غار ثور
 | |
|
|
غار ثَوْر غاری است بر روی کوه ثور واقع در جنوب مکه. این غار محل پنهان شدن پیامبر(ص) در سال ۱۳ بعثت و هنگام هجرت به یثرب بوده است. همچنین آیه 40 سوره توبه که در آن، خداوند از یاری پیامبر و همراهش گزارش می‌دهد، به این رویداد و غار اشاره دارد.
غار ثور همواره مورد توجه مسلمانان بوده و افراد بسیاری در دوره‌های گوناگون برای دیدن آن از کوه بالا می‌رفتند.
پنهان شدن پیامبر(ص)[ویرایش | ویرایش مبدأ]
اهمیت کوه ثور از این رو است که پیامبر(ص) در سال ۱۳ بعثت، هنگام هجرت به یثرب در غاری بر بالای این کوه، سه روز پنهان شد. مشرکان با بهره‌گیری از متخصصان ردیابی همچون کُرز بن علقمه، به تعقیب ایشان پرداختند و ردّ پا را تا دهانه غار ثور پی گرفتند.[۱] به نوشته تاریخ‌نگاران، عواملی مانند تخم‌گذاری پرندگان، تنیده شدن تار عنکبوت یا روییدن گیاهی کم‌دوام بر درِ غار که به امر خدا ایجاد شده بود، مشرکان را از یافتن پیامبر ناامید کرد و رسول خدا(ص) پس از اقامتی سه روزه در این غار راهی یثرب شد.[۲]
گویا تردد در مسیری که پیامبر(ص) هنگام هجرت برای صعود به کوه انتخاب کرده بود، مشکل بود و از این رو، پاهای ایشان هنگام صعود دچار خونریزی شده بود.[۳]
موقعیت غار[ویرایش | ویرایش مبدأ]
بر فراز کوه ثور، دو غار نزدیک به هم وجود دارد که هر دو مخفی‌گاه پیامبر(ص) هنگام هجرت به یثرب شمرده شده‌اند. با توجه به همراهی ابوبکر و نیز عامر بن فهیره، راهنمای مسیر، با ایشان، می‌توان گفت غارِ گسترده‌تر، جایگاه اختفا بوده است. طول و عرض این غار 5/3 متر مربع و ارتفاع آن 30/1 متر است.[۴] آیه 40 سوره توبه که در آن، خداوند از یاری پیامبر و همراهش گزارش می‌دهد، به این رویداد و غار اشاره دارد.[۵]
زیارت غار ثور[ویرایش | ویرایش مبدأ]
غار ثور همواره مورد توجه مسلمانان بوده و افراد بسیار در دوره‌های گوناگون برای دیدن آن از کوه بالا می‌رفتند.[۶] گویا در سده 14ق. رسم بر این بوده که مردم مکه، شنبه‌ها و باقی‌مانده مردم در دیگر روزها از این کوه بازدید می‌کردند.[۷] در همان هنگام، برای راهنمایی بازدیدکنندگان، نشانه‌هایی سنگی در مسیر و بالای کوه نهاده بودند.[۸]
تغییرات ورودی غار[ویرایش | ویرایش مبدأ]
محمدطاهر کردی(درگذشت: 1400ق)، تاریخ‌نگار عربستانی، با اشاره به عبارتی از قاموس المحیط و نیز روایت ابوبکر از اقامت در غار، مدعی شده است که ورودی غار در دوره پیامبر در بخش بالای آن بوده و ورودی‌های کنونی بعدها ایجاد شده است.[۹]
ابن‌جبیر (درگذشت: 612ق) از دو ورودی برای غار یاد کرده که یکی از آن‌ها فراخ‌تر بوده و مردم بیشتر از آن وارد غار می‌شدند.[۱۰] بر پایه این گزارش، گویا در این دوره‌ها برای دسترسی آسان زائران به غار، ورودی دوم ایجاد شد؛ زیرا دهانه اصلی غار که در سمت قبله قرار داشت، بسیار تنگ بود. به سال 800ق ورودی اصلی غار با تراشیدن سنگ‌ها اندکی گسترش یافت.[۱۱]با این حال گزارش‌های بعدی همچنان از کوچک بودن ورودی غار حکایت دارد. چنان که در سال 810ق ورودی غار را به سبب به تنگنا افتادن مردم مدتی بستند.[۱۲] گزارشی دیگر حاکی از آن است که در زمان شریف عون الرفیق، امیر مکه (حک: 1299ق)، امیر مکه دستور داد تا ورودی غار گسترش یابد.[۱۳]
نگارخانه[ویرایش | ویرایش مبدأ]
پانویس[ویرایش | ویرایش مبدأ]
- ↑ الطبقات، ج1، ص177؛ انساب الاشراف، ج1، ص307؛ امتاع الاسماع، ج1، ص58.
- ↑ الطبقات، ج1، ص177؛ انساب الاشراف، ج1، ص307؛ امتاع الاسماع، ج1، ص58.
- ↑ اخبار مکه، ج4، ص80.
- ↑ تاریخ و آثار اسلامی، ص96.
- ↑ البدایة و النهایه، ج6، ص184؛ امتاع الاسماع، ج1، ص58.
- ↑ نک: تحصیل المرام، ج1، ص511-512.
- ↑ موسوعة مرآة الحرمین، ج2، ص912.
- ↑ مرآة الحرمین، ج1، ص61.
- ↑ نک: التاریخ القویم، ج2، ص394؛ افادة الانام، ج2، ص18.
- ↑ رحلة ابن جبیر، ص124-125؛ الرحلة الورثیلانیه، ج2، ص475؛ الجامع اللطیف، ص300.
- ↑ شفاء الغرام، ج1، ص280-281؛ اتحاف الوری، ج3، ص409.
- ↑ العقد الثمین، ج3، ص255؛ اتحاف الوری، ج3، ص458-459.
- ↑ التاریخ القویم، ج2، ص395.
منابع[ویرایش | ویرایش مبدأ]
محتوای این مقاله برگرفته شده از: دانشنامه حج و حرمین شریفین مدخل ثور.
- اتحاف الوری: عمر بن محمد بن فهد (م. 885ق.)، به کوشش عبدالکریم، مکه، جامعة‌ام القری، 1408ق؛
- اثارة الترغیب: محمد بن اسحق الخوارزمی (م. 827ق.)، به کوشش الذهبی، مکه، مکتبه نزار مصطفی الباز، 1418ق؛
- اخبار مکه: الفاکهی (م. 279ق.)، به کوشش ابن دهیش، بیروت، دار خضر، 1414ق؛
- ادعیه و آداب مکه مکرمه: مرکز تحقیقات حج، تهران، مشعر، 1386ش؛
- افادة الانام: عبدالله بن محمد الغازی (م. 1365ق.)، به کوشش ابن دهیش، مکه، مکتبة الاسدی، 1430ق؛
- امتاع الاسماع: المقریزی (م. 845ق.)، به کوشش محمد عبدالحمید، بیروت، دار الکتب العلمیه، 1420ق؛
- انساب الاشراف: البلاذری (م. 279ق.)، به کوشش زکار و زرکلی، بیروت، دار الفکر، 1417ق؛
- البدایة و النهایه: ابن کثیر (م. 774ق.)، بیروت، مکتبة المعارف؛
- بهجة النفوس و الاسرار: عبدالله المرجانی (م. 699ق.)، به کوشش محمد عبدالوهاب، بیروت، دار الغرب الاسلامی، 2002م؛
- تاریخ الخمیس: حسین الدیاربکری (م. 966ق.)، بیروت، مؤسسة شعبان، 1283ق؛
- التاریخ القویم: محمد طاهر الکردی، به کوشش ابن دهیش، بیروت، دار خضر، 1420ق؛
- تاریخ و آثار اسلامی مکه مکرمه و مدینه منوره: اصغر قائدان، تهران، مشعر، 1386ش؛
- تحصیل المرام: محمد بن احمد الصباغ (م. 1321ق.)، به کوشش ابن دهیش، 1424ق؛
- الجامع اللطیف: محمد ابن ظهیره (م. 986ق.)، به کوشش علی عمر، قاهره، مکتبة الثقافة الدینیه، 1423ق؛
- خزانة التواریخ النجدیه: عبدالله بن عبدالرحمن آل بسام، 1419ق؛
- الرحلة الورثیلانیه: حسین بن محمد ورثیلانی (م. 1779م.)، قاهره، مکتبة الثقافه، 1429ق؛
- رحلة ابن جبیر: محمد بن احمد (م. 614ق.)، بیروت، دار مکتبة الهلال، 1986م؛
- سفرنامه مکه حسام السلطنه: رسول جعفریان، تهران، مشعر، 1374ش؛
- شفاء الغرام: محمد الفاسی (م. 832ق.)، به کوشش گروهی از علما، بیروت، دار الکتب العلمیه، 1421ق؛
- الطبقات الکبری: ابن سعد (م. 230ق.)، به کوشش محمد عبدالقادر، بیروت، دار الکتب العلمیه، 1418ق؛
- العقد الثمین فی تاریخ البلد الامین: محمد الفاسی (م. 832ق.)، به کوشش محمد عبدالقادر، بیروت، دار الکتب العلمیه، 1419ق؛
- مرآة الحرمین: ابراهیم رفعت پاشا (م. 1353ق.)، قم، المطبعة العلمیه، 1344ق؛
- معجم البلدان: یاقوت الحموی (م. 626ق.)، بیروت، دار صادر، 1995م؛
- معجم المعالم الجغرافیه: عاتق بن غیث البلادی، دار مکه، 1402ق؛
- موسوعة مرآة الحرمین الشریفین: ایوب صبری پاشا (م. 1290ق.)، قاهره، دار الآفاق العربیه، 1424ق.