بیت الضراح
|
| کعبه |
| نام‌ها |
| بیت العتیق • بیت الله • بیت الحرام • بیت المحرم • بیت المعمور |
| ارکان |
| رکن عراقی • رکن شامی • رکن حجرالاسود • رکن یمانی |
| اجزا |
| باب الکعبه • باب التوبه • پلکان خارجی کعبه • ناودان کعبه • پرده کعبه • پرده درون کعبه • ستون‌های کعبه • پلکان داخلی کعبه • سقف کعبه • برقع • حزام • آویزه‌های کعبه • شاذروان • ملتزم • مستجار |
| پیشینه |
| بازسازی کعبه • تاریخ بازسازی درِ کعبه • مولد علی(ع) |
| متولیان |
| ابوخفاد اسدی • ابوطالب• عبدالله بن عبدالعزی • تمیم بن مر |
| مرتبط |
| طواف • حجر الاسود • حطیم • حجر اسماعیل • مقام ابراهیم • حجابت • بیت الضراح • خط آغاز طواف • کارگاه پرده‌بافی • شستشوی کعبه • ابرق • ازلام • استقسام • |
بیت الضُّراح، بنابر برخی روایات، ساختمانی است در آسمان روبه‌روی عرش الهی و موازی کعبه. بیت الضراح خانه‌ای برای طواف فرشتگان است و کعبه بر مبنای آن برای طواف آدمیان ساخته شده است. بیت الضراح در آسمان حرمتی به‌اندازه حرمت کعبه در زمین دارد.
واژه‌شناسی
ترکیب وصفی «البیت الضُّراح»[۱] از «بیت» و «ضراح» تشکیل شده است.
«بیت» به معنای خانه و محل سکونت[۲] و «ضراح» اسم[۳] از ریشه «ض ـ ر ـ ح» است که در ساختار ثلاثی مجرد به معنای پرتاب کردن[۴] و دور ساختن چیزی[۵] است و در باب مفاعله، مفهوم مقابله و مشابهت می‌یابد.[۶]برخی نیز بدان «ضریح»[۷] و «صراح»[۸] گفته‌اند که به نظر می‌رسد دومی تصحیف «ضراح» باشد.[۹]
بیت‌الضراح کجاست؟
روایت‌ها و سخنان مفسران در بیان جایگاه بیت الضراح گوناگون است و محل آن را بالای آسمان هفتم و زیر عرش الهی، [۱۰] آسمان هفتم، [۱۱] آسمان ششم، آسمان چهارم[۱۲] و یا آسمان دنیا[۱۳] دانسته‌اند. برخی هم «ضراح» را نام آسمان دنیا[۱۴] یا آسمان هفتم[۱۵] دانسته‌اند. بر پایه روایات، [۱۶] این نام به خانه‌ای در آسمان اطلاق می‌شود که در خطی عمودی از یک سو روبه‌روی عرش الهی و از سوی دیگر، محاذی و برابر کعبه قرار دارد.[۱۷]روایاتی نیز نشان می‌دهند که این خانه هم‌زمان با هبوط آدم(ع) از آسمان به زمین آورده شد و پیش از طوفان نوح به آسمان بالا رفت و از زمین دور گشت.[۱۸]
ستون‌های بیت‌الضراح
بنا بر روایات و تفاسیر، بیت الضراح چهار ستون از جنس زمرد، یاقوت سرخ[۱۹] و یا مروارید سفید دارد.[۲۰]
طواف فرشتگان بر گرد بیت الضراح
بر پایه برخی روایات، پس از پرسش فرشتگان از چرایی آفرینش آدم و پاسخ خداوند درباره آگاه بودنش از چیزی که آن‌ها نمی‌دانند، فرشتگان به نشانه طلب بخشایش به عرش خداوند پناه بردند. خداوند خانه‌ای به نام «بیت الضراح» زیر عرش بنا نهاد و به فرشتگان فرمان داد آن را طواف و در آن‌جا طلب بخشایش کنند.[۲۱]
روایتی نیز پیشینه طواف بیت الضراح از سوی فرشتگان را دو هزار سال پیش از آدم(ع) دانسته است.[۲۲] در روایات آمده هر روز هفتاد هزار فرشته [۲۳]در آن وارد می‌شوند و روز بعد فرشتگانی جایگزین آن‌ها می‌گردند؛ به گونه‌ای که هیچ‌گاه بار دیگر نوبت به آن‌ها نمی‌رسد.[۲۴]فرشته‌ای به نام «رزین» نیز خدمتکار بیت الضراح است.[۲۵]
بیت الضراح و بیت المعمور
شماری از مفسران، [۲۶] محدثان[۲۷] و تاریخ‌نگاران[۲۸]بیت الضراح را همان بیت المعمور دانسته‌اند که خداوند در آیه 4 سوره طور بدان سوگند یاد کرده است:( وَ الْبَیْتِ الْمَعْمُورِ). بر همین اساس، به ویژگی‌هایی همانند برای آن دو اشاره کرده‌اند. بعضی با تفاوت نهادن میان آن دو، ضراح را محاذی عرش در آسمان چهارم و بیت المعمور را محاذی ضراح در آسمان دنیا دانسته‌اند.[۲۹]
شباهت کعبه و بیت‌الضراح
در روایات آمده، بیت الضراح در آسمان حرمتی به‌اندازه حرمت کعبه در زمین دارد.[۳۰]بر پایه برخی روایات، خانه کعبه به دستور خداوند و به همان شکل بیت الضراح برای عبادت خداوند و توبه آدم(ع) و فرزندان وی بنا شده است.[۳۱] افزون بر این، تشریع هفت دور طواف کعبه به سبب گردش هفت یا هفت هزار ساله فرشتگان گرداگرد بیت الضراح دانسته شده است.[۳۲] روایتی منسوب به علی(ع) به «ضراح» جداگانه‌ای محاذی کعبه در هر یک از آسمان‌های هفت‌گانه اشاره می‌کند.[۳۳]
تفسیرها و آگاهی‌های دیگر
در منابع تفسیری و روایی، برخی آگاهی‌ها و تفسیرهای دیگر نیز درباره بیت‌الضراح آمده که به برخی از آن‌ها اشاره می‌شود:
شماری از مفسران به پشتوانه روایاتی که بیت الضراح را محاذی عرش و در یکی از آسمان‌ها می‌دانند و با برداشت کلی از آیات و روایت‌ها درباره احاطه عرش بر آسمان‌ها و زمین، استدلال کرده‌اند که میان شیء احاطه‌کننده و احاطه‌شده محاذات برقرار نمی‌شود و از این‌رو، محاذات یاد شده غیر جسمانی و معنوی است.[۳۴]
در روایت‌ها آمده است که کارنامه بهشتیان سمت درِ راست و کارنامه دوزخیان سمت درِ چپ بیت الضراح قرار دارد.[۳۵] در برخی منابع از آن با نام «عروب» یاد شده و آمده است که هر کس خدا را حمد و تسبیح گوید، از نوری بهره‌مند می‌شود که از بیت الضراح تا زمین هفتم (حریب) را فراخواهد گرفت.[۳۶]
شماری از فقیهان خواندن نماز بر بام کعبه را تنها در حال اضطرار آن هم به شکلی جایز دانسته‌اند که نمازگزار بر پشت دراز کشیده باشد و رو به آسمان به سبب قرار گرفتن در برابر بیت الضراح و با اشاره نماز بخواند.[۳۷]
حدیثی درباره گفت‌وگوی پیامبر اسلام(ص) با دیگر پیامبران در بیت الضراح در شب معراج روایت شده است.[۳۸]برخی احتمال داده‌اند خداوند به نشانه بزرگداشت پیامبر(ص) آن را در شب معراج به آسمان ششم و سپس هفتم بالا برد و آن‌گاه به آسمان دنیا بازگرداند.[۳۹]
جستارهای وابسته
پانویس
- ↑ الصحاح، ج1، ص386؛ القاموس المحیط، ج1، ص236؛ مجمع البحرین، ج2، ص391، «ضرح.
- ↑ مفردات، ص151؛ المصباح، ص68، «بیت.
- ↑ لسان العرب، ج2، ص527، «ضرح.
- ↑ العین، ج3، ص103؛ الصحاح، ج1، ص386؛ لسان العرب، ج2، ص525، «ضرح.
- ↑ جمهرة اللغه، ج1، ص515، «حرض؛ ص516، «ضرح؛ غریب الحدیث، ج2، ص499؛ لسان العرب، ج2، ص525.
- ↑ النهایه، ابن اثیر، ج3، ص81؛ لسان العرب، ج2، ص527.
- ↑ لسان العرب، ج2، ص527؛ عمدة القاری، ج17، ص28.
- ↑ تفسیر مقاتل، ج4، ص143؛ التبیان، ج1، ص463.
- ↑ معجم البلدان، ج3، ص454؛ الفائق، ج2، ص280.
- ↑ نظم درر السمطین، ص127؛ کنز العمال، ج2، ص566؛ الدر المنثور، ج6، ص117.
- ↑ تفسیر قمی، ج2، ص9؛ کنز العمال، ج6، ص170.
- ↑ علل الشرائع، ج2، ص406؛ عیون اخبار الرضا، ج1، ص98.
- ↑ عمدة القاری، ج17، ص28؛ الصافی، ج5، ص77.
- ↑ فتح الباری، ج1، ص390.
- ↑ بحار الانوار، ج55، ص104.
- ↑ المصنف، ج5، ص28؛ تصحیح اعتقادات الامامیه، ص77-78؛ فتح الباری، ج6، ص220.
- ↑ الفائق، ج2، ص280؛ المحتضر، ص43.
- ↑ عمدة القاری، ج4، ص44؛ عوالی اللئالی، ج2، ص96-97.
- ↑ الدر المنثور، ج1، ص128؛ بحار الانوار، ج55، ص59.
- ↑ مجمع البیان، ج1، ص389؛ عوالی اللئالی، ج2، ص84.
- ↑ الکافی، ج4، ص187-188؛ الدر المنثور، ج1، ص128؛ نک: تفسیر قمی، ج1، ص36-37.
- ↑ تفسیر قمی، ج1، ص45؛ عوالی اللئالی، ج2، ص96.
- ↑ الکافی، ج4، ص187؛ عمدة القاری، ج4، ص44؛ ج17، ص28.
- ↑ الکافی، ج4، ص189؛ مجمع الزوائد، ج7، ص113-114.
- ↑ عمدة القاری، ج4، ص44؛ البحر المدید، ج5، ص485.
- ↑ جامع البیان، ج27، ص10؛ مجمع البیان، ج1، ص389؛ الکشاف، ج4، ص408.
- ↑ مجمع الزوائد، ج7، ص113؛ الوافی، ج12، ص30؛ مرآة العقول، ج17، ص9.
- ↑ اخبار مکه، ازرقی، ج1، ص34؛ البدایة و النهایه، ج1، ص43.
- ↑ بحار الانوار، ج6، ص97؛ مجمع البحرین، ج2، ص391؛ ج3، ص14.
- ↑ الدر المنثور، ج6، ص117.
- ↑ الکافی، ج4، ص188؛ الدر المنثور، ج1، ص128.
- ↑ علل الشرائع، ج2، ص407؛ وسائل الشیعه، ج13، ص295.
- ↑ المصنف، ج5، ص29؛ فتح الباری، ج1، ص390.
- ↑ المیزان، ج8، ص171.
- ↑ بحار الانوار، ج5، ص330.
- ↑ روح البیان، ج9، ص186.
- ↑ النهایه، طوسی، ص101؛ المهذب، ج1، ص85.
- ↑ المحتضر، ص43.
- ↑ عمدة القاری، ج17، ص28.
منابع
محتوای این مقاله برگرفته شده از: دانشنامه حج و حرمین شریفین مدخل بیت الضرح.
- اخبار مکه: الفاکهی (م. 279ق.)، به کوشش ابن دهیش، بیروت، دار خضر، 1414ق.
- بحار الانوار: المجلسی (م. 1110ق.)، بیروت، دار احیاء التراث العربی، 1403ق.
- البحر المدید: ابن عجیبه (م. 1224ق.)، به کوشش القرشی، قاهره، ناشر: حسن عباس زکی، 1419ق.
- البدایة و النهایه: ابن کثیر (م. 774ق.)، به کوشش علی شیری، بیروت، دار احیاء التراث العربی، 1408ق.
- التبیان: الطوسی (م. 460ق.)، به کوشش العاملی، بیروت، دار احیاء التراث العربی.
- تصحیح اعتقادات الامامیه: المفید (م. 413ق.)، به کوشش درگاهی، بیروت، دار المفید، 1414ق.
- تفسیر القمی: القمی (م. 307ق.)، به کوشش الجزائری، قم، دار الکتاب، 1404ق.
- تفسیر مقاتل بن سلیمان: مقاتل بن سلیمان (م. 150ق.)، به کوشش عبدالله محمود شحاته، بیروت، التاریخ العربی، 1423ق.
- جامع البیان: الطبری (م. 310ق.)، بیروت، دار المعرفه، 1412ق.
- جمهرة اللغه: ابن درید (م. 321ق.)، به کوشش رمزی بعلبکی، بیروت، دار العلم للملایین، 1987م.
- الدر المنثور: السیوطی (م. 911ق.)، بیروت، دار المعرفه، 1365ق.
- الصافی: الفیض الکاشانی (م. 1091ق.)، بیروت، اعلمی، 1402ق.
- الصحاح: الجوهری (م. 393ق.)، به کوشش العطار، بیروت، دار العلم للملایین، 1407ق.
- علل الشرائع: الصدوق (م. 381ق.)، به کوشش بحر العلوم، نجف، المکتبة الحیدریه، 1385ق.
- عمدة القاری: العینی (م. 855ق.)، بیروت، دار احیاء التراث العربی.
- عوالی اللئالی: ابن ابی‌جمهور (م. 880ق.)، به کوشش عراقی، قم، سید الشهداء، 1403ق.
- العین: خلیل (م. 175ق.)، به کوشش المخزومی و السامرائی، دار الهجره، 1409ق.
- عیون اخبار الرضا (علیه‌السّلام): الصدوق (م. 381ق.)، بیروت، اعلمی، 1404ق.
- غریب الحدیث: ابراهیم بن اسحق الحربی (م 285ق.)، به کوشش سلیمان بن ابراهیم، جدّه، دار المدینه، 1405ق.
- الفائق فی غریب الحدیث: الزمخشری (م. 538ق.)، بیروت، دار الکتب العلمیه، 1417ق.
- فتح الباری: ابن حجر العسقلانی (م. 852ق.)، بیروت، دار المعرفه.
- القاموس المحیط: الفیروزآبادی (م. 817ق.)، بیروت، دار العلم.
- الکافی: الکلینی (م. 329ق.)، به کوشش غفاری، تهران، دار الکتب الاسلامیه، 1375ش.
- الکشاف: الزمخشری (م. 538ق.)، قم، بلاغت، 1415ق.
- کنز العمال: المتقی الهندی (م. 975ق.)، به کوشش السقاء، بیروت، الرساله، 1413ق.
- لسان العرب: ابن منظور (م. 711ق.)، قم، ادب الحوزه، 1405ق.
- مجمع البحرین: الطریحی (م. 1085ق.)، به کوشش حسینی، بیروت، الوفاء، 1403ق.
- مجمع البیان: الطبرسی (م. 548ق.)، بیروت، دار المعرفه، 1406ق.
- مجمع الزوائد: الهیثمی (م. 807ق.)، بیروت، دار الکتاب العربی، 1402ق.
- المحتضر: حسن بن سلیمان الحلّی (قرن9ق.)، به کوشش علی اشرف، نجف، المکتبة الحیدریه، 1424ق.
- مرآة العقول: المجلسی (م. 1111ق.)، به کوشش رسولی، تهران، دار الکتب الاسلامیه، 1363ش.
- المصباح المنیر: الفیومی (م. 770ق.)، قم، دار الهجره، 1405ق.
- المصنّف: عبدالرزاق الصنعانی (م. 211ق.)، به کوشش حبیب الرحمن، المجلس العلمی.
- معجم البلدان: یاقوت الحموی (م. 626ق.)، بیروت، دار صادر، 1995م.
- مفردات: الراغب (م. 425ق.)، به کوشش صفوان داودی، دمشق، دار القلم، 1412ق.
- المهذب: القاضی ابن البراج (م. 481ق.)، قم، نشر اسلامی، 1406ق.
- المیزان: الطباطبائی (م. 1402ق.)، بیروت، اعلمی، 1393ق.
- نظم درر السمطین: الزرندی (م. 750ق.)، مکتبة الامام امیرالمؤمنین (علیه‌السّلام)، 1377ق.
- النهایه: الطوسی (م. 460ق.)، بیروت، دار الکتاب العربی، 1400ق.
- الوافی: الفیض الکاشانی (م. 1091ق.)، به کوشش ضیاء الدین، اصفهان، مکتبة الامام امیرالمؤمنین (علیه‌السّلام)، 1406ق.
- وسائل الشیعه: الحر العاملی (م. 1104ق.)، قم، آل البیت:، 1412ق.