اخبار مکه (وستنفلد): تفاوت میان نسخه‌ها

اخبار مکه (وستنفلد)
پدید آورندگان
نویسنده	هنریش فردیناند وستنفلد (Heinrich Ferdinand Wuestenfeld)
تصحیح	هنریش فردیناند وستنفلد
محتوا
موضوع	تاریخ مکه
سبک	گردآوری
زبان	آلمانی
نشر
تعداد جلد	4

دیداریویکی‌متن

نسخهٔ ‏۲۸ ژانویهٔ ۲۰۱۸، ساعت ۱۷:۵۱

اخبار مکه وستنفلد مجموعه‌ای از پنج اثر مهم در تاریخ محلی مکه، همراه تصحیح و ترجمه گزیده آن به زبان آلمانی است. این مجموعه از پنج کتاب اخبار مکه ازرقی (م. حدود۲۵۰ق.)، اخبار مکه فاکهی(سده سوم ق.)، شفاء الغرام نوشته فاسی (م.۸۳۲ق.)، الجامع اللطیف ابن ظهیره (م.۹۸۶ق.) و الإعلام بأعلام بیت‌ الله الحرام نوشته قطب الدین نهروالی (م.۹۹۰ق.) است که برخی از آن‌ها به شکل کامل، و بعضی گزیده آمده است. در پایان، خلاصه‌ای از آگاهی‌های تاریخی این کتاب‌ها به زبان آلمانی ترجمه و در جلد چهارم گردآوری شده است.

درباره نویسنده

تولد و وفات، تحصیلات

خاورشناس آلمانی، هنریش فردیناند وستنفلد (Heinrich Ferdinand Wuestenfeld)، در سال ۱۸۰۸م. در موندن (Munden) زاده شد. تحصیلات مقدماتی خود را در همان شهر به پایان رساند و برای ادامه تحصیل در مقطع دبیرستان به هانوفر (Hanover) رفت. تحصیلات دانشگاهی خود را در دانشگاه گوتینگن (Gotingen) آغاز کرد و در آن‌جا بخش‌هایی از عهد قدیم را فراگرفت. سپس تحصیلات خود را با فراگرفتن زبان‌های عربی، فارسی، سریانی و سانسکریت ادامه داد و از استاد زبان‌های سامی، ایوالد (Ewald) بهره برد. وی برای آشنایی بیشتر با عهد قدیم و زبان‌های سامی، به ویژه زبان عربی، به برلین رفت و از محضر استادانی چون ویلکن (Wilken) و بوپ (Bopp) بهره جست. سپس به گوتینگن بازگشت و دکترای خود را دریافت کرد. آن‌گاه وستنفلد در سمت استادیاری به تدریس پرداخت و مسئولیت کتابخانه دانشگاه گوتینگن را بر عهده گرفت و به سمت استاد تمام ارتقا یافت.^[۱]

آثار

وی آثاری گوناگون در تاریخ، شرح‌حال‌نامه‌ها و جغرافیا از خود بر جای گذاشت که بیشتر آن‌ها تصحیح نسخه‌های خطی آثار اسلامی است؛ از جمله: معجم البلدان یاقوت حموی، سیره ابن اسحاق، طبقات الحفاظ ابوعبدالله ذهبی، وفیات الاعیان ابن خلکان، الطرق الرئیسیة الخارجة من المدینة المنوره، معجم ما استعجم بکری، المؤرخون العرب و مؤلفاتهم، موت الحسین و اسرة الزبیر دمشقی.^[۲] او همچنین کتاب گمشده اخبار مدینه ابن زباله را از ‌گزارش‌های کتاب سمهودی استخراج کرد و همراه تحقیقی به چاپ رساند.^[۳] وستنفلد در فوریه سال ۱۸۹۹م. در هانوفر درگذشت.^[۴]

درباره کتاب

اخبار مکه از مهم‌ترین آثار احیا شده به دست وستنفلد است که در چهار جلد به نام «Die chroniken der stadt Mekka» گردآوری شده است. محققان عرب از این مجموعه با عنوان اخبار مکه^[۵] و تواریخ مکه^[۶] یادکرده‌اند.

ارزش این کتاب بدان روست که نخستین تصحیح انتقادی این آثار بوده است. کراچکوسفکی، اسلام‌شناس و خاورشناس برجسته روسی، آشنایی محققان دوران حاضر با تاریخ محلی مکه را وامدار مطالعات وستنفلد و کتاب اخبار مکه او دانسته است.^[۷] پس از وستنفلد، تصحیحات و تحقیقاتی دیگر بر این پنج کتاب صورت پذیرفت که بیشتر آن‌ها از کار وستنفلد بهره برده و تصحیح خود را با این کتاب مقابله کرده‌اند.

وستنفلد کتاب را در چهار جلد تنظیم کرده و جلد نخست را به تصحیح کهن‌ترین اثر بر جای مانده در تاریخ محلی مکه، یعنی اخبار مکة و ما جاء فیها من الآثار نوشته ابوالولید ازرقی اختصاص داده است. کار او نخستین تصحیح این کتاب است و تصحیح‌های بعد از آن بسیار بهره برده‌اند. رشدی صالح ملحس در تصحیح خود، این کتاب را اصل قرار داده است.^[۸]

با وجود این، ملحس و عبدالله بن دهیش، مصححان دیگر کتاب، تصحیح وستنفلد را پر از خطا و اشتباه دانسته‌اند.^[۹]

گزارش محتوا

جلد اول

وستنفلد کتاب ازرقی را بر پایه سه نسخه خطی تصحیح و مقابله کرده و در مقدمه‌ای مفصل به زبان آلمانی، به شرح زندگی ازرقی و کتابش پرداخته^[۱۰] و نسخه‌هایی را که در تصحیح این اثر از آن‌ها بهره برده، بازشناسانده است.^[۱۱] او کتاب ازرقی را همچون سیره ابن هشام دانسته^[۱۲] و در جای دیگر آن را با اخبار مکه فاکهی مقایسه کرده و درباره نویسندگان و اختلاف‌های موجود درباره ازرقی به بررسی پرداخته است.^[۱۳] او اخبار مکه ازرقی را در ۵۱۸ صفحه همراه ۱۴ صفحه تصحیحات به سال ۱۸۵۸م. در لایپزیک (Laypzig) آلمان به چاپ رسانده است.

جلد دوم

جلد دوم کتاب وستنفلد گزیده‌ای از سه کتاب اخبار مکه فاکهی، الجامع اللطیف ابن ظهیره، و شفاء الغرام نوشته فاسی با عنوان المنتقی بأخبار ام القری است. وی در این جلد بر آن است که آگاهی‌های تاریخی اخبار مکه ازرقی را کامل کند. بدین روی، آگاهی‌های تکراری این سه کتاب را فرونهاده و فقط ‌گزارش‌ها و آگاهی‌های افزون بر اخبار مکه ازرقی را گزینش کرده است.

در مقدمه کتاب به زبان آلمانی، شرح حال نویسندگان این کتاب‌ها آمده است. وی با توجه به این‌که شرح حال فاکهی و کتابش را در مقدمه جلد اول یاد کرده است^[۱۴]، پس از شرحی کوتاه درباره کتاب فاکهی^[۱۵] به شرح حالی مفصل و دقیق از فاسی و کتاب‌هایش و بازشناسی نسخه‌های خطی شفاء الغرام پرداخته است.^[۱۶] او کتاب فاسی را ستوده و روش وی را در این کتاب بسیار دقیق و شفاءالغرام را کامل‌ترین اثر در تاریخ مکه خوانده است.^[۱۷] شرح حال ابن ظهیره و نمودار سلسله نسب خاندانش و همچنین معرفی ۱۷ تن از این خاندان، بخشی دیگر از این مقدمه را تشکیل می‌دهد.^[۱۸]

جلد دوم کتاب با گزیده اخبار مکه فاکهی آغاز شده و بخشی از این کتاب که در اخبار مکه ازرقی موجود نیست، ‌گزارش شده است. (ج۲، ص۳ـ۵۱) وستنفلد بر این باور است که فاکهی گر چه از ازرقی نام نبرده، بیشتر آگاهی‌های کتابش را از او گرفته است.^[۱۹] برخی از آگاهی‌های این بخش بدین قرارند: راه‌ها (ج۲، ص۳)، حمام‌ها (ج۲، ص۳۲)، قاضیان (ج۲، ص۴۳) و حکمرانان قریشی (ج۲، ص۴۰ـ۴۳) و غیر قریشی مکه. (ج۲، ص۳۵ـ۴۰)

کتاب دیگر که وستنفلد در تکمیل آگاهی‌های تاریخی مکه به تصحیح آن پرداخته، شفاءالغرام است. (ج۲، ص۵۵ـ۳۲۶) شفاء الغرام به ‌سبب بیان آگاهی‌های نو و تحلیلی درباره مکه، بیشتر برگ‌های جلد دوم را به خود اختصاص داده است. وستنفلد در این بخش ۱۰ باب از ۴۰ باب شفاء الغرام را همراه مقدمه فاسی آورده که برخی به شکل کامل (برای نمونه: باب ۲۲ در ج۲، ص۷۷ـ۱۰۴) و برخی به شکل گزیده (برای نمونه: باب ۶ در ج۲، ص۷۴ـ۷۷) آورده شده‌اند.

گزیده‌ای کوتاه از الجامع اللطیف پایان‌بخش جلد دوم کتاب است. (ج۲، ص۳۲۵ـ۳۴۴) وستنفلد بر این باور است که الجامع اللطیف در قیاس با کتاب‌های یاد شده، آگاهی‌های تازه ندارد.^[۲۰] از این رو، تنها قسمت‌هایی از ابواب هفتم (ج۲، ص۳۳۷ـ۳۳۹)، هشتم (ج۲، ص۳۳۹ ـ۳۴۰) و دهم (ج۲، ص۳۴۰ـ۳۴۴) این کتاب را که شامل آگاهی‌هایی همچون گنبدهای مسجدالحرام و شمار برخی از امیران مکه است، همراه مقدمه ابن ظهیره آورده است. فهرستی از اعلام و مکان‌ها نیز در پایان جلد دوم کتاب به چشم می‌خورد. (ج۲، ص۳۴۹ـ۳۹۱) جلد دوم به سال ۱۸۵۹م. در ۳۹۱ صفحه همراه ۲۳ صفحه مقدمه در لایپزیک آلمان به چاپ رسیده است.

جلد سوم

کتاب الإعلام بأعلام بیت‌ الله الحرام نوشته قطب الدین نهروالی، جلد سوم کتاب را به خود اختصاص داده است. این جلد نخستین مجلد منتشر شده از این مجموعه است که به سال ۱۸۵۷م. در ۴۸۰ صفحه همراه ۱۶ صفحه مقدمه در لایپزیک به چاپ رسیده است.^[۲۱]

جلد چهارم

وستنفلد پس از گردآوری مجموعه‌ای کامل از تاریخ مکه در سه جلد پیشین، جلد چهارم کتابش را به تاریخ مکه به زبان آلمانی اختصاص داده است. او در این جلد، ‌گزارش‌ها و آگاهی‌های تاریخی سه جلد پیشین را با نظم و ترتیبی درخور و به صورت خلاصه بیان کرده است. در مقدمه کوتاه جلد چهارم، شیوه گزینش و دسته‌بندی آگاهی‌ها آمده و به کتاب‌های فاکهی، ازرقی و ابن ظهیره به منزله منابع این آگاهی‌ها اشاره شده است.^[۲۲] وستنفلد در این جلد بر آن است که تنها به مباحثی با موضوع مکه بپردازد و از قلمرو آن بیرون نرود.^[۲۳]

جلد چهارم کتاب ۱۳ بخش دارد. وستنفلد در آغاز به تاریخ پیش از اسلام مکه می‌پردازد که از آن جمله است: تاریخ کهن کعبه (ج۴، ص۳ـ۴)، ورود ابراهیم و اسماعیل به مکه (ج۴، ص۴ـ۱۰)، ‌گزارش‌هایی از قبایل جُرهم (ج۴، ص۱۰ـ۱۳)، خزاعه (ج۴، ص۱۳) و قریش (ج۴، ص۲۵)، نیاکان پیامبر همچون قصی بن کلاب (ج۴، ص۲۷) و هاشم بن عبد مناف. (ج۴، ص۳۵) تاریخ مکه و کعبه در دوره اسلامی نیز در بخشی جداگانه یاد شده است. وستنفلد این بخش را با دوران خلفا آغاز کرده (ج۴، ص۱۱۷ـ۱۲۴) و سپس به مکه در دوران اموی (ج۴، ص۱۲۴ـ۱۵۷)، عهد عباسی (ج۴، ص۱۵۷ـ۲۴۱) و سلاطین عثمانی (ج۴، ص۳۰۰ـ۳۲۴) پرداخته است. نقشه مکه بر پایه ‌گزارش‌های ازرقی همراه درخت‌واره‌ای از اشراف مکه (ج۴، ۳۴۵ـ۳۴۹) پایان‌بخش این کتاب است. وستنفلد این جلد را به سال ۱۸۶۱م. در ۳۴۰ صفحه در لایپزیک به چاپ رسانده است.

مطالعه بیشتر

نسخه اصلی کتاب در گوگل بوکز

پانویس

↑ طبقات المستشرقین، ص۵۸؛ المستشرقون، ج۲، ص۷۱۳؛ موسوعة المستشرقین، ص۳۹۹.
↑ موسوعة المستشرقین، ص۳۹۹-۴۰۲؛ المستشرقون، ج۲، ص۷۱۳-۷۱۵؛ الاعلام، ج۸، ص۹۹.
↑ موسوعة المستشرقین، ص۳۹۹؛ المستشرقون، ج۲، ص۷۱۳؛ تاریخ الادب العربی، ج۳، ص۲۳.
↑ طبقات المستشرقین، ص۶۱.
↑ موسوعة المستشرقین، ص۴۰۱؛ طبقات المستشرقین، ص۶۰.
↑ الاعلام، ج۸، ص۹۹؛ معجم المطبوعات العربیه، ج۱، ص۱۵۰.
↑ تاریخ نوشته‌های جغرافیایی در جهان اسلامی، ص۱۳۲-۱۳۳.
↑ اخبار مکه، ص۲۱-۲۲، «مقدمه رشدی الصالح».
↑ اخبار مکه، ص۴۹، «مقدمه ابن دهیش».
↑ Ibid, I, P V-XIX.
↑ Ibid, P XIX-XXIV.
↑ Ibid, P V.
↑ Ibid , P XXIV-XXVIII.
↑ Ibid, P XXIV-XXIX.
↑ Ibid, II, P V-VI.
↑ Ibid, P IV-XVI.
↑ Ibid, P IX.
↑ Ibid, P XVII-XXIII.
↑ Ibid, I, P XXVI-XXVIII.
↑ Ibid, P XXIII.
↑ موسوعة المستشرقین، ص۴۰۱.
↑ Ibid, IV, P V.
↑ Ibid, P V.

منابع

محتوای این مقاله برگرفته شده از: دانشنامه حج و حرمین شریفین مدخل اخبار مكه وستنفلد.

اخبار مکه: الازرقی (م.۲۴۸ق.)، به کوشش ابن دهیش
اخبار مکه: الازرقی (م.۲۴۸ق.)، به کوشش رشدی الصالح، مکه، مکتبة الثقافه، ۱۴۱۵ق
الاعلام: الزرکلی (م.۱۳۹۶ق.)، بیروت، دار العلم للملایین، ۱۹۹۷م
تاریخ الادب العربی: کارل بروکلمان، قم، دار الکتاب الاسلامی، ۱۴۲۹ق
تاریخ نوشته‌های جغرافیایی در جهان اسلامی: ایگناتی یولیانوویچ کراچکوفسکی، تهران، علمی و فرهنگی، ۱۳۷۹ش
طبقات المستشرقین: عبدالحمید صالح، مکتبة مدبولی
المستشرقون: نجیب العقیقی، مصر، دار المعارف، ۱۹۶۵م
معجم المطبوعات العربیه: یوسف الیان سرکیس (م.۱۳۵۱ق.)، قم، مکتبة النجفی، ۱۴۱۰ق
موسوعة المستشرقین: عبدالرحمن بدوی، بیروت، دار العلم للملایین، ۱۹۹۳م.
Die Chroniken der stadt Mekkah, Henrich Fredinand Wuestenfeld, laypzig, 1857ـ۱۸۶۱.

[1] طبقات المستشرقین، ص۵۸؛ المستشرقون، ج۲، ص۷۱۳؛ موسوعة المستشرقین، ص۳۹۹.

[2] موسوعة المستشرقین، ص۳۹۹-۴۰۲؛ المستشرقون، ج۲، ص۷۱۳-۷۱۵؛ الاعلام، ج۸، ص۹۹.

[3] موسوعة المستشرقین، ص۳۹۹؛ المستشرقون، ج۲، ص۷۱۳؛ تاریخ الادب العربی، ج۳، ص۲۳.

[4] طبقات المستشرقین، ص۶۱.

[5] موسوعة المستشرقین، ص۴۰۱؛ طبقات المستشرقین، ص۶۰.

[6] الاعلام، ج۸، ص۹۹؛ معجم المطبوعات العربیه، ج۱، ص۱۵۰.

[7] تاریخ نوشته‌های جغرافیایی در جهان اسلامی، ص۱۳۲-۱۳۳.

[8] اخبار مکه، ص۲۱-۲۲، «مقدمه رشدی الصالح».

[9] اخبار مکه، ص۴۹، «مقدمه ابن دهیش».

[10] Ibid, I, P V-XIX.

[11] Ibid, P XIX-XXIV.

[12] Ibid, P V.

[13] Ibid , P XXIV-XXVIII.

[14] Ibid, P XXIV-XXIX.

[15] Ibid, II, P V-VI.

[16] Ibid, P IV-XVI.

[17] Ibid, P IX.

[18] Ibid, P XVII-XXIII.

[19] Ibid, I, P XXVI-XXVIII.

[20] Ibid, P XXIII.

[21] موسوعة المستشرقین، ص۴۰۱.

[22] Ibid, IV, P V.

[23] Ibid, P V.

[۱]

[۲]

[۳]

[۴]

[۵]

[۶]

[۷]

[۸]

[۹]

[۱۰]

[۱۱]

[۱۲]

[۱۳]

[۱۴]

[۱۵]

[۱۶]

[۱۷]

[۱۸]

[۱۹]

[۲۰]

[۲۱]

[۲۲]

[۲۳]

@@ خط ۱۱۵: / خط ۱۱۵: @@
 [[رده:مقاله‌های در دست ویرایش]]
 [[رده:کتابهای با عنوان اخبار مکه]]
+[[رده:مکه]]

ن ب و کتاب‌شناسی مکه
منابع تاریخ و جغرافیای مکه	اخبار مکه ازرقی • اخبار مکه ابن اعرابی • اخبار مکه ابن ساج • اخبار مکه ابن شبه • اخبار مکه ابن منده • اخبار مکه حسنی • اخبار مکه رازی • اخبار مکه فاکهی • اخبار مکه مدائنی • اخبار مکه واقدی • تاریخ المستبصر (کتاب) • اخبار مکه وستنفلد • اخبار الوری باخبار ام القری • بلوغ‌القری فی ذیل اتحاف‌الوری • التاریخ القویم لمکة و بیت‌الله الکریم • تاریخ مکه (احمد سباعی) • تاریخ مکه (محمد بن علی طبری) • غایه‌المرام • تاریخ مکة المشرفة و المسجدالحرام و المدینة الشریفة و القبر الشریف (کتاب) • تنضید العقود السنیه (کتاب) • الجامع اللطیف فی فضل مکة و اهلها و بناء البیت الشریف
پژوهش‌ها در تاریخ و جغرافیای مکه	تاریخ جغرافیایی مکه معظمه و مدینه طیبه (کتاب) • جنات ثمانیه • الحجاز فی صدر الاسلام
فضائل‌نگاری مکه	الجامع اللطیف فی فضل مکة و اهلها و بناء البیت الشریف • اثارة الترغیب و التشویق
سفرنامه‌ها	تحفة النظار (کتاب) • تحفةالکرام (کتاب) • تذکار الحجاز (کتاب) • تاج المفرق فی تحلیة علماء المشرق (کتاب) •الارتسامات اللطاف فی خاطر الحاج الی اقدس مطاف • التحفة الایقاظیة فی الرحلة الحجازیة • الانفاس النورانیة فی الرحلة الحجازیه • انس الساری • الايام المبرورة في البقاع المقدسه • اناشید الحاج بوی منثون • اسفار الانوار • ارض المعجزات (کتاب) • بلغةالمرام فی الرحلة الی بیت‌الله الحرام و الی المدینة النبویه • بلوغ‌المرام بالرحلة الی بیت‌‌الله الحرام • الانفاس النورانیة فی الرحلة الحجازیه • التحلیق الی البیت العتیق • تیر اجل در صدمات راه جبل (کتاب) • از بین النهرین تا ماوراء النهر • تذکرة الطریق (کتاب) • تحفةالعراقین • تحفةالحرمین و سعادةالدارین • تحفة الحرمین(قادری) • به سوی خدا می‌رویم • به سوی خانه خدا • بزم غریب • با من به خانه خدا بیایید • انیس الحجاج • بزم غریب • با من به خانه خدا بیایید • سفرنامه ای قوم به حج رفته • آهنگ حجاز • جادة العاشقین • حجازیه
سفرنامه‌شناسی مکه	جمهرة الرحلات •
تراجم‌نگاری‌ها	العقد الثمین • الدرالکمین •