبريزى، آيه الله خويی:''' اگر بعد از حدث اصغر شک کند در اينکه قبل از طواف غسل کرده يا نه، بايد غسل کرده و طواف را اعاده کند و براي اعمال آتيه وضو بگيرد.
{{سخ}} {{فتاوی حج  | مساله = ۵۵۷  |  اگر بعد از تمام شدن طواف شک کند که با وضو آن را به جا آورده یا نه یا شک کند با غسل آن را به جا آورده یا نه، طواف او صحیح است{{توضیح مساله|۵۵۷|
 
* '''تبریزی، خویی:''' اگر بعد از حدث اصغر شک کند در اینکه قبل از طواف غسل کرده یا نه، باید غسل کرده و طواف را اعاده کند و برای اعمال آتیه وضو بگیرد.
* '''آيه الله زنجانی:''' چنانچه احتمال مي‌دهد در حال طواف به رعايت طهارت، توجه داشته طواف او صحيح است.  
* '''زنجانی:''' چنانچه احتمال می‌دهد در حال طواف به رعایت طهارت، توجه داشته طواف او صحیح است.  
 
* '''سبحانی:''' و سابقه او از جهت تقدم طهارت و حدث قبل از شروع به طواف روشن نباشد به شک خود اعتنا نکند ولی باید برای اعمال بعد طهارت لازم را تحصیل نماید.}}، لیکن برای اعمال بعد باید طهارت تحصیل کند.
آيه الله سبحانی:''' و سابقه او از جهت تقدم طهارت و حدث قبل از شروع به طواف روشن نباشد به شک خود اعتنا نکند ولي بايد براي اعمال بعد طهارت لازم را تحصيل نمايد.}}، ليکن براي اعمال بعد بايد طهارت تحصيل کند.
 
| {{ارجاع مساله|۵۵۷}} }} {{سخ}} {{فتاوی حج  | مساله = ۵۵۸  |  اگر در اثناي طواف شک کند که وضو داشته يا نه{{توضیح مساله|۵۵۸|* '''آیه الله بهجت: حکم شک در طهارت در اثناي طواف هم همان حکم شک است در طهارت در اثناي نماز.
 
* '''آيه الله تبريزى، آيه الله خويی:''' اگر سابقه طهارت داشته، به شک خود اعتنا نکند والاّ واجب است طهارت گرفته و طواف را از سر بگيرد.
 
* '''آيه الله خامنه‌ای:''' اگر سابقه طهارت داشته، به شک خود اعتنا نکند والاّ واجب است طهارت گرفته و طواف را از سر بگيرد و فرقي بين تمام شدن چهار دور و قبل از آن نيست.
 
* '''آيه الله زنجانی:''' چنانچه حالت سابقه را بداند طبق آن عمل نمايد وگرنه بايد پس از وضو طواف را تمام کند و نماز آن را بخواند و دوباره آن را اعاده کند، خواه بعد از دور چهارم باشد يا قبل از آن.


* '''آيه الله سبحانی:''' در صورتي که سابقه او حدث باشد يا سابقه او از نظر طهارت يا حدث روشن نباشد طواف او در هر دو صورت يعني چه شک وي قبل از نيمه طواف بوده و چه بعد از آن، باطل است.
| {{ارجاع مساله|۵۵۷}} }} {{سخ}} {{فتاوی حج  | مساله = ۵۵۸  |  اگر در اثنای طواف شک کند که وضو داشته یا نه{{توضیح مساله|۵۵۸|
* '''بهجت:''' حکم شک در طهارت در اثنای طواف هم همان حکم شک است در طهارت در اثنای [[نماز]].
* '''تبریزی، خویی:''' اگر سابقه طهارت داشته، به شک خود اعتنا نکند والاّ واجب است طهارت گرفته و طواف را از سر بگیرد.
* '''خامنه‌ای:''' اگر سابقه طهارت داشته، به شک خود اعتنا نکند والاّ واجب است طهارت گرفته و طواف را از سر بگیرد و فرقی بین تمام شدن چهار دور و قبل از آن نیست.
* '''زنجانی:''' چنانچه حالت سابقه را بداند طبق آن عمل نماید وگرنه باید پس از وضو طواف را تمام کند و نماز آن را بخواند و دوباره آن را اعاده کند، خواه بعد از دور چهارم باشد یا قبل از آن.
* '''سبحانی:''' در صورتی که سابقه او حدث باشد یا سابقه او از نظر طهارت یا حدث روشن نباشد طواف او در هر دو صورت یعنی چه شک وی قبل از نیمه طواف بوده و چه بعد از آن، باطل است.
* '''سیستانی:''' و سابقه طهارت نداشته باشد.
* '''صافی، گلپایگانی:''' در این صورت باید وضو بگیرد و بعد طواف را از سر بگیرد، چه قبل از تمام شدن چهار دور باشد یا بعد از آن.
* '''فاضل:''' اگر در بین طواف شک کند که وضو داشته یا خیر، مسئله سه صورت دارد، اول: حالت سابق خود را بداند که طاهر بوده در این فرض جایز است طواف را تمام کند و برای اتمام آن وضو واجب نیست و اعاده طواف نیز لازم نیست و در این صورت فرقی نیست که شک بعد از دور چهارم عارض شده باشد یا قبل از آن. دوم: حالت سابق خود را بداند که مُحدِث بوده، در این فرض ظاهراً هر مقدار طوافی که انجام داده، محکوم به بطلان است؛ چه شک بعد از دور چهارم عارض شده باشد یا قبل از آن و باید بعد از وضو از نو طواف کند. سوم: حالت سابق خود را نداند، که در این صورت به احتیاط واجب پس از وضو طواف را تمام کند و نماز آن را بخواند و پس از آن طواف و نماز آن را اعاده کند و در این صورت فرقی نیست که شک بعد از دور چهارم یا قبل از آن عارض شده باشد.
* '''مکارم:''' و حالت سابقه خود را از وضو و حدث نداند.}}، پس اگر بعد از تمامی دور چهارم است طواف را رها کند و وضو بگیرد و از همان جا تتمه طواف را به جا آورد{{توضیح مساله|۵۵۸|* '''مکارم:''' و سپس احتیاطاً آن را اعاده کند.}} و اگر قبل از تمام شدن دور چهارم{{توضیح مساله|۵۵۸|
* '''مکارم:''' قبل از تمام شدن سه و نیم دور طواف او باطل است.}} است احتیاط واجب آن است که طواف را تمام کند و اعاده کند.{{توضیح مساله|۵۵۸|
* '''سیستانی:''' اتمام لازم نیست بلکه اعاده کند.}}


* '''آيه الله سيستانی:''' و سابقه طهارت نداشته باشد.
  | {{ارجاع مساله|۵۵۸}} }} {{سخ}} {{فتاوی حج  | مساله = ۵۵۹  |  در تمام صورت‌هایی که در شک گفته شد که «بنا بر طهارت بگذارد» یا «طوافش صحیح است» بهتر آن است که تجدید وضو کند و رجائاً غسل به جا آورد، چون ممکن است که بعد معلوم شود وضو یا غسل نداشته و اشکال پیدا می‌شود.
 
* '''آيه الله صافي، آيه الله گلپايگانی:''' در اين صورت بايد وضو بگيرد و بعد طواف را از سر بگيرد، چه قبل از تمام شدن چهار دور باشد يا بعد از آن.
 
* '''آيه الله فاضل: اگر در بين طواف شک کند که وضو داشته يا خير، مسئله سه صورت دارد، اول: حالت سابق خود را بداند که طاهر بوده در اين فرض جايز است طواف را تمام کند و براي اتمام آن وضو واجب نيست و اعاده طواف نيز لازم نيست و در اين صورت فرقي نيست که شک بعد از دور چهارم عارض شده باشد يا قبل از آن. دوم: حالت سابق خود را بداند که مُحدِث بوده، در اين فرض ظاهراً هر مقدار طوافي که انجام داده، محکوم به بطلان است؛ چه شک بعد از دور چهارم عارض شده باشد يا قبل از آن و بايد بعد از وضو از نو طواف کند. سوم: حالت سابق خود را نداند، که در اين صورت به احتياط واجب پس از وضو طواف را تمام کند و نماز آن را بخواند و پس از آن طواف و نماز آن را اعاده کند و در اين صورت فرقي نيست که شک بعد از دور چهارم يا قبل از آن عارض شده باشد.
 
* '''آيه الله مکارم: و حالت سابقه خود را از وضو و حدث نداند.}}، پس اگر بعد از تمامي دور چهارم است طواف را رها کند و وضو بگيرد و از همان جا تتمه طواف را به جا آورد{{توضیح مساله|۵۵۸|* '''آیه الله مکارم: و سپس احتياطاً آن را اعاده کند.}} و اگر قبل از تمام شدن دور چهارم{{توضیح مساله|۵۵۸|* '''آیه الله مکارم: قبل از تمام شدن سه و نيم دور طواف او باطل است.}} است احتياط واجب آن است که طواف را تمام کند و اعاده کند.{{توضیح مساله|۵۵۸|* '''آیه الله سيستانی:''' اتمام لازم نيست بلکه اعاده کند.}}
 
  | {{ارجاع مساله|۵۵۸}} }} {{سخ}} {{فتاوی حج  | مساله = ۵۵۹  |  در تمام صورت‌هايي که در شک گفته شد که «بنا بر طهارت بگذارد» يا «طوافش صحيح است» بهتر آن است که تجديد وضو کند و رجائاً غسل به جا آورد، چون ممکن است که بعد معلوم شود وضو يا غسل نداشته و اشکال پيدا مي‌شود.
  | نظر دیگر=ندارد
  | نظر دیگر=ندارد
}} {{سخ}} {{فتاوی حج  | مساله = ۵۶۰  |  اگر در اثناي طواف شک کند که غسل کرده است از جنابت يا حيض يا نفاس يا نه، بايد فوراً از مسجدالحرام بيرون برود{{توضیح مساله|۵۶۰|* '''آیه الله بهجت: اگر متمکن است تطهير مي‌نمايد و سپس اعاده مي‌کند.
}} {{سخ}} {{فتاوی حج  | مساله = ۵۶۰  |  اگر در اثنای طواف شک کند که غسل کرده است از جنابت یا حیض یا نفاس یا نه، باید فوراً از مسجدالحرام بیرون برود{{توضیح مساله|۵۶۰|
 
* '''بهجت:''' اگر متمکن است تطهیر می‌نماید و سپس اعاده می‌کند.
* '''آيه الله تبريزى، آيه الله خويی:''' بايد غسل کرده و طواف را اعاده نمايد.
* '''تبریزی، خویی:''' باید غسل کرده و طواف را اعاده نماید.
 
* '''خامنه‌ای:''' و پس از غسل برگردد و طواف را اعاده کند.
* '''آيه الله خامنه‌ای:''' و پس از غسل برگردد و طواف را اعاده کند.
* '''زنجانی:''' و پس از غسل، طواف را تمام کرده و نماز آن را بخواند و سپس آن را اعاده کند، خواه قبل از شوط چهارم شک کرده یا بعد از آن.
 
* '''سبحانی:''' و پس از طهارت، طواف را از سر بگیرد و چه قبل از نصف طواف باشد و یا بعد از آن.
* '''آيه الله زنجانی:''' و پس از غسل، طواف را تمام کرده و نماز آن را بخواند و سپس آن را اعاده کند، خواه قبل از شوط چهارم شک کرده يا بعد از آن.
* '''سیستانی:''' اگر امکان تیمم باشد و تیمم کردن کمتر از خارج شدن از مسجد وقت می‌گیرد باید تیمم کند و سپس خارج شود و اگر بیشتر وقت می‌گیرد باید فوراً خارج شود. (و در بقیه مسئله، نظریه ایشان موافق متن است).
 
* '''صافی ، گلپایگانی:''' و پس از طهارت، طواف را از سر بگیرد و چه قبل از شوط چهارم باشد و یا بعد از آن.}}، پس اگر شوط چهارم را تمام کرده بوده و شک کرده، بعد از غسل برگردد و تتمه را به جا آورد{{توضیح مساله|۵۶۰|
* '''آيه الله سبحانی:''' و پس از طهارت، طواف را از سر بگيرد و چه قبل از نصف طواف باشد و يا بعد از آن.
* '''فاضل:''' و به احتیاط واجب طواف را اعاده کند.}} والاّ بعد از غسل اعاده کند طواف را و احتیاط آن است که در صورت اول نیز اعاده کند.
 
* '''آيه الله سيستانی:''' اگر امکان تيمم باشد و تيمم کردن کمتر از خارج شدن از مسجد وقت مي‌گيرد بايد تيمم کند و سپس خارج شود و اگر بيشتر وقت مي‌گيرد بايد فوراً خارج شود. (و در بقيه مسئله، نظريه ايشان موافق متن است).
 
* '''آيه الله صافی، آيه الله گلپايگانی:''' و پس از طهارت، طواف را از سر بگيرد و چه قبل از شوط چهارم باشد و يا بعد از آن.}}، پس اگر شوط چهارم را تمام کرده بوده و شک کرده، بعد از غسل برگردد و تتمه را به جا آورد{{توضیح مساله|۵۶۰|* '''آیه الله فاضل: و به احتياط واجب طواف را اعاده کند.}} والاّ بعد از غسل اعاده کند طواف را و احتياط آن است که در صورت اول نيز اعاده کند.
 
| {{ارجاع مساله|۵۶۰}} }} {{سخ}} {{فتاوی حج  | مساله = ۵۶۱  |  اگر آب و چيزي که به آن جايز است تيمم کند، موجود نباشد{{توضیح مساله|۵۶۱|* '''آیه الله مکارم: فرض فاقد الطهورين در مسجدالحرام وجود ندارد.}}، حکم آن حکم غير متمکن از طواف است، پس با مأيوس بودن از پيدا شدن يکي از آن دو، بايد نايب بگيرد. و احتياط وجوبي{{توضیح مساله|۵۶۱|* '''آیات عظام تبريزي، خويي، زنجاني، سيستانی:''' و احتياط مستحب آن است.}} آن است که اگر جنب و حائض و نفساء نيست خودش نيز طواف کند و چون مستحاضه بدون به جا آوردن غسل‌هايي که بر او لازم است مي‌تواند{{توضیح مساله|۵۶۱|* '''آیه الله بهجت: مستحاضه متوسطه و کثيره بدون غسل‌هايي که بر آنها واجب است نمي‌تواند وارد مسجدالحرام و مسجدالنبي۹ شوند.
 
* '''آيه الله زنجانی:''' مستحاضه کثيره بدون غسل‌هايي که بر او واجب است نمي‌تواند وارد مسجدالحرام شود.
 
* '''آيه الله سبحانی:''' مستحاضه متوسطه و کثيره اگر وظايف خود را براي نماز انجام داده باشند مي‌توانند وارد مسجدالحرام و مسجدالنبي۹ شوند.
 
* '''آيه الله صافي، آيه الله گلپايگانی:''' بدون به جا آوردن غسل‌هايي که بر او لازم است، بنا بر احتياط نمي‌تواند وارد مسجد شود.
 
* '''آيه الله مکارم: و مستحاضه هم نمي‌تواند داخل مسجدالحرام شود.}} وارد مسجدالحرام شود و طواف کند، بنابراين به احتياطي که در غير جنب و حائض و نفساء گفته شد بايد عمل کند، گرچه دخول مسجدالحرام نيز براي او خلاف احتياط استحبابي است.
 
سوم ـ طهارت بدن و لباس است از نجاست{{توضیح مساله|۵۶۱|* '''آیه الله خامنه‌ای:''' بدن و لباس طواف‌کننده بايد از خون ـ و نيز از ساير نجاسات بنا بر احتياط واجب
ـ پاک باشد.}}؛
 
| {{ارجاع مساله|۵۶۱}} }} {{سخ}} {{فتاوی حج  | مساله = ۵۶۲  |  احتياط واجب{{توضیح مساله|۵۶۲|* '''آیه الله خامنه‌ای:''' خوني که از يک درهم کمتر باشد؛ و نيز خون جراحت‌ها و زخم‌ها که موجب بطلان نماز نمي‌شود، به صحت طواف نيز خللي وارد نمي‌کند. و پاک بودن جوراب و دستمال و انگشتر و مانند آنها
شرط نيست.
 
* '''آيه الله زنجانی:''' رعايت اين احتياط، واجب نيست، به خصوص در خون قروح و جروح.


* '''آيه الله سبحانی:''' بايد بدن محرم و جامه‌هاي احرام طواف‌کننده از هر نوع نجاست پاک باشد حتي از برخي از نجاساتي که در حال نماز عفو شده مانند خون کمتر از درهم نيز اجتناب کنند لکن چيز نجسي که ساتر عورت نيست مانند جوراب و دستمال کوچک حمل آنها در نماز جايز است و در حال طواف نيز بي‌اشکال است.
| {{ارجاع مساله|۵۶۰}} }} {{سخ}} {{فتاوی حج  | مساله = ۵۶۱  |  اگر آب و چیزی که به آن جایز است تیمم کند، موجود نباشد{{توضیح مساله|۵۶۱|* '''مکارم:''' فرض فاقد الطهورین در مسجدالحرام وجود ندارد.}}، حکم آن حکم غیر متمکن از طواف است، پس با مأیوس بودن از پیدا شدن یکی از آن دو، باید [[نیابت|نایب]] بگیرد. و احتیاط وجوبی{{توضیح مساله|۵۶۱|
* '''تبریزی، خویی، زنجانی و سیستانی:''' و احتیاط مستحب آن است.}} آن است که اگر جنب و حائض و نفساء نیست خودش نیز طواف کند و چون [[استحاضه|مستحاضه بدون]] به جا آوردن غسل‌هایی که بر او لازم است می‌تواند{{توضیح مساله|۵۶۱|
* '''بهجت:''' مستحاضه متوسطه و کثیره بدون غسل‌هایی که بر آنها واجب است نمی‌تواند وارد مسجدالحرام و [[مسجدالنبی]] شوند.
* '''زنجانی:''' مستحاضه کثیره بدون غسل‌هایی که بر او واجب است نمی‌تواند وارد مسجدالحرام شود.
* '''سبحانی:''' مستحاضه متوسطه و کثیره اگر وظایف خود را برای نماز انجام داده باشند می‌توانند وارد مسجدالحرام و مسجدالنبی شوند.
* '''صافی، گلپایگانی:''' بدون به جا آوردن غسل‌هایی که بر او لازم است، بنا بر احتیاط نمی‌تواند وارد مسجد شود.
* '''مکارم:''' و مستحاضه هم نمی‌تواند داخل مسجدالحرام شود.}} وارد [[مسجدالحرام]] شود و طواف کند، بنابراین به احتیاطی که در غیر جنب و حائض و نفساء گفته شد باید عمل کند، گرچه دخول مسجدالحرام نیز برای او خلاف احتیاط استحبابی است.


* '''آيه الله فاضل: ظاهر آن است که....}} آن است که از نجاساتي که در نماز عفو شده ـ مثل خون کمتر از درهم{{توضیح مساله|۵۶۲|* '''آیه الله زنجانی:''' از خون بدن انسان يا حيوان حلال‌گوشت، نه دماء ثلاثه يا خون حيوان حرام‌گوشت.}} و جامه‌اي که با آن نتوان{{توضیح مساله|۵۶۲|* '''آیات عظام بهجت، تبريزي، خويی:''' طواف در جامه‌اي که با آن نتوان نماز خواند [يعني ساتر نباشد؛ مانند مثال‌هاي مذکور در متن] اگر نجس باشد مانع ندارد. و همچنين بودن چيز نجس همراه انسان در طواف مانعي ندارد. 
سوم ـ طهارت بدن و لباس است از نجاست؛{{توضیح مساله|۵۶۱|
* '''خامنه‌ای:''' بدن و لباس طواف‌کننده باید از خون ـ و نیز از سایر نجاسات بنا بر احتیاط واجب ـ پاک باشد.}}


 آيه الله سيستانی:''' همراه داشتن چيز متنجس در طواف مانع ندارد.
| {{ارجاع مساله|۵۶۱}} }} {{سخ}} {{فتاوی حج  | مساله = ۵۶۲  |  احتیاط واجب{{توضیح مساله|۵۶۲|
* '''خامنه‌ای:''' خونی که از یک درهم کمتر باشد؛ و نیز خون جراحت‌ها و زخم‌ها که موجب بطلان نماز نمی‌شود، به صحت طواف نیز خللی وارد نمی‌کند. و پاک بودن جوراب و دستمال و انگشتر و مانند آنها شرط نیست.
* '''زنجانی:''' رعایت این احتیاط، واجب نیست، به خصوص در خون قروح و جروح.
* '''سبحانی:''' باید بدن محرم و [[لباس احرام|جامه‌های احرام]] طواف‌کننده از هر نوع نجاست پاک باشد حتی از برخی از نجاساتی که در حال نماز عفو شده مانند خون کمتر از درهم نیز اجتناب کنند لکن چیز نجسی که ساتر عورت نیست مانند جوراب و دستمال کوچک حمل آنها در نماز جایز است و در حال طواف نیز بی‌اشکال است.
* '''فاضل:''' ظاهر آن است که....}} آن است که از نجاساتی که در نماز عفو شده ـ مثل خون کمتر از درهم{{توضیح مساله|۵۶۲|* '''زنجانی:''' از خون بدن انسان یا حیوان حلال‌گوشت، نه دماء ثلاثه یا خون حیوان حرام‌گوشت.}} و جامه‌ای که با آن نتوان{{توضیح مساله|۵۶۲|
* '''بهجت، تبریزی و خویی:''' طواف در جامه‌ای که با آن نتوان نماز خواند [یعنی ساتر نباشد؛ مانند مثال‌های مذکور در متن] اگر نجس باشد مانع ندارد. و همچنین بودن چیز نجس همراه انسان در طواف مانعی ندارد. 
* '''سیستانی:''' همراه داشتن چیز متنجس در طواف مانع ندارد.
* '''مکارم:''' نجس بودن این لباس‌های کوچک ضرری ندارد.}} نماز خواند؛ مثل عرقچین و جوراب حتی انگشتر{{توضیح مساله|۵۶۲|
* '''سبحانی:''' انگشتر صدق ثوب نمی‌کند و محمول متنجس اگر ساتر نباشد اشکال ندارد.
* '''فاضل:''' در انگشتر و مانند آنکه ثوب صدق نمی‌کند برای صحت طواف طهارت آنها شرط نیست همچنین همراه داشتن چیز متنجس در صورت جهل به مسئله مانعی ندارد.}} نجس ـ اجتناب کند.


* '''آيه الله مکارم: نجس بودن اين لباس‌هاي کوچک ضرري ندارد.}} نماز خواند؛ مثل عرقچين و جوراب حتي انگشتر{{توضیح مساله|۵۶۲|* '''آیه الله سبحانی:''' انگشتر صدق ثوب نمي‌کند و محمول متنجس اگر ساتر نباشد اشکال ندارد.
| {{ارجاع مساله|۵۶۲}} }} {{سخ}} {{فتاوی حج  | مساله = ۵۶۳  |  در خون قروح و جروح اگر تطهیر آن مشقت داشته باشد لازم نیست تطهیر کند.{{توضیح مساله|۵۶۳|
* '''زنجانی:''' اگر زخم یا جراحت یا دملی است که خوب نشده است، لازم نیست برای طواف و نماز آن زخم یا دمل و قسمت‌هایی از بدن و لباس را که معمولاً از آن خون نجس می‌شود تطهیر کند و اگر خوب شده باید بدن و لباس را تطهیر کند، مگر این کار برای او ضرر داشته یا حرجی باشد و از اینجا حکم مسئله بعد نیز روشن می‌شود.
* '''صافی، گلپایگانی:''' و احتیاط آن است که هم خودش با آن حال طواف کند و هم نایب بگیرد تا برای او طواف نماید.}}


* '''آيه الله فاضل: در انگشتر و مانند آنکه ثوب صدق نمي‌کند براي صحت طواف طهارت آنها شرط نيست همچنين همراه داشتن چيز متنجس در صورت جهل به مسئله مانعي ندارد.}} نجس ـ اجتناب کند.
| {{ارجاع مساله|۵۶۳}} }} {{سخ}} {{فتاوی حج  | مساله = ۵۶۴  |  در خون قروح و جروح، تا آن اندازه‌ای که می‌شود تطهیر کرد و لباس را عوض کرد، احتیاط واجب{{توضیح مساله|۵۶۴|
* '''سبحانی:''' بدن را برای طواف تطهیر کند و جامه آلوده به خون را بشوید و یا عوض کند.}} آن است که تطهیر کند یا جامه را عوض کند.


  | {{ارجاع مساله|۵۶۲}} }} {{سخ}} {{فتاوی حج  | مساله = ۵۶۳ |  در خون قروح و جروح اگر تطهير آن مشقت داشته باشد لازم نيست تطهير کند.{{توضیح مساله|۵۶۳|* '''آیه الله زنجانی:''' اگر زخم يا جراحت يا دملي است که خوب نشده است، لازم نيست براي طواف و نماز آن زخم يا دمل و قسمت‌هايي از بدن و لباس را که معمولاً از آن خون نجس مي‌شود تطهير کند و اگر خوب شده بايد بدن و لباس را تطهير کند، مگر اين کار براي او ضرر داشته يا حرجي باشد و از اينجا حکم مسئله بعد نيز روشن مي‌شود.
  | {{ارجاع مساله|۵۶۴}} }} {{سخ}} {{فتاوی حج  | مساله = ۵۶۵ |  احتیاط آن است{{توضیح مساله|۵۶۵|
* '''خامنه‌ای:''' واجب است.
* '''زنجانی:''' رعایت این احتیاط، لازم نیست، بلکه می‌توان بدون تأخیر با تحمل مشقت، تطهیر کرده طواف نمود.
* '''سبحانی:''' اگر وقت طواف وسیع است باید صبر کند تا به نحو آسان بدن را تطهیر نماید و در صورت ضیق وقت می‌تواند با همان حالت طواف نماید.}} که اگر می‌تواند تأخیر بیندازد طواف را تا بشود بی‌مشقت تطهیر کرد، تأخیر بیندازد به شرطی که وقت تنگ نشود.


* '''آيه الله صافي، آيه الله گلپايگانی:''' و احتياط آن است که هم خودش با آن حال طواف کند و هم نايب بگيرد تا براي او طواف نمايد.}}
  | {{ارجاع مساله|۵۶۵}} }} {{سخ}} {{فتاوی حج  | مساله = ۵۶۶  |  اگر طواف کند و بعد از آنکه از طواف فارغ شد علم پیدا کند به نجاست در حال طواف، اظهر آن است که طوافش صحیح است.
 
| {{ارجاع مساله|۵۶۳}} }} {{سخ}} {{فتاوی حج  | مساله = ۵۶۴  |  در خون قروح و جروح، تا آن اندازه‌اي که مي‌شود تطهير کرد و لباس را عوض کرد، احتياط واجب{{توضیح مساله|۵۶۴|* '''آیه الله سبحانی: بدن را براي طواف تطهير کند و جامه آلوده به خون را بشويد و يا عوض کند.}} آن است که تطهير کند يا جامه را عوض کند.
 
| {{ارجاع مساله|۵۶۴}} }} {{سخ}} {{فتاوی حج  | مساله = ۵۶۵  |  احتياط آن است{{توضیح مساله|۵۶۵|* '''آیه الله خامنه‌ای:''' واجب است.
 
* '''آيه الله زنجانی:''' رعايت اين احتياط، لازم نيست، بلکه مي‌توان بدون تأخير با تحمل مشقت، تطهير کرده طواف نمود.
 
* '''آيه الله سبحانی:''' اگر وقت طواف وسيع است بايد صبر کند تا به نحو آسان بدن را تطهير نمايد و در صورت ضيق وقت می‌تواند با همان حالت طواف نمايد.}} که اگر مي‌تواند تأخير بيندازد طواف را تا بشود بي‌مشقت تطهير کرد، تأخير بيندازد به شرطي که وقت تنگ نشود.
 
  | {{ارجاع مساله|۵۶۵}} }} {{سخ}} {{فتاوی حج  | مساله = ۵۶۶  |  اگر طواف کند و بعد از آنکه از طواف فارغ شد علم پيدا کند به نجاست در حال طواف، اظهر آن است که طوافش صحيح است.
  | نظر دیگر=ندارد
  | نظر دیگر=ندارد
}} {{سخ}} {{فتاوی حج  | مساله = ۵۶۷  |  اگر شک داشته باشد که لباسش يا بدنش نجس است، مي‌تواند با آن حال طواف کند و صحيح است؛ چه بداند که پيش از اين پاک بوده يا نداند، ليکن اگر بداند که پيشتر نجس بوده و نداند که تطهير شده است، نمي‌تواند با آن حال طواف کند بلکه بايد تطهير کند و طواف کند.
}} {{سخ}} {{فتاوی حج  | مساله = ۵۶۷  |  اگر شک داشته باشد که لباسش یا بدنش نجس است، می‌تواند با آن حال طواف کند و صحیح است؛ چه بداند که پیش از این پاک بوده یا نداند، لیکن اگر بداند که پیشتر نجس بوده و نداند که تطهیر شده است، نمی‌تواند با آن حال طواف کند بلکه باید تطهیر کند و طواف کند.
  | نظر دیگر=ندارد
  | نظر دیگر=ندارد
}} {{سخ}} {{فتاوی حج  | مساله = ۵۶۸  |  اگر در بين طواف نجاستي به بدن يا لباس او عارض شود، اظهر آن است که دست از طواف بردارد و جامه يا بدن را تطهير کند و طواف را از همان جا تمام کند و طواف او صحيح است.{{توضیح مساله|۵۶۸|* '''آیه الله تبريزى، آيه الله خويی:''' هرگاه نجس بودن بدن يا لباس خود را نمي‌دانسته و در اثناي طواف دانست يا آنکه پيش از فراغت از طواف، بدن يا لباسش نجس شد، اگر جامه پاکي داشته باشد همان جا جامه نجس را کنده و با جامه پاک طواف خود را تمام نمايد و چنانچه جامه پاک همراه نداشته باشد. اگر اين حادثه بعد از تمام شدن شوط چهارم بوده، طواف را قطع نموده و پس از ازاله نجاست از بدن يا لباس باقيمانده طواف را به جا آورد. و چنانچه علم به نجاست يا حدوثش پيش از تمام شدن شوط چهارم باشد، باز هم طواف را قطع و نجاست را ازاله نموده و بنا بر احتياط يک طواف کامل به قصد اعم از تمام يا اتمام به جا آورد.
}} {{سخ}} {{فتاوی حج  | مساله = ۵۶۸  |  اگر در بین طواف نجاستی به بدن یا لباس او عارض شود، اظهر آن است که دست از طواف بردارد و جامه یا بدن را تطهیر کند و طواف را از همان جا تمام کند و طواف او صحیح است.{{توضیح مساله|۵۶۸|
 
* '''تبریزی، خویی:''' هرگاه نجس بودن بدن یا لباس خود را نمی‌دانسته و در اثنای طواف دانست یا آنکه پیش از فراغت از طواف، بدن یا لباسش نجس شد، اگر جامه پاکی داشته باشد همان جا جامه نجس را کنده و با جامه پاک طواف خود را تمام نماید و چنانچه جامه پاک همراه نداشته باشد. اگر این حادثه بعد از تمام شدن شوط چهارم بوده، طواف را قطع نموده و پس از ازاله نجاست از بدن یا لباس باقیمانده طواف را به جا آورد. و چنانچه علم به نجاست یا حدوثش پیش از تمام شدن شوط چهارم باشد، باز هم طواف را قطع و نجاست را ازاله نموده و بنا بر احتیاط یک طواف کامل به قصد اعم از تمام یا اتمام به جا آورد.
* '''آية الله خامنه‌اي، آية الله سبحانی:''' اگر بدون رها کردن طواف تطهير ممکن نباشد بايد دست از طواف بردارد و جامه يا بدن را تطهير کند و فوراً برگردد و طواف را [آية الله خامنه‌اي اضافه نموده‌اند: اگر موالات به هم نخورده] از همان جا تمام کند و طواف او صحيح است.
* '''خامنه‌ای، سبحانی:''' اگر بدون رها کردن طواف تطهیر ممکن نباشد باید دست از طواف بردارد و جامه یا بدن را تطهیر کند و فوراً برگردد و طواف را [خامنه‌ای اضافه نموده‌اند: اگر موالات به هم نخورده] از همان جا تمام کند و طواف او صحیح است.
 
* '''صافی، گلپایگانی:''' اگر در بین طواف لباس یا بدنش نجس شود یا بفهمد که از پیش نجس بوده و بدون رها کردن طواف، شستن آن ممکن نباشد، طواف را رها نماید، و اگر چهار دور طواف کرده، بعد از تطهیر بدن یا لباس بقیه طواف را تمام کند و اگر به سه دور و نیم نرسیده طواف او باطل است و باید بعد از تطهیر از سر بگیرد و اگر از سه دور و نیم گذشته و چهار دور را تمام نکرده احتیاط آن است که بعد از تطهیر از همان جا که رها کرده طواف را تمام کند و نماز طواف را بخواند و دوباره طواف و نماز آن را به جا آورد.}}
* '''آيه الله صافي، آيه الله گلپايگانی:''' اگر در بين طواف لباس يا بدنش نجس شود يا بفهمد که از پيش نجس بوده و بدون رها کردن طواف، شستن آن ممکن نباشد، طواف را رها نمايد، و اگر چهار دور طواف کرده، بعد از تطهير بدن يا لباس بقيه طواف را تمام کند و اگر به سه دور و نيم نرسيده طواف او باطل است و بايد بعد از تطهير از سر بگيرد و اگر از سه دور و نيم گذشته و چهار دور را تمام نکرده احتياط آن است که بعد از تطهير از همان جا که رها کرده طواف را تمام کند و نماز طواف را بخواند و دوباره طواف و نماز آن را به جا آورد.}}


  | {{ارجاع مساله|۵۶۸}} }} {{سخ}} {{فتاوی حج  | مساله = ۵۶۹  |  اگر در بين طواف نجاستي در بدن يا لباس خود ببيند و احتمال بدهد که در اين حال نجاست حاصل شده، ظاهراً حکم مسئله قبل را دارد.
  | {{ارجاع مساله|۵۶۸}} }} {{سخ}} {{فتاوی حج  | مساله = ۵۶۹  |  اگر در بین طواف نجاستی در بدن یا لباس خود ببیند و احتمال بدهد که در این حال نجاست حاصل شده، ظاهراً حکم مسئله قبل را دارد.
  | نظر دیگر=ندارد
  | نظر دیگر=ندارد
}} {{سخ}} {{فتاوی حج  | مساله = ۵۷۰  |  اگر در بين طواف علم پيدا کند که نجاست به بدن يا لباس او از اول بوده، احتياط{{توضیح مساله|۵۷۰|* '''آیه الله زنجانی:''' بايد طواف را رها کند و تطهير کند و از همان جا بقيه طواف را تمام کند و بنا بر احتياط مستحب، طواف و نماز را اعاده نيز بنمايد.
}} {{سخ}} {{فتاوی حج  | مساله = ۵۷۰  |  اگر در بین طواف علم پیدا کند که نجاست به بدن یا لباس او از اول بوده، احتیاط{{توضیح مساله|۵۷۰|
* '''زنجانی:''' باید طواف را رها کند و تطهیر کند و از همان جا بقیه طواف را تمام کند و بنا بر احتیاط مستحب، طواف و نماز را اعاده نیز بنماید.
* '''سبحانی:''' حکم این مسئله با حکم مسئله ۵۶۸ یکسان است. البته در صورت فوت موالات احتیاط مستحب حکم به اتمام و اعاده است.
* '''سیستانی، مکارم:''' حکم آن همان حکم مسئله ۵۶۸ است.
* '''فاضل:''' ظاهراً طوافش صحیح است، اگرچه احتیاط استحبابی آن است که....
* نظر سایر آیات عظام ذیل مسئله ۵۶۸ گذشت.}} آن است که طواف را رها کند و تطهیر کند و از همان جا بقیه طواف را تمام کند و بعد از آن طواف را اعاده کند؛ خصوصاً اگر تطهیر زیاد طول بکشد و در این صورت بعد از اتمام، نماز طواف را بخواند و پس از آن طواف را اعاده کند و نماز طواف را نیز اعاده کند و در این احتیاط فرقی نیست بین آنکه بعد از چهار دور علم پیدا کند یا قبل از آن، گرچه در صورت دوم احتیاط شدیدتر است.


 آيه الله سبحانی:''' حکم اين مسئله با حکم مسئله ۵۶۸ يکسان است. البته در صورت فوت موالات احتياط مستحب حکم به اتمام و اعاده است.
| {{ارجاع مساله|۵۷۰}} }} {{سخ}}


* '''آيه الله سيستاني، آيه الله مکارم: حکم آن همان حکم مسئله ۵۶۸ است.
=== ختنه کردن ===
{{فتاوی حج  | مساله = ۵۷۱  |  اگر فراموش کند نجاست را و طواف کند، احتیاط واجب اعاده است،{{توضیح مساله|۵۷۱|
* '''بهجت:''' صحت طواف خالی از وجه نیست و در صورت تذکر در اثنا، تطهیر می‌کند و سپس اتمام می‌نماید.
* '''خامنه‌ای:''' طوافش صحیح است، ولی اگر نماز طواف را هم با بدن و لباس نجس خوانده باید آن را دوباره بخواند و احتیاط استحبابی آن است که در این مسئله طواف را نیز بار دیگر به جا آورد.
* '''تبریزی، خویی، زنجانی، سیستانی و فاضل:''' طوافش صحیح است.
* '''سبحانی:''' طواف او باطل و باید دوباره اعاده کند. وظیفه جاهل به حکم نیز مانند ناسی است.
* '''گلپایگانی:''' اقوی اعاده طواف است.
* '''مکارم:''' اعاده ندارد.}} و همین طور است اگر در بین طواف یادش بیاید.{{توضیح مساله|۵۷۱|
* '''خامنه‌ای:''' وظیفه همان است که ذیل مسئله ۵۶۸ گذشت.}}


* '''آيه الله فاضل: ظاهراً طوافش صحيح است، اگرچه احتياط استحبابي آن است که....
چهارم ـ [[ختنه کردن]] است در حق مردان و این شرط در زن‌ها نیست، و احتیاط واجب آن است که درباره بچه‌های نابالغ مراعات شود.{{توضیح مساله|۵۷۱|
* '''تبریزی، خویی:''' احوط بلکه اظهر این است که [[حج کودکان|بچه ممیز]] که خوب و بد را تشخیص می‌دهد، اگر شخصاً [[احرام|محرم]] شود باید ختنه کرده باشد و اما اگر بچه ممیز نباشد، اعتبار ختان در او ظاهر نیست، اگرچه اعتبارش احوط است.
* '''خامنه‌ای، سبحانی:''' و در این حکم فرقی بین بالغ و غیر بالغ نیست.
* '''زنجانی:''' در صحت احرام پسر بچه ممیز ختنه شرط است، بنابراین چنانچه چنین کودکی بدون ختنه احرام ببندد محرم نمی‌شود، و در صحت طواف او نیز ختنه شرط می‌باشد، پس اگر بخواهد طواف مستحب انجام دهد باید ختنه کرده باشد و همچنین اگر قبل از ممیز شدن او را ـ مثلاً به [[عمره مفرده]] ـ محرم کرده باشند و تا زمان تمیز او را طواف نداده باشند نمی‌تواند بدون ختنه طواف کند، و اگر از ختنه معذور باشد برای طواف [[نیابت|نایب]] می‌گیرد و بنا بر احتیاط مستحب خودش نیز طواف می‌کند.
* '''سیستانی:''' اگر ممیز باشد ختنه معتبر است و اگر نباشد احتیاط مستحب است.
* '''گلپایگانی:''' واجب است.
* '''مکارم:''' ختان در صبی شرط نیست و طواف و نماز طواف‌های بچه‌ای که ختنه نشده صحیح است.}}


نظر ساير آيات عظام ذيل مسئله ۵۶۸ گذشت.}} آن است که طواف را رها کند و تطهير کند و از همان جا بقيه طواف را تمام کند و بعد از آن طواف را اعاده کند؛ خصوصاً اگر تطهير زياد طول بکشد و در اين صورت بعد از اتمام، نماز طواف را بخواند و پس از آن طواف را اعاده کند و نماز طواف را نيز اعاده کند و در اين احتياط فرقي نيست بين آنکه بعد از چهار دور علم پيدا کند يا قبل از آن، گرچه در صورت دوم احتياط شديدتر است.
| {{ارجاع مساله|۵۷۱}} }} {{سخ}} {{فتاوی حج  | مساله = ۵۷۲  |  اگر بچه را که ختنه نشده وادار به احرام کنند یا او را محرم کنند، احرام او صحیح است ولی طواف او صحیح نیست.{{توضیح مساله|۵۷۲|
* '''تبریزی، خویی:''' در ممیزی که خودش محرم شده باشد.
* '''سیستانی:''' اگر ممیز باشد.
* '''فاضل:''' طواف طفل ممیزی که ختنه نشده صحیح نیست، و از غیر ممیز بنا بر احتیاط صحیح نیست هرچند احرام آنها صحیح است.}} پس اگر محرم به احرام حج شود، چون [[طواف نساء]] او باطل است{{توضیح مساله|۵۷۲|
* '''سبحانی:''' تمام طواف‌های او اشکال دارد.}} بنا بر احوط حلال شدن زن بر او مشکل می‌شود{{توضیح مساله|۵۷۲|
* '''خامنه‌ای، مکارم:''' به ذیل شرط چهارم مراجعه شود.
* '''سیستانی:''' اگر ممیز باشد بنا بر احتیاط واجب حکم کسی را دارد که طواف را ترک کرده است مگر اینکه پس از ختنه طواف را اعاده کند.}} مگر آنکه او را ختنه کنند و طواف دهند، یا خودش بعد از ختنه شدن طواف کند، یا آنکه نایب برای او بگیرند تا طواف کند.{{توضیح مساله|۵۷۲|
* '''سبحانی:''' اگر چنین کودکی بعدها [[عقد ازدواج|ازدواج]] کرد، نمی‌تواند با همسر خود [[آمیزش|نزدیکی]] کند مگر اینکه ختنه شود و شخصاً طواف کند و یا نایب بگیرد.
* '''سیستانی:''' فتوای ایشان در مورد کفایت نیابت در این فرض، یافت نشد.
* '''صافی، گلپایگانی:''' گرفتن نایب در این صورت (قبل از ختنه) مشکل است.}}


  | {{ارجاع مساله|۵۷۰}} }} {{سخ}} {{فتاوی حج  | مساله = ۵۷۱  |  اگر فراموش کند نجاست را و طواف کند، احتياط واجب اعاده است،{{توضیح مساله|۵۷۱|* '''آیه الله بهجت: صحت طواف خالي از وجه نيست و در صورت تذکر در اثنا، تطهير مي‌کند و سپس اتمام مي‌نمايد.
  | {{ارجاع مساله|۵۷۲}} }} {{سخ}}  


* '''آيه الله خامنه‌ای:''' طوافش صحيح است، ولي اگر نماز طواف را هم با بدن و لباس نجس خوانده بايد آن را دوباره بخواند و احتياط استحبابي آن است که در اين مسئله طواف را نيز بار ديگر به جا آورد.  
=== پوشاندن عورت ===
{{فتاوی حج  | مساله = ۵۷۳  |  اگر بچه ختنه کرده به دنیا بیاید طواف او صحیح است.


* '''آيات عظام تبريزي، خويي، زنجاني، سيستاني، فاضل: طوافش صحيح است.
پنجم ـ ستر عورت است،{{توضیح مساله|۵۷۳|
* '''تبریزی، خامنه‌ای، خویی و سیستانی:''' بنا بر احتیاط واجب ستر عورت معتبر است.}} پس اگر بدون ساترِ عورت طواف کند باطل است{{توضیح مساله|۵۷۳|
* '''زنجانی:''' اگر مرد یا زنی پوشش لازم را در حال طواف رعایت نکرد، طواف او باطل نمی‌شود هرچند احتیاط مؤکد استحبابی در آن است که برای طواف واجب به آن طواف اکتفا نکند.
* '''سبحانی:''' بلکه لازم است علاوه بر ستر عورت عریان و برهنه نیز نباشد.
* '''مکارم:''' حتی اگر فقط ستر عورت کند و برهنه و عریان بر او صدق کند طوافش باطل است.}} و معتبر است در آن اباحه{{توضیح مساله|۵۷۳|
* '''بهجت:''' طواف در لباس غصبی جایز نیست و در صحت آن تأمل و احتیاط است؛ خصوصاً در ساتر.
* '''خامنه‌ای:''' لباس طواف‌کننده باید غصبی نباشد و طواف با لباس غصبی بنا بر احتیاط واجب باطل است.
* '''زنجانی:''' طواف در لباس غصبی ـ ساتر باشد یا غیر ساتر ـ حرام و بنا بر احتیاط باطل است و [[لباس احرام|لباسی]] را که در حال طواف واجب می‌پوشند علاوه بر طهارت بنا بر احتیاط مستحب سایر شرایط لباس نمازگزار را داشته باشد.
* '''سیستانی، فاضل:''' بنا بر احتیاط واجب.}}، پس با ساتر غصبی طواف صحیح نیست بلکه با لباس غصبی غیر ساتر نیز بنا بر احتیاطِ واجب،{{توضیح مساله|۵۷۳|
* '''سبحانی:''' باید جامه و کفش و دیگر لباس‌های طواف‌کننده مباح باشد بنابراین طواف در جامه و کفش غصبی باطل است.
* '''سیستانی، فاضل:''' این احتیاط واجب نیست.
* '''صافی، گلپایگانی:''' اگر جامه احرام، کفش و یا لباس‌های دیگرِ شخصِ طواف‌کننده غصبی باشد طواف باطل است.
* '''نوری:''' بلکه با لباس غصبی غیر ساتر نیز صحیح نیست.}} و احتیاط آن است که مراعات شرایط لباس نمازگزار را بنمایند.{{توضیح مساله|۵۷۳|
* '''سبحانی:''' طواف در لباس غصبی صحیح نیست و شرایط لباس نمازگزار باید در آن مراعات شود.}}


* '''آيه الله سبحانی:''' طواف او باطل و بايد دوباره اعاده کند. وظيفه جاهل به حکم نيز مانند ناسي است.
| {{ارجاع مساله|۵۷۳}} }} {{سخ}}


* '''آيه الله گلپايگانی:''' اقوي اعاده طواف است.
=== موالات ===
{{فتاوی حج  | مساله = ۵۷۴  |  احتیاط واجب آن است که مراعات [[موالات|موالات]] عرفیه را در طواف بکند{{توضیح مساله|۵۷۴|
* '''بهجت:''' مراعات موالات عرفیه، در غیر موارد عذرِ حاصل بعد از شوط چهارم، لازم است.
* '''تبریزی، خویی و سیستانی:''' مراعات موالات لازم است.
* '''خامنه‌ای:''' بنا بر احتیاط واجب، باید میان اجزاء طواف، موالات عرفی وجود داشته باشد، بدین معنا که میان دورهای طواف به اندازه‌ای فاصله نباشد که آن را از شکل طواف واحد خارج کند، البته اگر بعد از نصف طواف (سه و نیم دور)، آن را برای اقامه نماز و مانند آن قطع کند، اشکال ندارد.
* '''زنجانی:''' به تفصیلی که ذیل مسئله ۶۱۶ به بعد می‌آید رعایت موالات عرفی در طواف واجب، لازم است.
* '''سبحانی:''' هفت [[شوط]] طواف و [[سعی]] هر کدام یک عمل واحدی است که باید آن را به صورت واحد به جا آورد از این جهت: اولاً نباید آنقدر طول داد که از صورت یک عمل در آید و ثانیاً هفت دور را باید پشت سر هم انجام داد و موالات را حفظ کرد و از خواندن نماز مستحبی در اثنای اشواط و دیگر اعمال که از نظر عرف با موالات سازگار نیست خودداری نمود. لکن برای رفع خستگی استراحت کردن و نشستن و مانند اینها به اندازه‌ای که موالات به هم نخورد چه در طواف و چه در سعی اشکالی ندارد.
* '''مکارم:''' در طواف واجب موالات لازم است و در مستحب شرط نیست.}}؛ یعنی در بین دورهای طواف آنقدر طول ندهد که از صورت یک طواف خارج شود.
| {{ارجاع مساله|۵۷۴}} }} {{سخ}}


* '''آيه الله مکارم: اعاده ندارد.}} و همين طور است اگر در بين طواف يادش بيايد.{{توضیح مساله|۵۷۱|* '''آیه الله خامنه‌ای:''' وظيفه همان است که ذيل مسئله ۵۶۸ گذشت.}}
=== شروع از حجر الاسود ===
{{فتاوی حج  | مساله = ۵۷۴  | (ادامه مسئله قبل) قسم دوم، [از واجبات طواف] ـ چیزهایی است که گفته‌اند داخل در حقیقت طواف است، اگرچه بعضی از آنها نیز شرط است از برای طواف، لیکن در عمل فرقی نمی‌کند و آن هفت چیز است:


چهارم ـ ختنه کردن است در حق مردان و اين شرط در زن‌ها نيست، و احتياط واجب آن است که درباره بچه‌هاي نابالغ مراعات شود.{{توضیح مساله|۵۷۱|* '''آیه الله تبريزى، آيه الله خويی:''' احوط بلکه اظهر اين است که بچه مميز که خوب و بد را تشخيص مي‌دهد، اگر شخصاً محرم شود بايد ختنه کرده باشد و اما اگر بچه مميز نباشد، اعتبار ختان در او ظاهر نيست، اگرچه اعتبارش احوط است.
اول ـ آنکه ابتدا کند به [[حجرالاسود]]؛
| نظر دیگر=ندارد
}}{{سخ}} {{فتاوی حج  | مساله = ۵۷۵  |  در ابتدا کردن به حجرالاسود، لازم نیست که تمام اجزای بدن طواف‌کننده به تمام اجزای حجرالاسود عبور کند،{{توضیح مساله|۵۷۵|
* '''بهجت، تبریزی، خویی و سیستانی:''' احوط و اولی این است که تمام بدن خود را بر تمام حجرالاسود بگذراند و برای انجام این احتیاط، کمی قبل از حجر بایستد و نیت کند که طواف را از محاذات واقعی انجام می‌دهم و زاید بر آن، از باب مقدمه علمیه است.
* '''خامنه‌ای:''' و مانعی ندارد از باب احتیاط اندکی زودتر وارد مسیر طواف شود با این نیت که طواف او از مقابل حجرالاسود باشد.
* '''سبحانی:''' در محاذات کافی است که در نظر عرف دقیق بگویند عمل خود را از محاذی حجرالاسود آغاز کرده و با رسیدن به محاذی آن پایان داد. برای این منظور هنگام کثرت جمعیت که مانع از تشخیص محاذات است، لازم است که کمی قبل از رسیدن به حجرالاسود نیت کند که طواف را از محاذات واقعی آغاز می‌کنم و با رسیدن به آن نقطه نیز پایان می‌دهم.
* '''صافی، گلپایگانی:''' طواف را در هر [[شوط|دور]] واجب است از حجرالاسود شروع کند و به آن ختم کند و چون تحقق این معنا بر وجه حقیقت متعسّر و بلکه متعذّر است، در تحقق آن اکتفا می‌شود به اینکه پیش از رسیدن به حجرالاسود نیت کند و قصد کند که ابتدای طواف در هر دور از محاذی اولین جزء حجر باشد و انتهای آن همان موضعی که واقعاً انتهای دور است باشد و زاید، از باب مقدمه علمیه باشد. و این نیت را در ذهن باقی بدارد تا وقتی که محاذی حَجَر شود و این کافی خواهد بود و با همین نیت هفت دور طواف کند.
* '''فاضل:''' آنچه که برای صحت طواف لازم است، آن است که شروع و ختم طواف نزد عرف از حَجَر و محاذی حَجَر باشد و می‌تواند برای یقین به حصول این معنا از باب مقدمه علمیه کمی قبل از حجر نیت کند و در پایان کمی پس از حجر ختم کند.
* '''مکارم:''' دقت در محاذی بودنِ اجزای بدن با اجزای حجرالاسود لازم نیست همین اندازه که عرفاً محاذات صدق کند کافی است.}} بلکه واجب آن است که انسان از حجرالاسود، هر جای آن باشد شروع کند و به همان جا ختم کند.


* '''آيه الله خامنه‌اي، آيه الله سبحانی:''' و در اين حکم فرقي بين بالغ و غير بالغ نيست.
| {{ارجاع مساله|۵۷۵}} }} {{سخ}} {{فتاوی حج  | مساله = ۵۷۶  |  آنچه واجب است آن است که در عرف گفته شود: از حجرالاسود شروع به طواف کرد، و ختم کرد به حجرالاسود؛ چه از ابتدای آن شروع کند، چه از وسطش، چه از آخرش.
| نظر دیگر=ندارد
}} {{سخ}}
{{فتاوی حج  | مساله = ۵۷۷  |  از هر جای [[حجرالاسود]] که شروع کرد، باید در دور هفتم به همان جا ختم کند، پس اگر از اولش شروع کرد باید به اولش ختم شود و همچنین اگر از وسط یا آخر شروع کرد باید به همان جا ختم شود.{{توضیح مساله|۵۷۷|
* '''خامنه‌ای:''' و البته می‌تواند اندکی بیش از این مقدار با نیت احتیاط طی نماید تا یقین حاصل کند که در همان نقطه آغاز طواف را پایان داده است.
* '''صافی، گلپایگانی:''' ولی اقوی شروع به طواف است از جزء اول حَجَر.
* '''مکارم:''' این دقت‌ها لازم نیست و محاذات عرفیه با حجرالاسود کافی است.
* نظر سایر آیات عظام در مسئله ۵۷۵ گذشت.}}


 آيه الله زنجانی:''' در صحت احرام پسر بچه مميز ختنه شرط است، بنابراين چنانچه چنين کودکي بدون ختنه احرام ببندد محرم نمي‌شود، و در صحت طواف او نيز ختنه شرط مي‌باشد، پس اگر بخواهد طواف مستحب انجام دهد بايد ختنه کرده باشد و همچنين اگر قبل از مميز شدن او را ـ مثلاً به عمره مفرده ـ محرم کرده باشند و تا زمان تميز او را طواف نداده باشند نمي‌تواند بدون ختنه طواف کند، و اگر از ختنه معذور باشد براي طواف نايب مي‌گيرد و بنا بر احتياط مستحب خودش نيز طواف مي‌کند.
| {{ارجاع مساله|۵۷۷}} }} {{سخ}} {{فتاوی حج  | مساله = ۵۷۸  |  در طواف باید به همان طوری که همه مسلمین طواف می‌کنند، از محاذات «حجرالاسود»، بدون دقت‌های صاحبان وسوسه شروع کنند، و در دورهای دیگر، بدون توقف دور بزنند{{توضیح مساله|۵۷۸|
* '''خامنه‌ای:''' یعنی لازم نیست که در هر دور مقابل حجرالاسود بایستد.
* '''زنجانی، مکارم:''' یعنی توقف لازم نیست.}} تا هفت دور تمام شود.


آيه الله سيستانی:''' اگر مميز باشد ختنه معتبر است و اگر نباشد احتياط مستحب است.
| {{ارجاع مساله|۵۷۸}} }} {{سخ}}


* '''آيه الله گلپايگانی:''' واجب است.
{{فتاوی حج  | مساله = ۵۷۹  |  گاهی دیده می‌شود که اشخاص نادان در هر دوری که می‌زنند، می‌ایستند و عقب و جلو می‌روند که محاذات را درست کنند و این موجب اشکال است و گاهی حرام است.
| نظر دیگر=ندارد
}}


* '''آيه الله مکارم: ختان در صبي شرط نيست و طواف و نماز طواف‌هاي بچه‌اي که ختنه نشده صحيح است.}}
=== پایان دادن به حجر الاسود ===
{{فتاوی حج  | مساله = ۵۷۹  |  (ادامه مسئله قبل) دوم ـ ختم نمودن هر دوری است به [[حجرالاسود]] و این حاصل می‌شود به اینکه بدون توقف هفت دور را ختم کند و در دور هفتم به همان جا که شروع کرده
ختم شود{{توضیح مساله|۵۷۹|
* '''بهجت:''' و این از حیث مطاف کافی است و از حیث طائف در ابتدا کافی است محاذاتِ معظمِ بدنِ شخص، و تمام بدن محاذات آن احوط است و همچنین در ختم محاذات معظم بدن یا تمام بدن با بعضی از حجر، با رعایت وصول به موضع ابتدا موافق احتیاط است.
* '''تبریزی، خویی:''' و در شوط آخر احتیاطاً قدری از حجر بگذرد و زیادی را مقدمه علمیه محسوب دارد.
* '''خامنه‌ای:''' به ذیل مسئله ۵۷۷ مراجعه شود.
* '''سبحانی:''' لازم است که کمی قبل از رسیدن به حجرالاسود نیت کند که طواف را از محاذات واقعی حجر آغاز می‌کنم و با رسیدن به آن نقطه پایان می‌دهم، بنابراین دقت‌های صاحبان وسوسه در پیدا کردن محاذات و توقف و عقب و جلو رفتن جهت احراز محاذات لازم نیست و گاهی چه بسا موجب اشکال در طواف هم می‌شود.}} و لازم نیست در هر دوری بایستد و باز شروع کند و کارهای جهال را نباید بکنند.
| {{ارجاع مساله|۵۷۹}} }}


| {{ارجاع مساله|۵۷۱}} }} {{سخ}} {{فتاوی حج  | مساله = ۵۷۲ | اگر بچه را که ختنه نشده وادار به احرام کنند يا او را محرم کنند، احرام او صحيح است ولي طواف او صحيح نيست.{{توضیح مساله|۵۷۲|* '''آیه الله تبريزى، آيه الله خويی:''' در مميزي که خودش محرم شده باشد.
=== کعبه در سمت چپ باشد ===
 
{{فتاوی حج  | مساله = ۵۷۹ | (ادامه مسئله قبل) سوم ـ آنکه در طواف کردن، خانه [[کعبه]] در طرف چپ طواف‌کننده واقع شود.
* '''آيه الله سيستانی:''' اگر مميز باشد.
| نظر دیگر=ندارد
 
}}{{سخ}} {{فتاوی حج  | مساله = ۵۸۰ |  لازم نیست در تمامِ حالاتِ طواف، خانه را حقیقتاً به شانه چپ قرار دهد، بلکه اگر در موقع دور زدن به [[حجر اسماعیل|حِجر اسماعیل]] خانه از طرف چپ قدری خارج شود مانع ندارد، حتی اگر خانه متمایل به پشت شود، لیکن دور زدن به نحو متعارف باشد اشکال ندارد.{{توضیح مساله|۵۸۰|
* '''آيه الله فاضل: طواف طفل مميزي که ختنه نشده صحيح نيست، و از غير مميز بنا بر احتياط صحيح نيست هرچند احرام آنها صحيح است.}} پس اگر محرم به احرام حج شود، چون طواف نساء او باطل است{{توضیح مساله|۵۷۲|* '''آیه الله سبحانی:''' تمام طواف‌هاي او اشکال دارد.}} بنا بر احوط حلال شدن زن بر او مشکل مي‌شود{{توضیح مساله|۵۷۲|* '''آیه الله خامنه‌اي، آيه الله مکارم: به ذيل شرط چهارم مراجعه شود.
* '''تبریزی، خویی:''' خانه خدا در جمیع احوالِ طواف، باید در طرف چپ قرار گیرد. پس اگر مقداری این چنین نبود، آن مقدار، از طواف شمرده نمی‌شود. تبریزی در ادامه می‌فرمایند: و میزان در قرار دادن کعبه در طرف چپ، صدق عرفی است و بهتر این است که دقت شود به خصوص در دو دهانه حجر اسماعیل و در [[ارکان کعبه|نبش‌های خانه خدا]] که در اینجاها باید مواظب بود که به چپ یا راست منحرف نگردد.
 
* '''زنجانی:''' در حال طواف، لازم نیست روی طواف‌کننده به طرف جلو و شانه چپ او به سمت خانه کعبه باشد، بنابراین طواف‌کننده می‌تواند درحالی‌که رویش به سوی کعبه است طواف کند، بلکه اگر همان مسیر طواف را عقب عقب برود یا گاهی پشت او به کعبه شود طوافش صحیح است ولی باید در هر حال از [[حجرالاسود]] به سمت در خانه طواف نماید؛ پس اگر [[حج کودکان|کودک]] یا ناتوانی را که طواف می‌دهند در همان مسیر طواف دهند کافی است، هرچند شانه راستش به طرف کعبه باشد.
آيه الله سيستانی:''' اگر مميز باشد بنا بر احتياط واجب حکم کسي را دارد که طواف را ترک کرده است مگر اينکه پس از ختنه طواف را اعاده کند.}} مگر آنکه او را ختنه کنند و طواف دهند، يا خودش بعد از ختنه شدن طواف کند، يا آنکه نايب براي او بگيرند تا طواف کند.{{توضیح مساله|۵۷۲|* '''آیه الله سبحانی:''' اگر چنين کودکي بعدها ازدواج کرد، نمي‌تواند با همسر خود نزديکي کند مگر اينکه ختنه شود و شخصاً طواف کند و يا نايب بگيرد.
* '''سبحانی:''' چنین حالتی که لازمه طبیعت طواف است اشکالی ندارد فقط باید مواظب باشد پشت به کعبه یا رو به کعبه نشود.
 
* '''سیستانی:''' خانه باید در همه حالات طواف در طرف چپ باشد، پس اگر رو به آن کند برای بوسیدن و مانند آن یا فشار جمعیت او را ناچار به پشت کردن یا رو کردن به آن کند، آن مقدار از طواف شمرده نمی‌شود ولی معیار صدق عرفی است و لازم نیست در دو دهانه حجر اسماعیل و در نبش‌های خانه بدن را منحرف سازد.}}
* '''آيه الله سيستانی:''' فتواي ايشان در مورد کفايت نيابت در اين فرض، يافت نشد.
 
* '''آيه الله صافي، آيه الله گلپايگانی:''' گرفتن نايب در اين صورت (قبل از ختنه) مشکل است.}}
 
| {{ارجاع مساله|۵۷۲}} }} {{سخ}} {{فتاوی حج  | مساله = ۵۷۳ |  اگر بچه ختنه کرده به دنيا بيايد طواف او صحيح است.
 
پنجم ـ ستر عورت است،{{توضیح مساله|۵۷۳|* '''آیات عظام تبريزي، خامنه‌اي، خويي، سيستانی:''' بنا بر احتياط واجب ستر عورت معتبر است.}} پس اگر بدون ساترِ عورت طواف کند باطل است{{توضیح مساله|۵۷۳|* '''آیه الله زنجانی:''' اگر مرد يا زني پوشش لازم را در حال طواف رعايت نکرد، طواف او باطل نمي‌شود هرچند احتياط مؤکد استحبابي در آن است که براي طواف واجب به آن طواف اکتفا نکند.
 
* '''آيه الله سبحانی:''' بلکه لازم است علاوه بر ستر عورت عريان و برهنه نيز نباشد.
 
* '''آيه الله مکارم: حتي اگر فقط ستر عورت کند و برهنه و عريان بر او صدق کند طوافش باطل است.}} و معتبر است در آن اباحه{{توضیح مساله|۵۷۳|* '''آیه الله بهجت: طواف در لباس غصبي جايز نيست و در صحت آن تأمل و احتياط است؛ خصوصاً در ساتر.  
 
* '''آيه الله خامنه‌ای:''' لباس طواف‌کننده بايد غصبي نباشد و طواف با لباس غصبي بنا بر احتياط واجب
باطل است.
 
* '''آيه الله زنجانی:''' طواف در لباس غصبي ـ ساتر باشد يا غير ساتر ـ حرام و بنا بر احتياط باطل است و لباسي را که در حال طواف واجب مي‌پوشند علاوه بر طهارت بنا بر احتياط مستحب ساير شرايط لباس نمازگزار را داشته باشد.
 
* '''آيه الله سيستاني، آيه الله فاضل: بنا بر احتياط واجب.}}، پس با ساتر غصبي طواف صحيح نيست بلکه با لباس غصبي غير ساتر نيز بنا بر احتياطِ واجب،{{توضیح مساله|۵۷۳|* '''آیه الله سبحانی:''' بايد جامه و کفش و ديگر لباس‌هاي طواف‌کننده مباح باشد بنابراين طواف در جامه و کفش غصبي باطل است.
 
* '''آيه الله سيستاني، آيه الله فاضل: اين احتياط واجب نيست.
 
* '''آيه الله صافي، آيه الله گلپايگانی:''' اگر جامه احرام، کفش و يا لباس‌هاي ديگرِ شخصِ طواف‌کننده غصبي باشد طواف باطل است.
 
* '''آيه الله نوری:''' بلکه با لباس غصبي غير ساتر نيز صحيح نيست.}} و احتياط آن است که مراعات شرايط لباس نمازگزار را بنمايند.{{توضیح مساله|۵۷۳|* '''آیه الله سبحانی:''' طواف در لباس غصبي صحيح نيست و شرايط لباس نمازگزار بايد در آن مراعات شود.}}


  | {{ارجاع مساله|۵۷۳}} }} {{سخ}} {{فتاوی حج  | مساله = ۵۷۴ |  احتياط واجب آن است که مراعات موالات عرفيه را در طواف بکند{{توضیح مساله|۵۷۴|* '''آیه الله بهجت: مراعات موالات عرفيه، در غير موارد عذرِ حاصل بعد از شوط چهارم، لازم است.  
  | {{ارجاع مساله|۵۸۰}} }} {{سخ}} {{فتاوی حج  | مساله = ۵۸۱ |  اگر در موقع رسیدن به [[ارکان کعبه|گوشه‌های خانه]]، شانه از محاذات کعبه خارج شود هیچ اشکالی ندارد، اگر به طور متعارف دور زند، حتی اگر خانه متمایل به پشت شود.{{توضیح مساله|۵۸۱|
* نظر آیات عظام، در مسئله قبل گذشت.}}


* '''آيات عظام تبريزي، خويي، سيستانی:''' مراعات موالات لازم است.
| {{ارجاع مساله|۵۸۱}} }} {{سخ}} {{فتاوی حج  | مساله = ۵۸۲  |  گاهی دیده می‌شود که بعضی از نادانان، برای احتیاط، دیگری را وادار می‌کنند که او را طواف دهد و خود طواف‌کننده اختیار را از خود سلب می‌کند و به دست دیگری می‌دهد و تکیه به دست او می‌دهد و او را، آن شخص دیگر با فشار دور می‌دهد، این طواف باطل است{{توضیح مساله|۵۸۲|
* '''بهجت:''' باطل نیست.
* '''خامنه‌ای:''' اگر با اختیار خود می‌رود ولی در اثر فشار جمعیت ممکن است گاهی به جلو یا به این طرف و آن طرف برود مانعی ندارد ولی اگر دیگری او را ببرد به طوری که اراده از او سلب گردد اشکال دارد.
* '''زنجانی:''' اگر با اراده خودش قدم برمی‌دارد طوافش صحیح است.
* '''سبحانی:''' طواف‌کننده می‌تواند با تکیه دادن به دیگری طواف کند، مشروط به اینکه قصدش سلب اراده از خود نباشد و قصد طواف را برای خود حفظ کند.
* '''مکارم:''' این طواف باطل نیست. و در بسیاری از مواقع ازدحام طواف ظاهراً اختیار سلب می‌شود و چون از اول مختاراً این راه را انتخاب می‌کند منافات با اختیار ندارد، اما کارهای افراد نادان بسیار بد و زننده است.}} و اگر [[طواف نساء]] را این طور به جا آورد، زن‌ها یا مردها بر او حرام خواهند بود.


* '''آيه الله خامنه‌ای:''' بنا بر احتياط واجب، بايد ميان اجزاء طواف، موالات عرفي وجود داشته باشد، بدين معنا که ميان دورهاي طواف به اندازه‌اي فاصله نباشد که آن را از شکل طواف واحد خارج کند، البته اگر بعد از نصف طواف (سه و نيم دور)، آن را براي اقامه نماز و مانند آن قطع کند، اشکال ندارد.
| {{ارجاع مساله|۵۸۲}} }} {{سخ}} {{فتاوی حج  | مساله = ۵۸۳  |  احتیاط به اینکه خانه در تمام حالاتِ طواف، حقیقتاً به طرف چپ باشد، گرچه خیلی ضعیف است و قابل اعتنا نیست و باید اشخاص جاهل و اهل وسوسه از آن احتراز کنند و به همان ترتیب که سایر مسلمین دور می‌زنند بزنند، لکن اگر شخص عاقل عالمی بخواهد احتیاط کند و قدری شانه را چپ کند، در موقع رسیدن به [[حجر اسماعیل]] یا [[ارکان کعبه]] به طوری که خلاف متعارف{{توضیح مساله|۵۸۳|
* '''فاضل:''' و خلاف [[تقیه]] نباشد و موجب...}} و موجب انگشت‌نمایی نشود مانع ندارد.{{توضیح مساله|۵۸۳|
* '''فاضل:''' احتیاط در ترک آن است.
* '''مکارم:''' بهتر است به جای این‌گونه کارهای غیر متعارف، مانند همه مسلمین طواف کند و حضور قلب داشته باشد و با خداوند راز و نیاز کند.}}


 آيه الله زنجانی:''' به تفصيلي که ذيل مسئله ۶۱۶ به بعد مي‌آيد رعايت موالات عرفي در طواف واجب، لازم است.
| {{ارجاع مساله|۵۸۳}} }} {{سخ}} {{فتاوی حج  | مساله = ۵۸۴  |  اگر به واسطه مزاحمتِ طواف‌کنندگان، مقداری از دور زدن به خلاف متعارف شد؛ مثل آنکه روی طواف‌کننده به کعبه واقع شد یا پشتش واقع شد و یا عقب‌عقب طواف کرد باید آن مقدار را جبران کند و از سر بگیرد.{{توضیح مساله|۵۸۴|
* '''زنجانی:''' چنانچه ذیل مسئله ۵۸۰ گفته شد، طواف در تمام این صورت‌ها صحیح است.
* '''سبحانی:''' چون بازگشت به عقب ممکن نیست، بقیه [[شوط]] را بدون [[نیت]] برود تا نقطه‌ای برسد که طواف او آسیب دیده و یا محاذی آن برسد و از آنجا شوط را تکمیل کند و اگر آن نقطه و یا محاذی را به دقت به یاد ندارد، بدون نیت به حرکت ادامه دهد و یک بار دیگر از حجرالاسود این شوط را تکرار کند به قصد اینکه هر مقدار قبلاً پیموده را تکمیل کند و تا رسیدن به آن نقطه جزء طواف نباشد.
* '''سیستانی:''' و اگر نتواند در اثر ازدحام برگردد و جبران کند می‌تواند تا حجرالاسود بدون قصد طواف برود و از آنجا شوط را کاملاً اعاده نماید.}}


* '''آيه الله سبحانی:''' هفت شوط طواف و سعي هر کدام يک عمل واحدي است که بايد آن را به صورت واحد به جا آورد از اين جهت: اولاً نبايد آنقدر طول داد که از صورت يک عمل در آيد و ثانياً هفت دور را بايد پشت سر هم انجام داد و موالات را حفظ کرد و از خواندن نماز مستحبي در اثنای اشواط و ديگر اعمال که از نظر عرف با موالات سازگار نيست خودداري نمود. لکن براي رفع خستگي استراحت کردن و نشستن و مانند اينها به اندازه‌اي که موالات به هم نخورد چه در طواف و چه در سعي اشکالي ندارد.
| {{ارجاع مساله|۵۸۴}} }} {{سخ}} {{فتاوی حج  | مساله = ۵۸۵  |  اگر به واسطه کثرت جمعیت، انسان را بدون اختیار خود بردند و دور دادند کفایت نمی‌کند{{توضیح مساله|۵۸۵|
* '''بهجت:''' البته با ملاحظه اینکه بردن غیر از سلب اختیار است.
* '''تبریزی:''' مجرد بردن جمعیت موجب بطلان نمی‌شود مادامی که سایر شرایط موجود باشد.
* '''خامنه‌ای:''' به ذیل مسئله ۵۸۲ مراجعه شود.
* '''زنجانی:''' اگر با اراده خودش قدم برمی‌دارد طوافش صحیح است در غیر این صورت مثلاً اگر او را از جا بلند کرده به جلو بردند باید آن مقدار را تدارک کند.
* '''سبحانی:''' مجرد بردن جمعیت موجب بطلان نمی‌شود مشروط بر اینکه نیت کند که خود را در میان جمعیت قرار می‌دهم که طواف کنم و آنچه را بر اثر فشار به جای می‌آورم جزء طواف باشد.
* '''سیستانی:''' اگر به طور کلی اختیار از او سلب شده باشد و در این صورت اگر بتواند آن مقدار را جبران نماید و اگر نتوانست همان‌گونه که در مسئله قبل گفته شد عمل کند و شوط را از سر بگیرد.
* '''مکارم:''' هرگاه با توجه به این امر و با اختیار خود وارد طواف شود و او را ببرند ضرری ندارد.}} و باید آن دور را از سر بگیرد، اگرچه خانه هم طرف چپ او بوده.


* '''آيه الله مکارم: در طواف واجب موالات لازم است و در مستحب شرط نيست.}}؛ يعني در بين دورهاي طواف آنقدر طول ندهد که از صورت يک طواف خارج شود.
| {{ارجاع مساله|۵۸۵}} }} {{سخ}} {{فتاوی حج  | مساله = ۵۸۶  |  در طواف کردن هر طور برود مانع ندارد، می‌تواند آهسته برود و می‌تواند تند برود و می‌تواند بدود و می‌تواند سواره طواف کند یا با دوچرخه طواف کند.{{توضیح مساله|۵۸۶|
* '''زنجانی:''' لکن در این صورت تا می‌تواند باید خود طواف‌کننده این وسایل را حرکت بدهد و کسی که پیاده طواف می‌کند در حال اختیار باید ایستاده طواف کند.}} لیکن بهتر آن است که به طور میانه‌روی برود.


قسم دوم، [از واجبات طواف] ـ چيزهايي است که گفته‌اند داخل در حقيقت طواف است، اگرچه بعضي از آنها نيز شرط است از براي طواف، ليکن در عمل فرقي نمي‌کند و آن هفت چيز است:
| {{ارجاع مساله|۵۸۶}} }} {{سخ}}


اول ـ آنکه ابتدا کند به حجرالاسود؛
=== داخل کردن حجر اسماعیل در طواف ===
 
{{فتاوی حج  | مساله = ۵۸۶ | چهارم ـ داخل کردن [[حجر اسماعیل|حِجر اسماعیل(ع)]] است در طواف؛ و حجر اسماعیل محلی است که متصل به خانه کعبه است و باید طواف‌کننده دور حجر اسماعیل نیز بگردد.
| {{ارجاع مساله|۵۷۴}} }} {{سخ}} {{فتاوی حج  | مساله = ۵۷۵ | در ابتدا کردن به حجرالاسود، لازم نيست که تمام اجزاي بدن طواف‌کننده به تمام اجزاي حجرالاسود عبور کند،{{توضیح مساله|۵۷۵|* '''آیات عظام بهجت، تبريزي، خويي، سيستانی:''' احوط و اولي اين است که تمام بدن خود را بر تمام حجرالاسود بگذراند و براي انجام اين احتياط، کمي قبل از حجر بايستد و نيت کند که طواف را از محاذات واقعي انجام مي‌دهم و زايد بر آن، از باب مقدمه علميه است.
 
* '''آيه الله خامنه‌ای:''' و مانعي ندارد از باب احتياط اندکي زودتر وارد مسير طواف شود با اين نيت که طواف او از مقابل حجرالاسود باشد.
 
* '''آيه الله سبحانی:''' در محاذات کافي است که در نظر عرف دقيق بگويند عمل خود را از محاذي حجرالاسود آغاز کرده و با رسيدن به محاذي آن پايان داد. براي اين منظور هنگام کثرت جمعيت که مانع از تشخيص محاذات است، لازم است که کمي قبل از رسيدن به حجرالاسود نيت کند که طواف را از محاذات واقعي آغاز مي‌کنم و با رسيدن به آن نقطه نيز پايان مي‌دهم.
 
* '''آيه الله صافي، آيه الله گلپايگانی:''' طواف را در هر دور واجب است از حجرالاسود شروع کند و به آن ختم کند و چون تحقق اين معنا بر وجه حقيقت متعسّر و بلکه متعذّر است، در تحقق آن اکتفا مي‌شود به اينکه پيش از رسيدن به حجرالاسود نيت کند و قصد کند که ابتداي طواف در هر دور از محاذي اولين جزء حجر باشد و انتهاي آن همان موضعي که واقعاً انتهاي دور است باشد و زايد، از باب مقدمه علميه باشد. و اين نيت را در ذهن باقي بدارد تا وقتي که محاذي حَجَر شود و اين کافي خواهد بود و با همين نيت هفت دور طواف کند. 
 
 آيه الله فاضل: آنچه که براي صحت طواف لازم است، آن است که شروع و ختم طواف نزد عرف از حَجَر و محاذي حَجَر باشد و مي‌تواند براي يقين به حصول اين معنا از باب مقدمه علميه کمي قبل از حجر نيت کند و در پايان کمي پس از حجر ختم کند.
 
* '''آيه الله مکارم: دقت در محاذي بودنِ اجزاي بدن با اجزاي حجرالاسود لازم نيست همين اندازه که عرفاً محاذات صدق کند کافي است.}} بلکه واجب آن است که انسان از حجرالاسود، هر جاي آن باشد شروع کند و به همان جا ختم کند.
 
| {{ارجاع مساله|۵۷۵}} }} {{سخ}} {{فتاوی حج  | مساله = ۵۷۶  |  آنچه واجب است آن است که در عرف گفته شود: از حجرالاسود شروع به طواف کرد، و ختم کرد به حجرالاسود؛ چه از ابتداي آن شروع کند، چه از وسطش، چه از آخرش.
  | نظر دیگر=ندارد
  | نظر دیگر=ندارد
}} {{سخ}} {{فتاوی حج  | مساله = ۵۷۷  |  از هر جاي حجرالاسود که شروع کرد، بايد در دور هفتم به همان جا ختم کند، پس اگر از اولش شروع کرد بايد به اولش ختم شود و همچنين اگر از وسط يا آخر شروع کرد بايد به همان جا ختم شود.{{توضیح مساله|۵۷۷|* '''آیه الله خامنه‌ای:''' و البته مي‌تواند اندکي بيش از اين مقدار با نيت احتياط طي نمايد تا يقين حاصل کند که در همان نقطه آغاز طواف را پايان داده است.
}}{{سخ}} {{فتاوی حج  | مساله = ۵۸۷  |  اگر دور حجر اسماعیل نگردید و [در تمام دورها] از داخل آن طواف کرد، طوافش باطل است و باید اعاده کند.
 
* '''آيه الله صافي، آيه الله گلپايگانی:''' ولي اقوي شروع به طواف است از جزء اول حَجَر.
 
* '''آيه الله مکارم: اين دقت‌ها لازم نيست و محاذات عرفيه با حجرالاسود کافي است.
 
نظر ساير آيات عظام در مسئله ۵۷۵ گذشت.}}
 
| {{ارجاع مساله|۵۷۷}} }} {{سخ}} {{فتاوی حج  | مساله = ۵۷۸  |  در طواف بايد به همان‌ طوري که همه مسلمين طواف مي‌کنند، از محاذات «حجرالاسود»، بدون دقت‌هاي صاحبان وسوسه شروع کنند، و در دورهاي ديگر، بدون توقف دور بزنند{{توضیح مساله|۵۷۸|* '''آیه الله خامنه‌ای:''' يعني لازم نيست که در هر دور مقابل حجرالاسود بايستد.
 
* '''آيه الله زنجاني، آيه الله مکارم: يعني توقف لازم نيست.}} تا هفت دور تمام شود.
 
| {{ارجاع مساله|۵۷۸}} }} {{سخ}} {{فتاوی حج  | مساله = ۵۷۹  |  گاهي ديده مي‌شود که اشخاص نادان در هر دوري که مي‌زنند، مي‌ايستند و عقب و جلو مي‌روند که محاذات را درست کنند و اين موجب اشکال است و گاهي حرام است.
 
دوم ـ ختم نمودن هر دوري است به حجرالاسود و اين حاصل مي‌شود به اينکه بدون توقف هفت دور را ختم کند و در دور هفتم به همان جا که شروع کرده
ختم شود{{توضیح مساله|۵۷۹|* '''آیه الله بهجت: و اين از حيث مطاف کافي است و از حيث طائف در ابتدا کافي است محاذاتِ معظمِ بدنِ شخص، و تمام بدن محاذات آن احوط است و همچنين در ختم محاذات معظم بدن يا تمام بدن با بعضي از حجر، با رعايت وصول به موضع ابتدا موافق احتياط است.
 
* '''آيه الله تبريزى، آيه الله خويی:''' و در شوط آخر احتياطاً قدري از حجر بگذرد و زيادي را مقدمه علميه محسوب دارد.
 
* '''آيه الله خامنه‌ای:''' به ذيل مسئله ۵۷۷ مراجعه شود.
 
آيه الله سبحانی:''' لازم است که کمي قبل از رسيدن به حجرالاسود نيت کند که طواف را از محاذات واقعي حجر آغاز مي‌کنم و با رسيدن به آن نقطه پايان مي‌دهم، بنابراين دقت‌هاي صاحبان وسوسه در پيدا کردن محاذات و توقف و عقب و جلو رفتن جهت احراز محاذات لازم نيست و گاهي چه بسا موجب اشکال در طواف هم مي‌شود.}} و لازم نيست در هر دوري بايستد و باز شروع کند و کارهاي جهال را
نبايد بکنند.
 
سوم ـ آنکه در طواف کردن، خانه کعبه در طرف چپ طواف‌کننده واقع شود.
 
| {{ارجاع مساله|۵۷۹}} }} {{سخ}} {{فتاوی حج  | مساله = ۵۸۰  |  لازم نيست در تمامِ حالاتِ طواف، خانه را حقيقتاً به شانه چپ قرار دهد، بلکه اگر در موقع دور زدن به حِجر اسماعيل۷ خانه از طرف چپ قدري خارج شود مانع ندارد، حتي اگر خانه متمايل به پشت شود، ليکن دور زدن به نحو متعارف باشد اشکال ندارد.{{توضیح مساله|۵۸۰|* '''آیه الله تبريزى، آيه الله خويی:''' خانه خدا در جميع احوالِ طواف، بايد در طرف چپ قرار گيرد. پس اگر مقداري اين چنين نبود، آن مقدار، از طواف شمرده نمي‌شود. آيه الله تبريزى در ادامه مي‌فرمايند: و ميزان در قرار دادن کعبه در طرف چپ، صدق عرفي است و بهتر اين است که دقت شود به خصوص در دو دهانه حجر اسماعيل و در نبش‌هاي خانه خدا که در اينجاها بايد مواظب بود که به چپ يا راست منحرف نگردد.
 
* '''آيه الله زنجانی:''' در حال طواف، لازم نيست روي طواف‌کننده به طرف جلو و شانه چپ او به سمت خانه کعبه باشد، بنابراين طواف‌کننده مي‌تواند درحالي‌که رويش به سوي کعبه است طواف کند، بلکه اگر همان مسير طواف را عقب عقب برود يا گاهي پشت او به کعبه شود طوافش صحيح است ولي بايد در هر حال از حجرالاسود به سمت در خانه طواف نمايد؛ پس اگر کودک يا ناتواني را که طواف مي‌دهند در همان مسير طواف دهند کافي است، هرچند شانه راستش به طرف کعبه باشد. 
 
 آيه الله سبحانی:''' چنين حالتي که لازمه طبيعت طواف است اشکالي ندارد فقط بايد مواظب باشد پشت به کعبه يا رو به کعبه نشود.
 
* '''آيه الله سيستانی:''' خانه بايد در همه حالات طواف در طرف چپ باشد، پس اگر رو به آن کند براي بوسيدن و مانند آن يا فشار جمعيت او را ناچار به پشت کردن يا رو کردن به آن کند، آن مقدار از طواف شمرده نمي‌شود ولي معيار صدق عرفي است و لازم نيست در دو دهانه حجر اسماعيل و در نبش‌هاي خانه بدن را منحرف سازد.}}
 
| {{ارجاع مساله|۵۸۰}} }} {{سخ}} {{فتاوی حج  | مساله = ۵۸۱  |  اگر در موقع رسيدن به گوشه‌هاي خانه، شانه از محاذات کعبه خارج شود هيچ اشکالي ندارد، اگر به طور متعارف دور زند، حتي اگر خانه متمايل به
پشت شود.{{توضیح مساله|۵۸۱|نظر آيات عظام، در مسئله قبل گذشت.}}
 
| {{ارجاع مساله|۵۸۱}} }} {{سخ}} {{فتاوی حج  | مساله = ۵۸۲  |  گاهي ديده مي‌شود که بعضي از نادانان، براي احتياط، ديگري را وادار مي‌کنند که او را طواف دهد و خود طواف‌کننده اختيار را از خود سلب مي‌کند و به دست ديگري مي‌دهد و تکيه به دست او مي‌دهد و او را، آن شخص ديگر با فشار دور مي‌دهد، اين طواف باطل است{{توضیح مساله|۵۸۲|* '''آیه الله بهجت: باطل نيست.
 
* '''آيه الله خامنه‌ای:''' اگر با اختيار خود مي‌رود ولي در اثر فشار جمعيت ممکن است گاهي به جلو يا به
اين طرف و آن طرف برود مانعي ندارد ولي اگر ديگري او را ببرد به طوري که اراده از او سلب گردد
اشکال دارد.
 
* '''آيه الله زنجانی:''' اگر با اراده خودش قدم برمي‌دارد طوافش صحيح است.
 
* '''آيه الله سبحانی: طواف‌کننده مي‌تواند با تکيه دادن به ديگري طواف کند، مشروط به اينکه قصدش سلب اراده از خود نباشد و قصد طواف را براي خود حفظ کند.
 
* '''آيه الله مکارم: اين طواف باطل نيست. و در بسياري از مواقع ازدحام طواف ظاهراً اختيار سلب مي‌شود و چون از اول مختاراً اين راه را انتخاب مي‌کند منافات با اختيار ندارد، اما کارهاي افراد نادان بسيار بد
و زننده است.}} و اگر طواف نساء را اين ‌طور به جا آورد، زن‌ها يا مردها بر او حرام خواهند بود.
 
| {{ارجاع مساله|۵۸۲}} }} {{سخ}} {{فتاوی حج  | مساله = ۵۸۳  |  احتياط به اينکه خانه در تمام حالاتِ طواف، حقيقتاً به طرف چپ باشد، گرچه خيلي ضعيف است و قابل اعتنا نيست و بايد اشخاص جاهل و اهل وسوسه از آن احتراز کنند و به همان ترتيب که ساير مسلمين دور مي‌زنند بزنند، لکن اگر شخص عاقل عالمي بخواهد احتياط کند و قدري شانه را چپ کند، در موقع رسيدن به
حجر اسماعيل يا ارکان کعبه به طوري که خلاف متعارف{{توضیح مساله|۵۸۳|* '''آیه الله فاضل: و خلاف تقيه نباشد و موجب...}} و موجب انگشت‌نمايي نشود مانع ندارد.{{توضیح مساله|۵۸۳|* '''آیه الله فاضل: احتياط در ترک آن است.
 
آيه الله مکارم: بهتر است به جاي اين‌گونه کارهاي غير متعارف، مانند همه مسلمين طواف کند و حضور قلب داشته باشد و با خداوند راز و نياز کند.}}
 
| {{ارجاع مساله|۵۸۳}} }} {{سخ}} {{فتاوی حج  | مساله = ۵۸۴  |  اگر به واسطه مزاحمتِ طواف‌کنندگان، مقداري از دور زدن به خلاف متعارف شد؛ مثل آنکه روي طواف‌کننده به کعبه واقع شد يا پشتش واقع شد و يا عقب‌عقب طواف کرد بايد آن مقدار را جبران کند و از سر بگيرد.{{توضیح مساله|۵۸۴|* '''آیه الله زنجانی:''' چنانچه ذيل مسئله ۵۸۰ گفته شد، طواف در تمام اين صورت‌ها صحيح است.
 
* '''آيه الله سبحانی:''' چون بازگشت به عقب ممکن نيست، بقيه شوط را بدون نيت برود تا نقطه‌اي برسد که طواف او آسيب ديده و يا محاذي آن برسد و از آنجا شوط را تکميل کند و اگر آن نقطه و يا محاذي را به دقت به ياد ندارد، بدون نيت به حرکت ادامه دهد و يک بار ديگر از حجرالاسود اين شوط را تکرار کند به قصد اينکه هر مقدار قبلاً پيموده را تکميل کند و تا رسيدن به آن نقطه جزء طواف نباشد.
 
* '''آيه الله سيستانی:''' و اگر نتواند در اثر ازدحام برگردد و جبران کند مي‌تواند تا حجرالاسود بدون قصد طواف برود و از آنجا شوط را کاملاً اعاده نمايد.}}
 
| {{ارجاع مساله|۵۸۴}} }} {{سخ}} {{فتاوی حج  | مساله = ۵۸۵  |  اگر به واسطه کثرت جمعيت، انسان را بدون اختيار خود بردند و دور دادند کفايت نمي‌کند{{توضیح مساله|۵۸۵|* '''آیه الله بهجت: البته با ملاحظه اينکه بردن غير از سلب اختيار است.
 
* '''آيه الله تبريزى: مجرد بردن جمعيت موجب بطلان نمي‌شود مادامي که ساير شرايط موجود باشد.
 
* '''آيه الله خامنه‌ای:''' به ذيل مسئله ۵۸۲ مراجعه شود.
 
* '''آيه الله زنجانی:''' اگر با اراده خودش قدم برمي‌دارد طوافش صحيح است در غير اين صورت مثلاً اگر او را از جا بلند کرده به جلو بردند بايد آن مقدار را تدارک کند.
 
* '''آيه الله سبحانی:''' مجرد بردن جمعيت موجب بطلان نمي‌شود مشروط بر اينکه نيت کند که خود را در ميان جمعيت قرار مي‌دهم که طواف کنم و آنچه را بر اثر فشار به جاي مي‌آورم جزء طواف باشد. 
 
 آيه الله سيستانی:''' اگر به طور کلي اختيار از او سلب شده باشد و در اين صورت اگر بتواند آن مقدار را جبران نمايد و اگر نتوانست همان‌گونه که در مسئله قبل گفته شد عمل کند و شوط را از سر بگيرد.
 
* '''آيه الله مکارم: هرگاه با توجه به اين امر و با اختيار خود وارد طواف شود و او را ببرند ضرري ندارد.}} و بايد آن دور را از سر بگيرد، اگرچه خانه هم طرف چپ او بوده.
 
| {{ارجاع مساله|۵۸۵}} }} {{سخ}} {{فتاوی حج  | مساله = ۵۸۶  |  در طواف کردن هر طور برود مانع ندارد، مي‌تواند آهسته برود و مي‌تواند تند برود و مي‌تواند بدود و مي‌تواند سواره طواف کند يا با دوچرخه طواف کند.{{توضیح مساله|۵۸۶|* '''آیه الله زنجانی:''' لکن در اين صورت تا مي‌تواند بايد خود طواف‌کننده اين وسايل را حرکت بدهد و کسي که پياده طواف مي‌کند در حال اختيار بايد ايستاده طواف کند.}} ليکن بهتر آن است که به طور ميانه‌روي برود.
 
چهارم ـ داخل کردن حِجر اسماعيل۷ است در طواف؛ و حجر اسماعيل محلي است که متصل به خانه کعبه است و بايد طواف‌کننده دور حجر اسماعيل نيز بگردد.
 
| {{ارجاع مساله|۵۸۶}} }} {{سخ}} {{فتاوی حج  | مساله = ۵۸۷  |  اگر دور حجر اسماعيل نگرديد و [در تمام دورها] از داخل آن طواف کرد، طوافش باطل است و بايد اعاده کند.
  | نظر دیگر=ندارد
  | نظر دیگر=ندارد
}} {{سخ}} {{فتاوی حج  | مساله = ۵۸۸  |  اگر عمداً اين کار را بکند حکم ابطال عمدي طواف را دارد که گذشت.
}} {{سخ}} {{فتاوی حج  | مساله = ۵۸۸  |  اگر عمداً این کار را بکند حکم ابطال عمدی طواف را دارد که گذشت.
  | نظر دیگر=ندارد
  | نظر دیگر=ندارد
}}{{سخ}} {{فتاوی حج  | مساله = ۵۸۹  |  اگر سهواً اين کار را بکند حکم ابطال سهوي را دارد.
}}{{سخ}} {{فتاوی حج  | مساله = ۵۸۹  |  اگر سهواً این کار را بکند حکم ابطال سهوی را دارد.
  | نظر دیگر=ندارد
  | نظر دیگر=ندارد
}}{{سخ}} {{فتاوی حج  | مساله = ۵۹۰  |  اگر در بعضي از دورها حجر اسماعيل را داخل در دور زدن نکرد احتياط واجب آن است که آن دور را از سر بگيرد{{توضیح مساله|۵۹۰|* '''آیه الله بهجت: بايد آن دور اعاده شود در صورتي که در ابتداي طواف، نيت طواف بر بيت محض نکرده باشد والاّ اعاده اصل طواف موافق احتياط است؛ اگرچه عملاً در يک شوط اختصار نمايد.  
}}{{سخ}} {{فتاوی حج  | مساله = ۵۹۰  |  اگر در بعضی از دورها حجر اسماعیل را داخل در دور زدن نکرد احتیاط واجب آن است که آن دور را از سر بگیرد{{توضیح مساله|۵۹۰|
* '''بهجت:''' باید آن دور اعاده شود در صورتی که در ابتدای طواف، نیت طواف بر بیت محض نکرده باشد والاّ اعاده اصل طواف موافق احتیاط است؛ اگرچه عملاً در یک [[شوط]] اختصار نماید.
* '''تبریزی، خویی و سیستانی:''' باید آن دور اعاده شود.
* '''خامنه‌ای:''' اگر از داخل حِجر اسماعیل طواف کند و یا از روی دیوار آن بگذرد، طوافش باطل است و باید آن را اعاده کند، و اگر در یکی از دورهای طواف از داخل حجر بگذرد، فقط همان دور باطل است.
* '''زنجانی، صافی و گلپایگانی:''' باید آن دور را اعاده نماید و احوط اعاده کل طواف است بعد از اتمام آن.
* '''سبحانی:''' اگر سهواً و یا از روی جهل به حکم شرعی برخی از دورها را از داخل حجر اسماعیل انجام دهد دو صورت دارد: الف) اگر در همان اثنای طواف متوجه شد باید شوط و یا اشواطی را که به طور غیر صحیح انجام داده تصحیح کند و یا اعاده نماید تصحیح نسبت به اولین دوری که وارد حجر شده و اعاده نسبت به دورهای بعدی و شیوه تصحیح در ذیل مسئله ۵۸۵ بیان شد؛ ب) اگر پس از پایان یافتن عمل طواف متوجه شود در صورتی که ورود به حجر در شوط هفتم رخ داده باشد شیوه تدارک به همان نحو است که گفته شد و اگر شوط آخر درست انجام شد و شوط‌های قبلی اشتباه انجام شده در این صورت نماز طواف را بخواند و با صدق به هم خوردن [[موالات]] عرفی طواف دیگری به نیت اعم از اتمام (تصحیح) و اعاده انجام دهد و نماز طواف را به جا آورد.
* '''فاضل:''' اظهر این است که آن شوط را اعاده نماید.
* '''مکارم:''' فقط آن دور باطل می‌شود و چون برگشتن غالباً مشکل است می‌تواند همراه جمعیت برود و نزد [[حجرالاسود]] نیت کند و ادامه بدهد.
* '''نوری:''' آن مقدار از شوط را که حجر اسماعیل را داخل در دور زدن نکرده است اعاده کند، چنان‌که اگر کسی از روی دیوار حجر اسماعیل رفته باشد باید شوط را اعاده نماید.}} و اعاده کند طواف را، اگرچه ظاهر آن است که اعاده طواف لازم نیست.


* '''آيات عظام تبريزي، خويي، سيستانی:''' بايد آن دور اعاده شود.
| {{ارجاع مساله|۵۹۰}} }} {{سخ}} {{فتاوی حج  | مساله = ۵۹۱  |  اگر کسی در بعضی از دورها، از روی دیوار حجر اسماعیل برود، احتیاط آن است که به دستور مسئله قبل عمل کند{{توضیح مساله|۵۹۱|
* '''زنجانی:''' طواف کند باید احتیاطاً آن دور را از سر بگیرد و بعد از اتمام طواف و خواندن [[نماز طواف|نماز]]، طواف و نماز آن را اعاده کند.}} و در این فرض نیز به احتیاط واجب کفایت نمی‌کند تمام کردن دور را از آنجایی که از روی دیوار رفته است.{{توضیح مساله|۵۹۱|
* '''بهجت:''' اعاده همان جزء از طواف، که به بالا رفتن بر دیوار حجر باطل شده است، لازم می‌باشد.
* '''سبحانی:''' در حکم رفتن در حجر است، بالا رفتن بر دیوار حجر، بنا بر احتیاط.
* '''خامنه‌ای:''' به ذیل مسئله قبل مراجعه شود.
* '''مکارم:''' اگر همان مقدار را اعاده کند کافی است.}}


* '''آيه الله خامنه‌ای:''' اگر از داخل حِجر اسماعيل۷ طواف کند و يا از روي ديوار آن بگذرد، طوافش باطل است و بايد آن را اعاده کند، و اگر در يکي از دورهاي طواف از داخل حجر بگذرد، فقط همان دور
| {{ارجاع مساله|۵۹۱}} }}
باطل است.


* '''آيات عظام زنجاني، صافي، گلپايگانی:''' بايد آن دور را اعاده نمايد و احوط اعاده کل طواف است بعد از اتمام آن.
=== طواف کردن بین کعبه و مقام ابراهیم ===
{{فتاوی حج  | مساله = ۵۹۱  | (ادامه مسئله قبلی) پنجم ـ بودن طواف است بین خانه [[کعبه]] و [[مقام ابراهیم(ع)|مقام حضرت ابراهیم(ع)]] از همه اطراف.{{توضیح مساله|۵۹۱|* '''بهجت:''' لیکن ظاهر این است که طواف در دورتر از این مسافت ـ بیست و شش ذراع و نیم ـ نیز کافی باشد برای کسانی که در این مسافت نتوانند طواف‌کنند یا طواف در آن بر آنها مشقت داشته باشد و مراعات احتیاط با قدرت و تمکن متعین است و با تحری اوقات خلوت نسبی و عدم تمکن از طواف در حد لازم، اقرب جواز طواف از اقرب به حد است با رعایت اختلاف اطراف در مانع.
* '''تبریزی:''' در صورت امکان بنا بر احتیاط طواف باید در محدوده فاصله بین کعبه و مقام ابراهیم باشد ولی در موارد ازدحام طواف در خارج این محدوده هم کافی است.
* '''خامنه‌ای:''' بنا بر مشهور، طواف باید در فاصله میان کعبه و مقام ابراهیم و در جهت‌های دیگر نیز در همین فاصله انجام شود، اما اقوی آن است که طواف کردن در این فاصله شرط نیست و می‌تواند در خارج از این فاصله و در سایر بخش‌های [[مسجدالحرام]] نیز طواف را به جا آورد، به ویژه هنگامی که ازدحام شدید مانع از طواف در آن فاصله باشد، البته بهتر آن است که در صورت عدم ازدحام، در فاصله مذکور طواف کند.
* '''خویی:''' و لیکن ظاهر این است که طواف در دورتر از این مسافت بیست و شش ذراع و نیم نیز کافی باشد؛ خصوصاً برای کسانی که در این مسافت نتوانند طواف کنند یا طواف در آن بر آنها مشقت داشته باشد و مراعات احتیاط با قدرت و تمکن بهتر است و از این مسئله حکم چهار مسئله بعد هم معلوم می‌شود.
* '''زنجانی:''' یعنی در همه اطراف کعبه، مقدار محلّی که در شرایط عادی می‌توان در آن طواف کرد، همین مقدار است؛ بنابراین در سمت دیوار [[حجر اسماعیل|حجر]]، محدوده طواف از بیرون دیوار حجر محاسبه می‌گردد نه از خانه کعبه، و کسی که نمی‌تواند و یا برای او مشقت شدید دارد که در محدوده، طواف کند، [[نیابت|نایب]] می‌گیرد و اگر از آن هم معذور است می‌تواند در فاصله دورتر طواف کند و رعایت الاقرب فالاقرب لازم نیست؛ ولی در ایامی از سال ـ مانند [[موسم حج|ایام شلوغ حج]] و [[ماه رمضان]] ـ که محدوده مقام با ازدحام جمعیت روبه‌روست و طواف کردن در این محدوده، در شب و روز برای معمول مردم، مشقت شدید دارد، طواف در فاصله دورتر صحیح است، هرچند برای شخص او طواف کردن در محدوده، مشقت نداشته باشد و فرقی بین طواف [[عمره]] و [[حج]]، و یا طواف واجب و مستحب نیست و احکام چند مسئله بعد، مربوط به شرایط عادی است که محدوده طواف، توسعه ندارد.
* '''سبحانی:''' یعنی در شعاع تقریباً ۱۲ متر.
* '''سیستانی:''' ولی بعید نیست که در بیش از مقدار ذکر شده هم ـ هرچند که کراهت دارد ـ طواف جایز باشد؛ خصوصاً برای کسی که در فاصله ذکر شده توانایی طواف را ندارد یا موجب حرج و مشقت زیاد برای او می‌شود و در صورت توانایی رعایت احتیاط اولی است و از این جا حکم مسائل بعد نیز روشن می‌شود.
* '''صافی، گلپایگانی:''' با عدم تمکن از طواف در محدوده به خاطر ازدحام، طواف از پشت [[مقام ابراهیم|مقام]] به شرط اتصال به جمعیت طواف‌کننده کافی است.
* '''فاضل:''' ولی چنانچه ضرورت عرفی اقتضا کند، طواف در خارج از محدوده، با رعایت الأقرب فالأقرب صحیح است.
* '''مکارم:''' رعایت این شرط لازم نیست ولی بهتر است.
* '''نوری:''' اقوی این است که در طواف، همین قدر که «طواف دور خانه خدا» صدق کند کافی است و مراعات اینکه طواف بین خانه خدا و مقام ابراهیم است لازم نیست و مستحب است.}}


 آيه الله سبحانی:''' اگر سهواً و يا از روي جهل به حکم شرعي برخي از دورها را از داخل حجر اسماعيل انجام دهد دو صورت دارد: الف) اگر در همان اثناي طواف متوجه شد بايد شوط و يا اشواطي را که به طور غير صحيح انجام داده تصحيح کند و يا اعاده نمايد تصحيح نسبت به اولين دوري که وارد حجر شده و اعاده نسبت به دورهاي بعدي و شيوه تصحيح در ذيل مسئله ۵۸۵ بيان شد؛ ب) اگر پس از پايان يافتن عمل طواف متوجه شود در صورتي که ورود به حجر در شوط هفتم رخ داده باشد شيوه تدارک به همان نحو است که گفته شد و اگر شوط آخر درست انجام شد و شوط‌هاي قبلي اشتباه انجام شده در اين صورت نماز طواف را بخواند و با صدق به هم خوردن موالات عرفي طواف ديگري به نيت اعم از اتمام (تصحيح) و اعاده انجام دهد و نماز طواف را به جا آورد.
| {{ارجاع مساله|۵۹۱}} }} {{سخ}} {{فتاوی حج  | مساله = ۵۹۲  |  مراد از اینکه: طواف بین کعبه و [[مقام ابراهیم|مقام]] باشد، آن است که ملاحظه شود مسافتی را که میان خانه و مقام ابراهیم است و در همه اطراف خانه کعبه، طواف‌کننده از آن مقدار دورتر نباشد از خانه کعبه (و ما بین مقام و خانه چنانچه گفته‌اند تقریباً بیست و شش ذراع و نصف است) پس در همه اطراف باید همین قدر بیشتر دور نباشد.
| نظر دیگر=ندارد
}}{{سخ}} {{فتاوی حج  | مساله = ۵۹۳  |  اگر شخص از پشت مقام ابراهیم طواف کند{{توضیح مساله|۵۹۳|
* '''زنجانی:''' یعنی تمام اشواط طواف را پشت مقام ابراهیم طواف کند.}} که مقام ابراهیم هم داخل در طوافش شود طوافش باطل است و باید اعاده کند.{{توضیح مساله|۵۹۳|
* نظر آیات عظام در ذیل مسئله قبل گذشت.
* '''تبریزی:''' اگر ازدحام بوده و طواف در فاصله بین کعبه و مقام ابراهیم میسور نبود، طوافی که انجام داده صحیح است و اعاده ندارد.
* '''سبحانی:''' اگر به جهت ازدحام، طواف در فاصله یاد شده موجب حرج و مشقت باشد، طواف در خارج محدوده با ملاحظه الاقرب فالاقرب صحیح است و صبر کردن تا اینکه مطاف خلوت شود لازم نیست هرچند موافق احتیاط است.}}


* '''آيه الله فاضل: اظهر اين است که آن شوط را اعاده نمايد.
| {{ارجاع مساله|۵۹۳}} }} {{سخ}} {{فتاوی حج  | مساله = ۵۹۴  |  اگر بعضی از دورها را از پشت مقام طواف کند باید آن دور را با اعاده همان جزء تمام کند{{توضیح مساله|۵۹۴|
* '''زنجانی:''' آن مقدار که از مطاف خارج بوده و بعد از آن تا در [[شوط]] بعد به همان مکانی که از مطاف خارج شده برسد، باطل است، بنابراین اگر این اشکال در شوط هفتم پیش آمده باید از جایی که از مطاف خارج شده تا [[حجرالاسود]] را اعاده کند و اگر در یکی از اشواط قبل رخ داده باید یک دور کامل دیگر بزند تا طوافش تکمیل شود؛ و در هر حال، اعاده همان جزء کفایت نمی‌کند.
* '''سبحانی:''' اگر طواف‌کننده بدون عذر از پشت مقام ابراهیم طواف کرد، طواف او باطل است و اگر بعضی دورها را از آنجا عبور کرد، اگر محل تصحیح در اثنا باقی است باید در همان دور تصحیح نماید و اگر محل آن گذشته ، باید بعد از خواندن نماز طواف باطل شده و فوت [[موالات]]، طواف خود را از سرگیرد و اگر اعمال مترتبه را نیز انجام داده، آنها را نیز بیاورد.}} و احوط آن است که طواف را هم اعاده کند اگرچه ظاهراً اعاده لازم نباشد، بلکه بعید نیست کفایت اعاده همان جزء.


* '''آيه الله مکارم: فقط آن دور باطل مي‌شود و چون برگشتن غالباً مشکل است مي‌تواند همراه جمعيت برود و نزد حجرالاسود نيت کند و ادامه بدهد.
| {{ارجاع مساله|۵۹۴}} }} {{سخ}} {{فتاوی حج  | مساله = ۵۹۵  |  چون در طرف [[حجر اسماعیل]] محل طواف تنگ می‌شود{{توضیح مساله|۵۹۵|
* '''زنجانی، سبحانی، صافی، فاضل و گلپایگانی:''' در طرف حجر فاصله از دیوار حجر محاسبه می‌شود.}}، زیرا که مقدار حِجْر از آن کاسته می‌شود و چنانچه گفته‌اند تقریباً شش ذراع و نیم برای محل طواف باقی می‌ماند باید در طواف از آن جانب بیشتر از شش ذراع و نیم دور نشود.


آيه الله نوری:''' آن مقدار از شوط را که حجر اسماعيل را داخل در دور زدن نکرده است اعاده کند، چنان‌که اگر کسي از روي ديوار حجر اسماعيل رفته باشد بايد شوط را اعاده نمايد.}} و اعاده کند طواف را، اگرچه ظاهر آن است که اعاده طواف لازم نيست.
| {{ارجاع مساله|۵۹۵}} }} {{سخ}} {{فتاوی حج  | مساله = ۵۹۶  |  اگر از جانب حجر اسماعیل بیشتر از شش ذراع و نیم{{توضیح مساله|۵۹۶|
* '''زنجانی، سبحانی، صافی، فاضل و گلپایگانی:''' به ذیل مسئله ۵۹۵ مراجعه شود.}} در دور زدن دور شد اظهر آن است که آن جزء را اعاده کند و از مطاف دور بزند. | {{ارجاع مساله|۵۹۶}} }}  


| {{ارجاع مساله|۵۹۰}} }} {{سخ}} {{فتاوی حج  | مساله = ۵۹۱  |  اگر کسي در بعضي از دورها، از روي ديوار حجر اسماعيل۷ برود، احتياط آن است که به دستور مسئله قبل عمل کند{{توضیح مساله|۵۹۱|* '''آیه الله زنجانی:''' طواف کند بايد احتياطاً آن دور را از سر بگيرد و بعد از اتمام طواف و خواندن نماز، طواف و نماز آن را اعاده کند.}} و در اين فرض نيز به احتياط واجب کفايت نمي‌کند تمام کردن دور را از آنجايي که از روي ديوار رفته است.{{توضیح مساله|۵۹۱|* '''آیه الله بهجت: اعاده همان جزء از طواف، که به بالا رفتن بر ديوار حجر باطل شده است، لازم مي‌باشد.
=== بیرون بودن طواف‌کننده از آنچه کعبه محسوب می‌شود ===


* '''آيه الله سبحانی:''' در حکم رفتن در حجر است، بالا رفتن بر ديوار حجر، بنا بر احتياط.
{{فتاوی حج  | مساله = ۵۹۶  | (ادامه مسئله قبل) ششم ـ خروج طواف‌کننده است از خانه و آنچه از آن محسوب است.
 
| نظر دیگر=ندارد
* '''آيه الله خامنه‌ای:''' به ذيل مسئله قبل مراجعه شود.
}} {{سخ}} {{فتاوی حج  | مساله = ۵۹۷  | در اطراف دیوار خانه، یک پیش‌آمدگی است که آن را [[شاذروان]] گویند و آن جزو خانه کعبه است و طواف‌کننده باید آن را هم داخل قرار دهد.{{توضیح مساله|۵۹۷|
 
* '''زنجانی:''' به این معنی که اگر از روی شاذروان طواف کند، آن مقدار از طوافش باطل است، و باید مطابق ذیل مسئله ۵۹۴ طوافش را تکمیل کند و همچنین است حکم مسئله بعد.}}
* '''آيه الله مکارم: اگر همان مقدار را اعاده کند کافي است.}}
 
پنجم ـ بودن طواف است بين خانه کعبه و مقام حضرت ابراهيم۷ از همه اطراف.{{توضیح مساله|۵۹۱|* '''آیه الله بهجت: ليکن ظاهر اين است که طواف در دورتر از اين مسافت ـ بيست و شش ذراع و نيم ـ نيز کافي باشد براي کساني ‌که در اين مسافت نتوانند طواف‌کنند يا طواف در آن بر آنها مشقت داشته باشد و مراعات احتياط با قدرت و تمکن متعين است و با تحري اوقات خلوت نسبي و عدم تمکن از طواف در حد لازم، اقرب جواز طواف از اقرب به حد است با رعايت اختلاف اطراف در مانع. 
 
 آيه الله تبريزى: در صورت امکان بنا بر احتياط طواف بايد در محدوده فاصله بين کعبه و مقام ابراهيم۷ باشد ولي در موارد ازدحام طواف در خارج اين محدوده هم کافي است.
 
* '''آيه الله خامنه‌ای:''' بنا بر مشهور، طواف بايد در فاصله ميان کعبه و مقام ابراهيم۷ و در جهت‌هاي ديگر نيز در همين فاصله انجام شود، اما اقوي آن است که طواف کردن در اين فاصله شرط نيست و مي‌تواند در خارج از اين فاصله و در ساير بخش‌هاي مسجدالحرام نيز طواف را به جا آورد، به ويژه هنگامي که ازدحام شديد مانع از طواف در آن فاصله باشد، البته بهتر آن است که در صورت عدم ازدحام، در فاصله مذکور طواف کند.
 
* '''آيه الله خويی:''' و ليکن ظاهر اين است که طواف در دورتر از اين مسافت بيست و شش ذراع و نيم
نيز کافي باشد؛ خصوصاً براي کساني ‌که در اين مسافت نتوانند طواف کنند يا طواف در آن بر آنها
مشقت داشته باشد و مراعات احتياط با قدرت و تمکن بهتر است و از اين مسئله حکم چهار مسئله
بعد هم معلوم مي‌شود.
 
آيه الله زنجانی:''' يعني در همه اطراف کعبه، مقدار محلّي که در شرايط عادي مي‌توان در آن طواف کرد، همين مقدار است؛ بنابراين در سمت ديوار حجر، محدوده طواف از بيرون ديوار حجر محاسبه مي‌گردد نه از خانه کعبه، و کسي که نمي‌تواند و يا براي او مشقت شديد دارد که در محدوده، طواف کند، نايب مي‌گيرد و اگر از آن هم معذور است مي‌تواند در فاصله دورتر طواف کند و رعايت الاقرب فالاقرب لازم نيست؛ ولي در ايامي از سال ـ مانند ايام شلوغ حج و ماه رمضان ـ که محدوده مقام با ازدحام جمعيت روبه‌روست و طواف کردن در اين محدوده، در شب و روز براي معمول مردم، مشقت شديد دارد، طواف در فاصله دورتر صحيح است، هرچند براي شخص او طواف کردن در محدوده، مشقت نداشته باشد و فرقي بين طواف عمره و حج، و يا طواف واجب و مستحب نيست و احکام چند مسئله بعد، مربوط به شرايط عادي است که محدوده طواف، توسعه ندارد.
 
* '''آيه الله سبحانی:''' يعني در شعاع تقريباً ۱۲ متر.
 
* '''آيه الله سيستانی:''' ولي بعيد نيست که در بيش از مقدار ذکر شده هم ـ هرچند که کراهت دارد ـ طواف جايز باشد؛ خصوصاً براي کسي که در فاصله ذکر شده توانايي طواف را ندارد يا موجب حرج و مشقت زياد براي او مي‌شود و در صورت توانايي رعايت احتياط اولي است و از اين جا حکم مسائل بعد نيز روشن مي‌شود.


* '''آيه الله صافي، آيه الله گلپايگانی:''' با عدم تمکن از طواف در محدوده به خاطر ازدحام، طواف از پشت مقام به شرط اتصال به جمعيت طواف‌کننده کافي است.
| {{ارجاع مساله|۵۹۷}} }} {{سخ}} {{فتاوی حج  | مساله = ۵۹۸  |  اگر کسی در بعضی از احوال به واسطه کثرت جمعیت یا غیر آن بالای شاذروان برود و دور بزند آن مقدار که دور زده باطل است{{توضیح مساله|۵۹۸|
* '''تبریزی، خویی:''' و احتیاط این است که آن مقدار را تدارک نموده و طواف خود را تمام، سپس طواف را اعاده نماید.
* '''سبحانی:''' باید آن مقدار را اعاده کند و چه بهتر که پس از اتمام طواف و خواندن نماز آن را نیز اعاده نماید.
* '''صافی:''' حکم راه رفتن روی دیوار [[حجر اسماعیل|حجر]] را دارد که حکم آن گذشت.
* '''مکارم:''' امروز شاذروان طوری ساخته شده که عملاً طواف روی آن ممکن نیست و در صورت امکان احتیاط در ترک آن است.}} و باید اعاده کند.


* '''آيه الله فاضل: ولي چنانچه ضرورت عرفي اقتضا کند، طواف در خارج از محدوده، با رعايت الأقرب فالأقرب صحيح است.
| {{ارجاع مساله|۵۹۸}} }} {{سخ}} {{فتاوی حج  | مساله = ۵۹۹  |  دست به دیوار خانه کعبه گذاشتن، در آنجایی که [[شاذروان]] است جایز است و به طواف ضرر نمی‌رساند،{{توضیح مساله|۵۹۹|
* '''بهجت، سبحانی:''' احوط آن است که در اثنای طواف دست خود را دراز نکند از طرف شاذروان به دیوار خانه به جهت [[استلام|استلام ارکان]] یا غیر آن و همچنین دست بر روی دیوار [[حجر اسماعیل|حجر]] نگذارد و اگر بخشی از [[شوط]] را با همین حالت انجام دهد به احتیاط واجب آن مقدار را اعاده کند و چون عقب رفتن مشکل است راه خود را به [[حجرالاسود]] ادامه دهد و از آنجا شوط را آغاز کند، هر مقدار را که قبلا صحیح انجام داده بدون نیت طواف برود بقیه را به قصد تکمیل شوط ناتمام به جا آورد.
* '''زنجانی:''' بلکه طواف کردن در حال بوسیدن کعبه نیز جایز است، گرچه...
* '''صافی، فاضل، گلپایگانی و نوری:''' بنا بر احتیاط واجب جایز نیست و باید همان قسمت را اعاده کند.}} گرچه احتیاط مستحب در ترک آن است.


* '''آيه الله مکارم: رعايت اين شرط لازم نيست ولي بهتر است.
| {{ارجاع مساله|۵۹۹}} }} {{سخ}} {{فتاوی حج  | مساله = ۶۰۰  |  در حال طواف، دست گذاشتن روی دیوار [[حجر اسماعیل]] جایز است{{توضیح مساله|۶۰۰|
* '''بهجت، سبحانی:''' به ذیل مسئله قبل مراجعه شود.
* '''فاضل، صافی و گلپایگانی:''' بنا بر احتیاط واجب جایز نیست و باید همان قسمت را اعاده کند.
* '''نوری:''' جایز نیست و باید همان قسمت را اعاده نماید.}} و به طواف ضرر نمی‌رساند، گرچه احتیاط مستحب در ترک است.}}


* '''آيه الله نوری:''' اقوي اين است که در طواف، همين قدر که «طواف دور خانه خدا» صدق کند کافي است و مراعات اينکه طواف بين خانه خدا و مقام ابراهيم۷ است لازم نيست و مستحب است.}}
=== دور زدن هفت شوط ===
 
{{فتاوی حج  | مساله = ۶۰۰ | (ادامه مسئله قبل) هفتم ـ آنکه هفت [[شوط]] یعنی هفت دفعه دور بزند نه کمتر و نه زیادتر.
| {{ارجاع مساله|۵۹۱}} }} {{سخ}} {{فتاوی حج  | مساله = ۵۹۲ | مراد از اينکه: طواف بين کعبه و مقام باشد، آن است که ملاحظه شود مسافتي را که ميان خانه و مقام ابراهيم۷ است و در همه اطراف خانه کعبه، طواف‌کننده از آن مقدار دورتر نباشد از خانه کعبه (و ما بين مقام و خانه چنانچه گفته‌اند تقريباً بيست و شش ذراع و نصف است) پس در همه اطراف بايد همين قدر بيشتر دور نباشد.
  | نظر دیگر=ندارد
  | نظر دیگر=ندارد
}}{{سخ}} {{فتاوی حج  | مساله = ۵۹۳  |  اگر شخص از پشت مقام ابراهيم طواف کند{{توضیح مساله|۵۹۳|* '''آیه الله زنجانی:''' يعني تمام اشواط طواف را پشت مقام ابراهيم طواف کند.}} که مقام ابراهيم هم داخل در طوافش شود طوافش باطل است و بايد اعاده کند.{{توضیح مساله|۵۹۳|نظر آيات عظام در ذيل مسئله قبل گذشت.
}}{{سخ}} {{فتاوی حج  | مساله = ۶۰۱  |  اگر از روی عمد، طواف‌کننده از اول قصد کند کمتر از هفت دور به جا آورد و یا بیشتر به جا آورد، طوافش باطل است{{توضیح مساله|۶۰۱|
 
* '''تبریزی:''' بنا بر احتیاط اصل طواف باطل است.
آيه الله تبريزى: اگر ازدحام بوده و طواف در فاصله بين کعبه و مقام ابراهيم۷ ميسور نبود، طوافي که انجام داده صحيح است و اعاده ندارد.
* '''خویی:''' با فرض تحقق قصد قربت طواف او صحیح است.
 
* '''گلپایگانی:''' بنا بر احتیاط در هر حال طوافش باطل است.}} اگرچه به هفت دور تمام کند و احتیاط واجب آن است که اگر از روی ندانستن حکم بلکه از روی سهو و غفلت باشد طواف را اعاده کند.{{توضیح مساله|۶۰۱|
آيه الله سبحانی:''' اگر به جهت ازدحام، طواف در فاصله ياد شده موجب حرج و مشقت باشد، طواف در خارج محدوده با ملاحظه الاقرب فالاقرب صحيح است و صبر کردن تا اينکه مطاف خلوت شود لازم نيست هرچند موافق احتياط است.}}
* '''بهجت، زنجانی:''' اشکال ندارد اگر به هفت دور تمام کند.
 
* '''تبریزی، سیستانی و فاضل:''' در صورت ندانستن مسئله و در صورت سهو و غفلت، چنانچه به هفت دور تمام کند، اعاده طواف لازم نیست گرچه احتیاط مستحب اعاده آن است.
| {{ارجاع مساله|۵۹۳}} }} {{سخ}} {{فتاوی حج  | مساله = ۵۹۴  |  اگر بعضي از دورها را از پشت مقام طواف کند بايد آن دور را با اعاده همان جزء تمام کند{{توضیح مساله|۵۹۴|* '''آیه الله زنجانی:''' آن مقدار که از مطاف خارج بوده و بعد از آن تا در شوط بعد به همان مکاني که از مطاف خارج شده برسد، باطل است، بنابراين اگر اين اشکال در شوط هفتم پيش آمده بايد از جايي که از مطاف خارج شده تا حجرالاسود را اعاده کند و اگر در يکي از اشواط قبل رخ داده بايد يک دور کامل ديگر بزند تا طوافش تکميل شود؛ و در هر حال، اعاده همان جزء کفايت نمي‌کند.
* '''خویی:''' متعرض این مسئله نشده‌اند.
 
* '''سبحانی:''' اگر از روی سهو و غفلت و یا عدم آگاهی از حکم شرع با چنین قصدی وارد طواف شود اگر در دور هفتم ختم کند طواف او صحیح است و اگر در کمتر از هفت دور طواف کند و تا [[موالات]] به هم نخورده متوجه شود و آن را تکمیل کند طواف او نیز صحیح است والاّ احتیاطاً طواف قبل را تکمیل کند و نماز آن را بخواند سپس طواف و [[نماز طواف|نماز]] را اعاده کند و می‌تواند یک طواف به نیت اعم از اتمام و تمام به جا آورد و بعید نیست که در صورت فوت موالات اعاده مطلقاً کافی باشد و اگر در بالاتر از هفت شوط به پایان برساند طواف او نیز صحیح است و مضر نیست مشروط بر اینکه از نخست تصمیم به اطاعت امر الهی داشته باشد و تصور می‌کرد که کاهش و افزایش مضر نیست.}}
* '''آيه الله سبحانی:''' اگر طواف‌کننده بدون عذر از پشت مقام ابراهيم طواف کرد، طواف او باطل است و اگر بعضي دورها را از آنجا عبور کرد، اگر محل تصحيح در اثنا باقي است بايد در همان دور تصحيح نمايد و اگر محل آن گذشته ، بايد بعد از خواندن نماز طواف باطل شده و فوت موالات، طواف خود را از سرگيرد و اگر اعمال مترتبه را نيز انجام داده، آنها را نيز بياورد.}} و احوط آن است که طواف را هم اعاده کند اگرچه ظاهراً اعاده لازم نباشد، بلکه بعيد نيست کفايت اعاده همان جزء.
 
| {{ارجاع مساله|۵۹۴}} }} {{سخ}} {{فتاوی حج  | مساله = ۵۹۵  |  چون در طرف حجر اسماعيل۷ محل طواف تنگ مي‌شود{{توضیح مساله|۵۹۵|* '''آیات عظام زنجاني، سبحاني، صافي، فاضل، گلپايگانی:''' در طرف حجر فاصله از ديوار حجر محاسبه مي‌شود.}}، زيرا که مقدار حِجْر از آن کاسته مي‌شود و چنانچه گفته‌اند تقريباً شش ذراع و نيم براي محل طواف باقي مي‌ماند بايد در طواف از آن جانب بيشتر از شش ذراع و نيم دور نشود.
 
| {{ارجاع مساله|۵۹۵}} }} {{سخ}} {{فتاوی حج  | مساله = ۵۹۶  |  اگر از جانب حجر اسماعيل۷ بيشتر از شش ذراع و نيم{{توضیح مساله|۵۹۶|* '''آیات عظام زنجاني، سبحاني، صافي، فاضل، گلپايگانی:''' به ذيل مسئله ۵۹۵ مراجعه شود.}} در دور زدن دور شد اظهر آن است که آن جزء را اعاده کند و از مطاف دور بزند.
 
ششم ـ خروج طواف‌کننده است از خانه و آنچه از آن محسوب است.
 
| {{ارجاع مساله|۵۹۶}} }} {{سخ}} {{فتاوی حج  | مساله = ۵۹۷  |  در اطراف ديوار خانه، يک پيش آمدگي است که آن را «شاذروان» گويند و آن جزو خانه کعبه است و طواف‌کننده بايد آن را هم داخل قرار دهد.{{توضیح مساله|۵۹۷|* '''آیه الله زنجانی:''' به اين معني که اگر از روي شاذروان طواف کند، آن مقدار از طوافش باطل است، و بايد مطابق ذيل مسئله ۵۹۴ طوافش را تکميل کند و همچنين است حکم مسئله بعد.}}
 
| {{ارجاع مساله|۵۹۷}} }} {{سخ}} {{فتاوی حج  | مساله = ۵۹۸  |  اگر کسي در بعضي از احوال به واسطه کثرت جمعيت يا غير آن بالاي شاذروان برود و دور بزند آن مقدار که دور زده باطل است{{توضیح مساله|۵۹۸|* '''آیه الله تبريزى، آيه الله خويی:''' و احتياط اين است که آن مقدار را تدارک نموده و طواف خود را تمام، سپس طواف را اعاده نمايد.
 
* '''آيه الله سبحانی:''' بايد آن مقدار را اعاده کند و چه بهتر که پس از اتمام طواف و خواندن نماز آن را نيز
اعاده نمايد.
 
* '''آيه الله صافی:''' حکم راه رفتن روي ديوار حجر را دارد که حکم آن گذشت.
 
* '''آيه الله مکارم: امروز شاذروان طوري ساخته شده که عملاً طواف روي آن ممکن نيست و در صورت امکان احتياط در ترک آن است.}} و بايد اعاده کند.
 
| {{ارجاع مساله|۵۹۸}} }} {{سخ}} {{فتاوی حج  | مساله = ۵۹۹  |  دست به ديوار خانه کعبه گذاشتن، در آنجايي که شاذروان است جايز است و به طواف ضرر نمي‌رساند،{{توضیح مساله|۵۹۹|* '''آیه الله بهجت، آيه الله سبحانی:''' احوط آن است که در اثناي طواف دست خود را دراز نکند از طرف شاذروان به ديوار خانه به جهت استلام ارکان يا غير آن و همچنين دست بر روي ديوار حجر نگذارد و اگر بخشي از شوط را با همين حالت انجام دهد به احتياط واجب آن مقدار را اعاده کند و چون عقب رفتن مشکل است راه خود را به حجرالاسود ادامه دهد و از آنجا شوط را آغاز کند، هر مقدار را که قبلا صحيح انجام داده بدون نيت طواف برود بقيه را به قصد تکميل شوط ناتمام به جا آورد. 
 
 آيه الله زنجانی:''' بلکه طواف کردن در حال بوسيدن کعبه نيز جايز است، گرچه...
 
* '''آيات عظام صافي، فاضل، گلپايگاني، نوری:''' بنا بر احتياط واجب جايز نيست و بايد همان قسمت را
اعاده کند.}} گرچه احتياط مستحب در ترک آن است.
 
| {{ارجاع مساله|۵۹۹}} }} {{سخ}} {{فتاوی حج  | مساله = ۶۰۰  |  در حال طواف، دست گذاشتن روي ديوار حجر اسماعيل۷ جايز است{{توضیح مساله|۶۰۰|* '''آیه الله بهجت، آيه الله سبحانی:''' به ذيل مسئله قبل مراجعه شود.
 
* '''آيات عظام فاضل، صافی، گلپايگانی: بنا بر احتياط واجب جايز نيست و بايد همان قسمت را اعاده کند.
 
* '''آيه الله نوری:''' جايز نيست و بايد همان قسمت را اعاده نمايد.}} و به طواف ضرر نمي‌رساند، گرچه احتياط مستحب در ترک است.
 
هفتم ـ آنکه هفت شوط يعني هفت دفعه دور بزند نه کمتر و نه زيادتر.
 
| {{ارجاع مساله|۶۰۰}} }} {{سخ}} {{فتاوی حج  | مساله = ۶۰۱  |  اگر از روي عمد، طواف‌کننده از اول قصد کند کمتر از هفت دور به جا آورد و يا بيشتر به جا آورد، طوافش باطل است{{توضیح مساله|۶۰۱|* '''آیه الله تبريزى: بنا بر احتياط اصل طواف باطل است.
 
* '''آيه الله خويی:''' با فرض تحقق قصد قربت طواف او صحيح است.
 
* '''آيه الله گلپايگانی:''' بنا بر احتياط در هر حال طوافش باطل است.}} اگرچه به هفت دور تمام کند و احتياط واجب آن است که اگر از روي ندانستن حکم بلکه از روي سهو و غفلت باشد طواف را اعاده کند.{{توضیح مساله|۶۰۱|* '''آیه الله بهجت، آيه الله زنجانی: اشکال ندارد اگر به هفت دور تمام کند.
 
* '''آيات عظام تبريزي، سيستاني، فاضل: در صورت ندانستن مسئله و در صورت سهو و غفلت، چنانچه به هفت دور تمام کند، اعاده طواف لازم نيست گرچه احتياط مستحب اعاده آن است.
 
* '''آيه الله خويی:''' متعرض اين مسئله نشده‌‌اند.
 
* '''آيه الله سبحانی:''' اگر از روي سهو و غفلت و يا عدم آگاهي از حکم شرع با چنين قصدي وارد طواف شود اگر در دور هفتم ختم کند طواف او صحيح است و اگر در کمتر از هفت دور طواف کند و تا موالات به هم نخورده متوجه شود و آن را تکميل کند طواف او نيز صحيح است والاّ احتياطاً طواف قبل را تکميل کند و نماز آن را بخواند سپس طواف و نماز را اعاده کند و مي‌تواند يک طواف به نيت اعم از اتمام و تمام به جا آورد و بعيد نيست که در صورت فوت موالات اعاده مطلقاً کافي باشد و اگر در بالاتر از هفت شوط به پايان برساند طواف او نيز صحيح است و مضر نيست مشروط بر اينکه از نخست تصميم به اطاعت امر الهي داشته باشد و تصور مي‌کرد که کاهش و افزايش مضر نيست.}}
 
| {{ارجاع مساله|۶۰۱}} }} {{سخ}} {{فتاوی حج  | مساله = ۶۰۲  |  اگر در اثناي طواف،{{توضیح مساله|۶۰۲|* '''آیه الله زنجانی:''' از روي علم و عمد... .}} از قصد هفت دور آوردن برگردد به قصد زيادتر آوردن يا کمتر آوردن، از آنجا که اين قصد را کرده و هرچه به اين عمل کرده باطل است و بايد اعاده کند{{توضیح مساله|۶۰۲|* '''آیه الله تبريزى: بنا بر احتياط اصل طواف باطل مي‌شود، اگر از روي علم و عمد، قصد زيادتر آوردن يا کمتر آوردن را کرده باشد.


* '''آيه الله خويی:''' اگر قصد قربت مختل شود اصل طواف اشکال پيدا مي‌کند.
| {{ارجاع مساله|۶۰۱}} }} {{سخ}} {{فتاوی حج  | مساله = ۶۰۲  |  اگر در اثنای طواف،{{توضیح مساله|۶۰۲|
* '''زنجانی:''' از روی علم و عمد... .}} از قصد هفت دور آوردن برگردد به قصد زیادتر آوردن یا کمتر آوردن، از آنجا که این قصد را کرده و هرچه به این عمل کرده باطل است و باید اعاده کند{{توضیح مساله|۶۰۲|
* '''تبریزی:''' بنا بر احتیاط اصل طواف باطل می‌شود، اگر از روی علم و عمد، قصد زیادتر آوردن یا کمتر آوردن را کرده باشد.
* '''خویی:''' اگر قصد قربت مختل شود اصل طواف اشکال پیدا می‌کند.
* '''سبحانی:''' طواف او باطل است.
* '''سیستانی، فاضل، گلپایگانی و نوری:''' بنا بر احتیاط اصل طواف باطل می‌شود.
* '''مکارم:''' احتیاط آن است که طواف را به نیت صحیح تمام کرده و بعد اعاده کند.}} و اگر با این قصد زیادتر آورد{{توضیح مساله|۶۰۲|
* '''بهجت:''' آنچه که مصادف با نیت زیاده بوده است، باطل می‌باشد.
* '''زنجانی:''' و یا در کمتر از هفت شوط، طواف را رها کند به نحوی که موالات اجزاء سابق از بین برود اصل طواف، باطل می‌شود؛ و اگر عدول از قصد هفت شوط، از روی سهو یا جهل باشد آنچه با این نیت، انجام داده صحیح است، مگر بیشتر از هفت شوط طواف کرده باشد.
* '''سبحانی:''' و اگر از روی غفلت و سهو و یا عدم آگاهی از حکم شرعی باشد حکم آن در مسئله قبل گذشت.}} اصل طواف باطل می‌شود.


* '''آيه الله سبحانی:''' طواف او باطل است.
  | {{ارجاع مساله|۶۰۲}} }} {{سخ}} {{فتاوی حج  | مساله = ۶۰۳  |  اگر از اول قصد کند که هشت دور به جا آورد، لیکن قصدش آن باشد که هفت دور آن طواف واجب باشد و یک دور قدم زدن دور خانه برای [[تبرک]] یا مقصد دیگر باشد طواف او صحیح است.
 
* '''آيات عظام سيستاني، فاضل، گلپايگاني، نوری:''' بنا بر احتياط اصل طواف باطل مي‌شود.
 
* '''آيه الله مکارم: احتياط آن است که طواف را به نيت صحيح تمام کرده و بعد اعاده کند.}} و اگر با اين قصد زيادتر آورد{{توضیح مساله|۶۰۲|* '''آیه الله بهجت: آنچه که مصادف با نيت زياده بوده است، باطل مي‌باشد.
 
* '''آيه الله زنجانی:''' و يا در کمتر از هفت شوط، طواف را رها کند به نحوي که موالات اجزاء سابق از بين برود اصل طواف، باطل مي‌شود؛ و اگر عدول از قصد هفت شوط، از روي سهو يا جهل باشد آنچه با اين نيت، انجام داده صحيح است، مگر بيشتر از هفت شوط طواف کرده باشد.
 
* '''آيه الله سبحانی:''' و اگر از روي غفلت و سهو و يا عدم آگاهي از حکم شرعي باشد حکم آن در مسئله
قبل گذشت.}} اصل طواف باطل مي‌شود.
 
  | {{ارجاع مساله|۶۰۲}} }} {{سخ}} {{فتاوی حج  | مساله = ۶۰۳  |  اگر از اول قصد کند که هشت دور به جا آورد، ليکن قصدش آن باشد که هفت دور آن طواف واجب باشد و يک دور قدم زدن دور خانه براي تبرک يا مقصد ديگر باشد طواف او صحيح است.
  | نظر دیگر=ندارد
  | نظر دیگر=ندارد
}}{{سخ}} {{فتاوی حج  | مساله = ۶۰۴  |  اگر گمان کند که يک دور نيز مستحب است همان‌ طور که هفت دور مستحب است و قصد کند که هفت دور واجب را بياورد و يک دور مستحب هم دنبال آن بياورد طواف او صحيح است.
}}{{سخ}} {{فتاوی حج  | مساله = ۶۰۴  |  اگر گمان کند که یک دور نیز مستحب است همان طور که هفت دور مستحب است و قصد کند که هفت دور واجب را بیاورد و یک دور مستحب هم دنبال آن بیاورد طواف او صحیح است.
  | نظر دیگر=ندارد
  | نظر دیگر=ندارد
}}{{سخ}} {{فتاوی حج  | مساله = ۶۰۵  |  اگر بعد از طواف واجب که هفت دور است به خيال آنکه يک دور نيز مستحبي جداگانه است هشت دور به جا آورد طوافش صحيح است.
}}{{سخ}} {{فتاوی حج  | مساله = ۶۰۵  |  اگر بعد از طواف واجب که هفت دور است به خیال آنکه یک دور نیز مستحبی جداگانه است هشت دور به جا آورد طوافش صحیح است.
  | نظر دیگر=ندارد
  | نظر دیگر=ندارد
}}{{سخ}} {{فتاوی حج  | مساله = ۶۰۶  |  اگر کم کند از طواف واجب، چه يک دور يا کمتر يا بيشتر از يک دور از روي عمد، واجب است آن را اتمام کند{{توضیح مساله|۶۰۶|* '''آیه الله تبريزى، آيه الله خويی:''' هرگاه طواف‌کننده پيش از تجاوز از نصف طواف، بدون عذر از مطاف خارج شود، اگر موالات عرفيه از او فوت شود طوافش باطل و اعاده‌اش لازم است و چنانچه موالات فوت نشود يا خروجش بعد از تجاوز نصف باشد، احتياط اين است که آن طواف را تمام نموده سپس اعاده کند.
}}{{سخ}} {{فتاوی حج  | مساله = ۶۰۶  |  اگر کم کند از طواف واجب، چه یک دور یا کمتر یا بیشتر از یک دور از روی عمد، واجب است آن را اتمام کند{{توضیح مساله|۶۰۶|
* '''تبریزی، خویی:''' هرگاه طواف‌کننده پیش از تجاوز از نصف طواف، بدون عذر از مطاف خارج شود، اگر موالات عرفیه از او فوت شود طوافش باطل و اعاده‌اش لازم است و چنانچه موالات فوت نشود یا خروجش بعد از تجاوز نصف باشد، احتیاط این است که آن طواف را تمام نموده سپس اعاده کند.
* '''زنجانی، صافی:''' اگر به قصد هفت شوط، مشغول طواف واجب شود و آن را ناقص بگذارد باید قبل از فوت موالات، آن را اتمام کند و اگر نکند طوافش باطل می‌شود.
* '''سبحانی:''' اگر موالات به هم نخورده آن را تمام کند و اگر موالات به هم خورده است طواف را تمام کند و نماز به جا آورد سپس طواف را از سر بگیرد و نماز آن را نیز بخواند و اگر هیچ‌کدام را انجام ندهد بسان کسی خواهد بود که عمداً طواف را که رکن است را ترک کرده باشد.
* '''سیستانی:''' اگر طواف‌کننده در طواف واجب بی‌دلیل طواف خود را قطع کرد به این معنی که از مطاف خارج شود و مشغول به کاری شود که عرفاً صدق کند طوافش را قطع کرده است پس اگر قبل از تمام نمودن شوط چهارم باشد، طواف باطل است و باید آن را دوباره انجام دهد و اگر بعد از آن باشد، احتیاط واجب این است که آن را تمام کند و دوباره انجام دهد. مگر اینکه فوت موالات شود که می‌تواند از سر بگیرد.
* '''مکارم:''' اگر قبل از فوت موالات اتمام کند صحیح است.}} و اگر نکند حکمش حکم کسی است که طواف را عمداً ترک کرده ـ که در مسائل فصل چهارم گذشت ـ به احتیاط واجب{{توضیح مساله|۶۰۶|
* '''بهجت، تبریزی، خویی، زنجانی، سبحانی، سیستانی و نوری:''' بلکه بنا بر اظهر.}} و حکم جاهل به مسئله حکم عالم است.{{توضیح مساله|۶۰۶|
* '''زنجانی، سبحانی:''' جهل به مسئله، حکم سهو را دارد، که حکم آن در مسئله ۶۰۸ خواهد آمد.}}


* '''آيه الله زنجاني، آيه الله صافی: اگر به قصد هفت شوط، مشغول طواف واجب شود و آن را ناقص بگذارد بايد قبل از فوت موالات، آن را اتمام کند و اگر نکند طوافش باطل مي‌شود.
| {{ارجاع مساله|۶۰۶}} }} {{سخ}} {{فتاوی حج  | مساله = ۶۰۷  |  اگر بعد از کم کردن از طواف کارهای بسیاری کند{{توضیح مساله|۶۰۷|
* '''زنجانی، مکارم:''' یا فاصله زیادی بدهد.}} که موالات فوت شود حکمش حکم قطع طواف است که می‌آید.


* '''آيه الله سبحانی:''' اگر موالات به هم نخورده آن را تمام کند و اگر موالات به هم خورده است طواف را تمام کند و نماز به جا آورد سپس طواف را از سر بگيرد و نماز آن را نيز بخواند و اگر هيچ‌کدام را انجام ندهد بسان کسي خواهد بود که عمداً طواف را که رکن است را ترک کرده باشد.
| {{ارجاع مساله|۶۰۷}} }} {{سخ}} {{فتاوی حج  | مساله = ۶۰۸  |  اگر سهواً{{توضیح مساله|۶۰۸|
* '''بهجت:''' اگر سهواً از طواف کم کرده پس تمام کردن آن در صورت تجاوز از نصف؛ یعنی با تمام شدن چهار شوط علی الأحوط، و از سرگرفتن آن در صورت عدم، خالی از وجه نیست.
* '''تبریزی:''' نظرشان عیناً مانند خویی در حکم ذیل است، الاّ اینکه معظم‌لّه در مقدار فراموش شده که اگر بیش از یک و کمتر از چهار باشد به جای عبارت: «بایستی برگشته» می‌فرمایند: بنا بر احتیاط بایستی برگشته و کمبود را شخصاً به جا آورد و پس از به جا آوردن، کمبود طواف را اعاده نماید و همچنین اگر مقدار فراموش شده چهار یا بیش از چهار شوط باشد احوط اتمام سپس اعاده است.
* '''خویی:''' هرگاه مقداری از طواف را سهواً کم کند، اگر پیش از فوت موالات یادش آمد و از مطاف بیرون نرفته باشد کمبود را به جا آورد و طوافش صحیح خواهد بود و چنانچه پس از فوت موالات یا بیرون رفتن از مطاف یادش بیاید و مقدار فراموش شده یک شوط باشد یک شوط را به جا آورد و طوافش صحیح است و چنانچه شخصاً نتواند کمبود را انجام دهد، باید دیگری را نایب بگیرد که آن شوط را به جا آورد و چنانچه مقدار فراموش شده بیش از یک و کمتر از چهار شوط باشد بایستی برگشته و کمبود را شخصاً به جا آورد و بهتر این است که پس از به جا آوردن کمبود طواف را اعاده نماید و اگر مقدار فراموش شده چهار یا بیش از چهار شوط باشد احوط اتمام سپس اعاده است.
* '''زنجانی:''' اگر سهواً یا به خاطر ندانستن مسئله، مقداری از طواف را ترک کند یا آن را به شکل باطل انجام دهد هر وقت متذکر شود طواف را تکمیل می‌کند، هرچند از نصف طواف نگذشته باشد یا موالات از بین رفته باشد و اعاده اعمال بعدی لازم نیست.
* '''سبحانی:''' اگر از روی غفلت و فراموشی کمتر از هفت مرتبه کعبه را دور بزند اگر پیش از آنکه موالات به هم بخورد به خاطر بیاورد باید باقیمانده را به جا آورد و اگر پس از به هم خوردن موالات توجه کند هرگاه آنچه آورده کمتر از سه و نیم شوط باشد طواف را از سر بگیرد و اگر بیش از آن باشد باقیمانده را به جا آورد و بهتر است علاوه بر آن طواف و نماز آن را اعاده کند.
* '''سیستانی:''' در صورتی که از روی اشتباه یا فراموشی، بعضی از شوط‌های طواف یا قسمتی از یک شوط را انجام نداده باشد، پس اگر پیش از فوت موالات عرفی به یادش آمد، باقیمانده آن را به جا آورد و طواف صحیح است و اگر پس از آن باشد، در صورتی که مقدار فراموش شده، یک یا دو یا سه شوط باشد، آن را به جا آورد و طواف باز هم صحیح است... و در صورتی که مقدار فراموش شده بیش از سه شوط باشد، بنا بر احتیاط واجب باقیمانده را به جا آورد و طواف را اعاده کند.
* '''صافی، گلپایگانی:''' اگر چهار دور تمام شده باشد لازم است طواف را تمام کند و اگر کمتر از نصف باشد اعاده نماید و در فاصله بین ۵/۳ تا چهار دور احتیاط در تکمیل اشواط و اعاده است.}} از طواف کم کند، پس اگر تجاوز از نصف کرده باشد اقوی آن است که از همان جا تمام کند طواف را در صورتی که فعل کثیر نکرده باشد، والاّ احتیاط واجب اتمام و اعاده است.{{توضیح مساله|۶۰۸|
* '''فاضل، مکارم:''' بلکه حتی در صورت فوت موالات نیز وظیفه‌اش اتمام است و احتیاط لازم نیست.}}


* '''آيه الله سيستانی:''' اگر طواف‌کننده در طواف واجب بي‌دليل طواف خود را قطع کرد به اين معني که از مطاف خارج شود و مشغول به کاري شود که عرفاً صدق کند طوافش را قطع کرده است پس اگر قبل از تمام نمودن شوط چهارم باشد، طواف باطل است و بايد آن را دوباره انجام دهد و اگر بعد از آن باشد، احتياط واجب اين است که آن را تمام کند و دوباره انجام دهد. مگر اينکه فوت موالات شود که مي‌تواند از سر بگيرد.
| {{ارجاع مساله|۶۰۸}} }} {{سخ}} {{فتاوی حج  | مساله = ۶۰۹  |  اگر سهواً کم کرده و تجاوز از نصف نکرده طواف را اعاده نماید،{{توضیح مساله|۶۰۹|
* نظر آیات عظام در مسئله قبل گذشت.
* '''مکارم:''' اگر موالات به هم نخورده، می‌تواند آن را تکمیل کند، وگرنه باید از نو شروع کند.}} لکن سزاوار نیست ترک احتیاط در همه موارد سهو، به تمام کردن طواف ناقص و اعاده کردن.


آيه الله مکارم: اگر قبل از فوت موالات اتمام کند صحيح است.}} و اگر نکند حکمش حکم کسي است که طواف را عمداً ترک کرده ـ که در مسائل فصل چهارم گذشت ـ به احتياط واجب{{توضیح مساله|۶۰۶|* '''آیات عظام بهجت، تبريزي، خويي، زنجاني، سبحاني، سيستاني، نوری:''' بلکه بنا بر اظهر.}} و حکم جاهل به مسئله حکم عالم است.{{توضیح مساله|۶۰۶|* '''آیه الله زنجاني، آيه الله سبحانی:''' جهل به مسئله، حکم سهو را دارد، که حکم آن در مسئله ۶۰۸ خواهد آمد.}}
| {{ارجاع مساله|۶۰۹}} }} {{سخ}} {{فتاوی حج  | مساله = ۶۱۰  |  اگر متذکر نشود که ناقص کرده است طواف را مگر بعد از مراجعت به وطن خود، احتیاط آن است که خودش برگردد{{توضیح مساله|۶۱۰|
* '''بهجت:''' و اگر متذکر نشود مگر بعد از مراجعت به وطن خود، پس [[نیابت|نایب]] می‌گیرد.
* '''تبریزی، خویی، صافی، فاضل و گلپایگانی:''' باید برگردد.
* '''سبحانی:''' اگر بتواند باید برگردد و اگر نصف طواف را انجام نداده، باید طواف را اعاده کند و اگر نیمه اول آن را انجام داده بنا بر احتیاط اتمام و اعاده کند و اگر خود نمی‌تواند، نایب بگیرد و نایب نیز باید علاوه بر اتمام طواف و انجام نماز، مجدداً طواف و نماز را اعاده کند و علاوه بر نماز طواف نایب، خودش نیز هر کجا هست نماز طواف را بخواند.
* '''سیستانی:''' اگر نتواند باقیمانده را خود به جا آورد، اگرچه به این علت باشد که پس از رجوع به وطن یادش آمده دیگری را نایب خود قرار دهد و به هر حال نماز طواف را باید خودش هر جا هست بعد از طواف نایب بخواند.}} و اگر نتوانست یا مشکل بود مراجعت، نایب بگیرد.{{توضیح مساله|۶۱۰|
* '''صافی، گلپایگانی:''' و در این صورت نیز بنا بر احتیاط واجب [[هدی]] بفرستد و احوط آن است که شتر باشد.
* '''مکارم:''' و احتیاط آن است یک گوسفند در مکه [[قربانی]] کند و اگر نتوانست در شهر خودش قربانی کند.}}


  | {{ارجاع مساله|۶۰۶}} }} {{سخ}} {{فتاوی حج  | مساله = ۶۰۷ |  اگر بعد از کم کردن از طواف کارهاي بسياري کند{{توضیح مساله|۶۰۷|* '''آیه الله زنجاني، آيه الله مکارم: يا فاصله زيادي بدهد.}} که موالات فوت شود حکمش حکم قطع طواف است که مي‌آيد.
  | {{ارجاع مساله|۶۱۰}} }} {{سخ}} {{فتاوی حج  | مساله = ۶۱۱ |  در طواف واجب، قران جایز نیست؛ یعنی جایز نیست طواف واجب را با طواف دیگر دنبالِ هم آورد، بدون آنکه بین دو طواف، نماز طواف فاصله شود{{توضیح مساله|۶۱۱|
* '''زنجانی:''' خواه طواف دوم، واجب باشد یا مستحب، و این کار، طواف را باطل می‌کند، ولی اعاده احتیاطی طواف، قران نیست و مبطل طواف نیز نمی‌باشد.
* '''صافی، گلپایگانی:''' بنا بر احتیاط واجب سبب بطلان طواف می‌شود.}} و در طواف مستحب مکروه است.


  | {{ارجاع مساله|۶۰۷}} }} {{سخ}} {{فتاوی حج  | مساله = ۶۰۸ |  اگر سهواً{{توضیح مساله|۶۰۸|* '''آیه الله بهجت: اگر سهواً از طواف کم کرده پس تمام کردن آن در صورت تجاوز از نصف؛ يعني با تمام شدن چهار شوط علي الأحوط، و از سرگرفتن آن در صورت عدم، خالي از وجه نيست.  
  | {{ارجاع مساله|۶۱۱}} }} {{سخ}} {{فتاوی حج  | مساله = ۶۱۲ |  اگر زیاد کند دوری را ـ یا کمتر یا بیشتر از دور ـ بر طواف، و قصدش آن باشد که زیاده را جزو طوافِ دیگر قرار دهد، داخل در قران میان دو طواف است که حرام است.{{توضیح مساله|۶۱۲|
* '''بهجت:''' اگر طواف دیگر را به آخر نرساند، نه زیادی در طواف است و نه قران.
* '''تبریزی:''' اگر قصد جزئیت زیادی را برای طواف دیگر بنماید و اتفاقاً نتواند طواف دیگر را به آخر برساند، در این صورت نه زیادی است و نه قران، ولی گاهی طواف در این صورت به جهت عدم تحقق قصد قربت باطل می‌شود و آن در صورتی است که مکلف هنگام شروع به طواف یا در اثنای آن، با اینکه می‌داند قران حرام و مبطل طواف است آن را قصد نماید که قصد قربت با قصد حرام جمع نمی‌شود، هرچند از باب اتفاق آن حرام انجام نشود.
* '''خویی، زنجانی:''' اگر طواف دوم کمتر از هفت شوط باشد داخل در قران نیست، بلی اگر از ابتدا قصد هفت شوط دارد و می‌داند قران مبطل است دیگر قصد قربت در طواف اول از او متمشی نمی‌شود.
* '''سبحانی، سیستانی:''' اگر طواف دوم را تمام نکند قران نیست ولی اگر قصد قران را داشته باشد با علم به اینکه مبطل است قصد قربت محقّق نمی‌شود و طواف باطل است.
* '''مکارم:''' ولی طواف اول باطل نیست، مگر از آغاز چنین قصدی داشته باشد، که در این صورت صحیح بودن طواف اول نیز مشکل است.}}


آيه الله تبريزى: نظرشان عيناً مانند آيه الله خويي در حکم ذيل است، الاّ اينکه معظم‌لّه در مقدار فراموش شده که اگر بيش از يک و کمتر از چهار باشد به جاي عبارت: «بايستي برگشته» مي‌فرمايند: بنا بر احتياط بايستي برگشته و کمبود را شخصاً به جا آورد و پس از به جا آوردن، کمبود طواف را اعاده نمايد و همچنين اگر مقدار فراموش شده چهار يا بيش از چهار شوط باشد احوط اتمام سپس اعاده است.
| {{ارجاع مساله|۶۱۲}} }} {{سخ}} {{فتاوی حج  | مساله = ۶۱۳  |  در فرض سابق، اگر از اول قصد داشته یا در اثنای طواف قصد زیاده کرده باشد، احتیاط واجب آن است که طواف اول را اعاده کند{{توضیح مساله|۶۱۳|
* '''بهجت:''' کلام ایشان مطلق است و تفاوتی بین اینکه از ابتدا قصد اضافه کردن را داشته باشد یا در اثنا، نگذاشته‌اند.
* '''زنجانی:''' اگر از ابتدا یا اثنا قصد زیاد کردن طواف کامل دیگری بنماید هرچه با این قصد طواف کند باطل است. و اگر بعد از تمام شدن...
* '''سیستانی:''' اگر از ابتدا قصد قران داشته باشد باطل است.
* '''گلپایگانی:''' بنا بر احتیاط واجب سبب بطلان طواف می‌شود، چه از اول این قصد را داشته باشد و یا در بین آن و یا آخر آن.}} و اگر بعد از تمام شدن، قصد به جا آوردن طواف دیگر برای او حادث شد و به دنبال طواف اول، زیاده را آورد، اقوی صحّت طواف اول است و احوط اعاده است.{{توضیح مساله|۶۱۳|
* '''تبریزی، خویی:''' بلکه در فرض اتیان به طواف کامل، اظهر بطلان طواف اول است مطلقاً.
* '''زنجانی:''' مگر آنکه این کار باعث فوت موالات بین طواف واجب و نمازش شود.
* '''سبحانی:''' اگر از اول و یا در اثنا یا در پایان طواف در این تصمیم عامد باشد طواف باطل است ولی نماز آن را احتیاطاً بخواند لکن باید بعد از فوت موالات طواف و نماز آن را اعاده کند و در هر صورت اکتفا به طواف اولی نکند.
* '''سیستانی:''' اگر طواف دوم را تمام کند طواف اول باطل است.
* '''صافی، گلپایگانی:''' احتیاط آن است که نماز طواف را بخواند و بعد اصل طواف و نماز آن را اعاده کند.}}


 آيه الله خويی:''' هرگاه مقداري از طواف را سهواً کم کند، اگر پيش از فوت موالات يادش آمد و از مطاف بيرون نرفته باشد کمبود را به جا آورد و طوافش صحيح خواهد بود و چنانچه پس از فوت موالات يا بيرون رفتن از مطاف يادش بيايد و مقدار فراموش شده يک شوط باشد يک شوط را به جا آورد و طوافش صحيح است و چنانچه شخصاً نتواند کمبود را انجام دهد، بايد ديگري را نايب بگيرد که آن شوط را به جا آورد و چنانچه مقدار فراموش شده بيش از يک و کمتر از چهار شوط باشد بايستي برگشته و کمبود را شخصاً به جا آورد و بهتر اين است که پس از به جا آوردن کمبود طواف را اعاده نمايد و اگر مقدار فراموش شده چهار يا بيش از چهار شوط باشد احوط اتمام سپس اعاده است.
| {{ارجاع مساله|۶۱۳}} }} {{سخ}} {{فتاوی حج  | مساله = ۶۱۴  |  اگر سهواً زیاد کند بر هفت دور، پس اگر کمتر از یک دور است قطع کند آن را و طوافش صحیح است و اگر یک دور یا زیادتر است، احوط{{توضیح مساله|۶۱۴|
* '''زنجانی:''' واجب است که...
* '''سبحانی:''' بنا بر احتیاط واجب آن را به هفت دور برساند و بعد از اتمام، دو رکعت نماز به عنوان طواف واجب و بعد از سعی دو رکعت هم برای طواف مستحب به جا آورد. نیت هفت دور دوم فقط به قصد قربت و مطلوبیت باشد نه واجب و نه مستحب اگرچه ظاهر این است که هفت دور دوم طواف واجب محسوب می‌شود و [[نماز طواف|نماز آن]] بعد از طواف است و هفت دور اول مستحب و نماز آن بعد از [[سعی]].
* '''سیستانی:''' اگر از روی اشتباه چیزی بر شوط‌های طواف خود بیافزاید، پس اگر بعد از رسیدن به [[رکن عراقی]] یادش آمد، مقدار افزوده را تا یک طواف کامل به اتمام برساند و احتیاط واجب این است که طواف دوم را در این هنگام به قصد قربت بدون اینکه واجب یا مستحب بودن آن را قصد کند به اتمام برساند، و پس از آن چهار رکعت نماز بخواند و احتیاط مستحب این است که بین آنها فاصله‌ای بیندازد؛ به این معنا که دو رکعت قبل از سعی جهت طواف واجب به جا آورد و دو رکعت پس از سعی جهت طواف مستحبی به جا آورد. و همچنین است بنا بر احتیاط واجب اگر پیش از رسیدن به رکن عراقی یادش بیاید.
* '''صافی، گلپایگانی:''' این احتیاط مستحب است.}} آن است که هفت دور دیگر را تمام کند به قصد قربت، بدون تعیین مستحب یا واجب و دو رکعت نماز قبل از سعی و دو رکعت بعد از سعی بخواند و دو رکعت اول را برای فریضه قرار دهد بدون آنکه تعیین کند برای طواف اول یا طواف دوم است.{{توضیح مساله|۶۱۴|
* '''بهجت:''' احتیاط در این است که دو رکعت فریضه قبل از سعی به جا آورد و دو رکعت نافله را می‌تواند بعد از سعی به جا آورد.
* '''خویی:''' حکم نماز طواف در مناسک ایشان مذکور نیست.
* '''فاضل:''' و احتیاط مستحب آن است که دو رکعت نماز بعد از سعی برای غیر فریضه انجام دهد.}}


* '''آيه الله زنجانی:''' اگر سهواً يا به خاطر ندانستن مسئله، مقداري از طواف را ترک کند يا آن را به شکل باطل انجام دهد هر وقت متذکر شود طواف را تکميل مي‌کند، هرچند از نصف طواف نگذشته باشد يا موالات از بين رفته باشد و اعاده اعمال بعدي لازم نيست.
| {{ارجاع مساله|۶۱۴}} }} {{سخ}}


* '''آيه الله سبحانی:''' اگر از روي غفلت و فراموشي کمتر از هفت مرتبه کعبه را دور بزند اگر پيش از آنکه موالات به هم بخورد به‌ خاطر بياورد بايد باقيمانده را به جا آورد و اگر پس از به هم خوردن موالات توجه کند هرگاه آنچه آورده کمتر از سه و نيم شوط باشد طواف را از سر بگيرد و اگر بيش از آن باشد باقيمانده را به جا آورد و بهتر است علاوه بر آن طواف و نماز آن را اعاده کند.  
== حکم قطع طواف ==
{{فتاوی حج  | مساله = ۶۱۵  |  جایز است قطع طواف نافله را بدون عذر و اقوی کراهت قطع طواف واجب است بدون عذر و به مجرد خواهش نفس{{توضیح مساله|۶۱۵|
* '''بهجت:''' احوط عدم قطع طواف واجب است؛ یعنی ترک بقیه آن، به نحوی که [[موالات]] عرفیه فوت شود بدون عذر و به مجرد خواهش نفس.
* '''خامنه‌ای:''' قطع طواف مستحبی و حتی طواف واجب، جایز است؛ هرچند احوط آن است که طواف واجب را به اندازه‌ای که عرفاً موالات از میان برود، قطع نکند.
* '''خویی:''' قطع طواف و [[سعی]] جایز نیست.
* '''زنجانی:''' قطع عمدی طواف واجب در غیر موارد خاصه، جایز نیست؛ و مراد از قطع در این مسئله و اکثر مسائل بعدی این است که طواف‌کننده با ایجاد فاصله یا انجام کارهای زیاد، موالات عرفیه بین [[شوط|اشواط]] را از بین ببرد. موارد خاصه عبارتند از: استراحت، [[وضو]] و [[غسل]] و [[تیمم]]، آب کشیدن بدن یا لباس، تنگی وقت نماز واجب یا نماز وتر یا نماز جماعت، رسیدن به نماز اول وقت، برآوردن احتیاج دیگری، بیماری، عیادت بیمار، و هر کاری که مطلوب شارع مقدس است و وقت آن می‌گذرد مانند تطهیر [[مسجد]] و تشییع جنازه مؤمن. در تمام مواردی که طواف را رها می‌کند اگر موالات از بین نرفته باید آن را تکمیل کند و اگر از بین رفته به حکم قطع طواف که در مسائل بعدی می‌آید رفتار نماید.
* '''سبحانی:''' قطع طواف واجب بدون عذر جایز نیست.
* '''سیستانی:''' قطع طواف واجب برای کاری ضروری بلکه بنا بر اظهر قطع آن مطلقاً گرچه برای کاری یا ضرورتی نباشد جایز است.
* '''صافی، گلپایگانی:''' طواف واجب را نباید بدون عذر قطع کند.
* '''فاضل:''' احتیاط مستحب آن است که قطع نکند، ولی چنانچه به هر جهت قطع کرد و از نو یک طواف کامل انجام داد، مجزی و صحیح است، هرچند موالات به هم نخورده، و فرقی نیست که دور دوم را مثلاً رها کند یا غیر آن را.}}، و احوط قطع نکردن آن است؛ به این معنی که قطع نکند به طوری که ترک بقیه را کند تا موالات عرفیه به هم بخورد.


آيه الله سيستانی:''' در صورتي که از روي اشتباه يا فراموشي، بعضي از شوط‌هاي طواف يا قسمتي از يک شوط را انجام نداده باشد، پس اگر پيش از فوت موالات عرفي به يادش آمد، باقيمانده آن را به جا آورد و طواف صحيح است و اگر پس از آن باشد، در صورتي که مقدار فراموش شده، يک يا دو يا سه شوط باشد، آن را به جا آورد و طواف باز هم صحيح است... و در صورتي که مقدار فراموش شده بيش از سه شوط باشد، بنا بر احتياط واجب باقيمانده را به جا آورد و طواف را اعاده کند.
| {{ارجاع مساله|۶۱۵}} }} {{سخ}} {{فتاوی حج  | مساله = ۶۱۶  |  اگر بدون عذر طواف را قطع کرد، احوط{{توضیح مساله|۶۱۶|
* '''بهجت:''' احوط بلکه اقوی استیناف آن است هرچند که چهار شوط به جا آورده باشد.
* '''تبریزی، خویی:''' هرگاه طواف‌کننده پیش از تجاوز از نصف طواف، بدون عذر از مطاف خارج شود، اگر موالات عرفیه از او فوت شود طوافش باطل و اعاده‌اش لازم است و چنانچه موالات فوت نشود یا خروجش بعد از تجاوز نصف باشد، احتیاط این است که آن طواف را تمام نموده سپس اعاده کند.
* '''زنجانی:''' باید طواف را از سر بگیرد و احتیاط مستحب در آن است که اگر قطع بعد از نیمه شوط چهارم بوده، قبل از اعاده، طواف قبلی را تکمیل کرده نماز آن را بخواند.
* '''گلپایگانی:''' اقوی آن است که در این صورت اگر چهار دور به جا آورده باشد، طواف را تمام کند و بعد احتیاطاً اعاده کند.
* نظر سایر آیات عظام در این مسئله و مسئله بعد، در ذیل مسئله ۶۰۶ گذشت.}} آن است که اگر چهار دور به جا آورده{{توضیح مساله|۶۱۶|
* '''سبحانی، مکارم:''' اگر از نصف تجاوز کرده...}} باشد طواف را تمام کند و بعد اعاده کند و این در صورتی است که منافی به جا آورده باشد حتی مثل زیاد فاصله دادن که موالات عرفیه به هم بخورد.


* '''آيه الله صافي، آيه الله گلپايگانی:''' اگر چهار دور تمام شده باشد لازم است طواف را تمام کند و اگر کمتر از نصف باشد اعاده نمايد و در فاصله بين ۵/۳ تا چهار دور احتياط در تکميل اشواط و اعاده است.}} از طواف کم کند، پس اگر تجاوز از نصف کرده باشد اقوي آن است که از همان جا تمام کند طواف را در صورتي که فعل کثير نکرده باشد، والاّ احتياط واجب اتمام و اعاده است.{{توضیح مساله|۶۰۸|* '''آیه الله فاضل، آيه الله مکارم: بلکه حتي در صورت فوت موالات نيز وظيفه‌اش اتمام است و احتياط لازم نيست.}}
| {{ارجاع مساله|۶۱۶}} }} {{سخ}} {{فتاوی حج  | مساله = ۶۱۷  |  اگر طواف را قطع کند{{توضیح مساله|۶۱۷|
* '''زنجانی:''' و موالات به هم نخورده باشد، باید قبل از فوت موالات آن را کامل کند.}} و منافی به جا نیاورده باشد، اگر برگردد و تمام کند طواف صحیح است.


  | {{ارجاع مساله|۶۰۸}} }} {{سخ}} {{فتاوی حج  | مساله = ۶۰۹ |  اگر سهواً کم کرده و تجاوز از نصف نکرده طواف را اعاده نمايد،{{توضیح مساله|۶۰۹|نظر آيات عظام در مسئله قبل گذشت.
  | {{ارجاع مساله|۶۱۷}} }} {{سخ}} {{فتاوی حج  | مساله = ۶۱۸ |  اگر در بین طواف عذری برای اتمام آن پیدا شد{{توضیح مساله|۶۱۸|
* '''زنجانی:''' قطع طواف واجب به جهت عذر چند صورت دارد: ۱.قطع طواف به خاطر حدث اصغر یا اکبر ([[جنابت]] و [[حیض]]) حکم آن ذیل مسئله ۵۴۹ گذشت؛ ۲.قطع طواف برای عروض بیماری در اثنای طواف: اگر قبل از نصف (سه و نیم شوط) قطع کرد، باید خودش و اگر نمی‌تواند [[نیابت|نایبش]] آن را از سر بگیرد و اگر بعد از اتمام شوط چهارم قطع کرده باید بدون تأخیر برای تکمیل طواف، نایب بگیرد و کافی است والاّ باطل می‌شود و باید آن را از سر بگیرد و اگر بین نیمه و پایان شوط چهارم بود باید بدون تأخیر برای تکمیل آن نایب بگیرد و همچنین خودش و اگر نمی‌تواند نایبش یک طواف کامل به جا آورد؛ ۳.قطع طواف برای استراحت یا تطهیر بدن و لباس یا مسجد یا برای تنگی وقت نماز یا رسیدن به نماز اول وقت یا شرکت در نماز جماعت، در تمام این موارد پس از رفع عذر طواف قبلی را هرچند کمتر از نصف باشد تکمیل می‌کند؛ ۴.قطع طواف به جهت موانع خارجی مانند تشکیل صفوف جماعت و نظافت مسجد، حکم آن در ذیل مسئله ۶۴۶ خواهد آمد. در تمام صورت‌های چهارگانه اگر طواف را از سر بگیرد طوافش صحیح است.}}؛ مثل مرض یا [[حیض]] یا حدث بی‌اختیار{{توضیح مساله|۶۱۸|
* نظر آیات عظام در بحث حدث اصغر و جنابت در مسئله ۵۴۹ و ۵۵۰ و راجع به حیض در مسئله ۵۵۱ گذشت.
* و اما در مورد مرض:
* '''بهجت:''' هرگاه طواف‌کننده به علت عذر ناچار طواف خود را قطع نمود و از مطاف بیرون رفت، چنانچه قبل از تمامی شوط چهارم باشد طوافش باطل و اعاده‌اش لازم است و چنانچه بعد از آن بوده، اگر قادر بر اتمام نباشد احوط آن است که صبر کند تا وقت آن طواف تنگ شود، اگر قادر نشد او را دوش می‌گیرند و طواف می‌دهند و اگر ممکن نباشد نایب از برای او می‌گیرند در اتمام.
* '''تبریزی، خویی:''' در این فرض اگر ناچار به قطع طواف شد و از مطاف خارج گردید، چنانچه قبل از تمامی شوط چهارم باشد، طوافش باطل و اعاده‌اش لازم است و چنانچه بعد از آن بوده، احتیاط این است که برای باقیمانده نایب بگیرد و شخصاً بعد از زوال عذر احتیاطاً باقیمانده را به جا آورده و طواف را اعاده نماید.
* '''سیستانی'''، نظریه ایشان مطابق با متن است ولی اضافه فرموده‌اند: این در طوافِ واجب بود و اما در طواف مستحبی، از هر جا که قطع کند مادامی که موالات عرفی فوت نشده است می‌تواند برگردد و تمام نماید و همچنین در مورد عذر، علاوه بر مرض قضای حاجتی برای خود یا برادر دینی ذکر فرموده‌اند.}} پس اگر بعد از تمام شدن چهار دور بوده، بعد از رفع عذر برگردد{{توضیح مساله|۶۱۸|
* '''سبحانی، مکارم:''' اگر بعد از تمام شدن سه دور و نیم باشد، و بعد از تحصیل طهارت.}} و از همان جا تمام کند و اگر قبل از آن بوده{{توضیح مساله|۶۱۸|
* '''صافی، گلپایگانی:''' پس اگر به نصف نرسیده اعاده کند و اگر در فاصله بین سه و نیم و چهار بوده احتیاط به اتمام و اعاده طواف است.
* '''فاضل:''' اگر از نصف تجاوز نکرده عذر پیدا شد طواف را اعاده کند و اگر از نصف گذشته و دور چهارم را تمام نکرده است، احتیاط آن است که طواف را تمام کند و اعاده نماید و یا از نو یک طواف کامل انجام دهد.}}، طواف را اعاده کند و احتیاط مستحب در فرض اول در غیر حیض آن است که اتمام کند و اعاده نماید.


آيه الله مکارم: اگر موالات به هم نخورده، مي¬تواند آن را تکميل کند، وگرنه بايد از نو شروع کند.}} لکن سزاوار نيست ترک احتياط در همه موارد سهو، به تمام کردن طواف ناقص و اعاده کردن.
| {{ارجاع مساله|۶۱۸}} }} {{سخ}} {{فتاوی حج  | مساله = ۶۱۹  |  اگر شخصی که با عذر طواف را قطع کرده، نتوانست به جا آورد تا آنکه وقت تنگ شد، اگر ممکن است، او را حمل کنند و طواف دهند و اگر ممکن نیست نایب{{توضیح مساله|۶۱۹|
* '''سبحانی:''' و نایب یک طواف کامل به نیت اعم از اعاده و اتمام و یا به عنوان تکلیف فعلی منوب عنه انجام دهد و نماز آن را بخواند و احتیاطاً منوب عنه هم در هر کجا هست اگر امکان دارد نماز طواف را خودش نیز بخواند.
* '''سیستانی:''' اگر قبل از تمام کردن شوط چهارم عاجز شود و نتوانند او را طواف دهند باید نایب بگیرد که طواف را از اول به نیابت او انجام دهد و اگر بعد از تمام کردن شوط چهارم باشد، نایب در مقدار باقیمانده نیابت می‌کند.  
* '''صافی، گلپایگانی:''' و چون بعید نیست گفته شود که: «طواف حکم نماز را دارد و تبعیض در اشواط آن در نیابت محتاج به دلیل است» نایب همه طواف را انجام دهد.
* نظر سایر آیات عظام در مورد نیابت در مسئله قبل گذشت.}} برای او بگیرند.{{توضیح مساله|۶۱۹|
* '''خامنه‌ای:''' باید خودش نایب بگیرد.}}


  | {{ارجاع مساله|۶۰۹}} }} {{سخ}} {{فتاوی حج  | مساله = ۶۱۰ |  اگر متذکر نشود که ناقص کرده است طواف را مگر بعد از مراجعت به وطن خود، احتياط آن است که خودش برگردد{{توضیح مساله|۶۱۰|* '''آیه الله بهجت: و اگر متذکر نشود مگر بعد از مراجعت به وطن خود، پس نايب مي‌گيرد.
  | {{ارجاع مساله|۶۱۹}} }} {{سخ}} {{فتاوی حج  | مساله = ۶۲۰ |  اگر مشغول طواف است و وقت نماز واجب تنگ شود واجب است طواف را رها کند و نماز بخواند{{توضیح مساله|۶۲۰|
* '''خامنه‌ای:''' اگر طواف واجب را برای اقامه نماز واجب قطع کند، در صورتی که پس از انجام نیمی از طواف چنین کند، پس از نماز ادامه آن را انجام داده و هفت دور کامل می‌کند، و اگر پیش از اتمام نصف طواف چنین کند، در صورتی که فاصله زیادی ایجاد شود، احوط آن است که طواف را از ابتدا انجام دهد، ولی اگر فاصله زیاد حاصل نشده باشد، عدم وجوب رعایت احتیاط در این مورد، بعید به نظر نمی‌رسد، اما رعایت احتیاط در هر حال پسندیده است. در این مورد، تفاوتی ندارد که نماز جماعت باشد یا فردای؛ و وقت نماز تنگ باشد یا نباشد و از این مسئله حکم مسئله بعد نیز روشن می‌شود.
* '''زنجانی:''' و پس از آن بدون تأخیر، طواف را اتمام نماید، هرچند قبل از شوط چهارم باشد.}}، پس اگر بعد از چهار دور{{توضیح مساله|۶۲۰|
* '''سبحانی:''' بعد از نیمه طواف.}} رها کرد از همان جا طواف را تمام کند، والاّ{{توضیح مساله|۶۲۰|
* '''بهجت:''' اگر موالات عرفیه به هم بخورد.}} اعاده کند.{{توضیح مساله|۶۲۰|
* '''تبریزی:''' اعاده لازم نیست، گرچه احتیاط مستحب آن است که طواف را بعد از طواف اول و نماز آن اعاده کند.
* '''سیستانی:''' باید اتمام کند و احتیاط مستحب آن است که طواف را بعد از طواف اول و نماز آن اعاده کند.
* '''صافی، گلپایگانی:''' ولی اگر از نصف گذشته و چهار شوط هم تمام نشده، احتیاطاً طواف را تمام کند و بعد اعاده کند.
* '''مکارم:''' در هر دو صورت طواف را کامل کند.}}


* '''آيات عظام تبريزي، خويي، صافي، فاضل، گلپايگانی:''' بايد برگردد.  
| {{ارجاع مساله|۶۲۰}} }} {{سخ}} {{فتاوی حج  | مساله = ۶۲۱  |  جایز است بلکه مستحب است قطع کند طواف را برای رسیدن به نماز جماعت یا رسیدن به وقت فضیلت نماز واجب، و از هر جا قطع کرد از همان جا بعد از نماز اتمام کند{{توضیح مساله|۶۲۱|
* '''بهجت:''' اگر موالات عرفیه به هم نخورد و اگر به هم بخورد و قبل از اکمال شوط چهارم باشد احتیاط مراعات شود با اکمال آن طواف و اعاده آن..}}، و احتیاط آن است که به دستور مسئله قبل عمل کند، و سزاوار نیست این احتیاط ترک شود.{{توضیح مساله|۶۲۱|
* '''تبریزی:''' بنا بر احتیاط مستحب طواف را بعد از طواف اول و نماز آن اعاده کند.
* '''زنجانی:''' رعایت این احتیاط واجب نیست و اگر در جماعت شرکت نکند، ولی صفوف جماعت، طواف را قطع کند حکم آن ذیل مسئله ۶۴۶ خواهد آمد.
* '''سبحانی:''' اگر به خاطر اقامه نماز جماعت نتواند به طواف خود ادامه دهد و ناچار است آن را قطع کند، پس از پایان یافتن نماز جماعت از همان نقطه و یا محاذی آن در هر شوطی که باشد، طواف خود را تکمیل کند.
* '''مکارم:''' این احتیاط واجب نیست.}}


* '''آيه الله سبحانی:''' اگر بتواند بايد برگردد و اگر نصف طواف را انجام نداده، بايد طواف را اعاده کند و اگر نيمه اول آن را انجام داده بنا بر احتياط اتمام و اعاده کند و اگر خود نمی‌تواند، نايب بگيرد و نايب نيز بايد علاوه بر اتمام طواف و انجام نماز، مجدداً طواف و نماز را اعاده کند و علاوه بر نماز طواف نايب، خودش نيز هر کجا هست نماز طواف را بخواند.
| {{ارجاع مساله|۶۲۱}} }} {{سخ}}


* '''آيه الله سيستانی:''' اگر نتواند باقيمانده را خود به جا آورد، اگرچه به اين علت باشد که پس از رجوع به وطن يادش آمده ديگري را نايب خود قرار دهد و به هر حال نماز طواف را بايد خودش هر جا هست بعد از طواف نايب بخواند.}} و اگر نتوانست يا مشکل بود مراجعت، نايب بگيرد.{{توضیح مساله|۶۱۰|* '''آیه الله صافي، آيه الله گلپايگانی:''' و در اين صورت نيز بنا بر احتياط واجب هدي بفرستد و احوط آن است که شتر باشد.
== شک در دورهای طواف ==
{{فتاوی حج  | مساله = ۶۲۲  |  اگر بعد از تمام شدن طواف و انصراف از آن شک کند که آیا طواف را زیادتر از هفت [[شوط|دور]] به جا آورده یا نه یا شک کند کمتر به جا آورده یا نه، اعتنا نکند و طوافش صحیح است، لکن در صورت دوم خالی از اشکال نیست{{توضیح مساله|۶۲۲|
* '''بهجت:''' هرگاه بعد از فراغ از طواف شک نماید که آیا طوافم هفت [[شوط]] یا کمتر یا بیشتر بوده، اعتنا به شک ننماید، مانند کسی که بعد از شروع به نماز طواف چنین شکی بکند.
* '''تبریزی، خویی:''' در صورت دوم طواف باطل است مگر اینکه بعد از دخول در [[نماز طواف]] شک بکند که به شکش اعتنا نمی‌کند.
* '''خامنه‌ای:''' نباید به شک خود اعتنا کند، بلکه بنا را بر صحت بگذارد.
* '''زنجانی:''' اگر احتمال بدهد هنگام طواف نسبت به رعایت عدد اشواط، التفات داشته است، در هیچ‌یک از دو صورت اعتنا به شکش نکند والاّ باید طواف را اعاده کند.
* '''سبحانی، نوری:''' به شک پس از فراغ عمل اعتنا نکند.
* '''سیستانی:''' اگر در عدد شوط‌ها یا در صحت آنها بعد از تمامی طواف یا بعد از تجاوز از محل شک کند نباید به شک اعتنا نماید؛ مثلاً پس از فوت [[موالات]] یا بعد از وارد شدن در نمازِ طواف شک نماید.
* '''صافی، گلپایگانی:''' احتیاط واجب نیست.
* '''فاضل:''' این اشکال در صورت عدم انصراف از طواف است، اما اگر شک بعد از انصراف و دخول در نماز طواف باشد اعتنا نکند و طواف او صحیح است بلکه ظاهراً به محض انصراف هم، طواف محکوم به صحت است و لازم نیست اعتنا کند.}} و احتیاط ترک نشود.


* '''آيه الله مکارم: و احتياط آن است يک گوسفند در مکه قرباني کند و اگر نتوانست در شهر خودش
| {{ارجاع مساله|۶۲۲}} }} {{سخ}} {{فتاوی حج  | مساله = ۶۲۳  |  اگر بعد از طواف شک کند که صحیح به جا آورده آن را یا نه، مثلاً احتمال بدهد که از طرف راست طواف کرده یا محدث بوده یا از داخل [[حجر اسماعیل]] طواف کرده اعتنا نکند{{توضیح مساله|۶۲۳|
قرباني کند.}}
* '''زنجانی:''' حکم مسئله قبل را دارد.}}، و طوافش صحیح است اگرچه باز در محل طواف باشد و از آنجا منصرف نشده یا مشغول کارهای دیگر نشده باشد، در صورتی که هفت دور بودن معلوم باشد بی‌زیاده و نقیصه.


  | {{ارجاع مساله|۶۱۰}} }} {{سخ}} {{فتاوی حج  | مساله = ۶۱۱ |  در طواف واجب، قران جايز نيست؛ يعني جايز نيست طواف واجب را با طواف ديگر دنبالِ هم آورد، بدون آنکه بين دو طواف، نماز طواف فاصله شود{{توضیح مساله|۶۱۱|* '''آیه الله زنجانی:''' خواه طواف دوم، واجب باشد يا مستحب، و اين کار، طواف را باطل مي‌کند، ولي اعاده احتياطي طواف، قران نيست و مبطل طواف نيز نمي‌باشد.
  | {{ارجاع مساله|۶۲۳}} }} {{سخ}} {{فتاوی حج  | مساله = ۶۲۴ |  اگر در آخر دور که به [[حجرالاسود]] ختم شد شک کند که هفت دور زده یا هشت دور یا زیادتر، اعتنا به شک نکند و طوافش صحیح است.{{توضیح مساله|۶۲۴|
* '''زنجانی:''' حکم شک بعد از تمام شدن طواف در مسئله ۶۲۲ گذشت.}}


* '''آيه الله صافي، آيه الله گلپايگانی:''' بنا بر احتياط واجب سبب بطلان طواف مي‌شود.}} و در طواف مستحب مکروه است.
| {{ارجاع مساله|۶۲۴}} }} {{سخ}} {{فتاوی حج  | مساله = ۶۲۵  |  اگر قبل از رسیدن به حجرالاسود و تمام شدن دور، شک کند که آنچه را دور می‌زند دور هفتم است یا هشتم طوافش باطل است.{{توضیح مساله|۶۲۵|
* '''بهجت:''' احوط بطلان طواف است.
* '''تبریزی، خویی و سیستانی:''' ظاهر این است که طوافش باطل است و احتیاطاً به قصد رجا تمام و اعاده طواف نماید.
* '''زنجانی:''' ولی اگر اطمینان دارد تا پیش از پایان طواف، نسبت به تعداد اشواط، حجت شرعی پیدا می‌کند ـ مثلاً از رفیقی که اشواط او را می‌شمرد می‌پرسد ـ می‌تواند طواف را در حال شک ادامه دهد و اگر حجت شرعی پیدا کرد طوافش صحیح است، والاّ باطل است.
* '''صافی، گلپایگانی:''' لکن احوط اتیان نماز طواف و اعاده طواف و نماز است.
* '''فاضل، مکارم:''' آن دور را تمام کند و طوافش صحیح است.}}


  | {{ارجاع مساله|۶۱۱}} }} {{سخ}} {{فتاوی حج  | مساله = ۶۱۲ |  اگر زياد کند دوري را ـ يا کمتر يا بيشتر از دور ـ بر طواف، و قصدش آن باشد که زياده را جزو طوافِ ديگر قرار دهد، داخل در قران ميان دو طواف است که حرام است.{{توضیح مساله|۶۱۲|* '''آیه الله بهجت: اگر طواف ديگر را به آخر نرساند، نه زيادي در طواف است و نه قران.
  | {{ارجاع مساله|۶۲۵}} }} {{سخ}} {{فتاوی حج  | مساله = ۶۲۶ |  اگر در آخر دور یا اثنای آن شک کند میان شش و هفت و هرچه پای نقیصه در کار است، طواف او باطل است.{{توضیح مساله|۶۲۶|
* '''بهجت:''' بطلان طواف او و لزوم استیناف خالی از قوت نیست با آنکه فی الجمله احوط است و احوط از آن بنا بر اقلّ بگذارد و اتمام و بعد از آن اعاده طواف نماید.
* '''زنجانی:''' به ذیل مسئله قبل مراجعه شود.
* '''سبحانی:''' در شک بین ۶ و ۷، باید آن شوط را تکمیل و نماز طواف را به جا آورد و یک بار دیگر طواف و نماز را مجدداً اعاده کند؛ البته در تمام موارد اعاده طواف بهتر است مقداری بین طواف قبل و بعد فاصله بیندازد.
* '''سیستانی:''' اگر شک در نقیصه در غیر ۶ و ۷ باشد، طوافش باطل است. و اگر شک در پایان شوط بین ۶ و ۷ باشد، بنا بر احتیاط واجب طواف را اعاده کند ولی اگر در این صورت بنا بر ۶ گذاشت و از روی جهل به مسئله طواف را تمام کرد و متوجه مسئله نشد تا وقت اعاده گذشت طوافش صحیح است و اگر شک در زیاده و نقصان باشد؛ مثل اینکه شک کند بین ۶ و ۷ و ۸ و یا شک بین ۶ و ۸ طوافش باطل است.
* '''مکارم:''' بنا بر احتیاط واجب.}}


 آيه الله تبريزى: اگر قصد جزئيت زيادي را براي طواف ديگر بنمايد و اتفاقاً نتواند طواف ديگر را به آخر برساند، در اين صورت نه زيادي است و نه قران، ولي گاهي طواف در اين صورت به جهت عدم تحقق قصد قربت باطل مي‌شود و آن در صورتي است که مکلف هنگام شروع به طواف يا در اثناي آن، با اينکه مي‌داند قران حرام و مبطل طواف است آن را قصد نمايد که قصد قربت با قصد حرام جمع نمي‌شود، هرچند از باب اتفاق آن حرام انجام نشود.
  | {{ارجاع مساله|۶۲۶}} }} {{سخ}} {{فتاوی حج  | مساله = ۶۲۷ |  اگر در طواف مستحب شک کند در عدد دورها، بنا بر اقل گذارد و طوافش صحیح است.
 
  | نظر دیگر=ندارد
* '''آيه الله خويي، آيه الله زنجانی:''' اگر طواف دوم کمتر از هفت شوط باشد داخل در قران نيست، بلي اگر از ابتدا قصد هفت شوط دارد و مي‌داند قران مبطل است ديگر قصد قربت در طواف اول از او متمشي نمي‌شود.
}}{{سخ}} {{فتاوی حج  | مساله = ۶۲۸ |  شخص کثیر الشک در عدد دورها اعتنا به شکش نکند{{توضیح مساله|۶۲۸|
 
* '''خویی:''' کثیر الشک در طواف تا به حد وسواس نرسد باید به شکش اعتنا کند.
* '''آيه الله سبحاني، آيه الله سيستانی:''' اگر طواف دوم را تمام نکند قران نيست ولي اگر قصد قران را داشته باشد با علم به اينکه مبطل است قصد قربت محقّق نمي‌شود و طواف باطل است.
* '''زنجانی:''' بنا بر اقل، گذاشته طواف را تمام می‌کند و سپس دوباره اعاده می‌کند؛ البته می‌تواند به شمارش دیگری اکتفا کند هرچند از گفته او اطمینان پیدا نکند، و همچنین اگر کثرت شک به حد وسواس برسد اعتنا نکند.
 
* '''سبحانی:''' بنابراین بنا را به طرفی نمی‌گذارد که موجب بطلان طواف او باشد اما در [[رمی]] باید آنقدر پرتاب کند که یقین نماید.
* '''آيه الله مکارم: ولي طواف اول باطل نيست، مگر از آغاز چنين قصدي داشته باشد، که در اين صورت صحيح بودن طواف اول نيز مشکل است.}}
* '''مکارم:''' و بنا را بر آنچه به نفع اوست بگذارد.}} و احتیاط آن است که کسی را وادار کند که عدد را حفظ کند.
 
  | {{ارجاع مساله|۶۱۲}} }} {{سخ}} {{فتاوی حج  | مساله = ۶۱۳ |  در فرض سابق، اگر از اول قصد داشته يا در اثناي طواف قصد زياده کرده باشد، احتياط واجب آن است که طواف اول را اعاده کند{{توضیح مساله|۶۱۳|* '''آیه الله بهجت: کلام ايشان مطلق است و تفاوتي بين اينکه از ابتدا قصد اضافه کردن را داشته باشد يا در اثنا، نگذاشته‌اند.
 
* '''آيه الله زنجانی:''' اگر از ابتدا يا اثنا قصد زياد کردن طواف کامل ديگري بنمايد هرچه با اين قصد طواف کند باطل است. و اگر بعد از تمام شدن...
 
آيه الله سيستانی: اگر از ابتدا قصد قران داشته باشد باطل است.
 
* '''آيه الله گلپايگانی:''' بنا بر احتياط واجب سبب بطلان طواف مي‌شود، چه از اول اين قصد را داشته باشد و يا در بين آن و يا آخر آن.}} و اگر بعد از تمام شدن، قصد به جا آوردن طواف ديگر براي او حادث شد و به دنبال طواف اول، زياده را آورد، اقوي صحّت طواف اول است و احوط اعاده است.{{توضیح مساله|۶۱۳|* '''آیه الله تبريزى، آيه الله خويی:''' بلکه در فرض اتيان به طواف کامل، اظهر بطلان طواف اول است مطلقاً.
 
* '''آيه الله زنجانی:''' مگر آنکه اين کار باعث فوت موالات بين طواف واجب و نمازش شود.
 
* '''آيه الله سبحانی:''' اگر از اول و يا در اثنا يا در پايان طواف در اين تصميم عامد باشد طواف باطل است ولي نماز آن را احتياطاً بخواند لکن بايد بعد از فوت موالات طواف و نماز آن را اعاده کند و در هر صورت اکتفا به طواف اولي نکند.
 
* '''آيه الله سيستانی:''' اگر طواف دوم را تمام کند طواف اول باطل است.
 
* '''آيه الله صافي، آيه الله گلپايگانی:''' احتياط آن است که نماز طواف را بخواند و بعد اصل طواف و نماز آن را اعاده کند.}}
 
  | {{ارجاع مساله|۶۱۳}} }} {{سخ}} {{فتاوی حج  | مساله = ۶۱۴  |  اگر سهواً زياد کند بر هفت دور، پس اگر کمتر از يک دور است قطع کند آن را و طوافش صحيح است و اگر يک دور يا زيادتر است، احوط{{توضیح مساله|۶۱۴|* '''آیه الله زنجانی:''' واجب است که...
 
* '''آيهالله سبحانی:''' بنا بر احتياط واجب آن را به هفت دور برساند و بعد از اتمام، دو رکعت نماز به عنوان طواف واجب و بعد از سعي دو رکعت هم براي طواف مستحب به جا آورد. نيت هفت دور دوم فقط به قصد قربت و مطلوبيت باشد نه واجب و نه مستحب اگرچه ظاهر اين است که هفت دور دوم طواف واجب محسوب مي‌شود و نماز آن بعد از طواف است و هفت دور اول مستحب و نماز آن بعد از سعي.
 
* '''آيه الله سيستانی:''' اگر از روي اشتباه چيزي بر شوط‌هاي طواف خود بيافزايد، پس اگر بعد از رسيدن به رکن عراقي يادش آمد، مقدار افزوده را تا يک طواف کامل به اتمام برساند و احتياط واجب اين است که طواف دوم را در اين هنگام به قصد قربت بدون اينکه واجب يا مستحب بودن آن را قصد کند به اتمام برساند، و پس از آن چهار رکعت نماز بخواند و احتياط مستحب اين است که بين آنها فاصله‌اي بيندازد؛ به اين معنا که دو رکعت قبل از سعي جهت طواف واجب به جا آورد و دو رکعت پس از سعي جهت طواف مستحبي به جا آورد. و همچنين است بنا بر احتياط واجب اگر پيش از رسيدن به رکن عراقي يادش بيايد.
 
* '''آيه الله صافي، آيه الله گلپايگانی:''' اين احتياط مستحب است.}} آن است که هفت دور ديگر را تمام کند به قصد قربت، بدون تعيين مستحب يا واجب و دو رکعت نماز قبل از سعي و دو رکعت بعد از سعي بخواند و دو رکعت اول را براي فريضه قرار دهد بدون آنکه تعيين کند براي طواف اول يا طواف دوم است.{{توضیح مساله|۶۱۴|* '''آیه الله بهجت: احتياط در اين است که دو رکعت فريضه قبل از سعي به جا آورد و دو رکعت نافله را مي‌تواند بعد از سعي به جا آورد.
 
* '''آيه الله خويی:''' حکم نماز طواف در مناسک ايشان مذکور نيست.
 
* '''آيه الله فاضل: و احتياط مستحب آن است که دو رکعت نماز بعد از سعي براي غير فريضه انجام دهد.}}
 
| {{ارجاع مساله|۶۱۴}} }} {{سخ}} {{فتاوی حج  | مساله = ۶۱۵ |  جايز است قطع طواف نافله را بدون عذر و اقوي کراهت قطع طواف واجب است بدون عذر و به مجرد خواهش نفس{{توضیح مساله|۶۱۵|* '''آیه الله بهجت: احوط عدم قطع طواف واجب است؛ يعني ترک بقيه آن، به نحوي که موالات عرفيه فوت شود بدون عذر و به مجرد خواهش نفس.
 
* '''آيه الله خامنه‌ای:''' قطع طواف مستحبي و حتي طواف واجب، جايز است؛ هرچند احوط آن است که طواف واجب را به اندازه‌اي که عرفاً موالات از ميان برود، قطع نکند.
 
* '''آيه الله خويی:''' قطع طواف و سعي جايز نيست. 
 
 آيه الله زنجانی:''' قطع عمدي طواف واجب در غير موارد خاصه، جايز نيست؛ و مراد از قطع در اين مسئله و اکثر مسائل بعدي اين است که طواف‌کننده با ايجاد فاصله يا انجام کارهاي زياد، موالات عرفيه بين اشواط را از بين ببرد. موارد خاصه عبارتند از: استراحت، وضو و غسل و تيمم، آب کشيدن بدن يا لباس، تنگي وقت نماز واجب يا نماز وتر يا نماز جماعت، رسيدن به نماز اول وقت، برآوردن احتياج ديگري، بيماري، عيادت بيمار، و هر کاري که مطلوب شارع مقدس است و وقت آن مي‌گذرد مانند تطهير مسجد و تشييع جنازه مؤمن. در تمام مواردي که طواف را رها مي‌کند اگر موالات از بين نرفته بايد آن را تکميل کند و اگر از بين رفته به حکم قطع طواف که در مسائل بعدي مي‌آيد رفتار نمايد.
 
* '''آيه الله سبحانی:''' قطع طواف واجب بدون عذر جايز نيست.
 
* '''آيه الله سيستانی:''' قطع طواف واجب براي کاري ضروري بلکه بنا بر اظهر قطع آن مطلقاً گرچه براي کاري يا ضرورتي نباشد جايز است.
 
* '''آيه الله صافي، آيه الله گلپايگانی:''' طواف واجب را نبايد بدون عذر قطع کند.
 
* '''آيه الله فاضل: احتياط مستحب آن است که قطع نکند، ولي چنانچه به هر جهت قطع کرد و از نو يک طواف کامل انجام داد، مجزي و صحيح است، هرچند موالات به هم نخورده، و فرقي نيست که دور دوم را مثلاً رها کند يا غير آن را.}}، و احوط قطع نکردن آن است؛ به اين معني که قطع نکند به طوري که ترک بقيه را کند تا موالات عرفيه به هم بخورد.
 
| {{ارجاع مساله|۶۱۵}} }} {{سخ}} {{فتاوی حج  | مساله = ۶۱۶  |  اگر بدون عذر طواف را قطع کرد، احوط{{توضیح مساله|۶۱۶|* '''آیه الله بهجت: احوط بلکه اقوي استيناف آن است هرچند که چهار شوط به جا آورده باشد.
 
* '''آيه الله تبريزى، آيه الله خويی:''' هرگاه طواف‌کننده پيش از تجاوز از نصف طواف، بدون عذر از مطاف خارج شود، اگر موالات عرفيه از او فوت شود طوافش باطل و اعاده‌اش لازم است و چنانچه موالات فوت نشود يا خروجش بعد از تجاوز نصف باشد، احتياط اين است که آن طواف را تمام نموده سپس اعاده کند.
 
* '''آيه الله زنجانی:''' بايد طواف را از سر بگيرد و احتياط مستحب در آن است که اگر قطع بعد از نيمه شوط چهارم بوده، قبل از اعاده، طواف قبلي را تکميل کرده نماز آن را بخواند.
 
* '''آيه الله گلپايگانی:''' اقوي آن است که در اين صورت اگر چهار دور به جا آورده باشد، طواف را تمام کند و بعد احتياطاً اعاده کند.
 
نظر ساير آيات عظام در اين مسئله و مسئله بعد، در ذيل مسئله ۶۰۶ گذشت.}} آن است که اگر چهار دور به جا آورده{{توضیح مساله|۶۱۶|* '''آیه الله سبحاني، آيه الله مکارم: اگر از نصف تجاوز کرده...}} باشد طواف را تمام کند و بعد اعاده کند و اين در صورتي است که منافي به جا آورده باشد حتي مثل زياد فاصله دادن که موالات عرفيه به هم بخورد.
 
| {{ارجاع مساله|۶۱۶}} }} {{سخ}} {{فتاوی حج  | مساله = ۶۱۷  |  اگر طواف را قطع کند{{توضیح مساله|۶۱۷|* '''آیه الله زنجانی:''' و موالات به هم نخورده باشد، باید قبل از فوت موالات آن را کامل کند.}} و منافي به جا نياورده باشد، اگر برگردد و تمام کند طواف صحيح است.
 
| {{ارجاع مساله|۶۱۷}} }} {{سخ}} {{فتاوی حج  | مساله = ۶۱۸  |  اگر در بين طواف عذري براي اتمام آن پيدا شد{{توضیح مساله|۶۱۸|* '''آیه الله زنجانی:''' قطع طواف واجب به جهت عذر چند صورت دارد: ۱. قطع طواف به خاطر حدث اصغر يا اکبر (جنابت و حيض) حکم آن ذيل مسئله ۵۴۹ گذشت؛ ۲. قطع طواف براي عروض بيماري در اثنای طواف: اگر قبل از نصف (۵/۳ شوط) قطع کرد، بايد خودش و اگر نمي‌تواند نايبش آن را از سر بگيرد و اگر بعد از اتمام شوط چهارم قطع کرده بايد بدون تأخير براي تکميل طواف، نايب بگيرد و کافي است والاّ باطل مي‌شود و بايد آن را از سر بگيرد و اگر بين نيمه و پايان شوط چهارم بود بايد بدون تأخير براي تکميل آن نايب بگيرد و همچنين خودش و اگر نمي‌تواند نايبش يک طواف کامل به جا آورد؛ ۳. قطع طواف براي استراحت يا تطهير بدن و لباس يا مسجد يا براي تنگي وقت نماز يا رسيدن به نماز اول وقت يا شرکت در نماز جماعت، در تمام اين موارد پس از رفع عذر طواف قبلي را هرچند کمتر از نصف باشد تکميل مي‌کند؛ ۴. قطع طواف به جهت موانع خارجي مانند تشکيل صفوف جماعت و نظافت مسجد، حکم آن در ذيل مسئله ۶۴۶ خواهد آمد. در تمام صورت‌هاي چهارگانه اگر طواف را از سر بگيرد طوافش صحيح است.}}؛ مثل مرض يا حيض يا حدث بي‌اختيار{{توضیح مساله|۶۱۸|نظر آيات عظام در بحث حدث اصغر و جنابت در مسئله ۵۴۹ و ۵۵۰ و راجع به حيض در مسئله
۵۵۱ گذشت.
 
و اما در مورد مرض:
 
آيه الله بهجت: هرگاه طواف‌کننده به علت عذر ناچار طواف خود را قطع نمود و از مطاف بيرون رفت، چنانچه قبل از تمامي شوط چهارم باشد طوافش باطل و اعاده‌اش لازم است و چنانچه بعد از آن بوده، اگر قادر بر اتمام نباشد احوط آن است که صبر کند تا وقت آن طواف تنگ شود، اگر قادر نشد او را دوش مي‌گيرند و طواف مي‌دهند و اگر ممکن نباشد نايب از براي او مي‌گيرند در اتمام.
 
* '''آيه الله تبريزى، آيه الله خويی:''' در اين فرض اگر ناچار به قطع طواف شد و از مطاف خارج گرديد، چنانچه قبل از تمامي شوط چهارم باشد، طوافش باطل و اعاده‌اش لازم است و چنانچه بعد از آن بوده، احتياط اين است که براي باقيمانده نايب بگيرد و شخصاً بعد از زوال عذر احتياطاً باقيمانده را به جا آورده و طواف را اعاده نمايد.
 
* '''آيه الله سيستاني، نظريه ايشان مطابق با متن است ولي اضافه فرموده‌اند: اين در طوافِ واجب بود و اما در طواف مستحبي، از هر جا که قطع کند مادامي که موالات عرفي فوت نشده است مي‌تواند برگردد و تمام نمايد و همچنين در مورد عذر، علاوه بر مرض قضاي حاجتي براي خود يا برادر ديني ذکر فرموده‌اند.}} پس اگر بعد از تمام شدن چهار دور بوده، بعد از رفع عذر برگردد{{توضیح مساله|۶۱۸|* '''آیه الله سبحاني، آيه الله مکارم: اگر بعد از تمام شدن سه دور و نيم باشد، و بعد از تحصيل طهارت.}} و از همان جا تمام کند و اگر قبل از آن بوده{{توضیح مساله|۶۱۸|* '''آیه الله صافي، آيه الله گلپايگانی:''' پس اگر به نصف نرسيده اعاده کند و اگر در فاصله بين ۵/۳ و ۴ بوده احتياط به اتمام و اعاده طواف است.
 
* '''آيه الله فاضل: اگر از نصف تجاوز نکرده عذر پيدا شد طواف را اعاده کند و اگر از نصف گذشته و دور چهارم را تمام نکرده است، احتياط آن است که طواف را تمام کند و اعاده نمايد و يا از نو يک طواف کامل انجام دهد.}}، طواف را اعاده کند و احتياط مستحب در فرض اول در غير حيض آن است که اتمام کند و اعاده نمايد.
 
| {{ارجاع مساله|۶۱۸}} }} {{سخ}} {{فتاوی حج  | مساله = ۶۱۹  |  اگر شخصي که با عذر طواف را قطع کرده، نتوانست به جا آورد تا آنکه وقت تنگ شد، اگر ممکن است، او را حمل کنند و طواف دهند و اگر ممکن نيست نايب{{توضیح مساله|۶۱۹|* '''آیه الله سبحانی:''' و نايب يک طواف کامل به نيت اعم از اعاده و اتمام و يا به عنوان تکليف فعلي منوب ‌عنه انجام دهد و نماز آن را بخواند و احتياطاً منوب ‌عنه هم در هر کجا هست اگر امکان دارد نماز طواف را خودش نيز بخواند.
 
آيه الله سيستانی:''' اگر قبل از تمام کردن شوط چهارم عاجز شود و نتوانند او را طواف دهند بايد نايب بگيرد که طواف را از اول به نيابت او انجام دهد و اگر بعد از تمام کردن شوط چهارم باشد، نايب در مقدار باقيمانده نيابت مي‌کند.
 
* '''آيه الله صافي، آيه الله گلپايگانی:''' و چون بعيد نيست گفته شود که: «طواف حکم نماز را دارد و تبعيض در اشواط آن در نيابت محتاج به دليل است» نايب همه طواف را انجام دهد.
 
نظر ساير آيات عظام در مورد نيابت در مسئله قبل گذشت.}} براي او بگيرند.{{توضیح مساله|۶۱۹|* '''آیه الله خامنه‌ای:''' بايد خودش نايب بگيرد.}}
 
| {{ارجاع مساله|۶۱۹}} }} {{سخ}} {{فتاوی حج  | مساله = ۶۲۰  |  اگر مشغول طواف است و وقت نماز واجب تنگ شود واجب است طواف را رها کند و نماز بخواند{{توضیح مساله|۶۲۰|* '''آیه الله خامنه‌ای:''' اگر طواف واجب را براي اقامه نماز واجب قطع کند، در صورتي که پس از انجام نيمي از طواف چنين کند، پس از نماز ادامه آن را انجام داده و هفت دور کامل مي‌کند، و اگر پيش از اتمام نصف طواف چنين کند، در صورتي که فاصله زيادي ايجاد شود، احوط آن است که طواف را از ابتدا انجام دهد، ولي اگر فاصله زياد حاصل نشده باشد، عدم وجوب رعايت احتياط در اين مورد، بعيد به نظر نمي‌رسد، اما رعايت احتياط در هر حال پسنديده است. در اين مورد، تفاوتي ندارد که نماز جماعت باشد يا فرداي؛ و وقت نماز تنگ باشد يا نباشد و از اين مسئله حکم مسئله بعد نيز روشن مي‌شود.
 
* '''آيه الله زنجانی:''' و پس از آن بدون تأخير، طواف را اتمام نمايد، هرچند قبل از شوط چهارم باشد.}}، پس اگر بعد از چهار دور{{توضیح مساله|۶۲۰|* '''آیه الله سبحانی:''' بعد از نيمه طواف.}} رها کرد از همان جا طواف را تمام کند، والاّ{{توضیح مساله|۶۲۰|* '''آیه الله بهجت: اگر موالات عرفيه به هم بخورد.}} اعاده کند.{{توضیح مساله|۶۲۰|* '''آیه الله تبريزى: اعاده لازم نيست، گرچه احتياط مستحب آن است که طواف را بعد از طواف اول و نماز آن اعاده کند.
 
* '''آيه الله سيستانی:''' بايد اتمام کند و احتياط مستحب آن است که طواف را بعد از طواف اول و نماز آن
اعاده کند.
 
* '''آيه الله صافي، آيه الله گلپايگانی:''' ولي اگر از نصف گذشته و چهار شوط هم تمام نشده، احتياطاً طواف را تمام کند و بعد اعاده کند.
 
* '''آيه الله مکارم: در هر دو صورت طواف را کامل کند.}}
 
| {{ارجاع مساله|۶۲۰}} }} {{سخ}} {{فتاوی حج  | مساله = ۶۲۱  |  جايز است بلکه مستحب است قطع کند طواف را براي رسيدن به نماز جماعت يا رسيدن به وقت فضيلت نماز واجب، و از هر جا قطع کرد از همان جا بعد از نماز اتمام کند{{توضیح مساله|۶۲۱|* '''آیه الله بهجت: اگر موالات عرفيه به هم نخورد و اگر به هم بخورد و قبل از اکمال شوط چهارم باشد احتياط مراعات شود با اکمال آن طواف و اعاده آن..}}، و احتياط آن است که به دستور مسئله قبل عمل کند، و سزاوار نيست اين احتياط ترک شود.{{توضیح مساله|۶۲۱|* '''آیه الله تبريزى: بنا بر احتياط مستحب طواف را بعد از طواف اول و نماز آن اعاده کند.
 
* '''آيه الله زنجانی:''' رعايت اين احتياط واجب نيست و اگر در جماعت شرکت نکند، ولي صفوف جماعت، طواف را قطع کند حکم آن ذيل مسئله ۶۴۶ خواهد آمد.
 
* '''آيه الله سبحانی:''' اگر به خاطر اقامه نماز جماعت نتواند به طواف خود ادامه دهد و ناچار است آن را قطع کند، پس از پايان يافتن نماز جماعت از همان نقطه و يا محاذي آن در هر شوطي که باشد، طواف خود را تکميل کند.
 
* '''آيه الله مکارم: اين احتياط واجب نيست.}}
 
| {{ارجاع مساله|۶۲۱}} }} {{سخ}} {{فتاوی حج  | مساله = ۶۲۲  |  اگر بعد از تمام شدن طواف و انصراف از آن شک کند که آيا طواف را زيادتر از هفت دور به جا آورده يا نه يا شک کند کمتر به جا آورده يا نه، اعتنا نکند و طوافش صحيح است، لکن در صورت دوم خالي از اشکال نيست{{توضیح مساله|۶۲۲|* '''آیه الله بهجت: هرگاه بعد از فراغ از طواف شک نمايد که آيا طوافم هفت شوط يا کمتر يا بيشتر بوده، اعتنا به شک ننمايد، مانند کسي که بعد از شروع به نماز طواف چنين شکي بکند. 
 
 آيه الله تبريزى، آيه الله خويی:''' در صورت دوم طواف باطل است مگر اينکه بعد از دخول در نماز طواف شک بکند که به شکش اعتنا نمي‌کند.
 
* '''آيه الله خامنه‌ای:''' نبايد به شک خود اعتنا کند، بلکه بنا را بر صحت بگذارد.
 
* '''آيه الله زنجانی:''' اگر احتمال بدهد هنگام طواف نسبت به رعايت عدد اشواط، التفات داشته است، در هيچ‌يک از دو صورت اعتنا به شکش نکند والاّ بايد طواف را اعاده کند.
 
* '''آيه الله سبحاني، آيه الله نوری: به شک پس از فراغ عمل اعتنا نکند.
 
* '''آيه الله سيستانی:''' اگر در عدد شوط‌ها يا در صحت آنها بعد از تمامي طواف يا بعد از تجاوز از محل شک کند نبايد به شک اعتنا نمايد؛ مثلاً پس از فوت موالات يا بعد از وارد شدن در نمازِ طواف شک نمايد.
 
* '''آيه الله صافي، آيه الله گلپايگانی:''' احتياط واجب نيست.


* '''آيه الله فاضل: اين اشکال در صورت عدم انصراف از طواف است، اما اگر شک بعد از انصراف و دخول در نماز طواف باشد اعتنا نکند و طواف او صحيح است بلکه ظاهراً به محض انصراف هم، طواف محکوم به صحت است و لازم نيست اعتنا کند.}} و احتياط ترک نشود.
| {{ارجاع مساله|۶۲۸}} }} {{سخ}} {{فتاوی حج  | مساله = ۶۲۹  |  گمان در عدد دورها اعتبار ندارد{{توضیح مساله|۶۲۹|
* '''بهجت:''' حکم آن مانند حکم ظن در نماز (یقین) است.}} و حکم شک را دارد.


  | {{ارجاع مساله|۶۲۲}} }} {{سخ}} {{فتاوی حج  | مساله = ۶۲۳  |  اگر بعد از طواف شک کند که صحيح به جا آورده آن را يا نه، مثلاً احتمال بدهد که از طرف راست طواف کرده يا محدث بوده يا از داخل حجر اسماعيل۷ طواف کرده اعتنا نکند{{توضیح مساله|۶۲۳|* '''آیه الله زنجانی:''' حکم مسئله قبل را دارد.}}، و طوافش صحيح است اگرچه باز در محل طواف باشد و از آنجا منصرف نشده يا مشغول کارهاي ديگر نشده باشد، در صورتي که هفت دور بودن معلوم باشد بي‌زياده و نقيصه.
  | {{ارجاع مساله|۶۲۹}} }} {{سخ}}  


| {{ارجاع مساله|۶۲۳}} }} {{سخ}} {{فتاوی حج  | مساله = ۶۲۴  |  اگر در آخر دور که به حجرالاسود ختم شد شک کند که هفت دور زده يا هشت دور يا زيادتر، اعتنا به شک نکند و طوافش صحيح است.{{توضیح مساله|۶۲۴|* '''آیه الله زنجانی:''' حکم شک بعد از تمام شدن طواف در مسئله ۶۲۲ گذشت.}}
== فراموش کردن طواف ==


| {{ارجاع مساله|۶۲۴}} }} {{سخ}} {{فتاوی حج  | مساله = ۶۲۵ |  اگر قبل از رسيدن به حجرالاسود و تمام شدن دور، شک کند که آنچه را دور مي‌زند دور هفتم است يا هشتم طوافش باطل است.{{توضیح مساله|۶۲۵|* '''آیه الله بهجت: احوط بطلان طواف است.
{{فتاوی حج  | مساله = ۶۳۰ |  اگر مشغول [[سعی]] بین [[صفا و مروه]] شد و یادش آمد که طواف به جا نیاورده، باید رها کند و طواف کند و پس از آن [[سعی]] را اعاده کند.{{توضیح مساله|۶۳۰|
* '''سبحانی:''' باید هر کجای سعی هست آن را رها کند و برگردد و طواف و [[نماز طواف|نماز آن]] را به جای آورد و سپس احتیاطاً سعی را اتمام و اعاده کند.}}


* '''آيات عظام تبريزي، خويي، سيستانی:''' ظاهر اين است که طوافش باطل است و احتياطاً به قصد رجا تمام و اعاده طواف نمايد.
| {{ارجاع مساله|۶۳۰}} }} {{سخ}} {{فتاوی حج  | مساله = ۶۳۱  |  اگر در حال سعی یادش آمد که طواف را ناقص به جا آورده، باید برگردد و طواف را از همان جا که ناقص کرده تکمیل کند و برگردد تتمه سعی را به جا آورد و طواف و سعیش صحیح است. لیکن احتیاط آن است که اگر کمتر از چهار دور به جا آورده طواف را تمام کند و اعاده نماید{{توضیح مساله|۶۳۱|
* به نظر آیات عظام، که در مسئله قطع طواف سهواً در ذیل مسئله ۶۰۸ و ۶۰۹ مفصلاً ذکر شد؛ مراجعه شود.
* '''بهجت:''' احتیاط در اتمام و سپس اعاده سعی است.
* '''تبریزی:''' این احتیاط در اتمام و اعاده طواف ترک نشود و همچنین است نسبت به سعی. ولی اگر سعی فراموش شده یک شوط باشد، اعاده لازم نیست و اتمام کافی است.
* '''خویی:''' اگر مقدار باقیمانده از طواف، بیش از یک شوط و کمتر از چهار شوط باشد، طواف را تکمیل و بهتر است اعاده هم نماید و اگر بیش از آن بود، به احتیاط واجب طواف را پس از اتمام اعاده نماید.
* '''سبحانی:''' و طریقه تکمیل بدین‌گونه است: هرگاه تعداد شوط‌هایی که انجام داده نصف یا بیشتر از آن باشد در این صورت طواف را تکمیل می‌کند و پس از خواندن نماز برای تکمیل سعی بر می‌گردد و احتیاطاً سعی را تکمیل و سپس از سر بگیرد و اگر تعداد شوط‌های طوافی که انجام داده کمتر از نصف باشد در این صورت طواف را از سر می‌گیرد و نماز می‌خواند و سعی را احتیاطاً اتمام و اعاده می‌کند.
* '''سیستانی:''' اگر قبل از فوت موالات متذکر شود یا بعد از آن باشد ولی سه شوط یا کمتر باقی مانده باشد اتمام طواف کافی است ولی اگر بیش از آن باشد به احتیاط واجب طواف را پس از اتمام اعاده کند و نسبت به سعی اتمام کافی است گرچه احتیاط مستحب اعاده آن است پس از اتمام.
* '''صافی، گلپایگانی:''' اگر قبل از شوط چهارم سعی یادش بیاید که طواف را ناقص انجام داده، سعی را رها کند و اگر طواف او بیش از نصف کمبود دارد، می‌بایست طواف را از اول اعاده نماید و سپس سعی را از نو انجام دهد و اگر بعد از اتمام شوط چهارم بوده، آن را قطع کند و بعد از اکمال طواف به نحوی که در مسائل طواف ذکر شده، سعی را تکمیل نماید.
* '''فاضل، مکارم:''' این احتیاط ترک نشود.}} و همچنین اگر سعی را کمتر از چهار بار انجام داده تمام کند و اعاده کند.


 آيه الله زنجانی:''' ولي اگر اطمينان دارد تا پيش از پايان طواف، نسبت به تعداد اشواط، حجت شرعي پيدا مي‌کند ـ مثلاً از رفيقي که اشواط او را مي‌شمرد مي‌پرسد ـ مي‌تواند طواف را در حال شک ادامه دهد و اگر حجت شرعي پيدا کرد طوافش صحيح است، والاّ باطل است.
| {{ارجاع مساله|۶۳۱}} }} {{سخ}}


* '''آيه الله صافي، آيه الله گلپايگانی:''' لکن احوط اتيان نماز طواف و اعاده طواف و نماز است.
== حکم طواف بدون وضو ==


* '''آيه الله فاضل، آيه الله مکارم: آن دور را تمام کند و طوافش صحيح است.}}
{{فتاوی حج  | مساله = ۶۳۲ |  اگر سهواً یا غفلتاً یا جهلاً طواف را [[وضو|بی‌وضو]] به جا آورد طوافش باطل است و همین طور اگر با حال [[جنابت]] یا [[حیض]] و [[نفاس]] به جا آورد.
 
| {{ارجاع مساله|۶۲۵}} }} {{سخ}} {{فتاوی حج  | مساله = ۶۲۶ |  اگر در آخر دور يا اثناي آن شک کند ميان شش و هفت و هرچه پاي نقيصه در کار است، طواف او باطل است.{{توضیح مساله|۶۲۶|* '''آیه الله بهجت: بطلان طواف او و لزوم استيناف خالي از قوت نيست با آنکه في ‌الجمله احوط است و احوط از آن بنا بر اقلّ بگذارد و اتمام و بعد از آن اعاده طواف نمايد.
 
* '''آيه الله زنجانی:''' به ذيل مسئله قبل مراجعه شود.
 
* '''آيه الله سبحانی:''' در شک بين ۶ و ۷، بايد آن شوط را تکميل و نماز طواف را به جا آورد و يک بار ديگر طواف و نماز را مجدداً اعاده کند؛ البته در تمام موارد اعاده طواف بهتر است مقداري بين طواف قبل و بعد فاصله بيندازد.
 
آيه الله سيستانی:''' اگر شک در نقيصه در غير ۶ و ۷ باشد، طوافش باطل است. و اگر شک در پايان شوط بين ۶ و ۷ باشد، بنا بر احتياط واجب طواف را اعاده کند ولي اگر در اين صورت بنا بر ۶ گذاشت و از روي جهل به مسئله طواف را تمام کرد و متوجه مسئله نشد تا وقت اعاده گذشت طوافش صحيح است و اگر شک در زياده و نقصان باشد؛ مثل اينکه شک کند بين ۶ و ۷ و ۸ و يا شک بين ۶ و ۸ طوافش باطل است.
 
* '''آيه الله مکارم: بنا بر احتياط واجب.}}
 
| {{ارجاع مساله|۶۲۶}} }} {{سخ}} {{فتاوی حج  | مساله = ۶۲۷  |  اگر در طواف مستحب شک کند در عدد دورها، بنا بر اقل گذارد و طوافش صحيح است.
  | نظر دیگر=ندارد
  | نظر دیگر=ندارد
}}{{سخ}} {{فتاوی حج  | مساله = ۶۲۸ |  شخص کثير الشک در عدد دورها اعتنا به شکش نکند{{توضیح مساله|۶۲۸|* '''آیه الله خويی:''' کثير الشک در طواف تا به حد وسواس نرسد بايد به شکش اعتنا کند.
}}{{سخ}} {{فتاوی حج  | مساله = ۶۳۳ |  اگر کسی مریض یا [[حج کودکان|طفلی]] را حمل کند و طواف دهد و خودش نیز قصد طواف کند طواف هر دو صحیح است.{{توضیح مساله|۶۳۳|
 
* '''زنجانی:''' و لازم نیست در حال طواف، شانه چپ آنها به طرف کعبه باشد.}}
* '''آيه الله زنجانی:''' بنا بر اقل، گذاشته طواف را تمام مي‌کند و سپس دوباره اعاده مي‌کند؛ البته مي‌تواند به شمارش ديگري اکتفا کند هرچند از گفته او اطمينان پيدا نکند، و همچنين اگر کثرت شک به حد وسواس برسد اعتنا نکند.
 
* '''آيه الله سبحانی:''' بنابراين بنا را به طرفي نمي‌گذارد که موجب بطلان طواف او باشد اما در رمي بايد آنقدر پرتاب کند که يقين نمايد.
 
* '''آيه الله مکارم: و بنا را بر آنچه به نفع اوست بگذارد.}} و احتياط آن است که کسي را وادار کند که عدد را حفظ کند.
 
| {{ارجاع مساله|۶۲۸}} }} {{سخ}} {{فتاوی حج  | مساله = ۶۲۹  |  گمان در عدد دورها اعتبار ندارد{{توضیح مساله|۶۲۹|* '''آیه الله بهجت: حکم آن مانند حکم ظن در نماز (يقين) است.}} و حکم شک را دارد.
 
| {{ارجاع مساله|۶۲۹}} }} {{سخ}} {{فتاوی حج | مساله = ۶۳۰  |  اگر مشغول سعي بين صفا و مروه شد و يادش آمد که طواف به جا نياورده، بايد رها کند و طواف کند و پس از آن سعي را اعاده کند.{{توضیح مساله|۶۳۰|* '''آیه الله سبحانی:''' بايد هر کجاي سعي هست آن را رها کند و برگردد و طواف و نماز آن را به جاي آورد و سپس احتياطاً سعي را اتمام و اعاده کند.}}
 
| {{ارجاع مساله|۶۳۰}} }} {{سخ}} {{فتاوی حج  | مساله = ۶۳۱  |  اگر در حال سعي يادش آمد که طواف را ناقص به جا آورده، بايد برگردد و طواف را از همان جا که ناقص کرده تکميل کند و برگردد تتمه سعي را به جا آورد و طواف و سعيش صحيح است. ليکن احتياط آن است که اگر کمتر از چهار دور به جا آورده طواف را تمام کند و اعاده نمايد{{توضیح مساله|۶۳۱|به نظر آيات عظام، که در مسئله قطع طواف سهواً در ذيل مسئله ۶۰۸ و ۶۰۹ مفصلاً ذکر شد؛ مراجعه شود.
 
آيه الله بهجت: احتياط در اتمام و سپس اعاده سعي است.
 
* '''آيه الله تبريزى: اين احتياط در اتمام و اعاده طواف ترک نشود و همچنين است نسبت به سعي. ولي اگر سعي فراموش شده يک شوط باشد، اعاده لازم نيست و اتمام کافي است.
 
آيه الله خويی:''' اگر مقدار باقيمانده از طواف، بيش از يک شوط و کمتر از چهار شوط باشد، طواف را تکميل و بهتر است اعاده هم نمايد و اگر بيش از آن بود، به احتياط واجب طواف را پس از اتمام اعاده نمايد.
 
* '''آيه الله سبحانی:''' و طريقه تکميل بدين‌گونه است: هرگاه تعداد شوط‌هايي که انجام داده نصف يا بيشتر از آن باشد در اين صورت طواف را تکميل مي‌کند و پس از خواندن نماز براي تکميل سعي بر می‌گردد و احتياطاً سعي را تکميل و سپس از سر بگيرد و اگر تعداد شوط‌هاي طوافي که انجام داده کمتر از نصف باشد در اين صورت طواف را از سر مي‌گيرد و نماز مي‌خواند و سعي را احتياطاً اتمام و اعاده مي‌کند.
 
* '''آيه الله سيستانی:''' اگر قبل از فوت موالات متذکر شود يا بعد از آن باشد ولي سه شوط يا کمتر باقي مانده باشد اتمام طواف کافي است ولي اگر بيش از آن باشد به احتياط واجب طواف را پس از اتمام اعاده کند و نسبت به سعي اتمام کافي است گرچه احتياط مستحب اعاده آن است پس از اتمام.
 
* '''آيه الله صافي، آيه الله گلپايگانی:''' اگر قبل از شوط چهارم سعي يادش بيايد که طواف را ناقص انجام داده، سعي را رها کند و اگر طواف او بيش از نصف کمبود دارد، مي‌بايست طواف را از اول اعاده نمايد و سپس سعي را از نو انجام دهد و اگر بعد از اتمام شوط چهارم بوده، آن را قطع کند و بعد از اکمال طواف به نحوي که در مسائل طواف ذکر شده، سعي را تکميل نمايد.


* '''آيه الله فاضل، آيه الله مکارم: اين احتياط ترک نشود.}} و همچنين اگر سعي را کمتر از چهار بار انجام داده تمام کند و اعاده کند.
| {{ارجاع مساله|۶۳۳}} }} {{سخ}}  


| {{ارجاع مساله|۶۳۱}} }} {{سخ}} {{فتاوی حج  | مساله = ۶۳۲ |  اگر سهواً يا غفلتاً يا جهلاً طواف را بي‌وضو به جا آورد طوافش باطل است و همين طور اگر با حال جنابت يا حيض و نفاس به جا آورد.
== صحبت کردن هنگام طواف ==
{{فتاوی حج  | مساله = ۶۳۴ |  در حال طواف تکلم‌کردن و خنده نمودن و شعر خواندن اشکال ندارد لکن کراهت دارد و مستحب است در حال طواف مشغول دعا و ذکر خدا و تلاوت قرآن باشد.
  | نظر دیگر=ندارد
  | نظر دیگر=ندارد
}}{{سخ}} {{فتاوی حج  | مساله = ۶۳۳  |  اگر کسي مريض يا طفلي را حمل کند و طواف دهد و خودش نيز قصد طواف کند طواف هر دو صحيح است.{{توضیح مساله|۶۳۳|* '''آیه الله زنجانی:''' و لازم نيست در حال طواف، شانه چپ آنها به طرف کعبه باشد.}}
}}{{سخ}}  
 
| {{ارجاع مساله|۶۳۳}} }} {{سخ}} {{فتاوی حج  | مساله = ۶۳۴  |  در حال طواف تکلم‌کردن و خنده نمودن و شعر خواندن اشکال ندارد لکن کراهت دارد و مستحب است در حال طواف مشغول دعا و ذکر خدا و تلاوت قرآن باشد.
| نظر دیگر=ندارد
}}{{سخ}} {{فتاوی حج  | مساله = ۶۳۵  |  واجـب نيسـت در حال طواف روي طواف‌کننده طـرف جلو باشـد بلکه جايز است به يميـن و يسار نگـاه کنـد و صفحه صـورت را برگردانـد بلکه به عقـب نگـاه کنـد{{توضیح مساله|۶۳۵|* '''آیه الله سبحانی:''' بوسيدن کعبه و يا لمس آن و استلام حجر و يا رکن يماني به احتياط واجب در حال حرکت و چرخيدن نباشد و اگر بخشي از شوط را با همين حال انجام دهد به احتياط واجب اعاده کند و اگر محل جبران گذشته است، طواف را پس از اتمام و خواندن نماز اعاده کند و اگر اعمال مترتبه را انجام داده، دو مرتبه انجام دهد، ولي قطع طواف و انجام اين کارها و بعد ادامه از محلي که قطع کرده اشکالي ندارد مشروط بر اينکه بين اشواط موالات و وحدت عرفي آن به هم نخورد.
 
آيه الله سيستانی:''' احتياط واجب آن است که به حدي رو نگرداند که بتواند مقداري از پشت سر را نگاه کند.}} و مي‌تواند طـواف را رها کنـد و خانه را ببـوسد{{توضیح مساله|۶۳۵|* '''آیه الله زنجانی:''' بلکه مي‌تواند در حال بوسيدن خانه کعبه طواف نمايد.}} و برگـردد از همان جا اتمـام کنـد.
 
| {{ارجاع مساله|۶۳۵}} }} {{سخ}} {{فتاوی حج  | مساله = ۶۳۶  |  جايز است در بين طواف براي رفع خستگي و استراحت بنشيند يا دراز بکشد و بعد از همان جا اتمام کند، ولي نبايد آنقدر طول دهد که موالات عرفيه به هم بخورد و اگر آنقدر نشست، احتياط آن است که اتمام کند و اعاده نمايد.{{توضیح مساله|۶۳۶|* '''آیه الله بهجت: اگر در موردي است که عذر صدق نمي‌کند حکم آن در مسئله ۶۱۵ و ۶۱۶ گذشت، و با فرض تحقق عذر از ادامه، قبل از اکمال شوط چهارم، در حدي که موالات عرفيه به هم نخورد مانعي ندارد و اگر به هم بخورد احتياط مراعات شود به اکمال آن طواف و اعاده آن، و بعد از شوط چهارم مطلقاً مانعي ندارد. 
 
 آيات عظام تبريزي، خويي، سيستانی:''' در اين صورت طوافش باطل است، و لازم است از نو شروع کند.
 
* '''آيه الله خامنه‌ای:''' کما اينکه مي‌تواند آن طواف را به طور کلي رها کرده و طواف را دوباره از سربگيرد.
 
آيه الله زنجانی:''' بايد طواف را از سر بگيرد البته اگر خستگي شديد بوده و براي رفع خستگي نياز به اين مقدار استراحت داشته اتمام طواف کفايت مي‌کند.
 
* '''آيه الله سبحانی:''' اگر قبل از نيمه طواف بوده اعاده کند و اگر بعد از نيمه طواف بوده، اتمام و نماز و سپس احتياطاً طواف و نماز آن را اعاده کند.
 
* '''آيه الله فاضل: و مي‌تواند آن را رها کند و از نو يک طواف کامل انجام دهد.


آيه الله مکارم: احتياط به اتمام لازم نيست.}}
== نگاه کردن به چپ، راست یا عقب در حال طواف ==
{{فتاوی حج  | مساله = ۶۳۵  |  واجـب نیسـت در حال طواف روی طواف‌کننده طـرف جلو باشـد بلکه جایز است به یمیـن و یسار نگـاه کنـد و صفحه صـورت را برگردانـد بلکه به عقـب نگـاه کنـد{{توضیح مساله|۶۳۵|
* '''سبحانی:''' بوسیدن کعبه و یا لمس آن و استلام حجر و یا رکن یمانی به احتیاط واجب در حال حرکت و چرخیدن نباشد و اگر بخشی از شوط را با همین حال انجام دهد به احتیاط واجب اعاده کند و اگر محل جبران گذشته است، طواف را پس از اتمام و خواندن نماز اعاده کند و اگر اعمال مترتبه را انجام داده، دو مرتبه انجام دهد، ولی قطع طواف و انجام این کارها و بعد ادامه از محلی که قطع کرده اشکالی ندارد مشروط بر اینکه بین اشواط موالات و وحدت عرفی آن به هم نخورد.
* '''سیستانی:''' احتیاط واجب آن است که به حدی رو نگرداند که بتواند مقداری از پشت سر را نگاه کند.}} و می‌تواند طـواف را رها کنـد و [[کعبه|خانه]] را [[تقبیل|ببـوسد]]{{توضیح مساله|۶۳۵|
* '''زنجانی:''' بلکه می‌تواند در حال بوسیدن خانه کعبه طواف نماید.}} و برگـردد از همان جا اتمـام کنـد.


مسائل متفرقه طواف
| {{ارجاع مساله|۶۳۵}} }} {{سخ}}


مسائل متفرقه طواف
== مسائل متفرقه ==
{{فتاوی حج  | مساله = ۶۳۶  |  جایز است در بین طواف برای رفع خستگی و استراحت بنشیند یا دراز بکشد و بعد از همان جا اتمام کند، ولی نباید آنقدر طول دهد که [[موالات]] عرفیه به هم بخورد و اگر آنقدر نشست، احتیاط آن است که اتمام کند و اعاده نماید.{{توضیح مساله|۶۳۶|
* '''بهجت:''' اگر در موردی است که عذر صدق نمی‌کند حکم آن در مسئله ۶۱۵ و ۶۱۶ گذشت، و با فرض تحقق عذر از ادامه، قبل از اکمال شوط چهارم، در حدی که موالات عرفیه به هم نخورد مانعی ندارد و اگر به هم بخورد احتیاط مراعات شود به اکمال آن طواف و اعاده آن، و بعد از شوط چهارم مطلقاً مانعی ندارد.
* '''تبریزی، خویی و سیستانی:''' در این صورت طوافش باطل است، و لازم است از نو شروع کند.
* '''خامنه‌ای:''' کما اینکه می‌تواند آن طواف را به طور کلی رها کرده و طواف را دوباره از سربگیرد.
* '''زنجانی:''' باید طواف را از سر بگیرد البته اگر خستگی شدید بوده و برای رفع خستگی نیاز به این مقدار استراحت داشته اتمام طواف کفایت می‌کند.
* '''سبحانی:''' اگر قبل از نیمه طواف بوده اعاده کند و اگر بعد از نیمه طواف بوده، اتمام و نماز و سپس احتیاطاً طواف و نماز آن را اعاده کند.
* '''فاضل:''' و می‌تواند آن را رها کند و از نو یک طواف کامل انجام دهد.
* '''مکارم:''' احتیاط به اتمام لازم نیست.}}


  | {{ارجاع مساله|۶۳۶}} }} {{سخ}} {{فتاوی حج  | مساله = ۶۳۷  |  در طواف در مقابل حجر اسماعيل بايد طوري حرکت کند که طواف بيت صادق باشد و به نحو متعارف باشد و مخفي نماند که حجر اسماعيل از بيت نيست هرچند بايد در خارج آن طواف کرد.
  | {{ارجاع مساله|۶۳۶}} }} {{سخ}} {{فتاوی حج  | مساله = ۶۳۷  |  در طواف در مقابل [[حجر اسماعیل]] باید طوری حرکت کند که طواف بیت صادق باشد و به نحو متعارف باشد و مخفی نماند که حجر اسماعیل از بیت نیست هرچند باید در خارج آن طواف کرد.
  | نظر دیگر=ندارد
  | نظر دیگر=ندارد
}}{{سخ}} {{فتاوی حج  | مساله = ۶۳۸  |  در صورت امکان ولو در وقت خلوت بايد طواف در حد بين مقام ابراهيم و خانه که مسافت بيست و شش ذراع و نيم است باشد و دورتر از آن حد، کفايت نمي‌کند و در صورت عدم امکان ولو در وقت خلوت، طواف در خارج حد مزبور مانع ندارد با مراعات الأقرب فالأقرب.{{توضیح مساله|۶۳۸|نظر آيات عظام در ذيل مسئله ۵۹۲ گذشت.}}
}}{{سخ}} {{فتاوی حج  | مساله = ۶۳۸  |  در صورت امکان ولو در وقت خلوت باید طواف در حد بین [[مقام ابراهیم]] و خانه که مسافت بیست و شش ذراع و نیم است باشد و دورتر از آن حد، کفایت نمی‌کند و در صورت عدم امکان ولو در وقت خلوت، طواف در خارج حد مزبور مانع ندارد با مراعات الأقرب فالأقرب.{{توضیح مساله|۶۳۸|
 
* نظر آیات عظام در ذیل مسئله ۵۹۲ گذشت.}}
| {{ارجاع مساله|۶۳۸}} }} {{سخ}} {{فتاوی حج  | مساله = ۶۳۹  |  هرگاه در طواف خانه خدا، مثلاً در چند قدم از طواف اشکالي پيش آمد؛ مثل اينکه او را بي‌اختيار بردند، همان چند قدم را بايد از سر بگيرد و اگر از حجرالاسود به قصد طواف شروع کند، اشکال دارد.{{توضیح مساله|۶۳۹|* '''آیه الله بهجت: اگر بتواند برگردد و از همان جا طوافش را ادامه دهد بايد اين کار را بکند وگرنه بدون نيت دور مي‌زند تا به محلّي که بدون اختيار برده شده برسد تا از همان جا به طواف ادامه دهد.
 
* '''آيه الله تبريزى، آيه الله خويی:''' ولي چنان‌که سابقاً گفته شد، مجرد بردن جمعيت موجب بطلان نمي‌شود مادامي که ساير شرايط موجود باشد.
 
* '''آيه الله خامنه‌ای:''' اگر طواف را از سر بگيرد اشکال ندارد، ولي جواز از سر گرفتنِ شَوط محل اشکال است گرچه ضرري براي صحت طواف ندارد. 
 
 آيه الله زنجانی:''' به طوري که بدون اراده، قدم برداشت بايد همان چند قدم را از سر بگيرد و نبايد طواف را قطع کرده از سر بگيرد، هرچند اگر طواف را از سر بگيرد طوافش صحيح است.
 
* '''آيه الله سبحانی:''' نحوه تصحيح طواف در مسائل ۵۸۵، ۵۹۰ و سؤال ۶۵۹ و ۶۶۰ آمده است، لکن در خصوص اين مسئله اگر در موقع ازدحام احياناً انسان را ناخواسته به جلو ببرند اين کار ضرري به طواف نمي‌زند مشروط بر اينکه نيت کند که خود را در ميان جمعيت قرار مي‌دهم که طواف کنم و آنچه که بر اثر فشار به جا مي‌آورم جزء طواف باشد و اگر بخواهد احتياط کند چون بازگشت به عقب مشکل است بقيه شوط را بدون نيت برود تا به محلي برسد که او را بدون اختيار برده‌اند و از همان جا به طواف خود ادامه دهد.
 
* '''آيه الله سيستاني، آيه الله فاضل: اگر نتواند برگردد و جبران کند مي‌تواند بدون قصد طواف تا حجرالاسود برود و آن دور را از سر بگيرد.
 
* '''آيه الله مکارم: هرگاه با توجه به اين امر و با اختيار خود وارد طواف شود و او را ببرند، ضرری ندارد.}}
 
| {{ارجاع مساله|۶۳۹}} }} {{سخ}} {{فتاوی حج  | مساله = ۶۴۰  |  اگر در طواف بي‌اختيار او را ببرند، اعاده آن مقدار لازم است{{توضیح مساله|۶۴۰|* '''آیات عظام تبريزي، سبحاني، مکارم: مانند مسئله سابق است.
 
آيه الله خامنه‌ای:''' به ذيل مسئله ۵۸۲ مراجعه شود.}} و بايد طواف را صحيح انجام دهد و خودش به اختيار طواف کند و چنانچه ممکن نيست بايد در وقت خلوت طواف نمايد{{توضیح مساله|۶۴۰|* '''آیه الله فاضل: و اگر وقت خلوت پيدا نکند و اعاده نيز مستلزم عسر و حرج باشد به همين مقدار اکتفا کند، و طواف در اين فرض صحيح است.}} ولي بايد دانست که منظور از بي‌اختيار شدن اين نيست که در اثر فشار جمعيت تندتر برود بلکه در اين صورت اگر قدم‌ها را به اختيار خود برمي‌دارد ضرر ندارد و طوافش صحيح است.
 
| {{ارجاع مساله|۶۴۰}} }} {{سخ}} {{فتاوی حج  | مساله = ۶۴۱  |  اگر در حال طواف در اثر فشار و ازدحام جمعيت پشت به خانه شود و قسمتي از طواف به اين صورت انجام گيرد يا در اثر فشار جمعيت، شخص را مقداري جلو ببرند بايد مقداري از طواف که پشت به خانه يا بدون اختيار بوده، اعاده شود{{توضیح مساله|۶۴۱|* '''آیه الله خامنه‌ای:''' ذيل مسئله ۵۸۲ مراجعه شود.
 
آيه الله زنجانی:''' در مورد فشار جمعيت مثل مسئله سابق است و اگر در مقدار خيلي کمي از طواف، پشت به خانه شود مانعي ندارد.
 
آيه الله سبحاني، آيه الله مکارم: در مورد فشار جمعيت مثل مسئله سابق است، اما اگر پشت به خانه شود بايد آن مقدار را اعاده کند.}} و اگر نمي‌تواند برگردد با جمعيت بدون قصد طواف برود تا به جايي که بايد از آنجا طواف را اعاده کند برسد و از آنجا تدارک نمايد.{{توضیح مساله|۶۴۱|* '''آیه الله سيستانی:''' همان‌گونه که گذشت مي‌تواند بدون قصد طواف تا حجرالاسود برود و آن شوط را اعاده کند و نمي‌تواند بدون قصد طواف برود تا جايي که طوافش نادرست بوده است و از آنجا اعاده نمايد.
 
* '''آيه الله فاضل: همان‌گونه که گذشت مي‌تواند بدون قصد طواف تا حجرالأسود برود و آن شوط را اعاده کند.}}
 
| {{ارجاع مساله|۶۴۱}} }} {{سخ}} {{فتاوی حج  | مساله = ۶۴۲  |  اگر حاجي در حال طواف، پول خمس نداده همراه داشته باشد طوافش اشکال پيدا نمي‌کند.{{توضیح مساله|۶۴۲|* '''آیه الله بهجت: همان حکم محمول غصبي در نماز را دارد.
 
* '''آيه الله سبحانی:''' چنانچه ذمه خود را بدهکار اهل خمس نداند همراه داشتن و بردن مال غير مخمس تصرف در مال غير مخمس مي‌شود و طواف را دچار مشکل مي‌کند مگر اينکه ذمه خود را مشغول اهل خمس بداند.
 
* '''آيه الله صافي، آيه الله گلپايگانی:''' در صورتي که طواف موجب حرکت اضافي نشود.
 
* '''آيه الله نوری:''' طوافش اشکال پيدا مي‌کند.}}
 
| {{ارجاع مساله|۶۴۲}} }} {{سخ}} {{فتاوی حج  | مساله = ۶۴۳  |  اگر کسي پس از انجام اعمال حج تمتع فهميد که در طواف عمره يا حج چند شوط از هفت شوط را از داخل حجر اسماعيل دور زده{{توضیح مساله|۶۴۳|* '''آیه الله بهجت: در صورت سهو و بطلان اصل طواف.
 
* '''آيه الله صافي، آيه الله گلپايگانی:''' اگر در عمره بوده حج او بدل به افراد شده، بايد عمره مفرده به جا آورده و در سال بعد نيز حج تمتع را انجام دهد و اگر در طواف حج باشد مسئله صوري دارد.
 
* '''آيه الله مکارم: يعني از روي سهو.}}، حج او صحيح است و بايد طواف را اعاده کند.{{توضیح مساله|۶۴۳|* '''آیه الله تبريزى، آيه الله خويی:''' چون از روي جهل به حکم، طواف صحيح را ترک کرده با فرض انقضاي وقت، حجش باطل است.
 
* '''آيه الله خامنه‌ای:''' حج او صحيح است و بايد طواف و نماز آن را اعاده کند.
 
* '''آيه الله زنجانی:''' بايد آن چند شوط و نماز طواف را اعاده کند.
 
آيه الله سبحانی:''' اگر پس از اعمال حج تمتع مثلاً روزهاي دوازدهم و سيزدهم معلوم شود که برخي از شوط‌هاي طواف عمره تمتع را از داخل حجر انجام داده است اگر اين کار سهواً و از روي غفلت انجام گرفته، بايد طواف خود را به ضميمه نماز اعاده کند وحج او نيز صحيح است؛ و اگر عمداً به خاطر مسامحه يا جهل به حکم شرعي اين کار انجام گرفته باشد، عمره تمتع او باطل و حج او به حج افراد تبديل مي‌شود، 
 
 از اين جهت بايد براي تکميل حج افراد، عمره مفرده به جا آورد و در سال بعد حج واجب را به عنوان حج تمتع اعاده کند [البته اين حکم در صورت عمد به معني مسامحه در انجام تکليف، فتوا و در صورت جهل به حکم شرعي، احتياط است] و اگر پس از حج تمتع متوجه شد که بعضي از شوط‌هاي طواف حج را داخل حجر رفته است، تا آخر ذي‌حجه وقت دارد که خود و يا در صورتي که خودش در مکه نيست، نايبش آن را جبران کند ولي اگر در طواف نساء بوده، زمان تدارک آن در طول سال وجود دارد و اگر آنچه را که داخل حجر رفته، بعد از سه شوط و نيم طواف باشد اگر با همسر خود هم‌بستر شده باشد، اشکال ندارد و فقط اتمام طواف به گردن اوست و اگر قبل از نصف طواف باشد، هنوز همسر بر او حلال نشده است و بايد از زمان اطلاع، از اموري که در مورد همسر بر او حرام است، بپرهيزد.
 
* '''آيه الله سيستانی:''' اگر سهواً باشد و در سه شوط يا کمتر چنين شده باشد بايد همان سه شوط را انجام دهد و اگر بيشتر باشد احتياطاً طواف را نيز اعاده کند و در اين صورت اگر طواف حج باشد و در ماه ذي‌حجه متذکر شود، اعمال مترتبه را نيز احتياطاً اعاده کند و اگر بعد از ماه ذي‌حجه باشد يا مربوط به طواف عمره باشد، اعاده بقيه اعمال لازم نيست و اگر جهلاً و در طواف حج باشد و در ماه ذي‌حجه متوجه شود بايد طواف و اعمال مترتبه را انجام دهد و اگر بعد از ماه ذي‌حجه متوجه شود يا مربوط به طواف عمره باشد حجش باطل است و احتياطاً بايد يک شتر قرباني کند.
 
* '''آيه الله فاضل: بنا بر احتياط آن چند شوط را اعاده کند و نماز را نيز اعاده کند و پس از آن اصل طواف و نماز را اعاده کند.


* '''آيه الله مکارم: بايد آن طواف را تکميل کند و بعد نماز طواف را اعاده نمايد.}}
| {{ارجاع مساله|۶۳۸}} }} {{سخ}} {{فتاوی حج  | مساله = ۶۳۹  |  هرگاه در طواف خانه خدا، مثلاً در چند قدم از طواف اشکالی پیش آمد؛ مثل اینکه او را بی‌اختیار بردند، همان چند قدم را باید از سر بگیرد و اگر از [[حجرالاسود]] به قصد طواف شروع کند، اشکال دارد.{{توضیح مساله|۶۳۹|
* '''بهجت:''' اگر بتواند برگردد و از همان جا طوافش را ادامه دهد باید این کار را بکند وگرنه بدون نیت دور می‌زند تا به محلّی که بدون اختیار برده شده برسد تا از همان جا به طواف ادامه دهد.
* '''تبریزی، خویی:''' ولی چنان‌که سابقاً گفته شد، مجرد بردن جمعیت موجب بطلان نمی‌شود مادامی که سایر شرایط موجود باشد.
* '''خامنه‌ای:''' اگر طواف را از سر بگیرد اشکال ندارد، ولی جواز از سر گرفتنِ شَوط محل اشکال است گرچه ضرری برای صحت طواف ندارد.
* '''زنجانی:''' به طوری که بدون اراده، قدم برداشت باید همان چند قدم را از سر بگیرد و نباید طواف را قطع کرده از سر بگیرد، هرچند اگر طواف را از سر بگیرد طوافش صحیح است.
* '''سبحانی:''' نحوه تصحیح طواف در مسائل ۵۸۵، ۵۹۰ و سؤال ۶۵۹ و ۶۶۰ آمده است، لکن در خصوص این مسئله اگر در موقع ازدحام احیاناً انسان را ناخواسته به جلو ببرند این کار ضرری به طواف نمی‌زند مشروط بر اینکه نیت کند که خود را در میان جمعیت قرار می‌دهم که طواف کنم و آنچه که بر اثر فشار به جا می‌آورم جزء طواف باشد و اگر بخواهد احتیاط کند چون بازگشت به عقب مشکل است بقیه شوط را بدون نیت برود تا به محلی برسد که او را بدون اختیار برده‌اند و از همان جا به طواف خود ادامه دهد.
* '''سیستانی، فاضل:''' اگر نتواند برگردد و جبران کند می‌تواند بدون قصد طواف تا حجرالاسود برود و آن دور را از سر بگیرد.
* '''مکارم:''' هرگاه با توجه به این امر و با اختیار خود وارد طواف شود و او را ببرند، ضرری ندارد.}}


  | {{ارجاع مساله|۶۴۳}} }} {{سخ}} {{فتاوی حج  | مساله = ۶۴۴ |  زني که در غير ايام عادت لک ديده و به اعتقاد پاکي، طواف و نماز را انجام داده و شب بعد خون ديده، با شرايط حيض{{توضیح مساله|۶۴۴|* '''آیه الله زنجانی:''' اگر ثابت شود که بعد از قطع شدن لک در باطن، طواف و نماز را انجام داده، طواف و نمازش صحيح است، و اگر ثابت نشده باشد در دو صورت بايد طواف و نماز را اعاده کند، اول آنکه: اين لک، دو روز يا کمتر قبل از ايام عادت باشد که محکوم به حيض است، دوم آنکه: عادت عدديه وقتيه داشته و به جهت تکميل عدد مي‌بايست لک ديده شده و ما بعد آن را تا زماني که احتمال مي‌دهد در باطن خون باشد حيض قرار دهد مثلاً کسي که عادت او هفت روزه است چنانچه سه روز قبل از عادت، لک ببيند و احتمال بدهد که اين لک نصف روز ادامه داشته ـ ولو در باطن ـ و بعد پاک شود و در ايام عادت شش روز و نيم خون ببيند نصف روز اول نيز محکوم به حيض است، پس اگر در آن وقت طواف و نماز انجام دهد، محکوم به بطلان است و بايد اعاده شود و در غير اين دو صورت طواف و نماز خوانده شده، صحيح است.}}، اگر يقين کند که بعد از ديدن لک، خون در باطن فرج بوده و قطع نشده، حيض بوده است و طواف و نمازش صحيح نيست{{توضیح مساله|۶۴۴|* '''آیه الله تبريزى، آيه الله خويی:''' اگر لک داراي صفات حيض بوده، در اين صورت حکم کسي را دارد که قبل از طواف حائض شده و چنانچه به وظيفه خود عمل نکرد تا زمان تدارک گذشت، حجش باطل است.
  | {{ارجاع مساله|۶۳۹}} }} {{سخ}} {{فتاوی حج  | مساله = ۶۴۰ |  اگر در طواف بی‌اختیار او را ببرند، اعاده آن مقدار لازم است{{توضیح مساله|۶۴۰|
* '''تبریزی، سبحانی و مکارم:''' مانند مسئله سابق است.
* '''خامنه‌ای:''' به ذیل مسئله ۵۸۲ مراجعه شود.}} و باید طواف را صحیح انجام دهد و خودش به اختیار طواف کند و چنانچه ممکن نیست باید در وقت خلوت طواف نماید{{توضیح مساله|۶۴۰|
* '''فاضل:''' و اگر وقت خلوت پیدا نکند و اعاده نیز مستلزم عسر و حرج باشد به همین مقدار اکتفا کند، و طواف در این فرض صحیح است.}} ولی باید دانست که منظور از بی‌اختیار شدن این نیست که در اثر فشار جمعیت تندتر برود بلکه در این صورت اگر قدم‌ها را به اختیار خود برمی‌دارد ضرر ندارد و طوافش صحیح است.


آيه الله صافي، آيه الله گلپايگانی:''' و بايد اعاده نمايد و اگر در عمره بوده و وقت اعاده ندارد حج او مبدل به افراد مي‌شود.}} و اگر شک دارد يا يقين کند که خون قطع شده، حيض نبوده است و اعمالش صحيح است و در صورت اول حج او صحيح است و بايد طواف و نماز را اعاده کند{{توضیح مساله|۶۴۴|* '''آيه الله سبحانی:''' اگر قبل از رفتن به عرفات پاک شد، بعد از غسل بايد طواف و نماز و سعي و تقصير را اعاده کند و اگر تا رفتن به عرفات پاک نشد حج او به حج افراد تبديل مي‌شود و پس از حج يک عمره مفرده به جا آورد.
| {{ارجاع مساله|۶۴۰}} }} {{سخ}} {{فتاوی حج  | مساله = ۶۴۱  |  اگر در حال طواف در اثر فشار و ازدحام جمعیت پشت به خانه شود و قسمتی از طواف به این صورت انجام گیرد یا در اثر فشار جمعیت، شخص را مقداری جلو ببرند باید مقداری از طواف که پشت به خانه یا بدون اختیار بوده، اعاده شود{{توضیح مساله|۶۴۱|
* '''خامنه‌ای:''' ذیل مسئله ۵۸۲ مراجعه شود.
* '''زنجانی:''' در مورد فشار جمعیت مثل مسئله سابق است و اگر در مقدار خیلی کمی از طواف، پشت به خانه شود مانعی ندارد.
* '''سبحانی، مکارم:''' در مورد فشار جمعیت مثل مسئله سابق است، اما اگر پشت به خانه شود باید آن مقدار را اعاده کند.}} و اگر نمی‌تواند برگردد با جمعیت بدون قصد طواف برود تا به جایی که باید از آنجا طواف را اعاده کند برسد و از آنجا تدارک نماید.{{توضیح مساله|۶۴۱|
* '''سیستانی:''' همان‌گونه که گذشت می‌تواند بدون قصد طواف تا حجرالاسود برود و آن شوط را اعاده کند و نمی‌تواند بدون قصد طواف برود تا جایی که طوافش نادرست بوده است و از آنجا اعاده نماید.
* '''فاضل:''' همان‌گونه که گذشت می‌تواند بدون قصد طواف تا حجرالأسود برود و آن شوط را اعاده کند.}}


آيه الله فاضل: و سعي را نيز احتياطاً اعاده کند.}} و اگر در عمره بوده در صورت ضيق وقت احتياطاً بعد از حج، يک عمره مفرده نيز به جا آورد.{{توضیح مساله|۶۴۴|* '''آیه الله تبريزى، آيه الله سيستانی:''' اگر در عمره تمتع بوده، بايد طواف عمره و نماز آن را قبل از طواف حج قضا نمايد.
| {{ارجاع مساله|۶۴۱}} }} {{سخ}} {{فتاوی حج  | مساله = ۶۴۲  |  اگر حاجی در حال طواف، پول [[خمس]] نداده همراه داشته باشد طوافش اشکال پیدا نمی‌کند.{{توضیح مساله|۶۴۲|
* '''بهجت:''' همان حکم محمول غصبی در نماز را دارد.
* '''سبحانی:''' چنانچه ذمه خود را بدهکار اهل خمس نداند همراه داشتن و بردن مال غیر مخمس تصرف در مال غیر مخمس می‌شود و طواف را دچار مشکل می‌کند مگر اینکه ذمه خود را مشغول اهل خمس بداند.
* '''صافی، گلپایگانی:''' در صورتی که طواف موجب حرکت اضافی نشود.
* '''نوری:''' طوافش اشکال پیدا می‌کند.}}


* '''آيه الله خامنه‌ای:''' اگر در حين احرام عمره تمتع پاک بوده عمره تمتع وي صحيح است و نيازي به عمره مفرده نمي‌باشد و انجام طواف و نماز آن کافي است.  
| {{ارجاع مساله|۶۴۲}} }} {{سخ}} {{فتاوی حج  | مساله = ۶۴۳  |  اگر کسی پس از انجام [[اعمال حج تمتع]] فهمید که در طواف عمره یا حج چند شوط از هفت شوط را از داخل [[حجر اسماعیل]] دور زده{{توضیح مساله|۶۴۳|
* '''بهجت:''' در صورت سهو و بطلان اصل طواف.
* '''صافی، گلپایگانی:''' اگر در [[عمره تمتع|عمره]] بوده [[حج]] او بدل به [[حج افراد|افراد]] شده، باید [[عمره مفرده]] به جا آورده و در سال بعد نیز [[حج تمتع]] را انجام دهد و اگر در طواف حج باشد مسئله صوری دارد.
* '''مکارم:''' یعنی از روی سهو.}}، حج او صحیح است و باید طواف را اعاده کند.{{توضیح مساله|۶۴۳|
* '''تبریزی، خویی:''' چون از روی جهل به حکم، طواف صحیح را ترک کرده با فرض انقضای وقت، حجش باطل است.
* '''خامنه‌ای:''' حج او صحیح است و باید طواف و [[نماز طواف|نماز آن]] را اعاده کند.
* '''زنجانی:''' باید آن چند شوط و نماز طواف را اعاده کند.
* '''سبحانی:''' اگر پس از اعمال حج تمتع مثلاً روزهای دوازدهم و سیزدهم معلوم شود که برخی از شوط‌های طواف عمره تمتع را از داخل [[حجر اسماعیل|حجر]] انجام داده است اگر این کار سهواً و از روی غفلت انجام گرفته، باید طواف خود را به ضمیمه نماز اعاده کند و حج او نیز صحیح است؛ و اگر عمداً به خاطر مسامحه یا جهل به حکم شرعی این کار انجام گرفته باشد، عمره تمتع او باطل و حج او به حج افراد تبدیل می‌شود، از این جهت باید برای تکمیل حج افراد، عمره مفرده به جا آورد و در سال بعد حج واجب را به عنوان حج تمتع اعاده کند [البته این حکم در صورت عمد به معنی مسامحه در انجام تکلیف، فتوا و در صورت جهل به حکم شرعی، احتیاط است] و اگر پس از حج تمتع متوجه شد که بعضی از شوط‌های طواف حج را داخل حجر رفته است، تا آخر ذی‌حجه وقت دارد که خود و یا در صورتی که خودش در مکه نیست، نایبش آن را جبران کند ولی اگر در طواف نساء بوده، زمان تدارک آن در طول سال وجود دارد و اگر آنچه را که داخل حجر رفته، بعد از سه شوط و نیم طواف باشد اگر با همسر خود هم‌بستر شده باشد، اشکال ندارد و فقط اتمام طواف به گردن اوست و اگر قبل از نصف طواف باشد، هنوز همسر بر او حلال نشده است و باید از زمان اطلاع، از اموری که در مورد همسر بر او حرام است، بپرهیزد.
* '''سیستانی:''' اگر سهواً باشد و در سه شوط یا کمتر چنین شده باشد باید همان سه شوط را انجام دهد و اگر بیشتر باشد احتیاطاً طواف را نیز اعاده کند و در این صورت اگر طواف حج باشد و در ماه ذی‌حجه متذکر شود، اعمال مترتبه را نیز احتیاطاً اعاده کند و اگر بعد از ماه ذی‌حجه باشد یا مربوط به طواف عمره باشد، اعاده بقیه اعمال لازم نیست و اگر جهلاً و در طواف حج باشد و در ماه ذی‌حجه متوجه شود باید طواف و اعمال مترتبه را انجام دهد و اگر بعد از ماه ذی‌حجه متوجه شود یا مربوط به طواف عمره باشد حجش باطل است و احتیاطاً باید یک شتر قربانی کند.
* '''فاضل:''' بنا بر احتیاط آن چند شوط را اعاده کند و نماز را نیز اعاده کند و پس از آن اصل طواف و نماز را اعاده کند.
* '''مکارم:''' باید آن طواف را تکمیل کند و بعد نماز طواف را اعاده نماید.}}


آيه الله فاضل: حج تمتع مبدل به افراد مي‌شود و اگر واجب بوده بايد بعد از آن عمره مفرده به جا آورد و اگر مستحب بوده بعد از آن عمره مفرده واجب نيست}}
| {{ارجاع مساله|۶۴۳}} }} {{سخ}} {{فتاوی حج  | مساله = ۶۴۴  |  زنی که در غیر ایام عادت لک دیده و به اعتقاد پاکی، طواف و نماز را انجام داده و شب بعد خون دیده، با شرایط [[حیض]]{{توضیح مساله|۶۴۴|
* '''زنجانی:''' اگر ثابت شود که بعد از قطع شدن لک در باطن، طواف و نماز را انجام داده، طواف و نمازش صحیح است، و اگر ثابت نشده باشد در دو صورت باید طواف و نماز را اعاده کند، اول آنکه: این لک، دو روز یا کمتر قبل از ایام عادت باشد که محکوم به حیض است، دوم آنکه: عادت عددیه وقتیه داشته و به جهت تکمیل عدد می‌بایست لک دیده شده و ما بعد آن را تا زمانی که احتمال می‌دهد در باطن خون باشد حیض قرار دهد مثلاً کسی که عادت او هفت روزه است چنانچه سه روز قبل از عادت، لک ببیند و احتمال بدهد که این لک نصف روز ادامه داشته ـ ولو در باطن ـ و بعد پاک شود و در ایام عادت شش روز و نیم خون ببیند نصف روز اول نیز محکوم به حیض است، پس اگر در آن وقت طواف و نماز انجام دهد، محکوم به بطلان است و باید اعاده شود و در غیر این دو صورت طواف و نماز خوانده شده، صحیح است.}}، اگر یقین کند که بعد از دیدن لک، خون در باطن فرج بوده و قطع نشده، حیض بوده است و طواف و نمازش صحیح نیست{{توضیح مساله|۶۴۴|
* '''تبریزی، خویی:''' اگر لک دارای صفات حیض بوده، در این صورت حکم کسی را دارد که قبل از طواف حائض شده و چنانچه به وظیفه خود عمل نکرد تا زمان تدارک گذشت، حجش باطل است.
* '''صافی، گلپایگانی:''' و باید اعاده نماید و اگر در عمره بوده و وقت اعاده ندارد حج او مبدل به [[حج افراد|افراد]] می‌شود.}} و اگر شک دارد یا یقین کند که خون قطع شده، حیض نبوده است و اعمالش صحیح است و در صورت اول حج او صحیح است و باید طواف و نماز را اعاده کند{{توضیح مساله|۶۴۴|
* '''سبحانی:''' اگر قبل از رفتن به [[عرفات]] پاک شد، بعد از غسل باید طواف و نماز و [[سعی]] و [[تقصیر]] را اعاده کند و اگر تا رفتن به عرفات پاک نشد حج او به [[حج افراد]] تبدیل می‌شود و پس از حج یک عمره مفرده به جا آورد.
* '''فاضل:''' و سعی را نیز احتیاطاً اعاده کند.}} و اگر در [[عمره]] بوده در صورت ضیق وقت احتیاطاً بعد از حج، یک [[عمره مفرده]] نیز به جا آورد.{{توضیح مساله|۶۴۴|
* '''تبریزی، سیستانی:''' اگر در عمره تمتع بوده، باید طواف عمره و نماز آن را قبل از طواف حج قضا نماید.
* '''خامنه‌ای:''' اگر در حین [[احرام]] عمره تمتع پاک بوده عمره تمتع وی صحیح است و نیازی به عمره مفرده نمی‌باشد و انجام طواف و نماز آن کافی است.
* '''فاضل:''' حج تمتع مبدل به [[حج افراد|افراد]] می‌شود و اگر واجب بوده باید بعد از آن عمره مفرده به جا آورد و اگر مستحب بوده بعد از آن عمره مفرده واجب نیست}}


  | {{ارجاع مساله|۶۴۴}} }}
  | {{ارجاع مساله|۶۴۴}} }}
خط ۹۳۶: خط ۸۲۴:
  | توضیحات منبع = تهیه و تنظیم در [[پژوهشکده حج و زیارت]]، منتشر شده به سال ۱۳۹۷،
  | توضیحات منبع = تهیه و تنظیم در [[پژوهشکده حج و زیارت]]، منتشر شده به سال ۱۳۹۷،
}}
}}
{{پایان}}
==مقاله‌های مرتبط==
*[[طواف]]
*[[نماز طواف]]
[[رده:فتواها درباره اعمال حج]]
{{ناوبری فتواها}}


[[رده:فتواها درباره اعمال حج]]
[[رده:فتواها درباره اعمال حج]]

نسخهٔ کنونی تا ‏۳ اکتبر ۲۰۲۲، ساعت ۰۲:۱۸

مقاله توصیفی فقهی این صفحه شامل فتوای مراجع تقلید درباره احکام طواف است. برای آشنایی بیشتر با این مفهوم نگاه کنید به مقاله طواف.


طواف
دسته اعمال عمره و حج
مکان مسجدالحرام
زمان در عمره: اولین عمل بعد از ورود به مکه؛ در حج: روز دوازدهم ذی الحجه
عمل قبلی

در عمره: احرام در میقات

حج تمتع:رمی جمرات
عمل بعدی در عمره و حج تمتع:نماز طواف ← سعی
مکان‌های وابسته مطاف
جستارهای وابسته طواف؛اعمال عمره تمتع؛ اعمال حج تمتع

ببینید: آموزش طواف و احکام آن

اولین عمل بعد از ورود به مکه[ویرایش | ویرایش مبدأ]

مسئله
امام خمینی: کسی که محرم شد به احرام عمره تمتع و وارد مکه معظمه شد، اول چیزی که از اعمال عمره بر او واجب است، آن است که طواف کند به دور خانه کعبه برای عمره تمتع.


طواف چیست؟[ویرایش | ویرایش مبدأ]

مسئله ۵۳۱
امام خمینی: طواف عبارت است از هفت مرتبه دور خانه کعبه گردیدن؛ به نحوی که خواهد آمد و هر دوری را شوط می‌گویند، پس طواف عبارت از هفت شوط است.


حکم به جا نیاوردن طواف[ویرایش | ویرایش مبدأ]

ترک طواف به عمد[ویرایش | ویرایش مبدأ]

مسئله ۵۳۲
امام خمینی: طواف از ارکان عمره است و کسی که آن را از روی عمد ترک کند تا وقتی که فوت شود وقت آن، عمره او باطل است؛ چه عالم به مسئله باشد و چه جاهل باشد.[م۵۳۲ ۱]


مراجع دیگر:
  1. ↑
    • بهجت: و وجوب ذبح یک شتر مطلقاً، حتی در حال علم و عمد، موافق احتیاط است.
    • زنجانی: چه عالم به اصل وجوب طواف باشد و چه جاهل به آن، ولی کسی که به خاطر ندانستن برخی از احکام فرعی طواف، طواف صحیح را ترک کرده، در برخی صورت‌ها عمره‌اش باطل نمی‌شود و تفصیل آن در ضمن مسایل طواف خواهد آمد.
    • سبحانی: معنی رکن در نماز غیر از رکن در حج است، ترک رکن در نماز عمداً و سهواً موجب بطلان نماز است ولی ترک رکن در حج در صورت عمد مایه بطلان است نه در صورت سهو.
    • سیستانی: بنا بر احتیاط، جاهل به حکم باید یک شتر کفاره بدهد.


مسئله ۵۳۳
امام خمینی: چنین کسی که عمره خود را باطل کرد، احوط آن است که حج افراد به جا آورد،[م۵۳۳ ۱] و پس از آن عمره به جا آورد و حج را در سال بعد اعاده کند.
مراجع دیگر:
  1. ↑
    • بهجت: و ظاهراً حج او مبدل به حج افراد می‌شود و وجوب قضای حج بر او در سال آینده قوی است.
    • تبریزی، خویی و سیستانی: عمره‌اش باطل می‌شود و احرام او نیز باطل می‌شود و باید حج را در سال بعد اعاده کند و احتیاط مستحب این است عدول به حج افراد نموده و آن را به قصد اعم از حج و عمره مفرده تمام نماید.
    • زنجانی: باید حج افراد و پس از انجام حج و گذشتن ایام تشریق عمره مفرده به جا آورد، هرچند حج او استحبابی باشد و اگر در این کار معذور نبوده کفایت از حج واجب نمی‌کند.
    • سبحانی، گلپایگانی: حج او مبدل به حج افراد می‌شود و در سال بعد هم باید حج را قضا کند.


مسئله ۵۳۴
امام خمینی: وقت فوت طواف، وقتی است که اگر بخواهد آن را با بقیه اعمال عمره به جا آورد، نتواند وقوف به عرفات کند.[م۵۳۴ ۱]


مراجع دیگر:
  1. ↑
    • بهجت: میزان در تنگی وقت... بیم از دست رفتن وقوف اختیاری عرفات است.
    • تبریزی، خویی، زنجانی، سبحانی و فاضل: یعنی نتواند خود را به اندازه درک مقدار رکن از وقوف ـ مسمّای وقوف اختیاری ـ به عرفات برساند.
    • سیستانی: آخرِ زمان آن وقتی است که بتواند اعمال عمره را تا ظهر روز عرفه تمام کند.


ترک طواف به سهو[ویرایش | ویرایش مبدأ]

مسئله ۵۳۵
امام خمینی: اگر از روی سهو ترک کرده طواف را،[م۵۳۵ ۱] لازم است آن را به جا آورد هر وقت که باشد،[م۵۳۵ ۲] و اگر برگشته به محل خود و نتواند برگردد به مکه یا مشقت داشته باشد برگشتن، باید شخص مورد اطمینانی را نایب بگیرد.
مراجع دیگر:
  1. ↑
    • سیستانی: یا آن را به طور صحیح انجام نداده.
  2. ↑
    • زنجانی: و اگر به محل خود برگشته باید به مکه رفته طواف نماید و اگر نتواند یا این کار ضرر جانی شدید داشته باشد باید برای طواف نایب بگیرد و اگر این کار مشقت داشته باشد مخیر است که خودش به جا آورد یا نایب بگیرد و در هر صورت بعد از طواف باید نماز آن را نیز به جا آورد.
    • فاضل: و سعی را نیز بنا بر احتیاط اعاده کند.
    • مکارم: و در این مدت چیزی بر او حرام نیست و احتیاط آن است که یک گوسفند قربانی به مکه بفرستد و اگر فرستادن به مکه ممکن نیست در محل خود قربانی کند.


به جا آوردن سعی قبل از طواف[ویرایش | ویرایش مبدأ]

مسئله ۵۳۶
امام خمینی: اگر سعی را به جا آورده، پیش از آنکه طواف را به جا آورد، احتیاط واجب[م۵۳۶ ۱] آن است که سعی را هم به جا آورد و اگر نماز طواف را به جا آورده، باید آن را هم بعد از طواف اعاده کند.
مراجع دیگر:
  1. ↑
    • خامنه‌ای: اگر طواف را فراموش کند و پیش از فوت وقت به یاد آورد، باید طواف و نماز طواف را به جا آورد و سپس سعی انجام دهد.
    • زنجانی: باید بعد از طواف و نماز، سعی و تقصیر نماید و تا تقصیر نکرده از محرمات احرام اجتناب کند. البته اگر بعد از بازگشتن به وطن متوجه شود، انجام طواف و نماز کافی است.
    • سبحانی: باید علاوه بر طواف و نماز سعی را نیز مجدداً به جا آورد.
    • سیستانی: باید سعی را اعاده نماید، مگر در صورتی که طواف را فراموش کند تا وقت آن بگذرد؛ مثل اینکه طواف عمره را تا وقوف در عرفات یا طواف حج را تا پایان ذی‌حجه فراموش کند، که اعاده سعی لازم نیست گرچه بهتر است.
    • فاضل: بنا بر اقوی سعی را نیز بعد از طواف اعاده کند.
    • مکارم: این احتیاط در مورد سعی مستحب است.


ناتوانی از طواف به دلیل بیماری[ویرایش | ویرایش مبدأ]

مسئله ۵۳۷
امام خمینی: اگر شخص محرم به واسطه مرض، خودش قدرت نداشته باشد که طواف کند و تا وقت تنگ شود قدرت حاصل نکند، اگر ممکن است، خودِ او را به یک نحو ببرند و طواف دهند؛[م۵۳۷ ۱] اگرچه به دوش گرفتن یا بر تخت گذاشتن باشد،[م۵۳۷ ۲] و اگر ممکن نشود باید برای او نایب بگیرند.[م۵۳۷ ۳]
مراجع دیگر:
  1. ↑
    • سیستانی: احتیاط مستحب آن است که به طوری او را طواف دهند که پاهایش به زمین کشیده شود.
    • فاضل: و بهتر است در صورت امکان پاهای او به زمین کشیده شود.
    • صافی، گلپایگانی: و طوری طواف دهند که پاهایش بر زمین کشیده شود و اگر ممکن نشود، او را توسط دوش یا چیز دیگر طواف دهند و اگر هیچ‌گونه ممکن نشود نایب بگیرد که برای او طواف کند.
    • مکارم: و لازم نیست پاهای او به زمین کشیده شود.
  2. ↑
    • زنجانی: و اگر این کار ممکن نباشد یا با ضرر جانی همراه باشد باید نایب بگیرد و اگر طواف بر او مشقت شدید دارد مخیر است که خود طواف نماید یا نایب بگیرد.
  3. ↑
    • خامنه‌ای: باید نایب بگیرد.


مسئله ۵۳۸
امام خمینی: شخص مریض را که طواف می‌دهند باید مراعات شرایط و احکام طواف را، به مقداری که برای او ممکن است، بکنند.


واجبات طواف[ویرایش | ویرایش مبدأ]

مسئله *
امام خمینی: واجبات طواف دو قسم است:

قسم اول ـ چیزهایی که شرط طواف است و آن پنج امر است:[م* ۱] اول ـ نیت است؛ یعنی باید طواف را با قصد خالص برای خدا به جا آورد.[م* ۲]

مراجع دیگر:
  1. ↑
    • خامنه‌ای: شرایط صحت طواف چند چیز است: ۱.نیت؛ ۲.طهارت از حدث اکبر و اصغر؛ ۳.طهارت از نجاست؛ ۴.ختنه بودن برای مردان؛ ۵.پوشاندن عورت؛ ۶.غصبی نبودن جامه طواف؛ ۷.موالات.
    • زنجانی: علاوه بر چیزهایی که در این دو قسمت می‌آید، امور دیگری نیز در طواف واجب، معتبر است: ۱.موالات بین اجزای طواف؛ ۲.ترتیب بین اجزای طواف؛ ۳.اختیاری بودن طواف؛ ۴.معلوم بودن عدد اشواط؛ ۵.اجتناب زنان از زدن نقاب. و چون طواف‌کننده در معرض دید ناظر محترم است باید خود را بپوشاند، خواه طواف واجب باشد یا مستحب، اما این امر، جزء واجبات معتبر در صحت طواف نیست.
  2. ↑
    • نظر آیات عظام در مسائل مربوط به کیفیت نیت در بحث نیت در احرام گذشت.
    • خامنه‌ای: در نیت طواف باید تعیین کند که طواف عمره مفرده است یا طواف عمره تمتع. و همچنین تعیین کند که طواف حجة الاسلام است یا حج نذری یا [استحبابی]]. و در صورتی که طواف را به نیابت از دیگری به جا می‌آورد، آن را نیز قصد کند.
    • سبحانی: و باید نوع آن را مشخص کند و اینکه طواف حج است یا طواف عمره یا طواف نساء در حجة الاسلام یا حجی مستحبی و یا اگر نایب است به نیت منوب عنه؛ البته اگر انجام وظیفه فعلی را نیت کند کافی است.


نیت[ویرایش | ویرایش مبدأ]

مسئله ۵۳۹
امام خمینی: نیت را لازم نیست به زبان بیاورد و لازم نیست به قلب بگذراند، بلکه همان که بنا دارد این عمل را به جا آورد و با این بنا به جا آورد، کفایت می‌کند و به عبارت دیگر، نیت در عبادت و کارهای دیگر، در این جهت فرق ندارد. پس همان طور که انسان با قصد آب می‌خورد و راه می‌رود عبادت را اگر همان طور به جا آورد با نیت به جا آورده.



مسئله ۵۴۰
امام خمینی: باید عبادت را برای اطاعت خدا به جا آورد و در این جهت با کارهای دیگر فرق پیدا می‌کند. پس باید طواف را برای اطاعت خداوند به جا آورد.[م۵۴۰ ۱]
مراجع دیگر:
  1. ↑
    • زنجانی: در طواف مانند سایر عبادات، قصد طواف و تعیین نوع آن و قصد قربت همراه با اخلاص لازم است.
    • سیستانی: در عبادت معتبر است که برای تذلّل و کرنش در پیشگاه خداوند انجام داده شود؛ خواه اطاعت صدق کند یا نکند.


مسئله ۵۴۱
امام خمینی: اگر در به جا آوردن طواف یا سایر اعمال عمره و حج که عبادی است ریا کند؛ یعنی برای نشان دادن و به رخ دیگری کشیدن و عمل خود را خوب جلوه دادن به جا آورد، طواف او و همین طور هرچه را این طور به جا آورده باطل است و در این عمل معصیت خدا را هم کرده است.



مسئله ۵۴۲
امام خمینی: ریا بعد از عمل و تمام کردن طواف یا دیگر اعمال، باعث بطلان عمل نمی‌شود.



مسئله ۵۴۳
امام خمینی: کفایت می‌کند در صحیح بودن عمل، آنکه برای خدا بیاورد یا برای اطاعت امر خدا، یا برای ترس از جهنم یا برای رسیدن به بهشت و ثواب.[م۵۴۳ ۱]
مراجع دیگر:
  1. ↑
    • زنجانی: برای قصد قربت، کافی است که آن عمل «برای خدا» آورده شود و فرق نمی‌کند که انگیزه «انجام عمل برای خدا» محبت خداوند باشد یا ترس از جهنم یا شوق به بهشت و ثواب یا غیر آن.
    • سیستانی: در فرض صدق معیار مذکورِ در ذیل مسئله ۵۴۰.


مسئله ۵۴۴
امام خمینی: اگر در عملی که برای خدا می‌آورد، رضای دیگری را هم شرکت دهد و خالص برای خدا نباشد عمل باطل است.

دوم ـ آن است که طاهر باشد از حدث اکبر؛ مثل جنابت و حیض و نفاس و از حدث اصغر؛ یعنی باید با وضو باشد.



طهارت[ویرایش | ویرایش مبدأ]

مسئله ۵۴۵
امام خمینی: طهارت از حدث اکبر و اصغر در طوافِ واجب شرط است؛ چه طواف عمره باشد یا طواف حج یا طواف نساء، حتی در عمره و حج مستحب، که پس از احرام بستن واجب است آن را تمام کند.



مسئله ۵۴۶
امام خمینی: طهارت از حدث اکبر و اصغر، در طواف مستحبی شرط نیست،[م۵۴۶ ۱] لیکن کسی که جنب یا حائض است جایز نیست در مسجدالحرام وارد شود، ولی اگر غفلتاً یا نسیاناً[م۵۴۶ ۲] طواف مستحب کرد صحیح است.
مراجع دیگر:
  1. ↑
    • خامنه‌ای: در طواف مستحب لازم نیست وضو بگیرد ولی بنا بر احتیاط واجب طواف در حال جنابت یا حیض یا نفاس صحیح نیست.
    • سبحانی: در طواف مستحب، طهارت از حدث اکبر شرط است ولی طهارت از حدث اصغر شرط نیست.
    • سیستانی: در طواف مستحب طهارت از حدث اصغر شرط نیست و بنا بر مشهور طهارت از حدث اکبر شرط نیست.
  2. ↑
    • فاضل: یا جهلاً.


مسئله ۵۴۷
امام خمینی: طواف ـ یعنی هفت دور اطراف خانه کعبه گردیدن ـ مستحب است و بلکه هرچه شخص بتواند طواف کند خوب است.[م۵۴۷ ۱] و در این طواف طهارت شرط نیست.[م۵۴۷ ۲]
مراجع دیگر:
  1. ↑
    • زنجانی، مکارم: بهتر است هنگام ازدحام جمعیت برای طواف واجب، طواف مستحب را ترک کنند.
  2. ↑
    • خامنه‌ای، سبحانی و سیستانی: به ذیل مسئله قبل مراجعه شود.


مسئله ۵۴۸
امام خمینی: اگر شخصی که حدث اکبر یا اصغر داشته طواف کند، باطل است؛ چه از روی عمد باشد یا از روی غفلت یا نسیان یا ندانستن مسئله باشد.



مسئله ۵۴۹
امام خمینی: اگر در اثنای طواف، حدث عارض شود، پس اگر پس از تمام شدن دور چهارم[م۵۴۹ ۱] است، باید طواف را قطع کند و طهارت تحصیل کند و از همان جا که طواف را قطع کرده تمام کند.[م۵۴۹ ۲]
مراجع دیگر:
  1. ↑
    • مکارم: نصف طواف که همان سه و نیم دور است.
  2. ↑
    • بهجت: آنکه حدث بعد از تجاوز از نصف از روی سهو و غفلت باشد، که در این صورت طواف را قطع نموده و طهارت گرفته و طواف را از همان جا که قطع نموده ادامه می‌دهد و در صورتی که بعد از تجاوز از نصف و از روی عمد باشد حکم به ادامه طواف بعد از قطع آن مورد تأمل است.
    • تبریزی: اگر حدث قبل از بلوغ نصف ولو از روی عمد نباشد طواف باطل است و در غیر این صورت، احتیاط واجب این است که آن را اتمام کرده، سپس اعاده نماید، و می‌تواند یک طواف کامل به نیت اعم از تمام و اتمام به جا آورد.
    • خامنه‌ای: اگر پیش از تمام شدن نصف دور چهارم حدث اصغر عارض شود، واجب است که قطع کند طواف را و بعد از طهارت آن را اعاده کند و در صورتی که بعد از نصف دور چهارم ـ قبل از پایان آن و یا بعد از آن ـ عارض شود طواف را قطع نموده و پس از تحصیل طهارت اگر موالات عرفیه به هم نخورده طواف را تکمیل کند و اگر موالات به هم خورده بنا بر احتیاط طواف قبلی را تکمیل و یک طواف کامل جدید نیز به جا آورد، و می‌تواند به جای آن یک طواف کامل به قصد اعم از اتمام طواف ناقص گذشته یا طواف مستقل جدید به جا آورد و در هر صورت می‌تواند طواف قبلی را رها نموده و از نو طواف کند.
    • خویی: اگر حدث بعد از تمامی دور چهارم و بدون اختیار باشد، در این صورت طواف را قطع نموده و طهارت گرفته و طواف را از همان جا که قطع نموده ادامه می‌دهد. و اگر حدث بعد از نصف و پیش از تمامی دور چهارم طواف، یا بعد از تمامی دور چهارم و اختیاری باشد، احوط در این دو صورت این است که طواف خود را پس از طهارت از جایی که قطع نموده تمام کرده سپس اعاده‌اش نماید. و به جای این احتیاط اگر این کار را بکند کافی است که پس از قطع طواف و طهارت، یک طواف کامل به قصد اعم از تمام کردن طواف پیش و یک طواف کامل جدید به جا آورد.
    • زنجانی: حدث اختیاری طواف را باطل می‌کند و غیر اختیاری سه صورت دارد، اول: قبل از رسیدن به نیمه شوط چهارم، در این صورت باید پس از تحصیل طهارت، طواف را از سرگرفت. دوم: پس از پایان شوط چهارم که باید بعد از طهارت، طواف قبلی را از جایی که محدث شده تکمیل کند. سوم: پس از رسیدن به نصف طواف و قبل از اتمام شوط چهارم، که باید بعد از طهارت، طواف قبلی را تکمیل کرده نماز آن را بخواند و دوباره یک طواف کامل به جا آورد. در این تفصیل فرقی بین حدث اصغر و اکبر نیست.
    • سبحانی: اگر بدون اختیار پس از تجاوز از نصف محدث شود باید طواف را قطع کند و پس از تحصیل طهارت از همان جا که طواف را قطع کرده، تمام کند و اگر حدث از روی اختیار باشد احتیاط واجب این است که طوافش را قطع نماید و بعد از تحصیل طهارت از همان جا که قطع کرده ادامه دهد و به اتمام برساند و سپس طواف را اعاده کند و می‌تواند یک طواف کامل به نیت اعم از تمام یا اتمام به جا آورد.
    • سیستانی: اگر بدون اختیار پس از تمام شدن شوط چهارم محدث شود، باید طوافش را قطع نماید و بعد از تحصیل طهارت از همان جا که قطع کرده ادامه دهد و به اتمام برساند. و اگر از روی اختیار باشد احتیاط واجب این است که طوافش را قطع نماید و بعد از تحصیل طهارت از همان جا که قطع کرده ادامه دهد و به اتمام برساند، و سپس طواف را اعاده نماید.
    • فاضل: اگر در بین طوافِ واجب، حدث عارض شود می‌تواند طواف را رها کند و پس از تحصیل طهارت، آن را از سر بگیرد و اگر بخواهد احتیاط کند، مسئله چهار صورت دارد: اول: حدث قبل از رسیدن به نصف طواف باشد، در این صورت طواف باطل می‌شود که باید بعد از تحصیل طهارت، آن را از سر بگیرد؛ خواه محدث شدن اختیاری باشد یا بدون اختیار. دوم: پس از رسیدن به نصف و قبل از تمام شدن دور چهارم باشد، که در این صورت پس از وضو طواف را تمام کند و نماز آن را بخواند و دوباره طواف دیگر کند و نماز آن را نیز بخواند، خواه حدث با اختیار باشد یا بدون اختیار. سوم: بعد از تمام شدن دور چهارم اختیاراً خود را محدث کند، که در این صورت نیز مثل صورت دوم عمل کند. چهارم: پس از تمام شدن دور چهارم بی‌اختیار محدث شود، در این صورت پس از تحصیل طهارت، طواف را از آنجایی که محدث شده تمام کند، و صحیح است و در این مسئله فرقی بین حدث اصغر و اکبر نیست.


مسئله ۵۵۰
امام خمینی: اگر در فرض سابق پیش از تمام شدن دور چهارم[م۵۵۰ ۱]، حدث عارض شود احتیاط واجب آن است که تمام کند طواف را و اعاده کند و این حکم در حدث اصغر است.[م۵۵۰ ۲]


مراجع دیگر:
  1. ↑
    • بهجت: اگر پیش از تمام شدن نصف طواف، حدث عارض شود طواف را قطع کند، پس از تحصیل طهارت آن را اعاده کند.
    • تبریزی، خویی: اگر حدث پیش از رسیدن به نصف طواف باشد، در این صورت طواف باطل و لازم است پس از طهارت اعاده شود.
    • خامنه‌ای، زنجانی و فاضل: وظیفه همان است که در مسئله سابق بیان شد.
    • سبحانی، مکارم: پیش از نصف یعنی سه و نیم شوط باشد پس از تحصیل طهارت طواف را از سر گیرد.
    • سیستانی: اگر قبل از تمام شدن شوط چهارم باشد، طوافش باطل است و باید پس از تحصیل طهارت، آن را دوباره انجام دهد.
    • صافی، گلپایگانی: پس اگر به سه شوط و نیم نرسیده، طواف او باطل است و باید بعد از وضو یا غسل یا بعد از رفع عذر، طواف را از سر بگیرد و اگر از سه شوط و نیم گذشته و به ۴ شوط نرسیده احتیاط به اتمام و اعاده طواف با نمازهای آن ترک نشود.
  2. ↑ در نظر آیات عظام فرقی بین حدث اصغر و جنابت نیست.


مسئله ۵۵۱
امام خمینی: اگر در اثنای طواف حدث اکبر؛ مثل جنابت یا حیض عارض شود، باید فوراً از مسجدالحرام بیرون رود، پس اگر پیش از تمامی دور چهارم[م۵۵۱ ۱] بود، پس از غسل طواف را اعاده کند.


مراجع دیگر:
  1. ↑
    • تبریزی، خویی: احوط در هر دو صورت (قبل و بعد از شوط چهارم) این است که بعد از پاکی یک طواف کامل به نیت اعم از تمام و اتمام به جا آورد.
    • خامنه‌ای، زنجانی، فاضل و مکارم: به ذیل مسئله ۵۴۹ مراجعه شود.
    • سبحانی: اگر در بین طواف حیض عارض شود، اگر پیش از گذشتن از نصف طواف بوده طواف او باطل می‌شود، باید پس از غسل اعاده کند و اما اگر پس از گذشتن از نصف طواف باشد، باید پس از پاک شدن و غسل، از همان جا که طواف را قطع کرده، تمام کند.
    • سیستانی: اگر زن در حال احرام، حین انجام طواف حائض شود، پس اگر قبل از تمام شدن شوط چهارم باشد، طوافش باطل است پس اگر وقت وسعت داشته باشد باید صبر کند تا پاک شود و طواف و اعمال بعدی را انجام دهد و اگر وقت تنگ باشد می‌تواند بر عمره تمتع خود باقی بماند، و اعمال آن را به جز طواف و نماز آن انجام دهد؛ یعنی اینکه سعی و تقصیر نماید، و بعد از آن احرام حج ببندد، و پس از فارغ شدن از اعمال منا و بازگشتن به مکه، قبل از اینکه طواف حج را انجام دهد طواف عمره و نماز آن را انجام دهد و احتیاط مستحب این است که به حج افراد عدول نماید و اگر بعد از تمام شدن شوط چهارم باشد، مقداری که انجام داده صحیح است و باقی آن را باید بعد از پاک شدن از حیض و انجام غسل به جا آورد و اگر وقت تنگ باشد سعی و تقصیر را انجام دهد و برای حج محرم شود و پس از فارغ شدن از اعمال منا و بازگشتن به مکه، قبل از طواف حج، آنچه از طوافش باقی مانده است و نماز آن را انجام دهد.


مسئله ۵۵۲
امام خمینی: اگر عذر داشته باشد از وضو و غسل،[م۵۵۲ ۱] واجب است تیمم کند بدل از وضو یا بدل از غسل.


مراجع دیگر:
  1. ↑
    • تبریزی: در صورت معذور بودن از غسل و مأیوس شدن از توانایی بر غسل، واجب است با تیمم طواف کند و احوط اولی این است که نایب نیز بگیرند.
    • زنجانی، مکارم: اگر عذر داشته باشد و نتواند صبر کند تا عذر برطرف شود...
    • فاضل: و وقت طواف تنگ شود....
    • صافی، گلپایگانی: در غسل غیر جنابت، علاوه بر تیمم بدل از غسل در صورت تمکن، باید وضو هم بگیرد وگرنه باید یک تیمم دیگر به جای وضو به جا آورد و جنب تیمم بنا بر احتیاط مستحب نایب هم بگیرد.


مسئله ۵۵۳
امام خمینی: اگر تیمم کرد بدل از غسل و حدث اصغر عارض شد، برای حدث اکبر لازم نیست تیمم کند، بلکه برای حدث اصغر باید تیمم کند و تا حدث اکبر برای او حاصل نشده و عذرش باقی است همان تیمم اول کافی است، لیکن احتیاط مستحب[م۵۵۳ ۱] آن است که تیمم بدل از غسل هم بکند.


مراجع دیگر:
  1. ↑
    • بهجت: احوط جمع بین وضو یا تیمم بدل از آن و تیمم بدل از حدث اکبر است.
    • تبریزی: اگر بدل از غسلِ جنابت، تیمم کرد و بعد حدث اصغر عارض شد، چنانچه عذرش باقی است، باید بدل از غسل تیمم کند و احتیاط مستحب آن است که بین تیمم و وضو جمع کند و اگر برای حدث اکبرِ دیگر غیر از جنابت تیمم کرد و بعد حدث اصغر عارض شد باید بدل از غسل تیمم کند و بنا بر احتیاط وضو هم بگیرد و اگر متمکن از وضو هم نبود باید تیمم دیگری بدل از وضو بنماید.
    • خامنه‌ای: احتیاط واجب.
    • خویی: لازم است تیمم بدل از غسل بکند.
    • سبحانی: استحباب تکرار تیمم بدل از غسل در جایی است که آب برای غسل ندارد و یا غسل حرجی است ولی برای حدث اصغر آب هست و وضو می‌تواند بگیرد و حدث اکبر دیگری رخ نداده در عین حال تکرار تیمم بدل از غسل در مورد حدث اکبر مستحب است.


مسئله ۵۵۴
امام خمینی: احتیاط واجب آن است که اگر امید دارد که عذرش از وضو یا غسل مرتفع شود، صبر کند تا وقتی که وقت تنگ شود یا امیدش قطع شود.[م۵۵۴ ۱]


مراجع دیگر:
  1. ↑
    • بهجت: افضل و احوط تأخیر است ولی اظهر جواز مبادرت است.
    • خامنه‌ای: و اگر می‌داند عذر او تا آخر وقت برطرف می‌شود، باید صبر کند.
    • خویی: اگر احتمال بقای عذر تا آخر وقت می‌دهد می‌تواند صبر نکند ولی اگر بعداً کشف خلاف شد باید اعاده نماید بلی اگر عذرش نبودِ آب باشد باید فحص کند، به تفصیلی که در رساله عملیه مذکور است.
    • زنجانی: ولی محدث به حدث اصغر اگر در وسعت وقت، رجائاً تیمم کرده بعد معلوم شود که تا تنگی وقت عذرش باقی بوده، کفایت می‌کند.
    • سبحانی: انجام تیمم بدون یأس از قدرت بر انجام وضو و یا غسل به احتیاط واجب جایز نیست و چنانچه با یأس از برطرف شدن عذر انجام داد و عذر در وقت برطرف شد اعاده لازم نیست.
    • سیستانی: اگر وقت تنگ نباشد، تیمم جایز نیست مگر اینکه از بر طرف شدن عذر مأیوس باشد یا احتمال دهد در صورت تأخیر از انجام تیمم نیز عاجز شود.
    • گلپایگانی: با علم به بر طرف شدن عذر، انتظار واجب است و در غیر این صورت تأخیر بنا بر احتیاط مستحب است.
    • مکارم: احتیاط مستحب آن است که تا آخرین فرصت صبر کند ولی اگر یقین دارد برطرف می‌شود، باید صبر کند.


مسئله ۵۵۵
امام خمینی: اگر با وضو بوده و شک کند که حدث عارض شده است یا نه، بنا بر وضو داشتن بگذارد و لازم نیست وضو بگیرد و همچنین اگر از حدث اکبر پاک بوده و شک کند که حدث عارض شده.



مسئله ۵۵۶
امام خمینی: اگر مُحدِث به حدث اصغر یا اکبر بوده و شک کند که وضو گرفته یا نه یا غسل کرده یا نه، باید در فرض اول وضو بگیرد و در فرض دوم غسل کند.



مسئله ۵۵۷
امام خمینی: اگر بعد از تمام شدن طواف شک کند که با وضو آن را به جا آورده یا نه یا شک کند با غسل آن را به جا آورده یا نه، طواف او صحیح است[م۵۵۷ ۱]، لیکن برای اعمال بعد باید طهارت تحصیل کند.


مراجع دیگر:
  1. ↑
    • تبریزی، خویی: اگر بعد از حدث اصغر شک کند در اینکه قبل از طواف غسل کرده یا نه، باید غسل کرده و طواف را اعاده کند و برای اعمال آتیه وضو بگیرد.
    • زنجانی: چنانچه احتمال می‌دهد در حال طواف به رعایت طهارت، توجه داشته طواف او صحیح است.
    • سبحانی: و سابقه او از جهت تقدم طهارت و حدث قبل از شروع به طواف روشن نباشد به شک خود اعتنا نکند ولی باید برای اعمال بعد طهارت لازم را تحصیل نماید.


مسئله ۵۵۸
امام خمینی: اگر در اثنای طواف شک کند که وضو داشته یا نه[م۵۵۸ ۱]، پس اگر بعد از تمامی دور چهارم است طواف را رها کند و وضو بگیرد و از همان جا تتمه طواف را به جا آورد[م۵۵۸ ۲] و اگر قبل از تمام شدن دور چهارم[م۵۵۸ ۳] است احتیاط واجب آن است که طواف را تمام کند و اعاده کند.[م۵۵۸ ۴]


مراجع دیگر:
  1. ↑
    • بهجت: حکم شک در طهارت در اثنای طواف هم همان حکم شک است در طهارت در اثنای نماز.
    • تبریزی، خویی: اگر سابقه طهارت داشته، به شک خود اعتنا نکند والاّ واجب است طهارت گرفته و طواف را از سر بگیرد.
    • خامنه‌ای: اگر سابقه طهارت داشته، به شک خود اعتنا نکند والاّ واجب است طهارت گرفته و طواف را از سر بگیرد و فرقی بین تمام شدن چهار دور و قبل از آن نیست.
    • زنجانی: چنانچه حالت سابقه را بداند طبق آن عمل نماید وگرنه باید پس از وضو طواف را تمام کند و نماز آن را بخواند و دوباره آن را اعاده کند، خواه بعد از دور چهارم باشد یا قبل از آن.
    • سبحانی: در صورتی که سابقه او حدث باشد یا سابقه او از نظر طهارت یا حدث روشن نباشد طواف او در هر دو صورت یعنی چه شک وی قبل از نیمه طواف بوده و چه بعد از آن، باطل است.
    • سیستانی: و سابقه طهارت نداشته باشد.
    • صافی، گلپایگانی: در این صورت باید وضو بگیرد و بعد طواف را از سر بگیرد، چه قبل از تمام شدن چهار دور باشد یا بعد از آن.
    • فاضل: اگر در بین طواف شک کند که وضو داشته یا خیر، مسئله سه صورت دارد، اول: حالت سابق خود را بداند که طاهر بوده در این فرض جایز است طواف را تمام کند و برای اتمام آن وضو واجب نیست و اعاده طواف نیز لازم نیست و در این صورت فرقی نیست که شک بعد از دور چهارم عارض شده باشد یا قبل از آن. دوم: حالت سابق خود را بداند که مُحدِث بوده، در این فرض ظاهراً هر مقدار طوافی که انجام داده، محکوم به بطلان است؛ چه شک بعد از دور چهارم عارض شده باشد یا قبل از آن و باید بعد از وضو از نو طواف کند. سوم: حالت سابق خود را نداند، که در این صورت به احتیاط واجب پس از وضو طواف را تمام کند و نماز آن را بخواند و پس از آن طواف و نماز آن را اعاده کند و در این صورت فرقی نیست که شک بعد از دور چهارم یا قبل از آن عارض شده باشد.
    • مکارم: و حالت سابقه خود را از وضو و حدث نداند.
  2. ↑ * مکارم: و سپس احتیاطاً آن را اعاده کند.
  3. ↑
    • مکارم: قبل از تمام شدن سه و نیم دور طواف او باطل است.
  4. ↑
    • سیستانی: اتمام لازم نیست بلکه اعاده کند.


مسئله ۵۵۹
امام خمینی: در تمام صورت‌هایی که در شک گفته شد که «بنا بر طهارت بگذارد» یا «طوافش صحیح است» بهتر آن است که تجدید وضو کند و رجائاً غسل به جا آورد، چون ممکن است که بعد معلوم شود وضو یا غسل نداشته و اشکال پیدا می‌شود.



مسئله ۵۶۰
امام خمینی: اگر در اثنای طواف شک کند که غسل کرده است از جنابت یا حیض یا نفاس یا نه، باید فوراً از مسجدالحرام بیرون برود[م۵۶۰ ۱]، پس اگر شوط چهارم را تمام کرده بوده و شک کرده، بعد از غسل برگردد و تتمه را به جا آورد[م۵۶۰ ۲] والاّ بعد از غسل اعاده کند طواف را و احتیاط آن است که در صورت اول نیز اعاده کند.


مراجع دیگر:
  1. ↑
    • بهجت: اگر متمکن است تطهیر می‌نماید و سپس اعاده می‌کند.
    • تبریزی، خویی: باید غسل کرده و طواف را اعاده نماید.
    • خامنه‌ای: و پس از غسل برگردد و طواف را اعاده کند.
    • زنجانی: و پس از غسل، طواف را تمام کرده و نماز آن را بخواند و سپس آن را اعاده کند، خواه قبل از شوط چهارم شک کرده یا بعد از آن.
    • سبحانی: و پس از طهارت، طواف را از سر بگیرد و چه قبل از نصف طواف باشد و یا بعد از آن.
    • سیستانی: اگر امکان تیمم باشد و تیمم کردن کمتر از خارج شدن از مسجد وقت می‌گیرد باید تیمم کند و سپس خارج شود و اگر بیشتر وقت می‌گیرد باید فوراً خارج شود. (و در بقیه مسئله، نظریه ایشان موافق متن است).
    • صافی ، گلپایگانی: و پس از طهارت، طواف را از سر بگیرد و چه قبل از شوط چهارم باشد و یا بعد از آن.
  2. ↑
    • فاضل: و به احتیاط واجب طواف را اعاده کند.


مسئله ۵۶۱
امام خمینی: اگر آب و چیزی که به آن جایز است تیمم کند، موجود نباشد[م۵۶۱ ۱]، حکم آن حکم غیر متمکن از طواف است، پس با مأیوس بودن از پیدا شدن یکی از آن دو، باید نایب بگیرد. و احتیاط وجوبی[م۵۶۱ ۲] آن است که اگر جنب و حائض و نفساء نیست خودش نیز طواف کند و چون مستحاضه بدون به جا آوردن غسل‌هایی که بر او لازم است می‌تواند[م۵۶۱ ۳] وارد مسجدالحرام شود و طواف کند، بنابراین به احتیاطی که در غیر جنب و حائض و نفساء گفته شد باید عمل کند، گرچه دخول مسجدالحرام نیز برای او خلاف احتیاط استحبابی است.

سوم ـ طهارت بدن و لباس است از نجاست؛[م۵۶۱ ۴]


مراجع دیگر:
  1. ↑ * مکارم: فرض فاقد الطهورین در مسجدالحرام وجود ندارد.
  2. ↑
    • تبریزی، خویی، زنجانی و سیستانی: و احتیاط مستحب آن است.
  3. ↑
    • بهجت: مستحاضه متوسطه و کثیره بدون غسل‌هایی که بر آنها واجب است نمی‌تواند وارد مسجدالحرام و مسجدالنبی شوند.
    • زنجانی: مستحاضه کثیره بدون غسل‌هایی که بر او واجب است نمی‌تواند وارد مسجدالحرام شود.
    • سبحانی: مستحاضه متوسطه و کثیره اگر وظایف خود را برای نماز انجام داده باشند می‌توانند وارد مسجدالحرام و مسجدالنبی شوند.
    • صافی، گلپایگانی: بدون به جا آوردن غسل‌هایی که بر او لازم است، بنا بر احتیاط نمی‌تواند وارد مسجد شود.
    • مکارم: و مستحاضه هم نمی‌تواند داخل مسجدالحرام شود.
  4. ↑
    • خامنه‌ای: بدن و لباس طواف‌کننده باید از خون ـ و نیز از سایر نجاسات بنا بر احتیاط واجب ـ پاک باشد.


مسئله ۵۶۲
امام خمینی: احتیاط واجب[م۵۶۲ ۱] آن است که از نجاساتی که در نماز عفو شده ـ مثل خون کمتر از درهم[م۵۶۲ ۲] و جامه‌ای که با آن نتوان[م۵۶۲ ۳] نماز خواند؛ مثل عرقچین و جوراب حتی انگشتر[م۵۶۲ ۴] نجس ـ اجتناب کند.


مراجع دیگر:
  1. ↑
    • خامنه‌ای: خونی که از یک درهم کمتر باشد؛ و نیز خون جراحت‌ها و زخم‌ها که موجب بطلان نماز نمی‌شود، به صحت طواف نیز خللی وارد نمی‌کند. و پاک بودن جوراب و دستمال و انگشتر و مانند آنها شرط نیست.
    • زنجانی: رعایت این احتیاط، واجب نیست، به خصوص در خون قروح و جروح.
    • سبحانی: باید بدن محرم و جامه‌های احرام طواف‌کننده از هر نوع نجاست پاک باشد حتی از برخی از نجاساتی که در حال نماز عفو شده مانند خون کمتر از درهم نیز اجتناب کنند لکن چیز نجسی که ساتر عورت نیست مانند جوراب و دستمال کوچک حمل آنها در نماز جایز است و در حال طواف نیز بی‌اشکال است.
    • فاضل: ظاهر آن است که....
  2. ↑ * زنجانی: از خون بدن انسان یا حیوان حلال‌گوشت، نه دماء ثلاثه یا خون حیوان حرام‌گوشت.
  3. ↑
    • بهجت، تبریزی و خویی: طواف در جامه‌ای که با آن نتوان نماز خواند [یعنی ساتر نباشد؛ مانند مثال‌های مذکور در متن] اگر نجس باشد مانع ندارد. و همچنین بودن چیز نجس همراه انسان در طواف مانعی ندارد.
    • سیستانی: همراه داشتن چیز متنجس در طواف مانع ندارد.
    • مکارم: نجس بودن این لباس‌های کوچک ضرری ندارد.
  4. ↑
    • سبحانی: انگشتر صدق ثوب نمی‌کند و محمول متنجس اگر ساتر نباشد اشکال ندارد.
    • فاضل: در انگشتر و مانند آنکه ثوب صدق نمی‌کند برای صحت طواف طهارت آنها شرط نیست همچنین همراه داشتن چیز متنجس در صورت جهل به مسئله مانعی ندارد.


مسئله ۵۶۳
امام خمینی: در خون قروح و جروح اگر تطهیر آن مشقت داشته باشد لازم نیست تطهیر کند.[م۵۶۳ ۱]


مراجع دیگر:
  1. ↑
    • زنجانی: اگر زخم یا جراحت یا دملی است که خوب نشده است، لازم نیست برای طواف و نماز آن زخم یا دمل و قسمت‌هایی از بدن و لباس را که معمولاً از آن خون نجس می‌شود تطهیر کند و اگر خوب شده باید بدن و لباس را تطهیر کند، مگر این کار برای او ضرر داشته یا حرجی باشد و از اینجا حکم مسئله بعد نیز روشن می‌شود.
    • صافی، گلپایگانی: و احتیاط آن است که هم خودش با آن حال طواف کند و هم نایب بگیرد تا برای او طواف نماید.


مسئله ۵۶۴
امام خمینی: در خون قروح و جروح، تا آن اندازه‌ای که می‌شود تطهیر کرد و لباس را عوض کرد، احتیاط واجب[م۵۶۴ ۱] آن است که تطهیر کند یا جامه را عوض کند.


مراجع دیگر:
  1. ↑
    • سبحانی: بدن را برای طواف تطهیر کند و جامه آلوده به خون را بشوید و یا عوض کند.


مسئله ۵۶۵
امام خمینی: احتیاط آن است[م۵۶۵ ۱] که اگر می‌تواند تأخیر بیندازد طواف را تا بشود بی‌مشقت تطهیر کرد، تأخیر بیندازد به شرطی که وقت تنگ نشود.


مراجع دیگر:
  1. ↑
    • خامنه‌ای: واجب است.
    • زنجانی: رعایت این احتیاط، لازم نیست، بلکه می‌توان بدون تأخیر با تحمل مشقت، تطهیر کرده طواف نمود.
    • سبحانی: اگر وقت طواف وسیع است باید صبر کند تا به نحو آسان بدن را تطهیر نماید و در صورت ضیق وقت می‌تواند با همان حالت طواف نماید.


مسئله ۵۶۶
امام خمینی: اگر طواف کند و بعد از آنکه از طواف فارغ شد علم پیدا کند به نجاست در حال طواف، اظهر آن است که طوافش صحیح است.



مسئله ۵۶۷
امام خمینی: اگر شک داشته باشد که لباسش یا بدنش نجس است، می‌تواند با آن حال طواف کند و صحیح است؛ چه بداند که پیش از این پاک بوده یا نداند، لیکن اگر بداند که پیشتر نجس بوده و نداند که تطهیر شده است، نمی‌تواند با آن حال طواف کند بلکه باید تطهیر کند و طواف کند.



مسئله ۵۶۸
امام خمینی: اگر در بین طواف نجاستی به بدن یا لباس او عارض شود، اظهر آن است که دست از طواف بردارد و جامه یا بدن را تطهیر کند و طواف را از همان جا تمام کند و طواف او صحیح است.[م۵۶۸ ۱]


مراجع دیگر:
  1. ↑
    • تبریزی، خویی: هرگاه نجس بودن بدن یا لباس خود را نمی‌دانسته و در اثنای طواف دانست یا آنکه پیش از فراغت از طواف، بدن یا لباسش نجس شد، اگر جامه پاکی داشته باشد همان جا جامه نجس را کنده و با جامه پاک طواف خود را تمام نماید و چنانچه جامه پاک همراه نداشته باشد. اگر این حادثه بعد از تمام شدن شوط چهارم بوده، طواف را قطع نموده و پس از ازاله نجاست از بدن یا لباس باقیمانده طواف را به جا آورد. و چنانچه علم به نجاست یا حدوثش پیش از تمام شدن شوط چهارم باشد، باز هم طواف را قطع و نجاست را ازاله نموده و بنا بر احتیاط یک طواف کامل به قصد اعم از تمام یا اتمام به جا آورد.
    • خامنه‌ای، سبحانی: اگر بدون رها کردن طواف تطهیر ممکن نباشد باید دست از طواف بردارد و جامه یا بدن را تطهیر کند و فوراً برگردد و طواف را [خامنه‌ای اضافه نموده‌اند: اگر موالات به هم نخورده] از همان جا تمام کند و طواف او صحیح است.
    • صافی، گلپایگانی: اگر در بین طواف لباس یا بدنش نجس شود یا بفهمد که از پیش نجس بوده و بدون رها کردن طواف، شستن آن ممکن نباشد، طواف را رها نماید، و اگر چهار دور طواف کرده، بعد از تطهیر بدن یا لباس بقیه طواف را تمام کند و اگر به سه دور و نیم نرسیده طواف او باطل است و باید بعد از تطهیر از سر بگیرد و اگر از سه دور و نیم گذشته و چهار دور را تمام نکرده احتیاط آن است که بعد از تطهیر از همان جا که رها کرده طواف را تمام کند و نماز طواف را بخواند و دوباره طواف و نماز آن را به جا آورد.


مسئله ۵۶۹
امام خمینی: اگر در بین طواف نجاستی در بدن یا لباس خود ببیند و احتمال بدهد که در این حال نجاست حاصل شده، ظاهراً حکم مسئله قبل را دارد.



مسئله ۵۷۰
امام خمینی: اگر در بین طواف علم پیدا کند که نجاست به بدن یا لباس او از اول بوده، احتیاط[م۵۷۰ ۱] آن است که طواف را رها کند و تطهیر کند و از همان جا بقیه طواف را تمام کند و بعد از آن طواف را اعاده کند؛ خصوصاً اگر تطهیر زیاد طول بکشد و در این صورت بعد از اتمام، نماز طواف را بخواند و پس از آن طواف را اعاده کند و نماز طواف را نیز اعاده کند و در این احتیاط فرقی نیست بین آنکه بعد از چهار دور علم پیدا کند یا قبل از آن، گرچه در صورت دوم احتیاط شدیدتر است.


مراجع دیگر:
  1. ↑
    • زنجانی: باید طواف را رها کند و تطهیر کند و از همان جا بقیه طواف را تمام کند و بنا بر احتیاط مستحب، طواف و نماز را اعاده نیز بنماید.
    • سبحانی: حکم این مسئله با حکم مسئله ۵۶۸ یکسان است. البته در صورت فوت موالات احتیاط مستحب حکم به اتمام و اعاده است.
    • سیستانی، مکارم: حکم آن همان حکم مسئله ۵۶۸ است.
    • فاضل: ظاهراً طوافش صحیح است، اگرچه احتیاط استحبابی آن است که....
    • نظر سایر آیات عظام ذیل مسئله ۵۶۸ گذشت.


ختنه کردن[ویرایش | ویرایش مبدأ]

مسئله ۵۷۱
امام خمینی: اگر فراموش کند نجاست را و طواف کند، احتیاط واجب اعاده است،[م۵۷۱ ۱] و همین طور است اگر در بین طواف یادش بیاید.[م۵۷۱ ۲]

چهارم ـ ختنه کردن است در حق مردان و این شرط در زن‌ها نیست، و احتیاط واجب آن است که درباره بچه‌های نابالغ مراعات شود.[م۵۷۱ ۳]


مراجع دیگر:
  1. ↑
    • بهجت: صحت طواف خالی از وجه نیست و در صورت تذکر در اثنا، تطهیر می‌کند و سپس اتمام می‌نماید.
    • خامنه‌ای: طوافش صحیح است، ولی اگر نماز طواف را هم با بدن و لباس نجس خوانده باید آن را دوباره بخواند و احتیاط استحبابی آن است که در این مسئله طواف را نیز بار دیگر به جا آورد.
    • تبریزی، خویی، زنجانی، سیستانی و فاضل: طوافش صحیح است.
    • سبحانی: طواف او باطل و باید دوباره اعاده کند. وظیفه جاهل به حکم نیز مانند ناسی است.
    • گلپایگانی: اقوی اعاده طواف است.
    • مکارم: اعاده ندارد.
  2. ↑
    • خامنه‌ای: وظیفه همان است که ذیل مسئله ۵۶۸ گذشت.
  3. ↑
    • تبریزی، خویی: احوط بلکه اظهر این است که بچه ممیز که خوب و بد را تشخیص می‌دهد، اگر شخصاً محرم شود باید ختنه کرده باشد و اما اگر بچه ممیز نباشد، اعتبار ختان در او ظاهر نیست، اگرچه اعتبارش احوط است.
    • خامنه‌ای، سبحانی: و در این حکم فرقی بین بالغ و غیر بالغ نیست.
    • زنجانی: در صحت احرام پسر بچه ممیز ختنه شرط است، بنابراین چنانچه چنین کودکی بدون ختنه احرام ببندد محرم نمی‌شود، و در صحت طواف او نیز ختنه شرط می‌باشد، پس اگر بخواهد طواف مستحب انجام دهد باید ختنه کرده باشد و همچنین اگر قبل از ممیز شدن او را ـ مثلاً به عمره مفرده ـ محرم کرده باشند و تا زمان تمیز او را طواف نداده باشند نمی‌تواند بدون ختنه طواف کند، و اگر از ختنه معذور باشد برای طواف نایب می‌گیرد و بنا بر احتیاط مستحب خودش نیز طواف می‌کند.
    • سیستانی: اگر ممیز باشد ختنه معتبر است و اگر نباشد احتیاط مستحب است.
    • گلپایگانی: واجب است.
    • مکارم: ختان در صبی شرط نیست و طواف و نماز طواف‌های بچه‌ای که ختنه نشده صحیح است.


مسئله ۵۷۲
امام خمینی: اگر بچه را که ختنه نشده وادار به احرام کنند یا او را محرم کنند، احرام او صحیح است ولی طواف او صحیح نیست.[م۵۷۲ ۱] پس اگر محرم به احرام حج شود، چون طواف نساء او باطل است[م۵۷۲ ۲] بنا بر احوط حلال شدن زن بر او مشکل می‌شود[م۵۷۲ ۳] مگر آنکه او را ختنه کنند و طواف دهند، یا خودش بعد از ختنه شدن طواف کند، یا آنکه نایب برای او بگیرند تا طواف کند.[م۵۷۲ ۴]


مراجع دیگر:
  1. ↑
    • تبریزی، خویی: در ممیزی که خودش محرم شده باشد.
    • سیستانی: اگر ممیز باشد.
    • فاضل: طواف طفل ممیزی که ختنه نشده صحیح نیست، و از غیر ممیز بنا بر احتیاط صحیح نیست هرچند احرام آنها صحیح است.
  2. ↑
    • سبحانی: تمام طواف‌های او اشکال دارد.
  3. ↑
    • خامنه‌ای، مکارم: به ذیل شرط چهارم مراجعه شود.
    • سیستانی: اگر ممیز باشد بنا بر احتیاط واجب حکم کسی را دارد که طواف را ترک کرده است مگر اینکه پس از ختنه طواف را اعاده کند.
  4. ↑
    • سبحانی: اگر چنین کودکی بعدها ازدواج کرد، نمی‌تواند با همسر خود نزدیکی کند مگر اینکه ختنه شود و شخصاً طواف کند و یا نایب بگیرد.
    • سیستانی: فتوای ایشان در مورد کفایت نیابت در این فرض، یافت نشد.
    • صافی، گلپایگانی: گرفتن نایب در این صورت (قبل از ختنه) مشکل است.


پوشاندن عورت[ویرایش | ویرایش مبدأ]

مسئله ۵۷۳
امام خمینی: اگر بچه ختنه کرده به دنیا بیاید طواف او صحیح است.

پنجم ـ ستر عورت است،[م۵۷۳ ۱] پس اگر بدون ساترِ عورت طواف کند باطل است[م۵۷۳ ۲] و معتبر است در آن اباحه[م۵۷۳ ۳]، پس با ساتر غصبی طواف صحیح نیست بلکه با لباس غصبی غیر ساتر نیز بنا بر احتیاطِ واجب،[م۵۷۳ ۴] و احتیاط آن است که مراعات شرایط لباس نمازگزار را بنمایند.[م۵۷۳ ۵]


مراجع دیگر:
  1. ↑
    • تبریزی، خامنه‌ای، خویی و سیستانی: بنا بر احتیاط واجب ستر عورت معتبر است.
  2. ↑
    • زنجانی: اگر مرد یا زنی پوشش لازم را در حال طواف رعایت نکرد، طواف او باطل نمی‌شود هرچند احتیاط مؤکد استحبابی در آن است که برای طواف واجب به آن طواف اکتفا نکند.
    • سبحانی: بلکه لازم است علاوه بر ستر عورت عریان و برهنه نیز نباشد.
    • مکارم: حتی اگر فقط ستر عورت کند و برهنه و عریان بر او صدق کند طوافش باطل است.
  3. ↑
    • بهجت: طواف در لباس غصبی جایز نیست و در صحت آن تأمل و احتیاط است؛ خصوصاً در ساتر.
    • خامنه‌ای: لباس طواف‌کننده باید غصبی نباشد و طواف با لباس غصبی بنا بر احتیاط واجب باطل است.
    • زنجانی: طواف در لباس غصبی ـ ساتر باشد یا غیر ساتر ـ حرام و بنا بر احتیاط باطل است و لباسی را که در حال طواف واجب می‌پوشند علاوه بر طهارت بنا بر احتیاط مستحب سایر شرایط لباس نمازگزار را داشته باشد.
    • سیستانی، فاضل: بنا بر احتیاط واجب.
  4. ↑
    • سبحانی: باید جامه و کفش و دیگر لباس‌های طواف‌کننده مباح باشد بنابراین طواف در جامه و کفش غصبی باطل است.
    • سیستانی، فاضل: این احتیاط واجب نیست.
    • صافی، گلپایگانی: اگر جامه احرام، کفش و یا لباس‌های دیگرِ شخصِ طواف‌کننده غصبی باشد طواف باطل است.
    • نوری: بلکه با لباس غصبی غیر ساتر نیز صحیح نیست.
  5. ↑
    • سبحانی: طواف در لباس غصبی صحیح نیست و شرایط لباس نمازگزار باید در آن مراعات شود.


موالات[ویرایش | ویرایش مبدأ]

مسئله ۵۷۴
امام خمینی: احتیاط واجب آن است که مراعات موالات عرفیه را در طواف بکند[م۵۷۴ ۱]؛ یعنی در بین دورهای طواف آنقدر طول ندهد که از صورت یک طواف خارج شود.
مراجع دیگر:
  1. ↑
    • بهجت: مراعات موالات عرفیه، در غیر موارد عذرِ حاصل بعد از شوط چهارم، لازم است.
    • تبریزی، خویی و سیستانی: مراعات موالات لازم است.
    • خامنه‌ای: بنا بر احتیاط واجب، باید میان اجزاء طواف، موالات عرفی وجود داشته باشد، بدین معنا که میان دورهای طواف به اندازه‌ای فاصله نباشد که آن را از شکل طواف واحد خارج کند، البته اگر بعد از نصف طواف (سه و نیم دور)، آن را برای اقامه نماز و مانند آن قطع کند، اشکال ندارد.
    • زنجانی: به تفصیلی که ذیل مسئله ۶۱۶ به بعد می‌آید رعایت موالات عرفی در طواف واجب، لازم است.
    • سبحانی: هفت شوط طواف و سعی هر کدام یک عمل واحدی است که باید آن را به صورت واحد به جا آورد از این جهت: اولاً نباید آنقدر طول داد که از صورت یک عمل در آید و ثانیاً هفت دور را باید پشت سر هم انجام داد و موالات را حفظ کرد و از خواندن نماز مستحبی در اثنای اشواط و دیگر اعمال که از نظر عرف با موالات سازگار نیست خودداری نمود. لکن برای رفع خستگی استراحت کردن و نشستن و مانند اینها به اندازه‌ای که موالات به هم نخورد چه در طواف و چه در سعی اشکالی ندارد.
    • مکارم: در طواف واجب موالات لازم است و در مستحب شرط نیست.


شروع از حجر الاسود[ویرایش | ویرایش مبدأ]

مسئله ۵۷۴
امام خمینی: (ادامه مسئله قبل) قسم دوم، [از واجبات طواف] ـ چیزهایی است که گفته‌اند داخل در حقیقت طواف است، اگرچه بعضی از آنها نیز شرط است از برای طواف، لیکن در عمل فرقی نمی‌کند و آن هفت چیز است:

اول ـ آنکه ابتدا کند به حجرالاسود؛



مسئله ۵۷۵
امام خمینی: در ابتدا کردن به حجرالاسود، لازم نیست که تمام اجزای بدن طواف‌کننده به تمام اجزای حجرالاسود عبور کند،[م۵۷۵ ۱] بلکه واجب آن است که انسان از حجرالاسود، هر جای آن باشد شروع کند و به همان جا ختم کند.


مراجع دیگر:
  1. ↑
    • بهجت، تبریزی، خویی و سیستانی: احوط و اولی این است که تمام بدن خود را بر تمام حجرالاسود بگذراند و برای انجام این احتیاط، کمی قبل از حجر بایستد و نیت کند که طواف را از محاذات واقعی انجام می‌دهم و زاید بر آن، از باب مقدمه علمیه است.
    • خامنه‌ای: و مانعی ندارد از باب احتیاط اندکی زودتر وارد مسیر طواف شود با این نیت که طواف او از مقابل حجرالاسود باشد.
    • سبحانی: در محاذات کافی است که در نظر عرف دقیق بگویند عمل خود را از محاذی حجرالاسود آغاز کرده و با رسیدن به محاذی آن پایان داد. برای این منظور هنگام کثرت جمعیت که مانع از تشخیص محاذات است، لازم است که کمی قبل از رسیدن به حجرالاسود نیت کند که طواف را از محاذات واقعی آغاز می‌کنم و با رسیدن به آن نقطه نیز پایان می‌دهم.
    • صافی، گلپایگانی: طواف را در هر دور واجب است از حجرالاسود شروع کند و به آن ختم کند و چون تحقق این معنا بر وجه حقیقت متعسّر و بلکه متعذّر است، در تحقق آن اکتفا می‌شود به اینکه پیش از رسیدن به حجرالاسود نیت کند و قصد کند که ابتدای طواف در هر دور از محاذی اولین جزء حجر باشد و انتهای آن همان موضعی که واقعاً انتهای دور است باشد و زاید، از باب مقدمه علمیه باشد. و این نیت را در ذهن باقی بدارد تا وقتی که محاذی حَجَر شود و این کافی خواهد بود و با همین نیت هفت دور طواف کند.
    • فاضل: آنچه که برای صحت طواف لازم است، آن است که شروع و ختم طواف نزد عرف از حَجَر و محاذی حَجَر باشد و می‌تواند برای یقین به حصول این معنا از باب مقدمه علمیه کمی قبل از حجر نیت کند و در پایان کمی پس از حجر ختم کند.
    • مکارم: دقت در محاذی بودنِ اجزای بدن با اجزای حجرالاسود لازم نیست همین اندازه که عرفاً محاذات صدق کند کافی است.


مسئله ۵۷۶
امام خمینی: آنچه واجب است آن است که در عرف گفته شود: از حجرالاسود شروع به طواف کرد، و ختم کرد به حجرالاسود؛ چه از ابتدای آن شروع کند، چه از وسطش، چه از آخرش.



مسئله ۵۷۷
امام خمینی: از هر جای حجرالاسود که شروع کرد، باید در دور هفتم به همان جا ختم کند، پس اگر از اولش شروع کرد باید به اولش ختم شود و همچنین اگر از وسط یا آخر شروع کرد باید به همان جا ختم شود.[م۵۷۷ ۱]


مراجع دیگر:
  1. ↑
    • خامنه‌ای: و البته می‌تواند اندکی بیش از این مقدار با نیت احتیاط طی نماید تا یقین حاصل کند که در همان نقطه آغاز طواف را پایان داده است.
    • صافی، گلپایگانی: ولی اقوی شروع به طواف است از جزء اول حَجَر.
    • مکارم: این دقت‌ها لازم نیست و محاذات عرفیه با حجرالاسود کافی است.
    • نظر سایر آیات عظام در مسئله ۵۷۵ گذشت.


مسئله ۵۷۸
امام خمینی: در طواف باید به همان طوری که همه مسلمین طواف می‌کنند، از محاذات «حجرالاسود»، بدون دقت‌های صاحبان وسوسه شروع کنند، و در دورهای دیگر، بدون توقف دور بزنند[م۵۷۸ ۱] تا هفت دور تمام شود.


مراجع دیگر:
  1. ↑
    • خامنه‌ای: یعنی لازم نیست که در هر دور مقابل حجرالاسود بایستد.
    • زنجانی، مکارم: یعنی توقف لازم نیست.


مسئله ۵۷۹
امام خمینی: گاهی دیده می‌شود که اشخاص نادان در هر دوری که می‌زنند، می‌ایستند و عقب و جلو می‌روند که محاذات را درست کنند و این موجب اشکال است و گاهی حرام است.


پایان دادن به حجر الاسود[ویرایش | ویرایش مبدأ]

مسئله ۵۷۹
امام خمینی: (ادامه مسئله قبل) دوم ـ ختم نمودن هر دوری است به حجرالاسود و این حاصل می‌شود به اینکه بدون توقف هفت دور را ختم کند و در دور هفتم به همان جا که شروع کرده

ختم شود[م۵۷۹ ۱] و لازم نیست در هر دوری بایستد و باز شروع کند و کارهای جهال را نباید بکنند.

مراجع دیگر:
  1. ↑
    • بهجت: و این از حیث مطاف کافی است و از حیث طائف در ابتدا کافی است محاذاتِ معظمِ بدنِ شخص، و تمام بدن محاذات آن احوط است و همچنین در ختم محاذات معظم بدن یا تمام بدن با بعضی از حجر، با رعایت وصول به موضع ابتدا موافق احتیاط است.
    • تبریزی، خویی: و در شوط آخر احتیاطاً قدری از حجر بگذرد و زیادی را مقدمه علمیه محسوب دارد.
    • خامنه‌ای: به ذیل مسئله ۵۷۷ مراجعه شود.
    • سبحانی: لازم است که کمی قبل از رسیدن به حجرالاسود نیت کند که طواف را از محاذات واقعی حجر آغاز می‌کنم و با رسیدن به آن نقطه پایان می‌دهم، بنابراین دقت‌های صاحبان وسوسه در پیدا کردن محاذات و توقف و عقب و جلو رفتن جهت احراز محاذات لازم نیست و گاهی چه بسا موجب اشکال در طواف هم می‌شود.

کعبه در سمت چپ باشد[ویرایش | ویرایش مبدأ]

مسئله ۵۷۹
امام خمینی: (ادامه مسئله قبل) سوم ـ آنکه در طواف کردن، خانه کعبه در طرف چپ طواف‌کننده واقع شود.



مسئله ۵۸۰
امام خمینی: لازم نیست در تمامِ حالاتِ طواف، خانه را حقیقتاً به شانه چپ قرار دهد، بلکه اگر در موقع دور زدن به حِجر اسماعیل خانه از طرف چپ قدری خارج شود مانع ندارد، حتی اگر خانه متمایل به پشت شود، لیکن دور زدن به نحو متعارف باشد اشکال ندارد.[م۵۸۰ ۱]


مراجع دیگر:
  1. ↑
    • تبریزی، خویی: خانه خدا در جمیع احوالِ طواف، باید در طرف چپ قرار گیرد. پس اگر مقداری این چنین نبود، آن مقدار، از طواف شمرده نمی‌شود. تبریزی در ادامه می‌فرمایند: و میزان در قرار دادن کعبه در طرف چپ، صدق عرفی است و بهتر این است که دقت شود به خصوص در دو دهانه حجر اسماعیل و در نبش‌های خانه خدا که در اینجاها باید مواظب بود که به چپ یا راست منحرف نگردد.
    • زنجانی: در حال طواف، لازم نیست روی طواف‌کننده به طرف جلو و شانه چپ او به سمت خانه کعبه باشد، بنابراین طواف‌کننده می‌تواند درحالی‌که رویش به سوی کعبه است طواف کند، بلکه اگر همان مسیر طواف را عقب عقب برود یا گاهی پشت او به کعبه شود طوافش صحیح است ولی باید در هر حال از حجرالاسود به سمت در خانه طواف نماید؛ پس اگر کودک یا ناتوانی را که طواف می‌دهند در همان مسیر طواف دهند کافی است، هرچند شانه راستش به طرف کعبه باشد.
    • سبحانی: چنین حالتی که لازمه طبیعت طواف است اشکالی ندارد فقط باید مواظب باشد پشت به کعبه یا رو به کعبه نشود.
    • سیستانی: خانه باید در همه حالات طواف در طرف چپ باشد، پس اگر رو به آن کند برای بوسیدن و مانند آن یا فشار جمعیت او را ناچار به پشت کردن یا رو کردن به آن کند، آن مقدار از طواف شمرده نمی‌شود ولی معیار صدق عرفی است و لازم نیست در دو دهانه حجر اسماعیل و در نبش‌های خانه بدن را منحرف سازد.


مسئله ۵۸۱
امام خمینی: اگر در موقع رسیدن به گوشه‌های خانه، شانه از محاذات کعبه خارج شود هیچ اشکالی ندارد، اگر به طور متعارف دور زند، حتی اگر خانه متمایل به پشت شود.[م۵۸۱ ۱]


مراجع دیگر:
  1. ↑
    • نظر آیات عظام، در مسئله قبل گذشت.


مسئله ۵۸۲
امام خمینی: گاهی دیده می‌شود که بعضی از نادانان، برای احتیاط، دیگری را وادار می‌کنند که او را طواف دهد و خود طواف‌کننده اختیار را از خود سلب می‌کند و به دست دیگری می‌دهد و تکیه به دست او می‌دهد و او را، آن شخص دیگر با فشار دور می‌دهد، این طواف باطل است[م۵۸۲ ۱] و اگر طواف نساء را این طور به جا آورد، زن‌ها یا مردها بر او حرام خواهند بود.


مراجع دیگر:
  1. ↑
    • بهجت: باطل نیست.
    • خامنه‌ای: اگر با اختیار خود می‌رود ولی در اثر فشار جمعیت ممکن است گاهی به جلو یا به این طرف و آن طرف برود مانعی ندارد ولی اگر دیگری او را ببرد به طوری که اراده از او سلب گردد اشکال دارد.
    • زنجانی: اگر با اراده خودش قدم برمی‌دارد طوافش صحیح است.
    • سبحانی: طواف‌کننده می‌تواند با تکیه دادن به دیگری طواف کند، مشروط به اینکه قصدش سلب اراده از خود نباشد و قصد طواف را برای خود حفظ کند.
    • مکارم: این طواف باطل نیست. و در بسیاری از مواقع ازدحام طواف ظاهراً اختیار سلب می‌شود و چون از اول مختاراً این راه را انتخاب می‌کند منافات با اختیار ندارد، اما کارهای افراد نادان بسیار بد و زننده است.


مسئله ۵۸۳
امام خمینی: احتیاط به اینکه خانه در تمام حالاتِ طواف، حقیقتاً به طرف چپ باشد، گرچه خیلی ضعیف است و قابل اعتنا نیست و باید اشخاص جاهل و اهل وسوسه از آن احتراز کنند و به همان ترتیب که سایر مسلمین دور می‌زنند بزنند، لکن اگر شخص عاقل عالمی بخواهد احتیاط کند و قدری شانه را چپ کند، در موقع رسیدن به حجر اسماعیل یا ارکان کعبه به طوری که خلاف متعارف[م۵۸۳ ۱] و موجب انگشت‌نمایی نشود مانع ندارد.[م۵۸۳ ۲]


مراجع دیگر:
  1. ↑
    • فاضل: و خلاف تقیه نباشد و موجب...
  2. ↑
    • فاضل: احتیاط در ترک آن است.
    • مکارم: بهتر است به جای این‌گونه کارهای غیر متعارف، مانند همه مسلمین طواف کند و حضور قلب داشته باشد و با خداوند راز و نیاز کند.


مسئله ۵۸۴
امام خمینی: اگر به واسطه مزاحمتِ طواف‌کنندگان، مقداری از دور زدن به خلاف متعارف شد؛ مثل آنکه روی طواف‌کننده به کعبه واقع شد یا پشتش واقع شد و یا عقب‌عقب طواف کرد باید آن مقدار را جبران کند و از سر بگیرد.[م۵۸۴ ۱]


مراجع دیگر:
  1. ↑
    • زنجانی: چنانچه ذیل مسئله ۵۸۰ گفته شد، طواف در تمام این صورت‌ها صحیح است.
    • سبحانی: چون بازگشت به عقب ممکن نیست، بقیه شوط را بدون نیت برود تا نقطه‌ای برسد که طواف او آسیب دیده و یا محاذی آن برسد و از آنجا شوط را تکمیل کند و اگر آن نقطه و یا محاذی را به دقت به یاد ندارد، بدون نیت به حرکت ادامه دهد و یک بار دیگر از حجرالاسود این شوط را تکرار کند به قصد اینکه هر مقدار قبلاً پیموده را تکمیل کند و تا رسیدن به آن نقطه جزء طواف نباشد.
    • سیستانی: و اگر نتواند در اثر ازدحام برگردد و جبران کند می‌تواند تا حجرالاسود بدون قصد طواف برود و از آنجا شوط را کاملاً اعاده نماید.


مسئله ۵۸۵
امام خمینی: اگر به واسطه کثرت جمعیت، انسان را بدون اختیار خود بردند و دور دادند کفایت نمی‌کند[م۵۸۵ ۱] و باید آن دور را از سر بگیرد، اگرچه خانه هم طرف چپ او بوده.


مراجع دیگر:
  1. ↑
    • بهجت: البته با ملاحظه اینکه بردن غیر از سلب اختیار است.
    • تبریزی: مجرد بردن جمعیت موجب بطلان نمی‌شود مادامی که سایر شرایط موجود باشد.
    • خامنه‌ای: به ذیل مسئله ۵۸۲ مراجعه شود.
    • زنجانی: اگر با اراده خودش قدم برمی‌دارد طوافش صحیح است در غیر این صورت مثلاً اگر او را از جا بلند کرده به جلو بردند باید آن مقدار را تدارک کند.
    • سبحانی: مجرد بردن جمعیت موجب بطلان نمی‌شود مشروط بر اینکه نیت کند که خود را در میان جمعیت قرار می‌دهم که طواف کنم و آنچه را بر اثر فشار به جای می‌آورم جزء طواف باشد.
    • سیستانی: اگر به طور کلی اختیار از او سلب شده باشد و در این صورت اگر بتواند آن مقدار را جبران نماید و اگر نتوانست همان‌گونه که در مسئله قبل گفته شد عمل کند و شوط را از سر بگیرد.
    • مکارم: هرگاه با توجه به این امر و با اختیار خود وارد طواف شود و او را ببرند ضرری ندارد.


مسئله ۵۸۶
امام خمینی: در طواف کردن هر طور برود مانع ندارد، می‌تواند آهسته برود و می‌تواند تند برود و می‌تواند بدود و می‌تواند سواره طواف کند یا با دوچرخه طواف کند.[م۵۸۶ ۱] لیکن بهتر آن است که به طور میانه‌روی برود.


مراجع دیگر:
  1. ↑
    • زنجانی: لکن در این صورت تا می‌تواند باید خود طواف‌کننده این وسایل را حرکت بدهد و کسی که پیاده طواف می‌کند در حال اختیار باید ایستاده طواف کند.


داخل کردن حجر اسماعیل در طواف[ویرایش | ویرایش مبدأ]

مسئله ۵۸۶
امام خمینی: چهارم ـ داخل کردن حِجر اسماعیل(ع) است در طواف؛ و حجر اسماعیل محلی است که متصل به خانه کعبه است و باید طواف‌کننده دور حجر اسماعیل نیز بگردد.



مسئله ۵۸۷
امام خمینی: اگر دور حجر اسماعیل نگردید و [در تمام دورها] از داخل آن طواف کرد، طوافش باطل است و باید اعاده کند.



مسئله ۵۸۸
امام خمینی: اگر عمداً این کار را بکند حکم ابطال عمدی طواف را دارد که گذشت.



مسئله ۵۸۹
امام خمینی: اگر سهواً این کار را بکند حکم ابطال سهوی را دارد.



مسئله ۵۹۰
امام خمینی: اگر در بعضی از دورها حجر اسماعیل را داخل در دور زدن نکرد احتیاط واجب آن است که آن دور را از سر بگیرد[م۵۹۰ ۱] و اعاده کند طواف را، اگرچه ظاهر آن است که اعاده طواف لازم نیست.


مراجع دیگر:
  1. ↑
    • بهجت: باید آن دور اعاده شود در صورتی که در ابتدای طواف، نیت طواف بر بیت محض نکرده باشد والاّ اعاده اصل طواف موافق احتیاط است؛ اگرچه عملاً در یک شوط اختصار نماید.
    • تبریزی، خویی و سیستانی: باید آن دور اعاده شود.
    • خامنه‌ای: اگر از داخل حِجر اسماعیل طواف کند و یا از روی دیوار آن بگذرد، طوافش باطل است و باید آن را اعاده کند، و اگر در یکی از دورهای طواف از داخل حجر بگذرد، فقط همان دور باطل است.
    • زنجانی، صافی و گلپایگانی: باید آن دور را اعاده نماید و احوط اعاده کل طواف است بعد از اتمام آن.
    • سبحانی: اگر سهواً و یا از روی جهل به حکم شرعی برخی از دورها را از داخل حجر اسماعیل انجام دهد دو صورت دارد: الف) اگر در همان اثنای طواف متوجه شد باید شوط و یا اشواطی را که به طور غیر صحیح انجام داده تصحیح کند و یا اعاده نماید تصحیح نسبت به اولین دوری که وارد حجر شده و اعاده نسبت به دورهای بعدی و شیوه تصحیح در ذیل مسئله ۵۸۵ بیان شد؛ ب) اگر پس از پایان یافتن عمل طواف متوجه شود در صورتی که ورود به حجر در شوط هفتم رخ داده باشد شیوه تدارک به همان نحو است که گفته شد و اگر شوط آخر درست انجام شد و شوط‌های قبلی اشتباه انجام شده در این صورت نماز طواف را بخواند و با صدق به هم خوردن موالات عرفی طواف دیگری به نیت اعم از اتمام (تصحیح) و اعاده انجام دهد و نماز طواف را به جا آورد.
    • فاضل: اظهر این است که آن شوط را اعاده نماید.
    • مکارم: فقط آن دور باطل می‌شود و چون برگشتن غالباً مشکل است می‌تواند همراه جمعیت برود و نزد حجرالاسود نیت کند و ادامه بدهد.
    • نوری: آن مقدار از شوط را که حجر اسماعیل را داخل در دور زدن نکرده است اعاده کند، چنان‌که اگر کسی از روی دیوار حجر اسماعیل رفته باشد باید شوط را اعاده نماید.


مسئله ۵۹۱
امام خمینی: اگر کسی در بعضی از دورها، از روی دیوار حجر اسماعیل برود، احتیاط آن است که به دستور مسئله قبل عمل کند[م۵۹۱ ۱] و در این فرض نیز به احتیاط واجب کفایت نمی‌کند تمام کردن دور را از آنجایی که از روی دیوار رفته است.[م۵۹۱ ۲]


مراجع دیگر:
  1. ↑
    • زنجانی: طواف کند باید احتیاطاً آن دور را از سر بگیرد و بعد از اتمام طواف و خواندن نماز، طواف و نماز آن را اعاده کند.
  2. ↑
    • بهجت: اعاده همان جزء از طواف، که به بالا رفتن بر دیوار حجر باطل شده است، لازم می‌باشد.
    • سبحانی: در حکم رفتن در حجر است، بالا رفتن بر دیوار حجر، بنا بر احتیاط.
    • خامنه‌ای: به ذیل مسئله قبل مراجعه شود.
    • مکارم: اگر همان مقدار را اعاده کند کافی است.

طواف کردن بین کعبه و مقام ابراهیم[ویرایش | ویرایش مبدأ]

مسئله ۵۹۱
امام خمینی: (ادامه مسئله قبلی) پنجم ـ بودن طواف است بین خانه کعبه و مقام حضرت ابراهیم(ع) از همه اطراف.[م۵۹۱ ۱]


مراجع دیگر:
  1. ↑ * بهجت: لیکن ظاهر این است که طواف در دورتر از این مسافت ـ بیست و شش ذراع و نیم ـ نیز کافی باشد برای کسانی که در این مسافت نتوانند طواف‌کنند یا طواف در آن بر آنها مشقت داشته باشد و مراعات احتیاط با قدرت و تمکن متعین است و با تحری اوقات خلوت نسبی و عدم تمکن از طواف در حد لازم، اقرب جواز طواف از اقرب به حد است با رعایت اختلاف اطراف در مانع.
    • تبریزی: در صورت امکان بنا بر احتیاط طواف باید در محدوده فاصله بین کعبه و مقام ابراهیم باشد ولی در موارد ازدحام طواف در خارج این محدوده هم کافی است.
    • خامنه‌ای: بنا بر مشهور، طواف باید در فاصله میان کعبه و مقام ابراهیم و در جهت‌های دیگر نیز در همین فاصله انجام شود، اما اقوی آن است که طواف کردن در این فاصله شرط نیست و می‌تواند در خارج از این فاصله و در سایر بخش‌های مسجدالحرام نیز طواف را به جا آورد، به ویژه هنگامی که ازدحام شدید مانع از طواف در آن فاصله باشد، البته بهتر آن است که در صورت عدم ازدحام، در فاصله مذکور طواف کند.
    • خویی: و لیکن ظاهر این است که طواف در دورتر از این مسافت بیست و شش ذراع و نیم نیز کافی باشد؛ خصوصاً برای کسانی که در این مسافت نتوانند طواف کنند یا طواف در آن بر آنها مشقت داشته باشد و مراعات احتیاط با قدرت و تمکن بهتر است و از این مسئله حکم چهار مسئله بعد هم معلوم می‌شود.
    • زنجانی: یعنی در همه اطراف کعبه، مقدار محلّی که در شرایط عادی می‌توان در آن طواف کرد، همین مقدار است؛ بنابراین در سمت دیوار حجر، محدوده طواف از بیرون دیوار حجر محاسبه می‌گردد نه از خانه کعبه، و کسی که نمی‌تواند و یا برای او مشقت شدید دارد که در محدوده، طواف کند، نایب می‌گیرد و اگر از آن هم معذور است می‌تواند در فاصله دورتر طواف کند و رعایت الاقرب فالاقرب لازم نیست؛ ولی در ایامی از سال ـ مانند ایام شلوغ حج و ماه رمضان ـ که محدوده مقام با ازدحام جمعیت روبه‌روست و طواف کردن در این محدوده، در شب و روز برای معمول مردم، مشقت شدید دارد، طواف در فاصله دورتر صحیح است، هرچند برای شخص او طواف کردن در محدوده، مشقت نداشته باشد و فرقی بین طواف عمره و حج، و یا طواف واجب و مستحب نیست و احکام چند مسئله بعد، مربوط به شرایط عادی است که محدوده طواف، توسعه ندارد.
    • سبحانی: یعنی در شعاع تقریباً ۱۲ متر.
    • سیستانی: ولی بعید نیست که در بیش از مقدار ذکر شده هم ـ هرچند که کراهت دارد ـ طواف جایز باشد؛ خصوصاً برای کسی که در فاصله ذکر شده توانایی طواف را ندارد یا موجب حرج و مشقت زیاد برای او می‌شود و در صورت توانایی رعایت احتیاط اولی است و از این جا حکم مسائل بعد نیز روشن می‌شود.
    • صافی، گلپایگانی: با عدم تمکن از طواف در محدوده به خاطر ازدحام، طواف از پشت مقام به شرط اتصال به جمعیت طواف‌کننده کافی است.
    • فاضل: ولی چنانچه ضرورت عرفی اقتضا کند، طواف در خارج از محدوده، با رعایت الأقرب فالأقرب صحیح است.
    • مکارم: رعایت این شرط لازم نیست ولی بهتر است.
    • نوری: اقوی این است که در طواف، همین قدر که «طواف دور خانه خدا» صدق کند کافی است و مراعات اینکه طواف بین خانه خدا و مقام ابراهیم است لازم نیست و مستحب است.


مسئله ۵۹۲
امام خمینی: مراد از اینکه: طواف بین کعبه و مقام باشد، آن است که ملاحظه شود مسافتی را که میان خانه و مقام ابراهیم است و در همه اطراف خانه کعبه، طواف‌کننده از آن مقدار دورتر نباشد از خانه کعبه (و ما بین مقام و خانه چنانچه گفته‌اند تقریباً بیست و شش ذراع و نصف است) پس در همه اطراف باید همین قدر بیشتر دور نباشد.



مسئله ۵۹۳
امام خمینی: اگر شخص از پشت مقام ابراهیم طواف کند[م۵۹۳ ۱] که مقام ابراهیم هم داخل در طوافش شود طوافش باطل است و باید اعاده کند.[م۵۹۳ ۲]


مراجع دیگر:
  1. ↑
    • زنجانی: یعنی تمام اشواط طواف را پشت مقام ابراهیم طواف کند.
  2. ↑
    • نظر آیات عظام در ذیل مسئله قبل گذشت.
    • تبریزی: اگر ازدحام بوده و طواف در فاصله بین کعبه و مقام ابراهیم میسور نبود، طوافی که انجام داده صحیح است و اعاده ندارد.
    • سبحانی: اگر به جهت ازدحام، طواف در فاصله یاد شده موجب حرج و مشقت باشد، طواف در خارج محدوده با ملاحظه الاقرب فالاقرب صحیح است و صبر کردن تا اینکه مطاف خلوت شود لازم نیست هرچند موافق احتیاط است.


مسئله ۵۹۴
امام خمینی: اگر بعضی از دورها را از پشت مقام طواف کند باید آن دور را با اعاده همان جزء تمام کند[م۵۹۴ ۱] و احوط آن است که طواف را هم اعاده کند اگرچه ظاهراً اعاده لازم نباشد، بلکه بعید نیست کفایت اعاده همان جزء.


مراجع دیگر:
  1. ↑
    • زنجانی: آن مقدار که از مطاف خارج بوده و بعد از آن تا در شوط بعد به همان مکانی که از مطاف خارج شده برسد، باطل است، بنابراین اگر این اشکال در شوط هفتم پیش آمده باید از جایی که از مطاف خارج شده تا حجرالاسود را اعاده کند و اگر در یکی از اشواط قبل رخ داده باید یک دور کامل دیگر بزند تا طوافش تکمیل شود؛ و در هر حال، اعاده همان جزء کفایت نمی‌کند.
    • سبحانی: اگر طواف‌کننده بدون عذر از پشت مقام ابراهیم طواف کرد، طواف او باطل است و اگر بعضی دورها را از آنجا عبور کرد، اگر محل تصحیح در اثنا باقی است باید در همان دور تصحیح نماید و اگر محل آن گذشته ، باید بعد از خواندن نماز طواف باطل شده و فوت موالات، طواف خود را از سرگیرد و اگر اعمال مترتبه را نیز انجام داده، آنها را نیز بیاورد.


مسئله ۵۹۵
امام خمینی: چون در طرف حجر اسماعیل محل طواف تنگ می‌شود[م۵۹۵ ۱]، زیرا که مقدار حِجْر از آن کاسته می‌شود و چنانچه گفته‌اند تقریباً شش ذراع و نیم برای محل طواف باقی می‌ماند باید در طواف از آن جانب بیشتر از شش ذراع و نیم دور نشود.


مراجع دیگر:
  1. ↑
    • زنجانی، سبحانی، صافی، فاضل و گلپایگانی: در طرف حجر فاصله از دیوار حجر محاسبه می‌شود.


مسئله ۵۹۶
امام خمینی: اگر از جانب حجر اسماعیل بیشتر از شش ذراع و نیم[م۵۹۶ ۱] در دور زدن دور شد اظهر آن است که آن جزء را اعاده کند و از مطاف دور بزند.
مراجع دیگر:
  1. ↑
    • زنجانی، سبحانی، صافی، فاضل و گلپایگانی: به ذیل مسئله ۵۹۵ مراجعه شود.

بیرون بودن طواف‌کننده از آنچه کعبه محسوب می‌شود[ویرایش | ویرایش مبدأ]

مسئله ۵۹۶
امام خمینی: (ادامه مسئله قبل) ششم ـ خروج طواف‌کننده است از خانه و آنچه از آن محسوب است.



مسئله ۵۹۷
امام خمینی: در اطراف دیوار خانه، یک پیش‌آمدگی است که آن را شاذروان گویند و آن جزو خانه کعبه است و طواف‌کننده باید آن را هم داخل قرار دهد.[م۵۹۷ ۱]


مراجع دیگر:
  1. ↑
    • زنجانی: به این معنی که اگر از روی شاذروان طواف کند، آن مقدار از طوافش باطل است، و باید مطابق ذیل مسئله ۵۹۴ طوافش را تکمیل کند و همچنین است حکم مسئله بعد.


مسئله ۵۹۸
امام خمینی: اگر کسی در بعضی از احوال به واسطه کثرت جمعیت یا غیر آن بالای شاذروان برود و دور بزند آن مقدار که دور زده باطل است[م۵۹۸ ۱] و باید اعاده کند.


مراجع دیگر:
  1. ↑
    • تبریزی، خویی: و احتیاط این است که آن مقدار را تدارک نموده و طواف خود را تمام، سپس طواف را اعاده نماید.
    • سبحانی: باید آن مقدار را اعاده کند و چه بهتر که پس از اتمام طواف و خواندن نماز آن را نیز اعاده نماید.
    • صافی: حکم راه رفتن روی دیوار حجر را دارد که حکم آن گذشت.
    • مکارم: امروز شاذروان طوری ساخته شده که عملاً طواف روی آن ممکن نیست و در صورت امکان احتیاط در ترک آن است.


مسئله ۵۹۹
امام خمینی: دست به دیوار خانه کعبه گذاشتن، در آنجایی که شاذروان است جایز است و به طواف ضرر نمی‌رساند،[م۵۹۹ ۱] گرچه احتیاط مستحب در ترک آن است.


مراجع دیگر:
  1. ↑
    • بهجت، سبحانی: احوط آن است که در اثنای طواف دست خود را دراز نکند از طرف شاذروان به دیوار خانه به جهت استلام ارکان یا غیر آن و همچنین دست بر روی دیوار حجر نگذارد و اگر بخشی از شوط را با همین حالت انجام دهد به احتیاط واجب آن مقدار را اعاده کند و چون عقب رفتن مشکل است راه خود را به حجرالاسود ادامه دهد و از آنجا شوط را آغاز کند، هر مقدار را که قبلا صحیح انجام داده بدون نیت طواف برود بقیه را به قصد تکمیل شوط ناتمام به جا آورد.
    • زنجانی: بلکه طواف کردن در حال بوسیدن کعبه نیز جایز است، گرچه...
    • صافی، فاضل، گلپایگانی و نوری: بنا بر احتیاط واجب جایز نیست و باید همان قسمت را اعاده کند.


مسئله ۶۰۰
امام خمینی: در حال طواف، دست گذاشتن روی دیوار حجر اسماعیل جایز است[م۶۰۰ ۱] و به طواف ضرر نمی‌رساند، گرچه احتیاط مستحب در ترک است.
مراجع دیگر:
  1. ↑
    • بهجت، سبحانی: به ذیل مسئله قبل مراجعه شود.
    • فاضل، صافی و گلپایگانی: بنا بر احتیاط واجب جایز نیست و باید همان قسمت را اعاده کند.
    • نوری: جایز نیست و باید همان قسمت را اعاده نماید.

دور زدن هفت شوط[ویرایش | ویرایش مبدأ]

مسئله ۶۰۰
امام خمینی: (ادامه مسئله قبل) هفتم ـ آنکه هفت شوط یعنی هفت دفعه دور بزند نه کمتر و نه زیادتر.



مسئله ۶۰۱
امام خمینی: اگر از روی عمد، طواف‌کننده از اول قصد کند کمتر از هفت دور به جا آورد و یا بیشتر به جا آورد، طوافش باطل است[م۶۰۱ ۱] اگرچه به هفت دور تمام کند و احتیاط واجب آن است که اگر از روی ندانستن حکم بلکه از روی سهو و غفلت باشد طواف را اعاده کند.[م۶۰۱ ۲]


مراجع دیگر:
  1. ↑
    • تبریزی: بنا بر احتیاط اصل طواف باطل است.
    • خویی: با فرض تحقق قصد قربت طواف او صحیح است.
    • گلپایگانی: بنا بر احتیاط در هر حال طوافش باطل است.
  2. ↑
    • بهجت، زنجانی: اشکال ندارد اگر به هفت دور تمام کند.
    • تبریزی، سیستانی و فاضل: در صورت ندانستن مسئله و در صورت سهو و غفلت، چنانچه به هفت دور تمام کند، اعاده طواف لازم نیست گرچه احتیاط مستحب اعاده آن است.
    • خویی: متعرض این مسئله نشده‌اند.
    • سبحانی: اگر از روی سهو و غفلت و یا عدم آگاهی از حکم شرع با چنین قصدی وارد طواف شود اگر در دور هفتم ختم کند طواف او صحیح است و اگر در کمتر از هفت دور طواف کند و تا موالات به هم نخورده متوجه شود و آن را تکمیل کند طواف او نیز صحیح است والاّ احتیاطاً طواف قبل را تکمیل کند و نماز آن را بخواند سپس طواف و نماز را اعاده کند و می‌تواند یک طواف به نیت اعم از اتمام و تمام به جا آورد و بعید نیست که در صورت فوت موالات اعاده مطلقاً کافی باشد و اگر در بالاتر از هفت شوط به پایان برساند طواف او نیز صحیح است و مضر نیست مشروط بر اینکه از نخست تصمیم به اطاعت امر الهی داشته باشد و تصور می‌کرد که کاهش و افزایش مضر نیست.


مسئله ۶۰۲
امام خمینی: اگر در اثنای طواف،[م۶۰۲ ۱] از قصد هفت دور آوردن برگردد به قصد زیادتر آوردن یا کمتر آوردن، از آنجا که این قصد را کرده و هرچه به این عمل کرده باطل است و باید اعاده کند[م۶۰۲ ۲] و اگر با این قصد زیادتر آورد[م۶۰۲ ۳] اصل طواف باطل می‌شود.


مراجع دیگر:
  1. ↑
    • زنجانی: از روی علم و عمد... .
  2. ↑
    • تبریزی: بنا بر احتیاط اصل طواف باطل می‌شود، اگر از روی علم و عمد، قصد زیادتر آوردن یا کمتر آوردن را کرده باشد.
    • خویی: اگر قصد قربت مختل شود اصل طواف اشکال پیدا می‌کند.
    • سبحانی: طواف او باطل است.
    • سیستانی، فاضل، گلپایگانی و نوری: بنا بر احتیاط اصل طواف باطل می‌شود.
    • مکارم: احتیاط آن است که طواف را به نیت صحیح تمام کرده و بعد اعاده کند.
  3. ↑
    • بهجت: آنچه که مصادف با نیت زیاده بوده است، باطل می‌باشد.
    • زنجانی: و یا در کمتر از هفت شوط، طواف را رها کند به نحوی که موالات اجزاء سابق از بین برود اصل طواف، باطل می‌شود؛ و اگر عدول از قصد هفت شوط، از روی سهو یا جهل باشد آنچه با این نیت، انجام داده صحیح است، مگر بیشتر از هفت شوط طواف کرده باشد.
    • سبحانی: و اگر از روی غفلت و سهو و یا عدم آگاهی از حکم شرعی باشد حکم آن در مسئله قبل گذشت.


مسئله ۶۰۳
امام خمینی: اگر از اول قصد کند که هشت دور به جا آورد، لیکن قصدش آن باشد که هفت دور آن طواف واجب باشد و یک دور قدم زدن دور خانه برای تبرک یا مقصد دیگر باشد طواف او صحیح است.



مسئله ۶۰۴
امام خمینی: اگر گمان کند که یک دور نیز مستحب است همان طور که هفت دور مستحب است و قصد کند که هفت دور واجب را بیاورد و یک دور مستحب هم دنبال آن بیاورد طواف او صحیح است.



مسئله ۶۰۵
امام خمینی: اگر بعد از طواف واجب که هفت دور است به خیال آنکه یک دور نیز مستحبی جداگانه است هشت دور به جا آورد طوافش صحیح است.



مسئله ۶۰۶
امام خمینی: اگر کم کند از طواف واجب، چه یک دور یا کمتر یا بیشتر از یک دور از روی عمد، واجب است آن را اتمام کند[م۶۰۶ ۱] و اگر نکند حکمش حکم کسی است که طواف را عمداً ترک کرده ـ که در مسائل فصل چهارم گذشت ـ به احتیاط واجب[م۶۰۶ ۲] و حکم جاهل به مسئله حکم عالم است.[م۶۰۶ ۳]


مراجع دیگر:
  1. ↑
    • تبریزی، خویی: هرگاه طواف‌کننده پیش از تجاوز از نصف طواف، بدون عذر از مطاف خارج شود، اگر موالات عرفیه از او فوت شود طوافش باطل و اعاده‌اش لازم است و چنانچه موالات فوت نشود یا خروجش بعد از تجاوز نصف باشد، احتیاط این است که آن طواف را تمام نموده سپس اعاده کند.
    • زنجانی، صافی: اگر به قصد هفت شوط، مشغول طواف واجب شود و آن را ناقص بگذارد باید قبل از فوت موالات، آن را اتمام کند و اگر نکند طوافش باطل می‌شود.
    • سبحانی: اگر موالات به هم نخورده آن را تمام کند و اگر موالات به هم خورده است طواف را تمام کند و نماز به جا آورد سپس طواف را از سر بگیرد و نماز آن را نیز بخواند و اگر هیچ‌کدام را انجام ندهد بسان کسی خواهد بود که عمداً طواف را که رکن است را ترک کرده باشد.
    • سیستانی: اگر طواف‌کننده در طواف واجب بی‌دلیل طواف خود را قطع کرد به این معنی که از مطاف خارج شود و مشغول به کاری شود که عرفاً صدق کند طوافش را قطع کرده است پس اگر قبل از تمام نمودن شوط چهارم باشد، طواف باطل است و باید آن را دوباره انجام دهد و اگر بعد از آن باشد، احتیاط واجب این است که آن را تمام کند و دوباره انجام دهد. مگر اینکه فوت موالات شود که می‌تواند از سر بگیرد.
    • مکارم: اگر قبل از فوت موالات اتمام کند صحیح است.
  2. ↑
    • بهجت، تبریزی، خویی، زنجانی، سبحانی، سیستانی و نوری: بلکه بنا بر اظهر.
  3. ↑
    • زنجانی، سبحانی: جهل به مسئله، حکم سهو را دارد، که حکم آن در مسئله ۶۰۸ خواهد آمد.


مسئله ۶۰۷
امام خمینی: اگر بعد از کم کردن از طواف کارهای بسیاری کند[م۶۰۷ ۱] که موالات فوت شود حکمش حکم قطع طواف است که می‌آید.


مراجع دیگر:
  1. ↑
    • زنجانی، مکارم: یا فاصله زیادی بدهد.


مسئله ۶۰۸
امام خمینی: اگر سهواً[م۶۰۸ ۱] از طواف کم کند، پس اگر تجاوز از نصف کرده باشد اقوی آن است که از همان جا تمام کند طواف را در صورتی که فعل کثیر نکرده باشد، والاّ احتیاط واجب اتمام و اعاده است.[م۶۰۸ ۲]


مراجع دیگر:
  1. ↑
    • بهجت: اگر سهواً از طواف کم کرده پس تمام کردن آن در صورت تجاوز از نصف؛ یعنی با تمام شدن چهار شوط علی الأحوط، و از سرگرفتن آن در صورت عدم، خالی از وجه نیست.
    • تبریزی: نظرشان عیناً مانند خویی در حکم ذیل است، الاّ اینکه معظم‌لّه در مقدار فراموش شده که اگر بیش از یک و کمتر از چهار باشد به جای عبارت: «بایستی برگشته» می‌فرمایند: بنا بر احتیاط بایستی برگشته و کمبود را شخصاً به جا آورد و پس از به جا آوردن، کمبود طواف را اعاده نماید و همچنین اگر مقدار فراموش شده چهار یا بیش از چهار شوط باشد احوط اتمام سپس اعاده است.
    • خویی: هرگاه مقداری از طواف را سهواً کم کند، اگر پیش از فوت موالات یادش آمد و از مطاف بیرون نرفته باشد کمبود را به جا آورد و طوافش صحیح خواهد بود و چنانچه پس از فوت موالات یا بیرون رفتن از مطاف یادش بیاید و مقدار فراموش شده یک شوط باشد یک شوط را به جا آورد و طوافش صحیح است و چنانچه شخصاً نتواند کمبود را انجام دهد، باید دیگری را نایب بگیرد که آن شوط را به جا آورد و چنانچه مقدار فراموش شده بیش از یک و کمتر از چهار شوط باشد بایستی برگشته و کمبود را شخصاً به جا آورد و بهتر این است که پس از به جا آوردن کمبود طواف را اعاده نماید و اگر مقدار فراموش شده چهار یا بیش از چهار شوط باشد احوط اتمام سپس اعاده است.
    • زنجانی: اگر سهواً یا به خاطر ندانستن مسئله، مقداری از طواف را ترک کند یا آن را به شکل باطل انجام دهد هر وقت متذکر شود طواف را تکمیل می‌کند، هرچند از نصف طواف نگذشته باشد یا موالات از بین رفته باشد و اعاده اعمال بعدی لازم نیست.
    • سبحانی: اگر از روی غفلت و فراموشی کمتر از هفت مرتبه کعبه را دور بزند اگر پیش از آنکه موالات به هم بخورد به خاطر بیاورد باید باقیمانده را به جا آورد و اگر پس از به هم خوردن موالات توجه کند هرگاه آنچه آورده کمتر از سه و نیم شوط باشد طواف را از سر بگیرد و اگر بیش از آن باشد باقیمانده را به جا آورد و بهتر است علاوه بر آن طواف و نماز آن را اعاده کند.
    • سیستانی: در صورتی که از روی اشتباه یا فراموشی، بعضی از شوط‌های طواف یا قسمتی از یک شوط را انجام نداده باشد، پس اگر پیش از فوت موالات عرفی به یادش آمد، باقیمانده آن را به جا آورد و طواف صحیح است و اگر پس از آن باشد، در صورتی که مقدار فراموش شده، یک یا دو یا سه شوط باشد، آن را به جا آورد و طواف باز هم صحیح است... و در صورتی که مقدار فراموش شده بیش از سه شوط باشد، بنا بر احتیاط واجب باقیمانده را به جا آورد و طواف را اعاده کند.
    • صافی، گلپایگانی: اگر چهار دور تمام شده باشد لازم است طواف را تمام کند و اگر کمتر از نصف باشد اعاده نماید و در فاصله بین ۵/۳ تا چهار دور احتیاط در تکمیل اشواط و اعاده است.
  2. ↑
    • فاضل، مکارم: بلکه حتی در صورت فوت موالات نیز وظیفه‌اش اتمام است و احتیاط لازم نیست.


مسئله ۶۰۹
امام خمینی: اگر سهواً کم کرده و تجاوز از نصف نکرده طواف را اعاده نماید،[م۶۰۹ ۱] لکن سزاوار نیست ترک احتیاط در همه موارد سهو، به تمام کردن طواف ناقص و اعاده کردن.


مراجع دیگر:
  1. ↑
    • نظر آیات عظام در مسئله قبل گذشت.
    • مکارم: اگر موالات به هم نخورده، می‌تواند آن را تکمیل کند، وگرنه باید از نو شروع کند.


مسئله ۶۱۰
امام خمینی: اگر متذکر نشود که ناقص کرده است طواف را مگر بعد از مراجعت به وطن خود، احتیاط آن است که خودش برگردد[م۶۱۰ ۱] و اگر نتوانست یا مشکل بود مراجعت، نایب بگیرد.[م۶۱۰ ۲]


مراجع دیگر:
  1. ↑
    • بهجت: و اگر متذکر نشود مگر بعد از مراجعت به وطن خود، پس نایب می‌گیرد.
    • تبریزی، خویی، صافی، فاضل و گلپایگانی: باید برگردد.
    • سبحانی: اگر بتواند باید برگردد و اگر نصف طواف را انجام نداده، باید طواف را اعاده کند و اگر نیمه اول آن را انجام داده بنا بر احتیاط اتمام و اعاده کند و اگر خود نمی‌تواند، نایب بگیرد و نایب نیز باید علاوه بر اتمام طواف و انجام نماز، مجدداً طواف و نماز را اعاده کند و علاوه بر نماز طواف نایب، خودش نیز هر کجا هست نماز طواف را بخواند.
    • سیستانی: اگر نتواند باقیمانده را خود به جا آورد، اگرچه به این علت باشد که پس از رجوع به وطن یادش آمده دیگری را نایب خود قرار دهد و به هر حال نماز طواف را باید خودش هر جا هست بعد از طواف نایب بخواند.
  2. ↑
    • صافی، گلپایگانی: و در این صورت نیز بنا بر احتیاط واجب هدی بفرستد و احوط آن است که شتر باشد.
    • مکارم: و احتیاط آن است یک گوسفند در مکه قربانی کند و اگر نتوانست در شهر خودش قربانی کند.


مسئله ۶۱۱
امام خمینی: در طواف واجب، قران جایز نیست؛ یعنی جایز نیست طواف واجب را با طواف دیگر دنبالِ هم آورد، بدون آنکه بین دو طواف، نماز طواف فاصله شود[م۶۱۱ ۱] و در طواف مستحب مکروه است.


مراجع دیگر:
  1. ↑
    • زنجانی: خواه طواف دوم، واجب باشد یا مستحب، و این کار، طواف را باطل می‌کند، ولی اعاده احتیاطی طواف، قران نیست و مبطل طواف نیز نمی‌باشد.
    • صافی، گلپایگانی: بنا بر احتیاط واجب سبب بطلان طواف می‌شود.


مسئله ۶۱۲
امام خمینی: اگر زیاد کند دوری را ـ یا کمتر یا بیشتر از دور ـ بر طواف، و قصدش آن باشد که زیاده را جزو طوافِ دیگر قرار دهد، داخل در قران میان دو طواف است که حرام است.[م۶۱۲ ۱]


مراجع دیگر:
  1. ↑
    • بهجت: اگر طواف دیگر را به آخر نرساند، نه زیادی در طواف است و نه قران.
    • تبریزی: اگر قصد جزئیت زیادی را برای طواف دیگر بنماید و اتفاقاً نتواند طواف دیگر را به آخر برساند، در این صورت نه زیادی است و نه قران، ولی گاهی طواف در این صورت به جهت عدم تحقق قصد قربت باطل می‌شود و آن در صورتی است که مکلف هنگام شروع به طواف یا در اثنای آن، با اینکه می‌داند قران حرام و مبطل طواف است آن را قصد نماید که قصد قربت با قصد حرام جمع نمی‌شود، هرچند از باب اتفاق آن حرام انجام نشود.
    • خویی، زنجانی: اگر طواف دوم کمتر از هفت شوط باشد داخل در قران نیست، بلی اگر از ابتدا قصد هفت شوط دارد و می‌داند قران مبطل است دیگر قصد قربت در طواف اول از او متمشی نمی‌شود.
    • سبحانی، سیستانی: اگر طواف دوم را تمام نکند قران نیست ولی اگر قصد قران را داشته باشد با علم به اینکه مبطل است قصد قربت محقّق نمی‌شود و طواف باطل است.
    • مکارم: ولی طواف اول باطل نیست، مگر از آغاز چنین قصدی داشته باشد، که در این صورت صحیح بودن طواف اول نیز مشکل است.


مسئله ۶۱۳
امام خمینی: در فرض سابق، اگر از اول قصد داشته یا در اثنای طواف قصد زیاده کرده باشد، احتیاط واجب آن است که طواف اول را اعاده کند[م۶۱۳ ۱] و اگر بعد از تمام شدن، قصد به جا آوردن طواف دیگر برای او حادث شد و به دنبال طواف اول، زیاده را آورد، اقوی صحّت طواف اول است و احوط اعاده است.[م۶۱۳ ۲]


مراجع دیگر:
  1. ↑
    • بهجت: کلام ایشان مطلق است و تفاوتی بین اینکه از ابتدا قصد اضافه کردن را داشته باشد یا در اثنا، نگذاشته‌اند.
    • زنجانی: اگر از ابتدا یا اثنا قصد زیاد کردن طواف کامل دیگری بنماید هرچه با این قصد طواف کند باطل است. و اگر بعد از تمام شدن...
    • سیستانی: اگر از ابتدا قصد قران داشته باشد باطل است.
    • گلپایگانی: بنا بر احتیاط واجب سبب بطلان طواف می‌شود، چه از اول این قصد را داشته باشد و یا در بین آن و یا آخر آن.
  2. ↑
    • تبریزی، خویی: بلکه در فرض اتیان به طواف کامل، اظهر بطلان طواف اول است مطلقاً.
    • زنجانی: مگر آنکه این کار باعث فوت موالات بین طواف واجب و نمازش شود.
    • سبحانی: اگر از اول و یا در اثنا یا در پایان طواف در این تصمیم عامد باشد طواف باطل است ولی نماز آن را احتیاطاً بخواند لکن باید بعد از فوت موالات طواف و نماز آن را اعاده کند و در هر صورت اکتفا به طواف اولی نکند.
    • سیستانی: اگر طواف دوم را تمام کند طواف اول باطل است.
    • صافی، گلپایگانی: احتیاط آن است که نماز طواف را بخواند و بعد اصل طواف و نماز آن را اعاده کند.


مسئله ۶۱۴
امام خمینی: اگر سهواً زیاد کند بر هفت دور، پس اگر کمتر از یک دور است قطع کند آن را و طوافش صحیح است و اگر یک دور یا زیادتر است، احوط[م۶۱۴ ۱] آن است که هفت دور دیگر را تمام کند به قصد قربت، بدون تعیین مستحب یا واجب و دو رکعت نماز قبل از سعی و دو رکعت بعد از سعی بخواند و دو رکعت اول را برای فریضه قرار دهد بدون آنکه تعیین کند برای طواف اول یا طواف دوم است.[م۶۱۴ ۲]


مراجع دیگر:
  1. ↑
    • زنجانی: واجب است که...
    • سبحانی: بنا بر احتیاط واجب آن را به هفت دور برساند و بعد از اتمام، دو رکعت نماز به عنوان طواف واجب و بعد از سعی دو رکعت هم برای طواف مستحب به جا آورد. نیت هفت دور دوم فقط به قصد قربت و مطلوبیت باشد نه واجب و نه مستحب اگرچه ظاهر این است که هفت دور دوم طواف واجب محسوب می‌شود و نماز آن بعد از طواف است و هفت دور اول مستحب و نماز آن بعد از سعی.
    • سیستانی: اگر از روی اشتباه چیزی بر شوط‌های طواف خود بیافزاید، پس اگر بعد از رسیدن به رکن عراقی یادش آمد، مقدار افزوده را تا یک طواف کامل به اتمام برساند و احتیاط واجب این است که طواف دوم را در این هنگام به قصد قربت بدون اینکه واجب یا مستحب بودن آن را قصد کند به اتمام برساند، و پس از آن چهار رکعت نماز بخواند و احتیاط مستحب این است که بین آنها فاصله‌ای بیندازد؛ به این معنا که دو رکعت قبل از سعی جهت طواف واجب به جا آورد و دو رکعت پس از سعی جهت طواف مستحبی به جا آورد. و همچنین است بنا بر احتیاط واجب اگر پیش از رسیدن به رکن عراقی یادش بیاید.
    • صافی، گلپایگانی: این احتیاط مستحب است.
  2. ↑
    • بهجت: احتیاط در این است که دو رکعت فریضه قبل از سعی به جا آورد و دو رکعت نافله را می‌تواند بعد از سعی به جا آورد.
    • خویی: حکم نماز طواف در مناسک ایشان مذکور نیست.
    • فاضل: و احتیاط مستحب آن است که دو رکعت نماز بعد از سعی برای غیر فریضه انجام دهد.


حکم قطع طواف[ویرایش | ویرایش مبدأ]

مسئله ۶۱۵
امام خمینی: جایز است قطع طواف نافله را بدون عذر و اقوی کراهت قطع طواف واجب است بدون عذر و به مجرد خواهش نفس[م۶۱۵ ۱]، و احوط قطع نکردن آن است؛ به این معنی که قطع نکند به طوری که ترک بقیه را کند تا موالات عرفیه به هم بخورد.


مراجع دیگر:
  1. ↑
    • بهجت: احوط عدم قطع طواف واجب است؛ یعنی ترک بقیه آن، به نحوی که موالات عرفیه فوت شود بدون عذر و به مجرد خواهش نفس.
    • خامنه‌ای: قطع طواف مستحبی و حتی طواف واجب، جایز است؛ هرچند احوط آن است که طواف واجب را به اندازه‌ای که عرفاً موالات از میان برود، قطع نکند.
    • خویی: قطع طواف و سعی جایز نیست.
    • زنجانی: قطع عمدی طواف واجب در غیر موارد خاصه، جایز نیست؛ و مراد از قطع در این مسئله و اکثر مسائل بعدی این است که طواف‌کننده با ایجاد فاصله یا انجام کارهای زیاد، موالات عرفیه بین اشواط را از بین ببرد. موارد خاصه عبارتند از: استراحت، وضو و غسل و تیمم، آب کشیدن بدن یا لباس، تنگی وقت نماز واجب یا نماز وتر یا نماز جماعت، رسیدن به نماز اول وقت، برآوردن احتیاج دیگری، بیماری، عیادت بیمار، و هر کاری که مطلوب شارع مقدس است و وقت آن می‌گذرد مانند تطهیر مسجد و تشییع جنازه مؤمن. در تمام مواردی که طواف را رها می‌کند اگر موالات از بین نرفته باید آن را تکمیل کند و اگر از بین رفته به حکم قطع طواف که در مسائل بعدی می‌آید رفتار نماید.
    • سبحانی: قطع طواف واجب بدون عذر جایز نیست.
    • سیستانی: قطع طواف واجب برای کاری ضروری بلکه بنا بر اظهر قطع آن مطلقاً گرچه برای کاری یا ضرورتی نباشد جایز است.
    • صافی، گلپایگانی: طواف واجب را نباید بدون عذر قطع کند.
    • فاضل: احتیاط مستحب آن است که قطع نکند، ولی چنانچه به هر جهت قطع کرد و از نو یک طواف کامل انجام داد، مجزی و صحیح است، هرچند موالات به هم نخورده، و فرقی نیست که دور دوم را مثلاً رها کند یا غیر آن را.


مسئله ۶۱۶
امام خمینی: اگر بدون عذر طواف را قطع کرد، احوط[م۶۱۶ ۱] آن است که اگر چهار دور به جا آورده[م۶۱۶ ۲] باشد طواف را تمام کند و بعد اعاده کند و این در صورتی است که منافی به جا آورده باشد حتی مثل زیاد فاصله دادن که موالات عرفیه به هم بخورد.


مراجع دیگر:
  1. ↑
    • بهجت: احوط بلکه اقوی استیناف آن است هرچند که چهار شوط به جا آورده باشد.
    • تبریزی، خویی: هرگاه طواف‌کننده پیش از تجاوز از نصف طواف، بدون عذر از مطاف خارج شود، اگر موالات عرفیه از او فوت شود طوافش باطل و اعاده‌اش لازم است و چنانچه موالات فوت نشود یا خروجش بعد از تجاوز نصف باشد، احتیاط این است که آن طواف را تمام نموده سپس اعاده کند.
    • زنجانی: باید طواف را از سر بگیرد و احتیاط مستحب در آن است که اگر قطع بعد از نیمه شوط چهارم بوده، قبل از اعاده، طواف قبلی را تکمیل کرده نماز آن را بخواند.
    • گلپایگانی: اقوی آن است که در این صورت اگر چهار دور به جا آورده باشد، طواف را تمام کند و بعد احتیاطاً اعاده کند.
    • نظر سایر آیات عظام در این مسئله و مسئله بعد، در ذیل مسئله ۶۰۶ گذشت.
  2. ↑
    • سبحانی، مکارم: اگر از نصف تجاوز کرده...


مسئله ۶۱۷
امام خمینی: اگر طواف را قطع کند[م۶۱۷ ۱] و منافی به جا نیاورده باشد، اگر برگردد و تمام کند طواف صحیح است.


مراجع دیگر:
  1. ↑
    • زنجانی: و موالات به هم نخورده باشد، باید قبل از فوت موالات آن را کامل کند.


مسئله ۶۱۸
امام خمینی: اگر در بین طواف عذری برای اتمام آن پیدا شد[م۶۱۸ ۱]؛ مثل مرض یا حیض یا حدث بی‌اختیار[م۶۱۸ ۲] پس اگر بعد از تمام شدن چهار دور بوده، بعد از رفع عذر برگردد[م۶۱۸ ۳] و از همان جا تمام کند و اگر قبل از آن بوده[م۶۱۸ ۴]، طواف را اعاده کند و احتیاط مستحب در فرض اول در غیر حیض آن است که اتمام کند و اعاده نماید.


مراجع دیگر:
  1. ↑
    • زنجانی: قطع طواف واجب به جهت عذر چند صورت دارد: ۱.قطع طواف به خاطر حدث اصغر یا اکبر (جنابت و حیض) حکم آن ذیل مسئله ۵۴۹ گذشت؛ ۲.قطع طواف برای عروض بیماری در اثنای طواف: اگر قبل از نصف (سه و نیم شوط) قطع کرد، باید خودش و اگر نمی‌تواند نایبش آن را از سر بگیرد و اگر بعد از اتمام شوط چهارم قطع کرده باید بدون تأخیر برای تکمیل طواف، نایب بگیرد و کافی است والاّ باطل می‌شود و باید آن را از سر بگیرد و اگر بین نیمه و پایان شوط چهارم بود باید بدون تأخیر برای تکمیل آن نایب بگیرد و همچنین خودش و اگر نمی‌تواند نایبش یک طواف کامل به جا آورد؛ ۳.قطع طواف برای استراحت یا تطهیر بدن و لباس یا مسجد یا برای تنگی وقت نماز یا رسیدن به نماز اول وقت یا شرکت در نماز جماعت، در تمام این موارد پس از رفع عذر طواف قبلی را هرچند کمتر از نصف باشد تکمیل می‌کند؛ ۴.قطع طواف به جهت موانع خارجی مانند تشکیل صفوف جماعت و نظافت مسجد، حکم آن در ذیل مسئله ۶۴۶ خواهد آمد. در تمام صورت‌های چهارگانه اگر طواف را از سر بگیرد طوافش صحیح است.
  2. ↑
    • نظر آیات عظام در بحث حدث اصغر و جنابت در مسئله ۵۴۹ و ۵۵۰ و راجع به حیض در مسئله ۵۵۱ گذشت.
    • و اما در مورد مرض:
    • بهجت: هرگاه طواف‌کننده به علت عذر ناچار طواف خود را قطع نمود و از مطاف بیرون رفت، چنانچه قبل از تمامی شوط چهارم باشد طوافش باطل و اعاده‌اش لازم است و چنانچه بعد از آن بوده، اگر قادر بر اتمام نباشد احوط آن است که صبر کند تا وقت آن طواف تنگ شود، اگر قادر نشد او را دوش می‌گیرند و طواف می‌دهند و اگر ممکن نباشد نایب از برای او می‌گیرند در اتمام.
    • تبریزی، خویی: در این فرض اگر ناچار به قطع طواف شد و از مطاف خارج گردید، چنانچه قبل از تمامی شوط چهارم باشد، طوافش باطل و اعاده‌اش لازم است و چنانچه بعد از آن بوده، احتیاط این است که برای باقیمانده نایب بگیرد و شخصاً بعد از زوال عذر احتیاطاً باقیمانده را به جا آورده و طواف را اعاده نماید.
    • سیستانی، نظریه ایشان مطابق با متن است ولی اضافه فرموده‌اند: این در طوافِ واجب بود و اما در طواف مستحبی، از هر جا که قطع کند مادامی که موالات عرفی فوت نشده است می‌تواند برگردد و تمام نماید و همچنین در مورد عذر، علاوه بر مرض قضای حاجتی برای خود یا برادر دینی ذکر فرموده‌اند.
  3. ↑
    • سبحانی، مکارم: اگر بعد از تمام شدن سه دور و نیم باشد، و بعد از تحصیل طهارت.
  4. ↑
    • صافی، گلپایگانی: پس اگر به نصف نرسیده اعاده کند و اگر در فاصله بین سه و نیم و چهار بوده احتیاط به اتمام و اعاده طواف است.
    • فاضل: اگر از نصف تجاوز نکرده عذر پیدا شد طواف را اعاده کند و اگر از نصف گذشته و دور چهارم را تمام نکرده است، احتیاط آن است که طواف را تمام کند و اعاده نماید و یا از نو یک طواف کامل انجام دهد.


مسئله ۶۱۹
امام خمینی: اگر شخصی که با عذر طواف را قطع کرده، نتوانست به جا آورد تا آنکه وقت تنگ شد، اگر ممکن است، او را حمل کنند و طواف دهند و اگر ممکن نیست نایب[م۶۱۹ ۱] برای او بگیرند.[م۶۱۹ ۲]


مراجع دیگر:
  1. ↑
    • سبحانی: و نایب یک طواف کامل به نیت اعم از اعاده و اتمام و یا به عنوان تکلیف فعلی منوب عنه انجام دهد و نماز آن را بخواند و احتیاطاً منوب عنه هم در هر کجا هست اگر امکان دارد نماز طواف را خودش نیز بخواند.
    • سیستانی: اگر قبل از تمام کردن شوط چهارم عاجز شود و نتوانند او را طواف دهند باید نایب بگیرد که طواف را از اول به نیابت او انجام دهد و اگر بعد از تمام کردن شوط چهارم باشد، نایب در مقدار باقیمانده نیابت می‌کند.
    • صافی، گلپایگانی: و چون بعید نیست گفته شود که: «طواف حکم نماز را دارد و تبعیض در اشواط آن در نیابت محتاج به دلیل است» نایب همه طواف را انجام دهد.
    • نظر سایر آیات عظام در مورد نیابت در مسئله قبل گذشت.
  2. ↑
    • خامنه‌ای: باید خودش نایب بگیرد.


مسئله ۶۲۰
امام خمینی: اگر مشغول طواف است و وقت نماز واجب تنگ شود واجب است طواف را رها کند و نماز بخواند[م۶۲۰ ۱]، پس اگر بعد از چهار دور[م۶۲۰ ۲] رها کرد از همان جا طواف را تمام کند، والاّ[م۶۲۰ ۳] اعاده کند.[م۶۲۰ ۴]


مراجع دیگر:
  1. ↑
    • خامنه‌ای: اگر طواف واجب را برای اقامه نماز واجب قطع کند، در صورتی که پس از انجام نیمی از طواف چنین کند، پس از نماز ادامه آن را انجام داده و هفت دور کامل می‌کند، و اگر پیش از اتمام نصف طواف چنین کند، در صورتی که فاصله زیادی ایجاد شود، احوط آن است که طواف را از ابتدا انجام دهد، ولی اگر فاصله زیاد حاصل نشده باشد، عدم وجوب رعایت احتیاط در این مورد، بعید به نظر نمی‌رسد، اما رعایت احتیاط در هر حال پسندیده است. در این مورد، تفاوتی ندارد که نماز جماعت باشد یا فردای؛ و وقت نماز تنگ باشد یا نباشد و از این مسئله حکم مسئله بعد نیز روشن می‌شود.
    • زنجانی: و پس از آن بدون تأخیر، طواف را اتمام نماید، هرچند قبل از شوط چهارم باشد.
  2. ↑
    • سبحانی: بعد از نیمه طواف.
  3. ↑
    • بهجت: اگر موالات عرفیه به هم بخورد.
  4. ↑
    • تبریزی: اعاده لازم نیست، گرچه احتیاط مستحب آن است که طواف را بعد از طواف اول و نماز آن اعاده کند.
    • سیستانی: باید اتمام کند و احتیاط مستحب آن است که طواف را بعد از طواف اول و نماز آن اعاده کند.
    • صافی، گلپایگانی: ولی اگر از نصف گذشته و چهار شوط هم تمام نشده، احتیاطاً طواف را تمام کند و بعد اعاده کند.
    • مکارم: در هر دو صورت طواف را کامل کند.


مسئله ۶۲۱
امام خمینی: جایز است بلکه مستحب است قطع کند طواف را برای رسیدن به نماز جماعت یا رسیدن به وقت فضیلت نماز واجب، و از هر جا قطع کرد از همان جا بعد از نماز اتمام کند[م۶۲۱ ۱]، و احتیاط آن است که به دستور مسئله قبل عمل کند، و سزاوار نیست این احتیاط ترک شود.[م۶۲۱ ۲]


مراجع دیگر:
  1. ↑
    • بهجت: اگر موالات عرفیه به هم نخورد و اگر به هم بخورد و قبل از اکمال شوط چهارم باشد احتیاط مراعات شود با اکمال آن طواف و اعاده آن..
  2. ↑
    • تبریزی: بنا بر احتیاط مستحب طواف را بعد از طواف اول و نماز آن اعاده کند.
    • زنجانی: رعایت این احتیاط واجب نیست و اگر در جماعت شرکت نکند، ولی صفوف جماعت، طواف را قطع کند حکم آن ذیل مسئله ۶۴۶ خواهد آمد.
    • سبحانی: اگر به خاطر اقامه نماز جماعت نتواند به طواف خود ادامه دهد و ناچار است آن را قطع کند، پس از پایان یافتن نماز جماعت از همان نقطه و یا محاذی آن در هر شوطی که باشد، طواف خود را تکمیل کند.
    • مکارم: این احتیاط واجب نیست.


شک در دورهای طواف[ویرایش | ویرایش مبدأ]

مسئله ۶۲۲
امام خمینی: اگر بعد از تمام شدن طواف و انصراف از آن شک کند که آیا طواف را زیادتر از هفت دور به جا آورده یا نه یا شک کند کمتر به جا آورده یا نه، اعتنا نکند و طوافش صحیح است، لکن در صورت دوم خالی از اشکال نیست[م۶۲۲ ۱] و احتیاط ترک نشود.


مراجع دیگر:
  1. ↑
    • بهجت: هرگاه بعد از فراغ از طواف شک نماید که آیا طوافم هفت شوط یا کمتر یا بیشتر بوده، اعتنا به شک ننماید، مانند کسی که بعد از شروع به نماز طواف چنین شکی بکند.
    • تبریزی، خویی: در صورت دوم طواف باطل است مگر اینکه بعد از دخول در نماز طواف شک بکند که به شکش اعتنا نمی‌کند.
    • خامنه‌ای: نباید به شک خود اعتنا کند، بلکه بنا را بر صحت بگذارد.
    • زنجانی: اگر احتمال بدهد هنگام طواف نسبت به رعایت عدد اشواط، التفات داشته است، در هیچ‌یک از دو صورت اعتنا به شکش نکند والاّ باید طواف را اعاده کند.
    • سبحانی، نوری: به شک پس از فراغ عمل اعتنا نکند.
    • سیستانی: اگر در عدد شوط‌ها یا در صحت آنها بعد از تمامی طواف یا بعد از تجاوز از محل شک کند نباید به شک اعتنا نماید؛ مثلاً پس از فوت موالات یا بعد از وارد شدن در نمازِ طواف شک نماید.
    • صافی، گلپایگانی: احتیاط واجب نیست.
    • فاضل: این اشکال در صورت عدم انصراف از طواف است، اما اگر شک بعد از انصراف و دخول در نماز طواف باشد اعتنا نکند و طواف او صحیح است بلکه ظاهراً به محض انصراف هم، طواف محکوم به صحت است و لازم نیست اعتنا کند.


مسئله ۶۲۳
امام خمینی: اگر بعد از طواف شک کند که صحیح به جا آورده آن را یا نه، مثلاً احتمال بدهد که از طرف راست طواف کرده یا محدث بوده یا از داخل حجر اسماعیل طواف کرده اعتنا نکند[م۶۲۳ ۱]، و طوافش صحیح است اگرچه باز در محل طواف باشد و از آنجا منصرف نشده یا مشغول کارهای دیگر نشده باشد، در صورتی که هفت دور بودن معلوم باشد بی‌زیاده و نقیصه.


مراجع دیگر:
  1. ↑
    • زنجانی: حکم مسئله قبل را دارد.


مسئله ۶۲۴
امام خمینی: اگر در آخر دور که به حجرالاسود ختم شد شک کند که هفت دور زده یا هشت دور یا زیادتر، اعتنا به شک نکند و طوافش صحیح است.[م۶۲۴ ۱]


مراجع دیگر:
  1. ↑
    • زنجانی: حکم شک بعد از تمام شدن طواف در مسئله ۶۲۲ گذشت.


مسئله ۶۲۵
امام خمینی: اگر قبل از رسیدن به حجرالاسود و تمام شدن دور، شک کند که آنچه را دور می‌زند دور هفتم است یا هشتم طوافش باطل است.[م۶۲۵ ۱]


مراجع دیگر:
  1. ↑
    • بهجت: احوط بطلان طواف است.
    • تبریزی، خویی و سیستانی: ظاهر این است که طوافش باطل است و احتیاطاً به قصد رجا تمام و اعاده طواف نماید.
    • زنجانی: ولی اگر اطمینان دارد تا پیش از پایان طواف، نسبت به تعداد اشواط، حجت شرعی پیدا می‌کند ـ مثلاً از رفیقی که اشواط او را می‌شمرد می‌پرسد ـ می‌تواند طواف را در حال شک ادامه دهد و اگر حجت شرعی پیدا کرد طوافش صحیح است، والاّ باطل است.
    • صافی، گلپایگانی: لکن احوط اتیان نماز طواف و اعاده طواف و نماز است.
    • فاضل، مکارم: آن دور را تمام کند و طوافش صحیح است.


مسئله ۶۲۶
امام خمینی: اگر در آخر دور یا اثنای آن شک کند میان شش و هفت و هرچه پای نقیصه در کار است، طواف او باطل است.[م۶۲۶ ۱]


مراجع دیگر:
  1. ↑
    • بهجت: بطلان طواف او و لزوم استیناف خالی از قوت نیست با آنکه فی الجمله احوط است و احوط از آن بنا بر اقلّ بگذارد و اتمام و بعد از آن اعاده طواف نماید.
    • زنجانی: به ذیل مسئله قبل مراجعه شود.
    • سبحانی: در شک بین ۶ و ۷، باید آن شوط را تکمیل و نماز طواف را به جا آورد و یک بار دیگر طواف و نماز را مجدداً اعاده کند؛ البته در تمام موارد اعاده طواف بهتر است مقداری بین طواف قبل و بعد فاصله بیندازد.
    • سیستانی: اگر شک در نقیصه در غیر ۶ و ۷ باشد، طوافش باطل است. و اگر شک در پایان شوط بین ۶ و ۷ باشد، بنا بر احتیاط واجب طواف را اعاده کند ولی اگر در این صورت بنا بر ۶ گذاشت و از روی جهل به مسئله طواف را تمام کرد و متوجه مسئله نشد تا وقت اعاده گذشت طوافش صحیح است و اگر شک در زیاده و نقصان باشد؛ مثل اینکه شک کند بین ۶ و ۷ و ۸ و یا شک بین ۶ و ۸ طوافش باطل است.
    • مکارم: بنا بر احتیاط واجب.


مسئله ۶۲۷
امام خمینی: اگر در طواف مستحب شک کند در عدد دورها، بنا بر اقل گذارد و طوافش صحیح است.



مسئله ۶۲۸
امام خمینی: شخص کثیر الشک در عدد دورها اعتنا به شکش نکند[م۶۲۸ ۱] و احتیاط آن است که کسی را وادار کند که عدد را حفظ کند.


مراجع دیگر:
  1. ↑
    • خویی: کثیر الشک در طواف تا به حد وسواس نرسد باید به شکش اعتنا کند.
    • زنجانی: بنا بر اقل، گذاشته طواف را تمام می‌کند و سپس دوباره اعاده می‌کند؛ البته می‌تواند به شمارش دیگری اکتفا کند هرچند از گفته او اطمینان پیدا نکند، و همچنین اگر کثرت شک به حد وسواس برسد اعتنا نکند.
    • سبحانی: بنابراین بنا را به طرفی نمی‌گذارد که موجب بطلان طواف او باشد اما در رمی باید آنقدر پرتاب کند که یقین نماید.
    • مکارم: و بنا را بر آنچه به نفع اوست بگذارد.


مسئله ۶۲۹
امام خمینی: گمان در عدد دورها اعتبار ندارد[م۶۲۹ ۱] و حکم شک را دارد.


مراجع دیگر:
  1. ↑
    • بهجت: حکم آن مانند حکم ظن در نماز (یقین) است.


فراموش کردن طواف[ویرایش | ویرایش مبدأ]

مسئله ۶۳۰
امام خمینی: اگر مشغول سعی بین صفا و مروه شد و یادش آمد که طواف به جا نیاورده، باید رها کند و طواف کند و پس از آن سعی را اعاده کند.[م۶۳۰ ۱]


مراجع دیگر:
  1. ↑
    • سبحانی: باید هر کجای سعی هست آن را رها کند و برگردد و طواف و نماز آن را به جای آورد و سپس احتیاطاً سعی را اتمام و اعاده کند.


مسئله ۶۳۱
امام خمینی: اگر در حال سعی یادش آمد که طواف را ناقص به جا آورده، باید برگردد و طواف را از همان جا که ناقص کرده تکمیل کند و برگردد تتمه سعی را به جا آورد و طواف و سعیش صحیح است. لیکن احتیاط آن است که اگر کمتر از چهار دور به جا آورده طواف را تمام کند و اعاده نماید[م۶۳۱ ۱] و همچنین اگر سعی را کمتر از چهار بار انجام داده تمام کند و اعاده کند.


مراجع دیگر:
  1. ↑
    • به نظر آیات عظام، که در مسئله قطع طواف سهواً در ذیل مسئله ۶۰۸ و ۶۰۹ مفصلاً ذکر شد؛ مراجعه شود.
    • بهجت: احتیاط در اتمام و سپس اعاده سعی است.
    • تبریزی: این احتیاط در اتمام و اعاده طواف ترک نشود و همچنین است نسبت به سعی. ولی اگر سعی فراموش شده یک شوط باشد، اعاده لازم نیست و اتمام کافی است.
    • خویی: اگر مقدار باقیمانده از طواف، بیش از یک شوط و کمتر از چهار شوط باشد، طواف را تکمیل و بهتر است اعاده هم نماید و اگر بیش از آن بود، به احتیاط واجب طواف را پس از اتمام اعاده نماید.
    • سبحانی: و طریقه تکمیل بدین‌گونه است: هرگاه تعداد شوط‌هایی که انجام داده نصف یا بیشتر از آن باشد در این صورت طواف را تکمیل می‌کند و پس از خواندن نماز برای تکمیل سعی بر می‌گردد و احتیاطاً سعی را تکمیل و سپس از سر بگیرد و اگر تعداد شوط‌های طوافی که انجام داده کمتر از نصف باشد در این صورت طواف را از سر می‌گیرد و نماز می‌خواند و سعی را احتیاطاً اتمام و اعاده می‌کند.
    • سیستانی: اگر قبل از فوت موالات متذکر شود یا بعد از آن باشد ولی سه شوط یا کمتر باقی مانده باشد اتمام طواف کافی است ولی اگر بیش از آن باشد به احتیاط واجب طواف را پس از اتمام اعاده کند و نسبت به سعی اتمام کافی است گرچه احتیاط مستحب اعاده آن است پس از اتمام.
    • صافی، گلپایگانی: اگر قبل از شوط چهارم سعی یادش بیاید که طواف را ناقص انجام داده، سعی را رها کند و اگر طواف او بیش از نصف کمبود دارد، می‌بایست طواف را از اول اعاده نماید و سپس سعی را از نو انجام دهد و اگر بعد از اتمام شوط چهارم بوده، آن را قطع کند و بعد از اکمال طواف به نحوی که در مسائل طواف ذکر شده، سعی را تکمیل نماید.
    • فاضل، مکارم: این احتیاط ترک نشود.


حکم طواف بدون وضو[ویرایش | ویرایش مبدأ]

مسئله ۶۳۲
امام خمینی: اگر سهواً یا غفلتاً یا جهلاً طواف را بی‌وضو به جا آورد طوافش باطل است و همین طور اگر با حال جنابت یا حیض و نفاس به جا آورد.



مسئله ۶۳۳
امام خمینی: اگر کسی مریض یا طفلی را حمل کند و طواف دهد و خودش نیز قصد طواف کند طواف هر دو صحیح است.[م۶۳۳ ۱]


مراجع دیگر:
  1. ↑
    • زنجانی: و لازم نیست در حال طواف، شانه چپ آنها به طرف کعبه باشد.


صحبت کردن هنگام طواف[ویرایش | ویرایش مبدأ]

مسئله ۶۳۴
امام خمینی: در حال طواف تکلم‌کردن و خنده نمودن و شعر خواندن اشکال ندارد لکن کراهت دارد و مستحب است در حال طواف مشغول دعا و ذکر خدا و تلاوت قرآن باشد.



نگاه کردن به چپ، راست یا عقب در حال طواف[ویرایش | ویرایش مبدأ]

مسئله ۶۳۵
امام خمینی: واجـب نیسـت در حال طواف روی طواف‌کننده طـرف جلو باشـد بلکه جایز است به یمیـن و یسار نگـاه کنـد و صفحه صـورت را برگردانـد بلکه به عقـب نگـاه کنـد[م۶۳۵ ۱] و می‌تواند طـواف را رها کنـد و خانه را ببـوسد[م۶۳۵ ۲] و برگـردد از همان جا اتمـام کنـد.


مراجع دیگر:
  1. ↑
    • سبحانی: بوسیدن کعبه و یا لمس آن و استلام حجر و یا رکن یمانی به احتیاط واجب در حال حرکت و چرخیدن نباشد و اگر بخشی از شوط را با همین حال انجام دهد به احتیاط واجب اعاده کند و اگر محل جبران گذشته است، طواف را پس از اتمام و خواندن نماز اعاده کند و اگر اعمال مترتبه را انجام داده، دو مرتبه انجام دهد، ولی قطع طواف و انجام این کارها و بعد ادامه از محلی که قطع کرده اشکالی ندارد مشروط بر اینکه بین اشواط موالات و وحدت عرفی آن به هم نخورد.
    • سیستانی: احتیاط واجب آن است که به حدی رو نگرداند که بتواند مقداری از پشت سر را نگاه کند.
  2. ↑
    • زنجانی: بلکه می‌تواند در حال بوسیدن خانه کعبه طواف نماید.


مسائل متفرقه[ویرایش | ویرایش مبدأ]

مسئله ۶۳۶
امام خمینی: جایز است در بین طواف برای رفع خستگی و استراحت بنشیند یا دراز بکشد و بعد از همان جا اتمام کند، ولی نباید آنقدر طول دهد که موالات عرفیه به هم بخورد و اگر آنقدر نشست، احتیاط آن است که اتمام کند و اعاده نماید.[م۶۳۶ ۱]


مراجع دیگر:
  1. ↑
    • بهجت: اگر در موردی است که عذر صدق نمی‌کند حکم آن در مسئله ۶۱۵ و ۶۱۶ گذشت، و با فرض تحقق عذر از ادامه، قبل از اکمال شوط چهارم، در حدی که موالات عرفیه به هم نخورد مانعی ندارد و اگر به هم بخورد احتیاط مراعات شود به اکمال آن طواف و اعاده آن، و بعد از شوط چهارم مطلقاً مانعی ندارد.
    • تبریزی، خویی و سیستانی: در این صورت طوافش باطل است، و لازم است از نو شروع کند.
    • خامنه‌ای: کما اینکه می‌تواند آن طواف را به طور کلی رها کرده و طواف را دوباره از سربگیرد.
    • زنجانی: باید طواف را از سر بگیرد البته اگر خستگی شدید بوده و برای رفع خستگی نیاز به این مقدار استراحت داشته اتمام طواف کفایت می‌کند.
    • سبحانی: اگر قبل از نیمه طواف بوده اعاده کند و اگر بعد از نیمه طواف بوده، اتمام و نماز و سپس احتیاطاً طواف و نماز آن را اعاده کند.
    • فاضل: و می‌تواند آن را رها کند و از نو یک طواف کامل انجام دهد.
    • مکارم: احتیاط به اتمام لازم نیست.


مسئله ۶۳۷
امام خمینی: در طواف در مقابل حجر اسماعیل باید طوری حرکت کند که طواف بیت صادق باشد و به نحو متعارف باشد و مخفی نماند که حجر اسماعیل از بیت نیست هرچند باید در خارج آن طواف کرد.



مسئله ۶۳۸
امام خمینی: در صورت امکان ولو در وقت خلوت باید طواف در حد بین مقام ابراهیم و خانه که مسافت بیست و شش ذراع و نیم است باشد و دورتر از آن حد، کفایت نمی‌کند و در صورت عدم امکان ولو در وقت خلوت، طواف در خارج حد مزبور مانع ندارد با مراعات الأقرب فالأقرب.[م۶۳۸ ۱]


مراجع دیگر:
  1. ↑
    • نظر آیات عظام در ذیل مسئله ۵۹۲ گذشت.


مسئله ۶۳۹
امام خمینی: هرگاه در طواف خانه خدا، مثلاً در چند قدم از طواف اشکالی پیش آمد؛ مثل اینکه او را بی‌اختیار بردند، همان چند قدم را باید از سر بگیرد و اگر از حجرالاسود به قصد طواف شروع کند، اشکال دارد.[م۶۳۹ ۱]


مراجع دیگر:
  1. ↑
    • بهجت: اگر بتواند برگردد و از همان جا طوافش را ادامه دهد باید این کار را بکند وگرنه بدون نیت دور می‌زند تا به محلّی که بدون اختیار برده شده برسد تا از همان جا به طواف ادامه دهد.
    • تبریزی، خویی: ولی چنان‌که سابقاً گفته شد، مجرد بردن جمعیت موجب بطلان نمی‌شود مادامی که سایر شرایط موجود باشد.
    • خامنه‌ای: اگر طواف را از سر بگیرد اشکال ندارد، ولی جواز از سر گرفتنِ شَوط محل اشکال است گرچه ضرری برای صحت طواف ندارد.
    • زنجانی: به طوری که بدون اراده، قدم برداشت باید همان چند قدم را از سر بگیرد و نباید طواف را قطع کرده از سر بگیرد، هرچند اگر طواف را از سر بگیرد طوافش صحیح است.
    • سبحانی: نحوه تصحیح طواف در مسائل ۵۸۵، ۵۹۰ و سؤال ۶۵۹ و ۶۶۰ آمده است، لکن در خصوص این مسئله اگر در موقع ازدحام احیاناً انسان را ناخواسته به جلو ببرند این کار ضرری به طواف نمی‌زند مشروط بر اینکه نیت کند که خود را در میان جمعیت قرار می‌دهم که طواف کنم و آنچه که بر اثر فشار به جا می‌آورم جزء طواف باشد و اگر بخواهد احتیاط کند چون بازگشت به عقب مشکل است بقیه شوط را بدون نیت برود تا به محلی برسد که او را بدون اختیار برده‌اند و از همان جا به طواف خود ادامه دهد.
    • سیستانی، فاضل: اگر نتواند برگردد و جبران کند می‌تواند بدون قصد طواف تا حجرالاسود برود و آن دور را از سر بگیرد.
    • مکارم: هرگاه با توجه به این امر و با اختیار خود وارد طواف شود و او را ببرند، ضرری ندارد.


مسئله ۶۴۰
امام خمینی: اگر در طواف بی‌اختیار او را ببرند، اعاده آن مقدار لازم است[م۶۴۰ ۱] و باید طواف را صحیح انجام دهد و خودش به اختیار طواف کند و چنانچه ممکن نیست باید در وقت خلوت طواف نماید[م۶۴۰ ۲] ولی باید دانست که منظور از بی‌اختیار شدن این نیست که در اثر فشار جمعیت تندتر برود بلکه در این صورت اگر قدم‌ها را به اختیار خود برمی‌دارد ضرر ندارد و طوافش صحیح است.


مراجع دیگر:
  1. ↑
    • تبریزی، سبحانی و مکارم: مانند مسئله سابق است.
    • خامنه‌ای: به ذیل مسئله ۵۸۲ مراجعه شود.
  2. ↑
    • فاضل: و اگر وقت خلوت پیدا نکند و اعاده نیز مستلزم عسر و حرج باشد به همین مقدار اکتفا کند، و طواف در این فرض صحیح است.


مسئله ۶۴۱
امام خمینی: اگر در حال طواف در اثر فشار و ازدحام جمعیت پشت به خانه شود و قسمتی از طواف به این صورت انجام گیرد یا در اثر فشار جمعیت، شخص را مقداری جلو ببرند باید مقداری از طواف که پشت به خانه یا بدون اختیار بوده، اعاده شود[م۶۴۱ ۱] و اگر نمی‌تواند برگردد با جمعیت بدون قصد طواف برود تا به جایی که باید از آنجا طواف را اعاده کند برسد و از آنجا تدارک نماید.[م۶۴۱ ۲]


مراجع دیگر:
  1. ↑
    • خامنه‌ای: ذیل مسئله ۵۸۲ مراجعه شود.
    • زنجانی: در مورد فشار جمعیت مثل مسئله سابق است و اگر در مقدار خیلی کمی از طواف، پشت به خانه شود مانعی ندارد.
    • سبحانی، مکارم: در مورد فشار جمعیت مثل مسئله سابق است، اما اگر پشت به خانه شود باید آن مقدار را اعاده کند.
  2. ↑
    • سیستانی: همان‌گونه که گذشت می‌تواند بدون قصد طواف تا حجرالاسود برود و آن شوط را اعاده کند و نمی‌تواند بدون قصد طواف برود تا جایی که طوافش نادرست بوده است و از آنجا اعاده نماید.
    • فاضل: همان‌گونه که گذشت می‌تواند بدون قصد طواف تا حجرالأسود برود و آن شوط را اعاده کند.


مسئله ۶۴۲
امام خمینی: اگر حاجی در حال طواف، پول خمس نداده همراه داشته باشد طوافش اشکال پیدا نمی‌کند.[م۶۴۲ ۱]


مراجع دیگر:
  1. ↑
    • بهجت: همان حکم محمول غصبی در نماز را دارد.
    • سبحانی: چنانچه ذمه خود را بدهکار اهل خمس نداند همراه داشتن و بردن مال غیر مخمس تصرف در مال غیر مخمس می‌شود و طواف را دچار مشکل می‌کند مگر اینکه ذمه خود را مشغول اهل خمس بداند.
    • صافی، گلپایگانی: در صورتی که طواف موجب حرکت اضافی نشود.
    • نوری: طوافش اشکال پیدا می‌کند.


مسئله ۶۴۳
امام خمینی: اگر کسی پس از انجام اعمال حج تمتع فهمید که در طواف عمره یا حج چند شوط از هفت شوط را از داخل حجر اسماعیل دور زده[م۶۴۳ ۱]، حج او صحیح است و باید طواف را اعاده کند.[م۶۴۳ ۲]


مراجع دیگر:
  1. ↑
    • بهجت: در صورت سهو و بطلان اصل طواف.
    • صافی، گلپایگانی: اگر در عمره بوده حج او بدل به افراد شده، باید عمره مفرده به جا آورده و در سال بعد نیز حج تمتع را انجام دهد و اگر در طواف حج باشد مسئله صوری دارد.
    • مکارم: یعنی از روی سهو.
  2. ↑
    • تبریزی، خویی: چون از روی جهل به حکم، طواف صحیح را ترک کرده با فرض انقضای وقت، حجش باطل است.
    • خامنه‌ای: حج او صحیح است و باید طواف و نماز آن را اعاده کند.
    • زنجانی: باید آن چند شوط و نماز طواف را اعاده کند.
    • سبحانی: اگر پس از اعمال حج تمتع مثلاً روزهای دوازدهم و سیزدهم معلوم شود که برخی از شوط‌های طواف عمره تمتع را از داخل حجر انجام داده است اگر این کار سهواً و از روی غفلت انجام گرفته، باید طواف خود را به ضمیمه نماز اعاده کند و حج او نیز صحیح است؛ و اگر عمداً به خاطر مسامحه یا جهل به حکم شرعی این کار انجام گرفته باشد، عمره تمتع او باطل و حج او به حج افراد تبدیل می‌شود، از این جهت باید برای تکمیل حج افراد، عمره مفرده به جا آورد و در سال بعد حج واجب را به عنوان حج تمتع اعاده کند [البته این حکم در صورت عمد به معنی مسامحه در انجام تکلیف، فتوا و در صورت جهل به حکم شرعی، احتیاط است] و اگر پس از حج تمتع متوجه شد که بعضی از شوط‌های طواف حج را داخل حجر رفته است، تا آخر ذی‌حجه وقت دارد که خود و یا در صورتی که خودش در مکه نیست، نایبش آن را جبران کند ولی اگر در طواف نساء بوده، زمان تدارک آن در طول سال وجود دارد و اگر آنچه را که داخل حجر رفته، بعد از سه شوط و نیم طواف باشد اگر با همسر خود هم‌بستر شده باشد، اشکال ندارد و فقط اتمام طواف به گردن اوست و اگر قبل از نصف طواف باشد، هنوز همسر بر او حلال نشده است و باید از زمان اطلاع، از اموری که در مورد همسر بر او حرام است، بپرهیزد.
    • سیستانی: اگر سهواً باشد و در سه شوط یا کمتر چنین شده باشد باید همان سه شوط را انجام دهد و اگر بیشتر باشد احتیاطاً طواف را نیز اعاده کند و در این صورت اگر طواف حج باشد و در ماه ذی‌حجه متذکر شود، اعمال مترتبه را نیز احتیاطاً اعاده کند و اگر بعد از ماه ذی‌حجه باشد یا مربوط به طواف عمره باشد، اعاده بقیه اعمال لازم نیست و اگر جهلاً و در طواف حج باشد و در ماه ذی‌حجه متوجه شود باید طواف و اعمال مترتبه را انجام دهد و اگر بعد از ماه ذی‌حجه متوجه شود یا مربوط به طواف عمره باشد حجش باطل است و احتیاطاً باید یک شتر قربانی کند.
    • فاضل: بنا بر احتیاط آن چند شوط را اعاده کند و نماز را نیز اعاده کند و پس از آن اصل طواف و نماز را اعاده کند.
    • مکارم: باید آن طواف را تکمیل کند و بعد نماز طواف را اعاده نماید.


مسئله ۶۴۴
امام خمینی: زنی که در غیر ایام عادت لک دیده و به اعتقاد پاکی، طواف و نماز را انجام داده و شب بعد خون دیده، با شرایط حیض[م۶۴۴ ۱]، اگر یقین کند که بعد از دیدن لک، خون در باطن فرج بوده و قطع نشده، حیض بوده است و طواف و نمازش صحیح نیست[م۶۴۴ ۲] و اگر شک دارد یا یقین کند که خون قطع شده، حیض نبوده است و اعمالش صحیح است و در صورت اول حج او صحیح است و باید طواف و نماز را اعاده کند[م۶۴۴ ۳] و اگر در عمره بوده در صورت ضیق وقت احتیاطاً بعد از حج، یک عمره مفرده نیز به جا آورد.[م۶۴۴ ۴]


مراجع دیگر:
  1. ↑
    • زنجانی: اگر ثابت شود که بعد از قطع شدن لک در باطن، طواف و نماز را انجام داده، طواف و نمازش صحیح است، و اگر ثابت نشده باشد در دو صورت باید طواف و نماز را اعاده کند، اول آنکه: این لک، دو روز یا کمتر قبل از ایام عادت باشد که محکوم به حیض است، دوم آنکه: عادت عددیه وقتیه داشته و به جهت تکمیل عدد می‌بایست لک دیده شده و ما بعد آن را تا زمانی که احتمال می‌دهد در باطن خون باشد حیض قرار دهد مثلاً کسی که عادت او هفت روزه است چنانچه سه روز قبل از عادت، لک ببیند و احتمال بدهد که این لک نصف روز ادامه داشته ـ ولو در باطن ـ و بعد پاک شود و در ایام عادت شش روز و نیم خون ببیند نصف روز اول نیز محکوم به حیض است، پس اگر در آن وقت طواف و نماز انجام دهد، محکوم به بطلان است و باید اعاده شود و در غیر این دو صورت طواف و نماز خوانده شده، صحیح است.
  2. ↑
    • تبریزی، خویی: اگر لک دارای صفات حیض بوده، در این صورت حکم کسی را دارد که قبل از طواف حائض شده و چنانچه به وظیفه خود عمل نکرد تا زمان تدارک گذشت، حجش باطل است.
    • صافی، گلپایگانی: و باید اعاده نماید و اگر در عمره بوده و وقت اعاده ندارد حج او مبدل به افراد می‌شود.
  3. ↑
    • سبحانی: اگر قبل از رفتن به عرفات پاک شد، بعد از غسل باید طواف و نماز و سعی و تقصیر را اعاده کند و اگر تا رفتن به عرفات پاک نشد حج او به حج افراد تبدیل می‌شود و پس از حج یک عمره مفرده به جا آورد.
    • فاضل: و سعی را نیز احتیاطاً اعاده کند.
  4. ↑
    • تبریزی، سیستانی: اگر در عمره تمتع بوده، باید طواف عمره و نماز آن را قبل از طواف حج قضا نماید.
    • خامنه‌ای: اگر در حین احرام عمره تمتع پاک بوده عمره تمتع وی صحیح است و نیازی به عمره مفرده نمی‌باشد و انجام طواف و نماز آن کافی است.
    • فاضل: حج تمتع مبدل به افراد می‌شود و اگر واجب بوده باید بعد از آن عمره مفرده به جا آورد و اگر مستحب بوده بعد از آن عمره مفرده واجب نیست

منبع[ویرایش | ویرایش مبدأ]

این مقاله برگرفته از صفحه ۲۶۱ تا ۳۰۸ کتاب مناسک حج مطابق با فتاوای امام خمینی(ره) و مراجع معظم تقلید تهیه و تنظیم در پژوهشکده حج و زیارت، منتشر شده به سال ۱۳۹۷، است.

مقاله‌های مرتبط[ویرایش | ویرایش مبدأ]

برگرفته از «https://wikihaj.com/index.php?title=طواف_(فتاوای_مراجع)&oldid=50452»