دحو الارض
دحو الارض واژه‌ای ترکیبی از دو کلمه دَحْو (گستردن) و اَرْض (زمین) به معنای گسترش زمین است. دحوالارض در کتاب‌های آسمانی همچون تورات و قرآن نیز ذکر شده است. در آیه ۲۷ تا ۳۳ سوره نازعات از گسترش زمین پس از آفرنیش آسمان‌ها خبر داده شده است. همچنان که برخی از مفسران با استدلال به آیه 96 آل عمران، بیان کرده‌اند که گسترش زمین از زیر کعبه بوده و آیه را اشاره به دحوالارض دانسته‌اند.
|
| کعبه |
| نام‌ها |
| بیت العتیق • بیت الله • بیت الحرام • بیت المحرم • بیت المعمور |
| ارکان |
| رکن عراقی • رکن شامی • رکن حجرالاسود • رکن یمانی |
| اجزا |
| باب الکعبه • باب التوبه • پلکان خارجی کعبه • ناودان کعبه • پرده کعبه • پرده درون کعبه • ستون‌های کعبه • پلکان داخلی کعبه • سقف کعبه • برقع • حزام • آویزه‌های کعبه • شاذروان • ملتزم • مستجار |
| پیشینه |
| بازسازی کعبه • تاریخ بازسازی درِ کعبه • مولد علی(ع) |
| متولیان |
| ابوخفاد اسدی • ابوطالب• عبدالله بن عبدالعزی • تمیم بن مر |
| مرتبط |
| طواف • حجر الاسود • حطیم • حجر اسماعیل • مقام ابراهیم • حجابت • بیت الضراح • خط آغاز طواف • کارگاه پرده‌بافی • شستشوی کعبه • ابرق • ازلام • استقسام • |
بر پایه روایات، دحوالارض به معنای گسترش زمین از مکه و زیر خانه کعبه بوده است. برخی نیز آن را به معنای گسترش و نمایان شدن خشکی گرفته‌اند؛ اما شهرستانی از هیئت‌شناسان معاصر شیعه، ضمن بررسی معنای لغوی دحو و برخی آیات، روایات و احادیث قدسی، مراد از دحوالارض را حرکت وضعی و انتقالی زمین دانسته و برداشت بسط و گسترش را از واژه دحو خطا تلقی کرده است.
براساس برخی روایات، دحوالارض مصادف با 25 ذی‌قعده است و غسل و روزه در این روز مستحب است و ثواب بسیاری دارد.
مفهوم‌شناسی
دحوالارض واژه‌ای ترکیبی از دو کلمه دَحْو به معنای گستردن[۱] و اَرْض به معنای زمین و هرچیزی که در سمت پایین و در مقابل آسمان، است.[۲] برخی نیز ارض در این ترکیب را به معنای خشکی در مقابل دریا و کوه نه کره زمین ذکر کرده‌اند.[۳]
زمان دحوالارض و اعمال آن
براساس برخی روایات همچون روایت امام رضا(ع)، دحوالارض مصادف با 25 ذی‌قعده است.[۴] غسل و روزه از آداب و اعمال وارد شده در این روز،[۵] مستحب است و ثواب بسیاری دارد.[۶] برخی گفته‌اند دحوالارض پس از آفرینش آسمان و زمین و شب و روز بوده که در این صورت تاریخ یادشده واقعی است.[۷] در عین حال می‌توان زمان دحوالارض را فرضی دانست با این بیان که اگر زمانی قابل تصور باشد آن روز 25 ذی‌قعده می‌شد.[۸]
در کتاب‌های آسمانی
دحوالارض در کتاب‌های آسمانی نظیر قرآن و تورات، ذکر شده است.
در تورات
در تورات به دحوالارض اشاره شده است:«خدا گفت: آب‌های زیر آسمان در یک جا جمع شود و خشکی ظاهر گردد و چنین شد و خدا خشکی را زمین نامید و اجتماع آب‌ها را دریا نامید و در زمین نباتات را برویاند».[۹]
در قرآن
در قرآن به گسترش زمین (دحوالارض) اشاره شده است.[۱۰] آیات ۲۷-۳۳ سوره نازعات، از گسترش زمین پس از آفرینش آسمان‌ها خبر داده است و در آیه ۳۰ از تعبیر «والارض بعد ذلک دحاها» استفاده شده است.[۱۱] در آیه 6 سوره شمس نیز با سوگند به زمین و گستراننده توانای آن، از بسط زمین با این تعبیر «والارض وما طحاها» یاد شده است که بر اساس نظر گروهی، «طحو» در اصل «دحو» بوده؛ «دال» تبدیل به «طا» شد به معنای گستردن، راندن و در اینجا به معنای گستراندن است.[۱۲]
در تفاسیر
برخی از مفسران با استدلال به آیه 96 سوره آل عمران: «إِنَّ أَوَّلَ بَیْتٍ وُضِعَ لِلنَّاسِ لَلَّذی بِبَکَّةَ مُبارَکاً» که کعبه را نخستین خانه روی زمین شمرده، بیان کرده‌اند که گسترش زمین از زیر کعبه بوده و آیه را اشاره به دحوالارض دانسته‌اند.[۱۳] در برخی روایات نیز ذکر شده که خداوند کعبه را 2000 سال پیش از دحوالارض آفریده است.[۱۴] موضع کعبه، محل طواف، مسجد الحرام و کل حرم برخی دیگر از معانی «بکه» در آیه است.[۱۵]
در آیات 92 انعام و 7 شوری از مکه تعبیر به «ام القری» شده است. برخی مفسران در وجه این نامگذاری گفته‌اند در آغاز آب همه زمین را فرا گرفته بود و تنها مکان کعبه روی تپه‌ای خشک بود این خشکی کم کم از اطراف کعبه برآمد تا به اندازه کنونی گسترش یافت.[۱۶] چنانچه در روایتی از پیامبر(ص) علت نامگذاری مکه به ام القری را، دحو زمین از مکه دانسته شده است.[۱۷] بر طبق این شواهد، می‌توان نتیجه گرفت که کعبه اولین مکان روی زمین است و مرکز پیدایش و گسترش کره زمین بوده است.[۱۸]
احتمال دیگری در معنای دحوالارض توسط برخی مفسران، آماده سازی زمین برای حیات با بیرون آوردن آب‌های درونی، رویاندن گیاهان و برطرف کردن موانع با استواری کوه‌هاست.[۱۹] در این احتمال با توجه به کروی بودن زمین، گسترش مادی رد شده است.[۲۰] برخی نیز منظور از گسترش زمین را پهن نمودن قطعات زمین زیر پای مردم دانسته‌اند نه کره زمین.[۲۱]
در روایات
دحوالارض که در روایات به‌طور صریح به کار رفته،[۲۲] اصطلاحی به معنای گستردن زمین از زیر کعبه است.[۲۳] برخی دیگر آن را به معنای گسترش خشکی‌ها دانسته‌اند به این صورت که سطح زمین در اول خلقت پر از آب بود که به تدریج به گودال‌ها و پستی‌ها سرازیر شد تا اینکه خشکی‌ها نمایان شدند.[۲۴]
گسترش یا حرکت وضعی و انتقالی زمین
بر پایه روایات پرشماری، دحوالارض( گسترش زمین) از مکه و زیر خانه کعبه بوده است.[۲۵] به گفته علامه طباطبایی، مضمون این روایات با آیات قرآن و براهین عقلی ناسازگاری ندارد.[۲۶] اما شهرستانی از هیئت‌شناسان معاصر شیعه، ضمن بررسی معنای لغوی دحو و برخی آیات و روایات، مراد از دحوالارض را حرکت وضعی و انتقالی زمین دانسته و برداشت بسط و گسترش را از واژه دحو خطا تلقی کرده است.[۲۷] وی پس از بررسی احادث قدسی نیز به این نتیجه رسیده که خداوند اول سبب و علت حرکت را در محل کعبه از زمین ایجاد کرد، سپس زمین را از زیر کعبه به سمت شرق به حرکت درآورد و در نتیجه گردش وضعی شبانه‌روزی زمین تمام و تکمیل گردید.[۲۸] در روایتی آمده که هنگامی که خداوند زمین را آفرید، آن را از زیر کعبه حرکت داد و پس از آن، بر آب گسترشش داد.[۲۹] در روایتی نیز آمده که مردی شامی از امام علی(ع) پرسید که مکه چرا ام‌القری نامیده شد؟ امام فرمود: برای اینکه خدا زمین را از زیر آن حرکت داد.[۳۰]
در ادعیه
در برخی دعاها از خداوند به «داحی» (گستراننده) و از زمین به «مدحو» (گسترده شده) نام‌برده شده است.[۳۱] در نهج البلاغه نیز بیان شده: «وسکنت الارض مدحوه فی لجه تیاره؛ زمین به حالت گسترده در دریایی مواج و روان آرام گرفت»[۳۲] و شروع دعای دحوالارض با این جمله است: «اللهم داحی الکعبه؛ ای خدایی که گستراننده کعبه‌ای».[۳۳]
شبهه تاریخ‌نگارانه و زمین‌شناسانه
برپایه مباحث وارده درباره دحوالارض، باید خانه کعبه بلندترین نقطه زمین باشد، زیرا کعبه نخستین بخش از زمین بوده که از زیر آب بیرون آمده، درحالی‌که بلندترین نقطه نیست؛ در پاسخ گفته‌اند که دحوالارض میلیون‌ها سال پیش اتفاق افتاده و در این مدت زمین تحولاتی را از سر گذرانده، قله‌ها به قعر دریا و قعر دریاها تبدیل به قله شده‌اند.[۳۴] چنانکه برخی گزارش‌های زمین‌شناسان درباره جزیرةالعرب و مکه نشانگر این است که صحراهای خشک کنونی آن روزگار بسیار کهن و سرسبز بوده و باران‌های زیادی در آنجا می‌باریده؛ اما به مرور زمان کاهش رطوبت ابرها باعث خشکی طبیعی محیط شده است.[۳۵] همچنین در پاسخ اینکه لازمه گسترش زمین از زیر کعبه، آفرینش خانه کعبه پیش از دحوالارض است، گفته شده که منظور موضع کعبه است نه خود کعبه.[۳۶]
پانویس
- ↑ مفردات، ص308؛ لسان العرب، ج14، ص251؛ لغت‌نامه، ج6، ص9210، «دحو».
- ↑ مفردات، ص73؛ لغت‌نامه، ج2، ص1571، «ارض»؛ فرهنگ فرزان، ص507، «زمین».
- ↑ نثر طوبی، ج1، ص17، 253؛ دروس هیئت، ج1، ص232.
- ↑ اقبال الاعمال، ج2، ص24-38؛ روضة الطالبين، ص351.
- ↑ مشارق الشموس، ج2، ص451؛ مکيال المکارم، ج2، ص35.
- ↑ الکافي، ج4، ص149؛ المصباح، ص514؛ الحدائق الناظره، ج4، ص235.
- ↑ منتقی الجمان، ج2، ص539؛ مشارق الشموس، ج2، ص451.
- ↑ التعليقة علی الرسالة الصوميه، ص133.
- ↑ کتاب مقدس، پیدایش، 1: 9-11؛ قاموس کتاب مقدس، ص84.
- ↑ جامع البیان، ج30؛ ص29؛ التبیان، ج10، ص260؛ الکشف والبیان، ج10، ص127.
- ↑ مجمع البیان، ج10, ص660؛ تفسیر سمرقندی، ج3، ص522؛ تفسیر البغوی، ج4، ص444.
- ↑ التبیان، ج10، ص358؛ التفسیر الکبیر ج31؛ ص192؛ لسان العرب، ج15، ص4، «طحا».
- ↑ مجمع البيان، ج2، ص797؛ البحر المحيط، ج4، ص583.
- ↑ الکافي، ج4، ص190؛ الامالي، ص715؛ من لا يحضره الفقيه، ج2، ص241.
- ↑ مجمع البيان، ج2، ص797.
- ↑ التبيان، ج4، ص201؛ تفسير بغوي، ج1، ص115؛ تفسير سمرقندي، ج1، ص 486.
- ↑ التبيان، ج1، ص131؛ الدر المنثور، ج3، ص29.
- ↑ مجمع البيان، ج7، ص130؛ تفسير ابن ابی حاتم، ج4، ص1345.
- ↑ التفسير الکبير، ج31، ص48؛ تفسير ابن کثير، ج1، ص123.
- ↑ تفسير نسفی، ج4، ص315؛ تفسير مراغي، ج30، ص31-32.
- ↑ نثر طوبی، ج1، ص253.
- ↑ الکافی، ج4، ص198؛ علل الشرایع، ج2، ص404؛ الامالی، ص715.
- ↑ مسالک الافهام، ج2، ص77؛ ذخیرة المعاد، ج1، ق3، ص519؛ مدارک الاحکام، ج6، ص265.
- ↑ نثر طوبی، ج1، ص17؛ نمونه، ج26، ص101؛ ج27، ص43؛ زمین و آسمان، ص51-53.
- ↑ الدر المنثور، ج8، ص412؛ وسائل الشيعه، ج10، ص449-451؛ بحار الانوار، ج54، ص64؛ الکافي، ج4، ص189؛ من لا يحضره الفقيه، ج2، ص241.
- ↑ الميزان، ج3، ص356.
- ↑ اسلام و هيئت، ص141-161؛ زمين و آسمان، ص55.
- ↑ اسلام و هيئت، ص157.
- ↑ تفسير منسوب به امام عسکري7، ص145؛ بحار الانوار، ج54، ص88.
- ↑ علل الشرايع، ج2، ص593.
- ↑ تاج العروس، ج19، ص401، «دحا».
- ↑ نهج البلاغه، خطبه91.
- ↑ اقبال الاعمال، ج2، ص28.
- ↑ نمونه، ج5، ص345.
- ↑ معالم مکة التاريخية الاثريه، ص328.
- ↑ جواهر الکلام، ج17، ص102.
منابع
- اسلام و هيئت، سيد هبه الدين شهرستانی، ترجمه: فراهانی و خسروشاهی، قم، بوستان كتاب، 1387ش.
- اقبال الاعمال، ابن طاوس (م.664ق.)، تحقيق جواد القيومی، قم، النشر الاسلامی، 1415ق.
- الامالی، الصدوق (م.381ق.)، قم، البعثه، 1417ق.
- بحار الانوار، المجلسی (م.1110ق.)، بيروت، دار احياء التراث العربی، 1403ق.
- البحر المحيط، ابوحيان الاندلسی (م.754ق.)، بيروت، دار الفكر، 1420ق.
- تاج العروس، الزبيدی (م.1205ق.)، تحقيق علی شيری، بيروت، دار الفكر، 1414ق.
- التبيان، الطوسی (م.460ق.)، تحقيق العاملی، بيروت، دار احياء التراث العربی.
- التعليقه علی الرسالة الصوميه، اسماعيل خواجوی مازندرانی (م.1171ق.)، قم، عاشوراء، 1427ق.
- تفسير ابن ابی حاتم (تفسير القرآن العظيم)، ابن ابی حاتم (م.327ق.)، تحقيق اسعد محمد، بيروت، دارالفکر.
- تفسير ابن كثير (تفسير القرآن العظيم)، ابن كثير (م.774ق.)، تحقيق شمس الدين، بيروت، دار الكتب العلميه، 1419ق.
- التفسير الكبير، الفخر الرازی (م.606ق.)، قم، دفتر تبليغات، 1413ق.
- تفسير المراغی، المراغی (م.1371ق.)، بيروت, دارالاحياء التراث العربی.
- التفسير المنسوب الي الامام العسكري، تحقيق ابطحي، قم، مدرسه امام مهدي، 1409ق.
- تفسير بغوی (معالم التنزيل)، البغوی (م.510ق.)، به كوشش خالد عبدالرحمن، بيروت، دار المعرفه.
- الكشف والبيان، الثعلبی (م.427ق.)، تحقيق ابن عاشور، بيروت، دار احياء التراث العربی، 1422ق.
- تفسير سمرقندی (بحرالعلوم)، السمرقندی (م.375ق.)، تحقيق محمود مطرجی، بيروت، دار الفكر.
- تفسير نسفی (مدارک التنزيل)، النسفی (م.701ق.).
- جامع البيان، الطبری (م.310ق.)، بيروت، دار المعرفه، 1412ق.
- جواهر الكلام، النجفی (م.1266ق.)، تحقيق قوچانی و ديگران، بيروت، دار احياء التراث العربی.
- الحدائق الناضره، يوسف البحراني (م.1186ق.)، تحقيق آخوندي، قم، نشر اسلامي، 1363ش.
- الدر المنثور، السيوطی (م.911ق.)، بيروت، دار الكتب العلميه، 1421ق.
- دروس هيئت و ديگر رشته‌های رياضی، حسن‌زاده آملی، دفتر تبليغات، 1375ش.
- ذخيرة المعاد، محمد باقر السبزواری (م.1090ق.)، آل البيت: بی‌تا.
- روضة الطالبين، النووی (م.676ق.)، تحقيق عادل احمد و علي محمد، بيروت، دار الكتب العلميه.
- زمين و آسمان در قرآن و نهج البلاغه، علي اشرف حسنی، امير، 1380ش.
- علل الشرايع، الصدوق (م.381ق.)، تحقيق سيد محمدصادق بحرالعلوم، نجف، المكتبة الحيدريه، 1385ق.
- فرهنگ فرزان، سيد حميد طبيبيان، فرزان، 1378ش.
- قاموس كتاب مقدس، مستر هاكس، تهران، اساطير، 1377ش.
- الكافی، الكلينی (م.329ق.)، تحقيق غفاری، تهران، دار الكتب الاسلاميه، 1375ش.
- كتاب مقدس، ترجمه: فاضل خان همدانی، ويليام گلن، هنری مرتن، تهران، اساطير، 1380ش.
- لسان العرب، ابن منظور (م.711ق.)، قم، ادب الحوزه، 1405ق.
- لغت‌نامه، دهخدا (م.1334ش.) و ديگران، مؤسسه انتشارات و چاپ دانشگاه تهران، 1372ش.
- مجمع البيان، الطبرسی (م.548ق.)، تحقيق محمد جواد بلاغی, تهران, ناصر خسرو, 1372ش.
- مدارک الاحكام، سيد محمد بن علی الموسوی العاملی (م.1009ق.)، قم، آل البيت:، 1410ق.
- مسالک الافهام الی آيات الاحكام، شهيد الثانی (م.965ق), قم, المعارف, 1413ق.
- مشارق الشموس، حسين بن جمال الدين الخوانساری (م.1099ق.)، آل البيت: بی‌تا.
- المصباح، الكفعمی (م.905ق.)، بيروت، اعلمی، 1403ق.
- معالم مکة التاريخية الاثريه، عاتق بن غيث البلادی، دار مکه، 1403ق.
- مفردات، الراغب (م.425ق.)، تحقيق صفوان داودی، دمشق، دار القلم، 1412ق.
- مكيال المكارم، محمد تقی الموسوی الاصفهانی (م.1348ق.)، تحقيق سيد علي عاشور، بيروت، الاعلمی، 1421ق.
- من لا يحضره الفقيه، الصدوق (م.381ق.)، تحقيق غفاري، قم، نشر اسلامي، 1404ق.
- منتقی الجمان، حسن بن زين الدين العاملی (م.1011ق.)، به كوشش الغفاری، قم، النشرالاسلامی، 1362ش.
- الميزان، الطباطبائی (م.1402ق.)، قم, النشر الاسلامی, 1417ق.
- نثر طوبی، الشعرانی (م.1393ق.)، تهران، دار الكتب الاسلاميه، 1398ق.
- نمونه، مكارم شيرازي و ديگران، تهران، دار الكتب الاسلاميه، 1374ش.
- نهج البلاغه شرح عبده، قم، دار الذخائر، 1412ق.
- وسائل الشيعه، الحر العاملی (م.1104ق.)، تحقيق ربانی شيرازی، بيروت، دار احياء التراث العربی، 1403ق.