بزم غریب
| پدید آورندگان | |
|---|---|
| نویسنده | محمدعلی بن محمدرضی بروجردی |
| به کوشش | رسول جعفریان |
| تصحیح | محمدمهدی معراجی |
| تاریخ نگارش | سده 13ق |
| محتوا | |
| موضوع | سفرنامه حج |
| سبک | نثر مسجّع |
| زبان | فارسی |
| نشر | |
| تعداد جلد | 1جلد |
| تعداد صفحات | 64 صفحه |
| قطع | قطع رقعی مرعشی |
| محل نشر | کتابخانه آیت‌الله نجفی |
| تاریخ نشر | 1376ش |
بزم غریب: سفرنامه حج، نوشته محمدعلی بن محمدرضی بروجردی در سده 13ق می‌باشد. بروجردی شرح سفر ده ماهه حج خود را نوشته است. کتاب دارای آگاهی‌هایی از وضعیت مذهبی، سیاسی، اجتماعی، اقتصادی و جغرافیایی بین راه تا مکه را به‌دست داده و در دو قسمت بیان کرده است. همچنین وضعیت امنیت حاجیان ایرانی را نامناسب دانسته است و اینکه همواره مورد هجوم و اذیت دزدان و راهزنان و بادیه‌نشینان و باج‌گیران بوده‌اند.
آگاهی‌هایی نیز از حرمین شریفین و آداب و مناسک حج و خادمان و امامان جماعت حرم و برخورد مردم مکه و مدینه نسبت به زائران ایرانی در کتاب آمده است.
معرفی اجمالی[ویرایش | ویرایش مبدأ]
این کتاب از سفرنامه‌های حج دوره قاجار، نوشته محمدعلی بن محمدرضی بروجردی است که شرح سفر ده ماهه حج خود را در آن نگاشته است. آغاز این سفر سه‌شنبه چهاردهم شعبان سال 1261ق. بوده است. نام کتاب نیز بر پایه حروف ابجد بر همین تاریخ دلالت دارد.[۱]
نویسنده[ویرایش | ویرایش مبدأ]
شرح حال نویسنده و علت شهرت او به «بروجردی» دانسته نیست. ولی اهل شیراز بوده و سفر خود را از این شهر آغاز کرده است.
کتاب را یکی از آشنایانش به نام احمد بن ابوالحسن شریف کتابت کرده و از حاشیه‌هایی که او بر کتاب نوشته و نیز متن کتاب برمی‌آید که نویسنده از خان‌های فارس و اهل فضل بوده است.[۲]
ویژگی کتاب[ویرایش | ویرایش مبدأ]
کتاب آگاهی‌های بسیاری را از راه‌ها، منازل، شهرها و کشورهای مسیر جنوبی حج ایرانیان در خود دارد. بخشی از سفر، دریایی بوده و از طریق خلیج فارس، دریای عمان، اقیانوس هند و دریای سرخ صورت پذیرفته است.[۳]
محتوای کتاب[ویرایش | ویرایش مبدأ]
نویسنده با نثری مسجّع و زیبا آگاهی‌هایی از وضعیت مذهبی، سیاسی، اجتماعی، اقتصادی و جغرافیایی مناطق ساحلی مسیر سفر خود و مکه و مدینه به دست داده است. مطالب کتاب را در دو بخش می‌توان گنجانید:
راه سفر رفت و برگشت[ویرایش | ویرایش مبدأ]
در این بخش، اطلاعاتی از این دست را می‌توان یافت:
معرفی خان‌ها و حاکمان سیاسی[۴] ، نام شهرها و مناطق میان راه همراه با چگونگی تلفظ و گاه وجه تسمیه آن‌ها[۵] ، کیفیت دریانوردی در آن روزگار، اصطلاحات، نام اجزا و اشیا و خدمه کشتی و آگاهی‌های ارزشمندی از دریانوردی آن دوران در خلیج فارس،[۶] فاصله شهرها از یکدیگر و تا مکه،[۷] چگونگی رفتار مردم کشورهای جنوبی با حاجیان و شهروندان ایرانی.
نویسنده وضعیت امنیتی ایرانیان را مناسب ندانسته و بیان کرده که برخی از کشتی‌های ایرانی برای حفظ امنیت خود ناچار به نصب پرچم انگلیس می‌شوند؛ زیرا انگلیسی‌ها از امنیت کامل برخوردارند.[۸]
نویسنده هنگام سفر در سرزمین عربستان، همواره از هجوم راهزنان و سارقان بومی یا باج‌گیری عرب‌های بادیه‌نشین، در رنج و هراس و گاه شاهد چپاول‌های آن‌ها بوده است.[۹]
حرمین شریفین[ویرایش | ویرایش مبدأ]
در این حرمین شریفین درباره این امور می‌توان آگاهی‌هایی یافت:
مسجدالحرام، کعبه و اشیای مربوط به آن، حجرالاسود، حجر اسماعیل، مقام ابراهیم، چاه زمزم، صفا و مروه که بیشتر همراهِ وصف شکل ظاهری و یادکرد مساحت و اندازه و ارتفاع است،[۱۰] آداب و مناسک حج،[۱۱] خادمان بیتالله الحرام از جمله خواجگان یا اغوات که شمار آن‌ها 50 تن بوده است،[۱۲] اوضاع سیاسی و عزل و نصب‌های حکومتی مکه،[۱۳] شمار امامان جماعت مسجد که چهار تن از چهار مذهب اهل سنت بوده‌اند و چگونگی برگزاری نمازهای جماعت در آنكجا،[۱۴] بیان خصوصیات و اندازه و مساحت مکان‌های مدینه و اشیای مسجدالنبی.[۱۵]
نویسنده در باب زیارت امامان بقیع، متولّیان مشاهد را بسیار سختگیر دانسته است. او درباره مردم مدینه می‌گوید: «با این که اهل مدینه نسبت به اهل مکه، بسی مهربان و با سلوک‌اند، عجم در نظر آن‌ها مفلوک، و معتبرترین حجاج، بسی دنی و صُعلوک.»[۱۶]
وضعیت چاپ[ویرایش | ویرایش مبدأ]
بزم غریب به کوشش محمدمهدی معراجی به سال 1376ش. با استفاده از دو نسخه خطی تصحیح گشته و در دفتر ششم «میراث اسلامی ایران» کتابخانه آیت‌الله نجفی در 64 صفحه با قطع رقعی مرعشی چاپ شده است.
این سفرنامه همچنین در مجموعه پنجاه سفرنامه حج قاجاری به کوشش رسول جعفریان، با مقدمه همان محقق آمده است.[۱۷]
پانویس[ویرایش | ویرایش مبدأ]
- ↑ بزم غریب، ص742.
- ↑ بزم غریب، ص803.
- ↑ نک: پنجاه سفرنامه، ج1، ص599 به بعد، 633 به بعد.
- ↑ بزم غریب، ص744، 758.
- ↑ بزم غریب، ص760، 766.
- ↑ بزم غریب، ص749-757.
- ↑ بزم غریب، ص764-767.
- ↑ بزم غریب، ص757.
- ↑ بزم غریب، ص773، 778.
- ↑ بزم غریب، ص768.
- ↑ بزم غریب، ص767-768.
- ↑ بزم غریب، ص770.
- ↑ بزم غریب، ص766، 771.
- ↑ بزم غریب، ص772.
- ↑ بزم غریب، ص775-777.
- ↑ بزم غریب، ص775.
- ↑ پنجاه سفرنامه، ج1، ص573-661.
منابع[ویرایش | ویرایش مبدأ]
محتوای این مقاله برگرفته شده از: دانشنامه حج و حرمین شریفین مدخل بزم غریب.
- پنجاه سفرنامه حج قاجاری: به کوشش رسول جعفریان، تهران، نشر علم، 1389ش.