غار ثور: تفاوت میان نسخه‌ها

از ویکی حج
دیداریویکی‌متن
(صفحه‌ای تازه حاوی «'''غار ثور''' غاری است بر روی کوه ثور واقع در جنوب مکه. این غار محل پنهان شدن پیامبر(ص) در هنگام هجرت به مدینه بوده است. ==واقعه تاریخی== اهمیت کوه ثور از این رو است که پیامبر(ص) هنگام هجرت به یثرب در غاری بر بالای این کوه، سه روز پنهان شد. ایشان...» ایجاد کرد)
 
 
(۱۸ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۳ کاربر نشان داده نشد)
خط ۱: خط ۱:
'''غار ثور''' غاری است بر روی کوه ثور واقع در جنوب مکه. این غار محل پنهان شدن پیامبر(ص) در هنگام هجرت به مدینه بوده است.
{{جعبه اطلاعات بنا
 
| عنوان = غار ثور
==واقعه تاریخی==
| تصویر = ورودی غار ثور.jpg
اهمیت کوه ثور از این رو است که [[پیامبر(ص)]] هنگام [[هجرت]] به [[یثرب]] در غاری بر بالای این کوه، سه روز پنهان شد. ایشان با آگاهی از تصمیم [[مشرکان]] برای قتل خویش، [[حضرت علی(ع)]] را در رختخواب خود گزارد و راهی یثرب گشت. ایشان همراه [[ابوبکر]] با راهنمایی [[جبرئیل]] برای فریب مشرکان به سوی کوه ثور در جهت مخالف مسیر یثرب رفت و در غار ثور پنهان شد.
| اندازه تصویر =
| پیوند تصویر =
| توضیح تصویر =
| نام‌های دیگر =
| مکان =
| کاربری =
| بزرگداشت نزد =
| وابسته به دین/مذهب =
| باورها =
| آیین‌ها =
| احکام =
| زیارت کنندگان =
| بازدیدکنندگان =
| زمان پایه‌گذاری =
| بنیانگذار =
| رویدادها =
| بازسازی‌ها =
| بازسازی کنندگان =
| بخش‌های از میان رفته =
| ویژگی‌های تاریخی =
| متولیان =
| مساحت =
| طول =
| عرض =
| ارتفاع =
| وضعیت بنا =
| گنجایش =
| امکانات =
| بخش‌های بنا =
| معمار =
| سبک =
| ویژگی‌ها =
| گنبدها =
| مناره‌ها =
| درها =
| رواق‌ها =
| صحن‌ها =
| ایوان‌ها =
| گرداننده =
| نهاد وابسته =
| نهاد نگهدارنده =
| مدیر =
| روحانی =
| نهادهای زیر مجموعه =
| ثبت در =
| شماره ثبت =
| تاریخ ثبت =
| وبگاه =
| عرض جغرافیایی = 21.373242187608977
| طول جغرافیایی =  39.855351404468585
|‌ توضیح نقشه =
}}
'''غار ثَوْر''' غاری است بر روی [[کوه ثور (مکه)|کوه ثور]] واقع در جنوب [[مکه]]. این غار محل پنهان شدن [[حضرت محمد (ص)|پیامبر(ص)]] در سال ۱۳ بعثت و هنگام [[هجرت]] به [[یثرب]] بوده است. همچنین آیه 40 سوره توبه که در آن، خداوند از یاری پیامبر و همراهش گزارش می‌دهد، به این رویداد و غار اشاره دارد.


مشرکان با بهره‌گیری از متخصصان ردیابی همچون [[کرز بن علقمه|کُرز بن علقمه]]، به تعقیب ایشان پرداختند و ردّ پا را تا دهانه [[غار ثور]] پی گرفتند. تخم‌گذاری پرندگان، تنیده شدن تار عنکبوت یا روییدن گیاهی کم‌دوام بر در غار، مشرکان را از یافتن پیامبر ناامید کرد.
غار ثور همواره مورد توجه مسلمانان بوده و افراد بسیاری در دوره‌های گوناگون برای دیدن آن از کوه بالا می‌رفتند.


رسول خدا(ص) پس از اقامتی سه روزه در این غار راهی یثرب شد.<ref>الطبقات، ج1، ص177؛ انساب الاشراف، ج1، ص307؛ امتاع الاسماع، ج1، ص58.</ref> گویا تردد در مسیری که پیامبر(ص) هنگام هجرت برای صعود به کوه انتخاب کرده بود، مشکل بود و از این رو، پاهای ایشان هنگام صعود دچار خونریزی شده بود.<ref>اخبار مکه، ج4، ص80.</ref>
==پنهان شدن پیامبر(ص)==
اهمیت کوه ثور از این رو است که [[پیامبر(ص)]] در سال ۱۳ بعثت، هنگام [[هجرت]] به [[یثرب]] در غاری بر بالای این کوه، سه روز پنهان شد. مشرکان با بهره‌گیری از متخصصان ردیابی همچون [[کرز بن علقمه|کُرز بن علقمه]]، به تعقیب ایشان پرداختند و ردّ پا را تا دهانه [[غار ثور]] پی گرفتند.<ref>الطبقات، ج1، ص177؛ انساب الاشراف، ج1، ص307؛ امتاع الاسماع، ج1، ص58.</ref> به نوشته تاریخ‌نگاران، عواملی مانند تخم‌گذاری پرندگان، تنیده شدن تار عنکبوت یا روییدن گیاهی کم‌دوام بر درِ غار که به امر خدا ایجاد شده بود، مشرکان را از یافتن پیامبر ناامید کرد و رسول خدا(ص) پس از اقامتی سه روزه در این غار راهی یثرب شد.<ref>الطبقات، ج1، ص177؛ انساب الاشراف، ج1، ص307؛ امتاع الاسماع، ج1، ص58.</ref>  


در روایتی از [[ابن‌عباس]] که پذیرش آن مشکل می‌نماید، کوه ثور محل کشته شدن‌ [[هابیل]] خوانده شده است.<ref>الجامع اللطیف، ص301؛ نک: التاریخ القویم، ج1، ص392.</ref> بر پایه روایت‌های اسطوره‌ای، کوه ثور یکی از قطعات کوه متلاشی شده پس از تجلی قدرت [[خداوند]] بر [[حضرت موسی(ع)]]<ref>اخبار مکه، ج4، ص82؛ اثارة الترغیب، ج2، ص311.</ref> و نیز یکی از کوه‌های پیوسته به زمین هفتم شمرده شده است.<ref>بهجة النفوس، ج1، ص336.</ref> در روایتی دیگر، این کوه پیامبر(ص) را به سوی خود فراخواند و از پناه دادن خود به هفتاد پیامبر گزارش داد.<ref>الجامع اللطیف، ص300.</ref>
گویا تردد در مسیری که پیامبر(ص) هنگام هجرت برای صعود به کوه انتخاب کرده بود، مشکل بود و از این رو، پاهای ایشان هنگام صعود دچار خونریزی شده بود.<ref>اخبار مکه، ج4، ص80.</ref>


==غار ثور==
==موقعیت غار==
بر فراز کوه ثور، دو غار نزدیک به هم وجود دارد که هر دو مخفی‌گاه پیامبر(ص) هنگام هجرت به یثرب شمرده شده‌اند. با توجه به همراهی ابوبکر و نیز [[عامر بن فهیره]]، راهنمای مسیر، با ایشان، می‌توان گفت غارِ گسترده‌تر، جایگاه اختفا بوده است. طول و عرض این غار 5/3 متر مربع و ارتفاع آن 30/1 متر است.<ref>تاریخ و آثار اسلامی، ص96.</ref> آیه 40 [[سوره توبه]] که در آن، [[خداوند]] از یاری پیامبر و همراهش گزارش می‌دهد، به این رویداد و غار اشاره دارد.<ref name=":0">البدایة و النهایه، ج6، ص184؛ امتاع الاسماع، ج1، ص58.</ref>
بر فراز کوه ثور، دو غار نزدیک به هم وجود دارد که هر دو مخفی‌گاه پیامبر(ص) هنگام هجرت به یثرب شمرده شده‌اند. با توجه به همراهی [[ابوبکر بن ابی‌قحافه|ابوبکر]] و نیز [[عامر بن فهیره]]، راهنمای مسیر، با ایشان، می‌توان گفت غارِ گسترده‌تر، جایگاه اختفا بوده است. طول و عرض این غار 5/3 متر مربع و ارتفاع آن 30/1 متر است.<ref>تاریخ و آثار اسلامی، ص96.</ref> آیه 40 [[سوره توبه]] که در آن، [[خداوند]] از یاری پیامبر و همراهش گزارش می‌دهد، به این رویداد و غار اشاره دارد.<ref name=":0">البدایة و النهایه، ج6، ص184؛ امتاع الاسماع، ج1، ص58.</ref>


==زیارت غار ثور==
==زیارت غار ثور==
غار ثور همواره مورد توجه [[مسلمانان]] بوده و افراد بسیار در دوره‌های گوناگون برای دیدن آن از کوه بالا می‌رفتند.<ref>نک: تحصیل المرام، ج1، ص511-512.</ref> گویا در سده 14ق. رسم بر این بوده که مردم [[مکه]]، شنبه‌ها و باقی‌مانده مردم در دیگر روزها از این کوه بازدید می‌کردند.<ref>موسوعة مرآة الحرمین، ج2، ص912.</ref> در همان هنگام، برای راهنمایی بازدیدکنندگان، نشانه‌هایی سنگی در مسیر و بالای کوه نهاده بودند.<ref>مرآة الحرمین، ج1، ص61.</ref>
غار ثور همواره مورد توجه [[مسلمانان]] بوده و افراد بسیار در دوره‌های گوناگون برای دیدن آن از کوه بالا می‌رفتند.<ref>نک: تحصیل المرام، ج1، ص511-512.</ref> گویا در سده 14ق. رسم بر این بوده که مردم [[مکه]]، شنبه‌ها و باقی‌مانده مردم در دیگر روزها از این کوه بازدید می‌کردند.<ref>موسوعة مرآة الحرمین، ج2، ص912.</ref> در همان هنگام، برای راهنمایی بازدیدکنندگان، نشانه‌هایی سنگی در مسیر و بالای کوه نهاده بودند.<ref>مرآة الحرمین، ج1، ص61.</ref>


[[کردی]] (م. 1400ق.) با اشاره به عبارتی از قاموس المحیط و نیز روایت [[ابوبکر]] از اقامت در غار، مدعی شده است که ورودی غار در دوره پیامبر در بخش بالای آن بوده و ورودی‌های کنونی بعدها ایجاد شده است.<ref>نک: التاریخ القویم، ج2، ص394؛ افادة الانام، ج2، ص18.</ref>
== تغییرات ورودی غار ==
 
[[محمدطاهر کردی]](درگذشت: 1400ق)، تاریخ‌نگار عربستانی، با اشاره به عبارتی از قاموس المحیط و نیز روایت [[ابوبکر]] از اقامت در غار، مدعی شده است که ورودی غار در دوره پیامبر در بخش بالای آن بوده و ورودی‌های کنونی بعدها ایجاد شده است.<ref>نک: التاریخ القویم، ج2، ص394؛ افادة الانام، ج2، ص18.</ref>
[[ابن‌جبیر]] (م. 612ق.) از دو ورودی برای غار یاد کرده که یکی از آن‌ها فراخ‌تر بوده و مردم بیشتر از آن وارد غار می‌شدند.<ref>رحلة ابن جبیر، ص124-125؛ الرحلة الورثیلانیه، ج2، ص475؛ الجامع اللطیف، ص300.</ref> بر پایه این گزارش، گویا در این دوره‌ها برای دسترسی آسان زائران به غار، ورودی دوم ایجاد شد؛ زیرا دهانه اصلی غار که در سمت [[قبله]] قرار داشت، بسیار تنگ بود و عبور از آن، مهارتی خاص می‌طلبید. به سال 800ق. ورودی اصلی غار با تراشیدن سنگ‌ها به سبب به تنگنا افتادن شخصی در آن،‌اندکی گسترش یافت.<ref>شفاء الغرام، ج1، ص280-281؛ اتحاف الوری، ج3، ص409.</ref>
 
 
به سال 810ق. یا کمی بیش از آن، امیر [[تغری برمش ترکمانی]] مسؤول پخش صدقات در [[حرمین]] از سوی [[مملوکیان]]، این ورودی را به سبب به تنگنا افتادن مردم هنگام ورود به آن، بست. پیشوای حنفیان مکه، [[محمد خوارزمی]] مشهور به معید، از این کار انتقاد کرد و خواستار بازگشایی غار و توبه وی شد.<ref>العقد الثمین، ج3، ص255؛ اتحاف الوری، ج3، ص458-459.</ref> [[حسام السلطنه]] در [[سفر حج]] خویش به سال 1379ق. از وجود درختی در برابر غار یاد کرده است.<ref>سفرنامه مکه، ص127-128.</ref>
 
==تغییرات در ورودی غار==
 
ناتوانی در ورود به غار، مایه پیدایش پندارهای نادرست در باره ورود به آن گشته بود و افرادی که موفق به ورود نمی‌شدند، در معرض اتهام قرار می‌گرفتند. به همین سبب و نیز برای آسانی رفت و آمد بازدیدکنندگان، [[شریف عون الرفیق]] (حک: 1299ق.) امیر مکه دستور داد تا ورودی غار گسترش یابد.<ref>التاریخ القویم، ج2، ص395.</ref>
 
[[عثمان پاشا نوری]]، حکمران [[حجاز]]، به سال 1299ق. و [[اسماعیل حقی پاشا]]، حکمران حجاز، و [[شیخ الحرمین]] به سال 1307ق. کوشش‌های عمرانی در مسیر کوه ثور انجام دادند تا صعود به آن آسان‌تر شود. آن‌ها راه را به صورت پلکانی مارپیچ در آورده بودند.<ref>مرآة الحرمین، ج1، ص61-62.</ref>


امروزه با گسترش شهر، کوه ثور در میان چند خیابان با نام خیابان ثور، [[جاده طائف]] و [[جاده کدی|جاده کُدی]] قرار گرفته است<ref>آثار اسلامی، ص160.</ref> و راه‌های متعدد برای بالا رفتن و پایین آمدن از کوه وجود دارد.<ref>اخبار مکه، ج4، ص203.</ref> سعودی‌ها به تقدس این مکان باور ندارند و از این رو، امکاناتی خاص برای بازدیدکنندگان بی‌شمار آن فراهم نکرده‌اند.
[[ابن‌جبیر]] (درگذشت: 612ق) از دو ورودی برای غار یاد کرده که یکی از آن‌ها فراخ‌تر بوده و مردم بیشتر از آن وارد غار می‌شدند.<ref>رحلة ابن جبیر، ص124-125؛ الرحلة الورثیلانیه، ج2، ص475؛ الجامع اللطیف، ص300.</ref> بر پایه این گزارش، گویا در این دوره‌ها برای دسترسی آسان زائران به غار، ورودی دوم ایجاد شد؛ زیرا دهانه اصلی غار که در سمت [[قبله]] قرار داشت، بسیار تنگ بود. به سال 800ق ورودی اصلی غار با تراشیدن سنگ‌ها اندکی گسترش یافت.<ref>شفاء الغرام، ج1، ص280-281؛ اتحاف الوری، ج3، ص409.</ref>با این حال گزارش‌های بعدی همچنان از کوچک بودن ورودی غار حکایت دارد. چنان که در سال 810ق ورودی غار را به سبب به تنگنا افتادن مردم مدتی بستند.<ref>العقد الثمین، ج3، ص255؛ اتحاف الوری، ج3، ص458-459.</ref> گزارشی دیگر حاکی از آن است که در زمان [[شریف عون الرفیق]]، امیر مکه (حک: 1299ق)، امیر مکه دستور داد تا ورودی غار گسترش یابد.<ref>التاریخ القویم، ج2، ص395.</ref>


کوه ثور از مکان‌های استجابت دعا به ویژه هنگام ظهر دانسته شده است<ref>اثارة الترغیب، ج1، ص236.</ref> و نماز خواندن در غار ثور استحباب دارد.<ref>اخبار مکه، ج4، ص35.</ref> شیخ مرتضی انصاری، دانشور گرانقدر شیعی، در مناسک خود دعایی ویژه قرائت در کوه ثور آورده است.<ref>ادعیه و آداب مکه مکرمه، ص204-205.</ref>
==نگارخانه==
<gallery>
پرونده:داخل غار ثور1.jpg
پرونده:ورودی غار ثور.jpg
پرونده:ورودی غار ثور2.png
پرونده:ورودی غار ثور3.jpg


</gallery>
==پانویس==
==پانویس==


خط ۱۰۱: خط ۱۵۰:
* '''موسوعة مرآة الحرمین الشریفین''': ایوب صبری پاشا (م. 1290ق.)، قاهره، دار الآفاق العربیه، 1424ق.
* '''موسوعة مرآة الحرمین الشریفین''': ایوب صبری پاشا (م. 1290ق.)، قاهره، دار الآفاق العربیه، 1424ق.
{{پایان}}
{{پایان}}
{{اماکن مکه}}
[[رده:زیارتگاه‌های مکه]]
[[رده:مقاله‌های تکمیل‌شده]]
[[en:Thawr Cave]]

نسخهٔ کنونی تا ‏۲۹ ژوئیهٔ ۲۰۲۴، ساعت ۱۲:۵۱

غار ثور

مسیریابی

در حال بارگیری نقشه...

غار ثَوْر غاری است بر روی کوه ثور واقع در جنوب مکه. این غار محل پنهان شدن پیامبر(ص) در سال ۱۳ بعثت و هنگام هجرت به یثرب بوده است. همچنین آیه 40 سوره توبه که در آن، خداوند از یاری پیامبر و همراهش گزارش می‌دهد، به این رویداد و غار اشاره دارد.

غار ثور همواره مورد توجه مسلمانان بوده و افراد بسیاری در دوره‌های گوناگون برای دیدن آن از کوه بالا می‌رفتند.

پنهان شدن پیامبر(ص)[ویرایش | ویرایش مبدأ]

اهمیت کوه ثور از این رو است که پیامبر(ص) در سال ۱۳ بعثت، هنگام هجرت به یثرب در غاری بر بالای این کوه، سه روز پنهان شد. مشرکان با بهره‌گیری از متخصصان ردیابی همچون کُرز بن علقمه، به تعقیب ایشان پرداختند و ردّ پا را تا دهانه غار ثور پی گرفتند.[۱] به نوشته تاریخ‌نگاران، عواملی مانند تخم‌گذاری پرندگان، تنیده شدن تار عنکبوت یا روییدن گیاهی کم‌دوام بر درِ غار که به امر خدا ایجاد شده بود، مشرکان را از یافتن پیامبر ناامید کرد و رسول خدا(ص) پس از اقامتی سه روزه در این غار راهی یثرب شد.[۲]

گویا تردد در مسیری که پیامبر(ص) هنگام هجرت برای صعود به کوه انتخاب کرده بود، مشکل بود و از این رو، پاهای ایشان هنگام صعود دچار خونریزی شده بود.[۳]

موقعیت غار[ویرایش | ویرایش مبدأ]

بر فراز کوه ثور، دو غار نزدیک به هم وجود دارد که هر دو مخفی‌گاه پیامبر(ص) هنگام هجرت به یثرب شمرده شده‌اند. با توجه به همراهی ابوبکر و نیز عامر بن فهیره، راهنمای مسیر، با ایشان، می‌توان گفت غارِ گسترده‌تر، جایگاه اختفا بوده است. طول و عرض این غار 5/3 متر مربع و ارتفاع آن 30/1 متر است.[۴] آیه 40 سوره توبه که در آن، خداوند از یاری پیامبر و همراهش گزارش می‌دهد، به این رویداد و غار اشاره دارد.[۵]

زیارت غار ثور[ویرایش | ویرایش مبدأ]

غار ثور همواره مورد توجه مسلمانان بوده و افراد بسیار در دوره‌های گوناگون برای دیدن آن از کوه بالا می‌رفتند.[۶] گویا در سده 14ق. رسم بر این بوده که مردم مکه، شنبه‌ها و باقی‌مانده مردم در دیگر روزها از این کوه بازدید می‌کردند.[۷] در همان هنگام، برای راهنمایی بازدیدکنندگان، نشانه‌هایی سنگی در مسیر و بالای کوه نهاده بودند.[۸]

تغییرات ورودی غار[ویرایش | ویرایش مبدأ]

محمدطاهر کردی(درگذشت: 1400ق)، تاریخ‌نگار عربستانی، با اشاره به عبارتی از قاموس المحیط و نیز روایت ابوبکر از اقامت در غار، مدعی شده است که ورودی غار در دوره پیامبر در بخش بالای آن بوده و ورودی‌های کنونی بعدها ایجاد شده است.[۹]

ابن‌جبیر (درگذشت: 612ق) از دو ورودی برای غار یاد کرده که یکی از آن‌ها فراخ‌تر بوده و مردم بیشتر از آن وارد غار می‌شدند.[۱۰] بر پایه این گزارش، گویا در این دوره‌ها برای دسترسی آسان زائران به غار، ورودی دوم ایجاد شد؛ زیرا دهانه اصلی غار که در سمت قبله قرار داشت، بسیار تنگ بود. به سال 800ق ورودی اصلی غار با تراشیدن سنگ‌ها اندکی گسترش یافت.[۱۱]با این حال گزارش‌های بعدی همچنان از کوچک بودن ورودی غار حکایت دارد. چنان که در سال 810ق ورودی غار را به سبب به تنگنا افتادن مردم مدتی بستند.[۱۲] گزارشی دیگر حاکی از آن است که در زمان شریف عون الرفیق، امیر مکه (حک: 1299ق)، امیر مکه دستور داد تا ورودی غار گسترش یابد.[۱۳]

نگارخانه[ویرایش | ویرایش مبدأ]

پانویس[ویرایش | ویرایش مبدأ]

  1. ↑ الطبقات، ج1، ص177؛ انساب الاشراف، ج1، ص307؛ امتاع الاسماع، ج1، ص58.
  2. ↑ الطبقات، ج1، ص177؛ انساب الاشراف، ج1، ص307؛ امتاع الاسماع، ج1، ص58.
  3. ↑ اخبار مکه، ج4، ص80.
  4. ↑ تاریخ و آثار اسلامی، ص96.
  5. ↑ البدایة و النهایه، ج6، ص184؛ امتاع الاسماع، ج1، ص58.
  6. ↑ نک: تحصیل المرام، ج1، ص511-512.
  7. ↑ موسوعة مرآة الحرمین، ج2، ص912.
  8. ↑ مرآة الحرمین، ج1، ص61.
  9. ↑ نک: التاریخ القویم، ج2، ص394؛ افادة الانام، ج2، ص18.
  10. ↑ رحلة ابن جبیر، ص124-125؛ الرحلة الورثیلانیه، ج2، ص475؛ الجامع اللطیف، ص300.
  11. ↑ شفاء الغرام، ج1، ص280-281؛ اتحاف الوری، ج3، ص409.
  12. ↑ العقد الثمین، ج3، ص255؛ اتحاف الوری، ج3، ص458-459.
  13. ↑ التاریخ القویم، ج2، ص395.

منابع[ویرایش | ویرایش مبدأ]

محتوای این مقاله برگرفته شده از: دانشنامه حج و حرمین شریفین مدخل ثور.
  • اتحاف الوری: عمر بن محمد بن فهد (م. 885ق.)، به کوشش عبدالکریم، مکه، جامعة‌ام القری، 1408ق؛
  • اثارة الترغیب: محمد بن اسحق الخوارزمی (م. 827ق.)، به کوشش الذهبی، مکه، مکتبه نزار مصطفی الباز، 1418ق؛
  • اخبار مکه: الفاکهی (م. 279ق.)، به کوشش ابن دهیش، بیروت، دار خضر، 1414ق؛
  • ادعیه و آداب مکه مکرمه: مرکز تحقیقات حج، تهران، مشعر، 1386ش؛
  • افادة الانام: عبدالله بن محمد الغازی (م. 1365ق.)، به کوشش ابن دهیش، مکه، مکتبة الاسدی، 1430ق؛
  • امتاع الاسماع: المقریزی (م. 845ق.)، به کوشش محمد عبدالحمید، بیروت، دار الکتب العلمیه، 1420ق؛
  • انساب الاشراف: البلاذری (م. 279ق.)، به کوشش زکار و زرکلی، بیروت، دار الفکر، 1417ق؛
  • البدایة و النهایه: ابن کثیر (م. 774ق.)، بیروت، مکتبة المعارف؛
  • بهجة النفوس و الاسرار: عبدالله المرجانی (م. 699ق.)، به کوشش محمد عبدالوهاب، بیروت، دار الغرب الاسلامی، 2002م؛
  • تاریخ الخمیس: حسین الدیاربکری (م. 966ق.)، بیروت، مؤسسة شعبان، 1283ق؛
  • التاریخ القویم: محمد طاهر الکردی، به کوشش ابن دهیش، بیروت، دار خضر، 1420ق؛
  • تاریخ و آثار اسلامی مکه مکرمه و مدینه منوره: اصغر قائدان، تهران، مشعر، 1386ش؛
  • تحصیل المرام: محمد بن احمد الصباغ (م. 1321ق.)، به کوشش ابن دهیش، 1424ق؛
  • الجامع اللطیف: محمد ابن ظهیره (م. 986ق.)، به کوشش علی عمر، قاهره، مکتبة الثقافة الدینیه، 1423ق؛
  • خزانة التواریخ النجدیه: عبدالله بن عبدالرحمن آل بسام، 1419ق؛
  • الرحلة الورثیلانیه: حسین بن محمد ورثیلانی (م. 1779م.)، قاهره، مکتبة الثقافه، 1429ق؛
  • رحلة ابن جبیر: محمد بن احمد (م. 614ق.)، بیروت، دار مکتبة الهلال، 1986م؛
  • سفرنامه مکه حسام السلطنه: رسول جعفریان، تهران، مشعر، 1374ش؛
  • شفاء الغرام: محمد الفاسی (م. 832ق.)، به کوشش گروهی از علما، بیروت، دار الکتب العلمیه، 1421ق؛
  • الطبقات الکبری: ابن سعد (م. 230ق.)، به کوشش محمد عبدالقادر، بیروت، دار الکتب العلمیه، 1418ق؛
  • العقد الثمین فی تاریخ البلد الامین: محمد الفاسی (م. 832ق.)، به کوشش محمد عبدالقادر، بیروت، دار الکتب العلمیه، 1419ق؛
  • مرآة الحرمین: ابراهیم رفعت پاشا (م. 1353ق.)، قم، المطبعة العلمیه، 1344ق؛
  • معجم البلدان: یاقوت الحموی (م. 626ق.)، بیروت، دار صادر، 1995م؛
  • معجم المعالم الجغرافیه: عاتق بن غیث البلادی، دار مکه، 1402ق؛
  • موسوعة مرآة الحرمین الشریفین: ایوب صبری پاشا (م. 1290ق.)، قاهره، دار الآفاق العربیه، 1424ق.
برگرفته از «https://wikihaj.com/index.php?title=غار_ثور&oldid=58275»