تنعیم: تفاوت میان نسخه‌ها

از ویکی حج
دیداریویکی‌متن
بدون خلاصۀ ویرایش
 
(۱۴ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۵ کاربر نشان داده نشد)
خط ۱: خط ۱:
{{در دست ویرایش|ماه=[[دی]]|روز=[[۴]]|سال=[[۱۳۹۷]]|کاربر=M-mohammad  }}
'''تَنعیم'''، نزدیک‌ترین محل احرام به [[مسجدالحرام]] است. این محل در ورودی [[شهر مکه]] و در شش کیلومتری شمال غربی مسجدالحرام قرار دارد که در اثر گسترش شهر مکه، درون محدوده شهر و در محله‌ای به نام [[عمره]] قرار گرفته و یکی از محل‌های احرام [[عمره]] است و به‌خاطر اینکه نزدیک‌ترین محل از بیرون [[حرم]] به حدود حرم بوده [[ادنی‌الحل]] نامیده‌اند. در این مکان [[پیامبر اسلام(ص)]] و دیگران احرام بسته‌اند و در این مکان [[مسجد تنعیم]] ساخته شده است.


==مفهوم‌شناسی==
تنعیم در ابتدای [[شهر مکه]] از مسیر [[مدینه]] و در شش کیلومتری شمال غربی [[مسجدالحرام]] قرار دارد.<ref>معجم البلدان، ج2، ص49؛ التاریخ القویم، ج5، ص153.</ref> نام آن از درختی معروف در بادیه گرفته شده است.<ref>المعالم الاثیره، ص73.</ref> برخی نیز قرار گرفتن در [[وادی نعمان]] و میان کوه‌های نعیم و ناعم را سبب این نام‌گذاری دانسته‌اند.<ref>معجم البلدان، ج2، ص49؛ اثارة الترغیب، ج1، ص150؛ تحصیل المرام، ج1، ص476.</ref>


'''تَنعیم'''، نزدیک‌ترین محل احرام به [[مسجدالحرام]] است.
بر اثر گسترش شهر مکه، تنعیم درون محدوده شهر و در محله‌ای به نام عمره قرار گرفته؛ ولی همچنان از محل‌های [[احرام عمره]] است.<ref>حج از دیدگاه مذاهب اسلامی، ص64.</ref>


تنعیم محلی در ورودی [[شهر مکه]] و در شش کیلومتری شمال غربی مسجدالحرام قرار دارد که در اثر گسترش شهر مکه، درون محدوده شهر و در محله‌ای به نام [[عمره]] قرار گرفته و یکی از محل‌های احرام عمره است و به‌خاطر اینکه نزدیک‌ترین محل از بیرون [[حرم]] به حدود حرم بوده [[ادنی‌الحل]] نامیده‌اند. در این مکان [[پیامبر اسلام(ص)]] و دیگران احرام بسته‌اند و در این مکان [[مسجد تنعیم]] ساخته شده است.
تنعیم همچنین محل احرام کسانی است که از روی فراموشی و علل دیگر بدون احرام وارد شهر شده‌اند.<ref>المبسوط، ج1، ص309؛ فتح العزیز، ج7، ص475؛ الحاوی الکبیر، ج4، ص233.</ref> تنعیم را [[ادنی‌الحل]] (نزدیک‌ترین محل از بیرون حرم به حدود حرم) شمرده‌اند.<ref>موسوعة الامام الخوئی، ج28، ص233؛ موسوعة العتبات المقدسه، ج2، ص113.</ref>


این مکان دارای احکامی است که در برخی روایات ذکر شده است.
==احرام پیامبر و ساخت مسجد==
[[پرونده:مسجد تنعیم.jpeg|بندانگشتی|مسجد تنعیم]]


==ادنی‌الحل==
آورده‌اند که [[پیامبر(ص)]] در [[حجة الوداع]] از این مکان [[محرم]] شد.<ref>البدایة و النهایه، ج5، ص139.</ref> بعدها [[مسجد تنعیم]] را در این مکان ساختند که با نام مسجد عایشه نیز شناخته می‌شد؛ زیرا [[عایشه]] در [[حجة الوداع]] به دستور پیامبر از همین مکان محرم شد.<ref>الطبقات، ج2، ص145؛ الکافی، ج4، ص248؛ آثار اسلامی، ص145.</ref> از این مسجد با نام [[مسجد عمره]] نیز یاد شده است.<ref>سفرنامه‌های خطی فارسی، ج1، ص292؛ حج از دیدگاه مذاهب اسلامی، ص64.</ref> از مسجدی به نام مسجد امام زین‌العابدین نیز در تنعیم یاد کرده‌اند.<ref>میقات الحج، ش2، ص36، «ادنی الحل. </ref>


تنعیم در مدخل [[شهر مکه]] از مسیر [[مدینه]] و در شش کیلومتری شمال غربی [[مسجدالحرام]] قرار دارد.<ref>معجم البلدان، ج2، ص49؛ التاریخ القویم، ج5، ص153.</ref> نام آن از درختی معروف در بادیه گرفته شده است.<ref>المعالم الاثیره، ص73.</ref> برخی نیز قرار گرفتن در [[وادی نعمان]] و میان کوه‌های نعیم و ناعم را سبب این نام‌گذاری دانسته‌اند.<ref>معجم البلدان، ج2، ص49؛ اثارة الترغیب، ج1، ص150؛ تحصیل المرام، ج1، ص476.</ref> نشانه حرم در این مسیر در [[ثنیه ذات‌الحنظل]] در انتهای منطقه تنعیم جای دارد.<ref>اخبار مکه، ج2، ص309.</ref>
پس از بازسازی مکه به دست [[عبدالله بن زبیر]] در سال 65ق. وی به مردم مکه پیشنهاد داد برای شکر‌گزاری مراسم [[عمره مفرده]] رجبیه به جای آورند. خود نیز همراه مردم از تنعیم احرام بست و عمره مفرده گزارد.<ref>تاریخ یعقوبی، ج2، ص260؛ اخبار مکه، ج1، ص210؛ تاریخ مکة المشرفه، ج1، ص109.</ref> در گزارش احرام [[ابن‌زبیر]] از مسجدی منسوب به [[حضرت علی(ع)]] در نزدیکی مسجد عایشه سخن رفته است.<ref>اتحاف الوری، ج2، ص76.</ref>
 
بر اثر گسترش شهر مکه، تنعیم درون محدوده شهر و در محله‌ای به نام عمره قرار گرفته؛ ولی همچنان از محل‌های [[احرام عمره]] است.<ref>حج از دیدگاه مذاهب اسلامی، ص64.</ref> تنعیم همچنین برای تدارک احرام کسانی که از روی فراموشی و علل دیگر بدون احرام وارد شهر شده‌اند، در نظر گرفته شده است.<ref>المبسوط، ج1، ص309؛ فتح العزیز، ج7، ص475؛ الحاوی الکبیر، ج4، ص233.</ref> تنعیم را [[ادنی‌الحل]] (نزدیک‌ترین محل از بیرون حرم به حدود حرم) شمرده‌اند.<ref>موسوعة الامام الخوئی، ج28، ص233؛ موسوعة العتبات المقدسه، ج2، ص113.</ref>
 
==اتفاقات در تنعیم==
 
طبق گزارش‌ها حوادثی در این مکان اتفاق افتاده که به برخی از آنها اشاره می‌کنیم.
 
===احرام پیامبر و ساخت مسجد===
[[پرونده:مسجد تنعیم.jpeg|بندانگشتی|مسجد تنعیم]]
 
آورده‌اند که [[پیامبر(ص)]] در [[حجة الوداع]] از این مکان [[محرم]] شد.<ref>البدایة و النهایه، ج5، ص139.</ref> بعدها [[مسجد تنعیم]] را در این مکان ساختند که با نام مسجد عایشه نیز شناخته می‌شد؛ زیرا [[عایشه]] در حجة الوداع به دستور پیامبر از همین مکان محرم شد.<ref>الطبقات، ج2، ص145؛ الکافی، ج4، ص248؛ آثار اسلامی، ص145.</ref> از این مسجد با نام [[مسجد عمره]] نیز یاد شده است.<ref>سفرنامه‌های خطی فارسی، ج1، ص292؛ حج از دیدگاه مذاهب اسلامی، ص64.</ref> از مسجدی به نام مسجد امام زین‌العابدین نیز در تنعیم یاد کرده‌اند.<ref>میقات الحج، ش2، ص36، «ادنی الحل. </ref> در گزارش احرام [[ابن‌زبیر]] به سال 65ق. از مسجدی منسوب به [[حضرت علی(ع)]] در نزدیکی مسجد عایشه سخن رفته است.<ref>اتحاف الوری، ج2، ص76.</ref>


===شهادت خبیب بن عدی===
===شهادت خبیب بن عدی===
خط ۲۷: خط ۱۹:
در 200 متری جهت شمالی مسجد تنعیم، [[خبیب بن عدی]] [[صحابی]] از اسیران [[سریه رجیع]] به سال سوم ق. به دست [[مشرکان قریش]] اعدام شد. نشانه‌ای مانند مناره تا سال 1377ق. در محل شهادت وی وجود داشته است.<ref>التاریخ القویم، ج5، ص154.</ref> [[زید بن دثنه]]، دیگر اسیر رجیع، نیز در تنعیم به شهادت رسید.<ref>السیرة النبویه، ج2، ص172؛ الطبقات، ج2، ص43.</ref>
در 200 متری جهت شمالی مسجد تنعیم، [[خبیب بن عدی]] [[صحابی]] از اسیران [[سریه رجیع]] به سال سوم ق. به دست [[مشرکان قریش]] اعدام شد. نشانه‌ای مانند مناره تا سال 1377ق. در محل شهادت وی وجود داشته است.<ref>التاریخ القویم، ج5، ص154.</ref> [[زید بن دثنه]]، دیگر اسیر رجیع، نیز در تنعیم به شهادت رسید.<ref>السیرة النبویه، ج2، ص172؛ الطبقات، ج2، ص43.</ref>


===مدفن فردی از بنی‌لیث===
==احکام==
 
با نزول آیات [[خداوند]] برای هجرت مسلمانان ساکن مکه به [[مدینه]]، [[عبدالرحمن بن عوف]] با فرستادن نامه‌ای مسلمانان را از این فرمان خدا آگاه کرد. فردی از [[بنی‌لیث]] که نام او را جندب، جندع یا حبیب فرزند ضمره یاد کرده‌اند، در حال بیماری، به امید بهره‌مندی از پاداش مهاجرت، تا منطقه تنعیم رفت و در آن‌جا خدا را شاهد گرفت که از مهاجران است. او در همان‌جا درگذشت و دفن شد. گفته‌اند که آیه {{قلم رنگ|سبز|وَ من یَخْرُجْ من بَیْتِهِ مُهاجِراً اِلَی الله وَ رَسُولِه}} درباره او نازل شده است.<ref>اسباب النزول، ص181؛ مجمع البیان، ج3، ص152؛ الوجیز، ج1، ص337.</ref>
 
===احرام عبدالله بن زبیر===
 
پس از بازسازی مکه به دست [[عبدالله بن زبیر]] در سال 65ق. وی به مردم مکه پیشنهاد داد برای شکر‌گزاری مراسم [[عمره مفرده]] رجبیه به جای آورند. خود نیز همراه مردم از تنعیم احرام بست و عمره مفرده گزارد.<ref>تاریخ یعقوبی، ج2، ص260؛ اخبار مکه، ج1، ص210؛ تاریخ مکة المشرفه، ج1، ص109.</ref> آورده‌اند که او در سال 73ق. به دستور [[عبدالملک بن مروان]] در تنعیم به دار آویخته شد.<ref>تاریخ یعقوبی، ج2، ص267.</ref>


===بر‌گزاری نماز باران===
بر پایه روایتی از [[امام صادق(ع)]] هر که از تنعیم احرام بندد، نباید تا پیش از دیدن مسجدالحرام، [[تلبیه]] را قطع کند.<ref>الکافی، ج4، ص537.</ref> بانوانی که در میقات‌های دیگر عذر شرعی داشته‌اند می‌توانند در تنعیم احرام بندند.<ref>تذکرة الفقهاء، ج8، ص116.</ref>
 
در سال 97 یا 98ق. هنگامی که حاجیان با کمبود آب روبه‌رو بودند، به امامت [[عمر بن عبدالعزیز]] در منطقه تنعیم نماز باران بر‌گزار شد. گفته‌اند که پس از این نماز، بارانی سیل‌آسا در مکه بارید.<ref>تاریخ طبری، ج6، ص437-438.</ref> تنعیم تنها جایی است که سیلاب آن وارد محدوده حرم می‌شود.<ref>اخبار مکه، ج2، ص130؛ سبل الهدی، ج1، ص201.</ref>
 
===احکام تنعیم===
 
بر پایه روایتی از [[امام صادق(ع)]] هر که از تنعیم احرام بندد، نباید تا پیش از رؤیت مسجدالحرام، [[تلبیه]] را قطع کند.<ref>الکافی، ج4، ص537.</ref> نیز تنعیم برای احرام بانوانی که در میقات‌های دیگر عذر شرعی داشته‌اند، در نظر گرفته شده است.<ref>تذکرة الفقهاء، ج8، ص116.</ref>
 
تنعیم یکی از سه مکان ادنی‌الحل است که احرام بستن عمره‌گزار از آن‌ها را بهتر شمرده‌اند.<ref>ارشاد الاذهان، ج1، ص337؛ غایة المراد، ج1، ص461؛ اثارة الترغیب، ج1، ص150.</ref>
 
==پیوند به بیرون==
 
[https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/926928/ادنی-الحل-میقات-های-عمره-مفرده-برای-ساکنان-مکه?q الجواهری، حسن، میقات حج، ادنی الحل - میقات های عمره مفرده برای ساکنان مکه، زمستان 1381 - شماره 42 ISC (18 صفحه - از 124 تا 141)]


تنعیم یکی از سه مکان [[ادنی‌الحل]] است که احرام بستن عمره‌گزار از آن‌ها را بهتر شمرده‌اند.<ref>ارشاد الاذهان، ج1، ص337؛ غایة المراد، ج1، ص461؛ اثارة الترغیب، ج1، ص150.</ref>
==پانویس==
==پانویس==
{{پانویس}}
{{پانویس}}
==منابع ==
==منابع==
{{منابع}}
{{منابع}}
{{دانشنامه
{{دانشنامه
  | آدرس = http://phz.hajj.ir/422/7452#_ftn2
  | آدرس = http://hzrc.ac.ir/post/7452#_ftn2
  | عنوان = تنعیم
  | عنوان = تنعیم
  | نویسنده = گروه جغرافیای تاریخی؛ محمدحسن الهی‌زاده
  | نویسنده = گروه جغرافیای تاریخی؛ محمدحسن الهی‌زاده
خط ۱۱۹: خط ۹۴:


* '''الوجیز فی تفسیر القرآن العزیز''': علی بن حسین عاملی (م. 1135ق.)، به کوشش محمودی، قم، دار القرآن، 1413ق.
* '''الوجیز فی تفسیر القرآن العزیز''': علی بن حسین عاملی (م. 1135ق.)، به کوشش محمودی، قم، دار القرآن، 1413ق.


{{پایان}}
{{پایان}}
==مقاله‌های مرتبط==
*[[میقات]]
*[[میقات (فتاوای مراجع)]]
{{اماکن مکه}}
{{اماکن مکه}}


[[رده:مقاله‌های در دست ویرایش]]
[[رده:میقات‌های حج]]
[[رده:میقات‌های حج]]
[[رده:تنعیم]]
[[رده:مقاله‌های تکمیل‌شده]]

نسخهٔ کنونی تا ‏۲۵ فوریهٔ ۲۰۲۴، ساعت ۰۰:۱۸

تَنعیم، نزدیک‌ترین محل احرام به مسجدالحرام است. این محل در ورودی شهر مکه و در شش کیلومتری شمال غربی مسجدالحرام قرار دارد که در اثر گسترش شهر مکه، درون محدوده شهر و در محله‌ای به نام عمره قرار گرفته و یکی از محل‌های احرام عمره است و به‌خاطر اینکه نزدیک‌ترین محل از بیرون حرم به حدود حرم بوده ادنی‌الحل نامیده‌اند. در این مکان پیامبر اسلام(ص) و دیگران احرام بسته‌اند و در این مکان مسجد تنعیم ساخته شده است.

مفهوم‌شناسی[ویرایش | ویرایش مبدأ]

تنعیم در ابتدای شهر مکه از مسیر مدینه و در شش کیلومتری شمال غربی مسجدالحرام قرار دارد.[۱] نام آن از درختی معروف در بادیه گرفته شده است.[۲] برخی نیز قرار گرفتن در وادی نعمان و میان کوه‌های نعیم و ناعم را سبب این نام‌گذاری دانسته‌اند.[۳]

بر اثر گسترش شهر مکه، تنعیم درون محدوده شهر و در محله‌ای به نام عمره قرار گرفته؛ ولی همچنان از محل‌های احرام عمره است.[۴]

تنعیم همچنین محل احرام کسانی است که از روی فراموشی و علل دیگر بدون احرام وارد شهر شده‌اند.[۵] تنعیم را ادنی‌الحل (نزدیک‌ترین محل از بیرون حرم به حدود حرم) شمرده‌اند.[۶]

احرام پیامبر و ساخت مسجد[ویرایش | ویرایش مبدأ]

مسجد تنعیم

آورده‌اند که پیامبر(ص) در حجة الوداع از این مکان محرم شد.[۷] بعدها مسجد تنعیم را در این مکان ساختند که با نام مسجد عایشه نیز شناخته می‌شد؛ زیرا عایشه در حجة الوداع به دستور پیامبر از همین مکان محرم شد.[۸] از این مسجد با نام مسجد عمره نیز یاد شده است.[۹] از مسجدی به نام مسجد امام زین‌العابدین نیز در تنعیم یاد کرده‌اند.[۱۰]

پس از بازسازی مکه به دست عبدالله بن زبیر در سال 65ق. وی به مردم مکه پیشنهاد داد برای شکر‌گزاری مراسم عمره مفرده رجبیه به جای آورند. خود نیز همراه مردم از تنعیم احرام بست و عمره مفرده گزارد.[۱۱] در گزارش احرام ابن‌زبیر از مسجدی منسوب به حضرت علی(ع) در نزدیکی مسجد عایشه سخن رفته است.[۱۲]

شهادت خبیب بن عدی[ویرایش | ویرایش مبدأ]

در 200 متری جهت شمالی مسجد تنعیم، خبیب بن عدی صحابی از اسیران سریه رجیع به سال سوم ق. به دست مشرکان قریش اعدام شد. نشانه‌ای مانند مناره تا سال 1377ق. در محل شهادت وی وجود داشته است.[۱۳] زید بن دثنه، دیگر اسیر رجیع، نیز در تنعیم به شهادت رسید.[۱۴]

احکام[ویرایش | ویرایش مبدأ]

بر پایه روایتی از امام صادق(ع) هر که از تنعیم احرام بندد، نباید تا پیش از دیدن مسجدالحرام، تلبیه را قطع کند.[۱۵] بانوانی که در میقات‌های دیگر عذر شرعی داشته‌اند می‌توانند در تنعیم احرام بندند.[۱۶]

تنعیم یکی از سه مکان ادنی‌الحل است که احرام بستن عمره‌گزار از آن‌ها را بهتر شمرده‌اند.[۱۷]

پانویس[ویرایش | ویرایش مبدأ]

  1. ↑ معجم البلدان، ج2، ص49؛ التاریخ القویم، ج5، ص153.
  2. ↑ المعالم الاثیره، ص73.
  3. ↑ معجم البلدان، ج2، ص49؛ اثارة الترغیب، ج1، ص150؛ تحصیل المرام، ج1، ص476.
  4. ↑ حج از دیدگاه مذاهب اسلامی، ص64.
  5. ↑ المبسوط، ج1، ص309؛ فتح العزیز، ج7، ص475؛ الحاوی الکبیر، ج4، ص233.
  6. ↑ موسوعة الامام الخوئی، ج28، ص233؛ موسوعة العتبات المقدسه، ج2، ص113.
  7. ↑ البدایة و النهایه، ج5، ص139.
  8. ↑ الطبقات، ج2، ص145؛ الکافی، ج4، ص248؛ آثار اسلامی، ص145.
  9. ↑ سفرنامه‌های خطی فارسی، ج1، ص292؛ حج از دیدگاه مذاهب اسلامی، ص64.
  10. ↑ میقات الحج، ش2، ص36، «ادنی الحل.
  11. ↑ تاریخ یعقوبی، ج2، ص260؛ اخبار مکه، ج1، ص210؛ تاریخ مکة المشرفه، ج1، ص109.
  12. ↑ اتحاف الوری، ج2، ص76.
  13. ↑ التاریخ القویم، ج5، ص154.
  14. ↑ السیرة النبویه، ج2، ص172؛ الطبقات، ج2، ص43.
  15. ↑ الکافی، ج4، ص537.
  16. ↑ تذکرة الفقهاء، ج8، ص116.
  17. ↑ ارشاد الاذهان، ج1، ص337؛ غایة المراد، ج1، ص461؛ اثارة الترغیب، ج1، ص150.

منابع[ویرایش | ویرایش مبدأ]

محتوای این مقاله برگرفته شده از: دانشنامه حج و حرمین شریفین مدخل تنعیم.


  • آثار اسلامی مکه و مدینه: رسول جعفریان، قم، مشعر، 1386ش.
  • اتحاف الوری: عمر بن محمد بن فهد (م. 885ق.)، به کوشش عبدالکریم، مکه، جامعة‌ام القری، 1408ق.
  • اثارة الترغیب: محمد بن اسحق الخوارزمی (م. 827ق.)، به کوشش الذهبی، مکه، مکتبة نزار مصطفی الباز، 1418ق.
  • اخبار مکه: الازرقی (م. 248ق.)، به کوشش رشدی الصالح، مکه، مکتبة الثقافه، 1415ق.
  • ارشاد الاذهان: العلامة الحلی (م 726ق.)، به کوشش الحسون، قم، نشر اسلامی، 1410ق.
  • اسباب النزول: الواحدی (م. 468ق.)، به کوشش کمال بسیونی، بیروت، دار الکتب العلمیه، 1411ق.
  • البدایة و النهایه: ابن‌کثیر (م. 774ق.)، بیروت، مکتبة المعارف.
  • التاریخ القویم: محمد طاهر الکردی، به کوشش ابن‌دهیش، بیروت، دار خضر، 1420ق.
  • تاریخ الیعقوبی: احمد بن یعقوب (م. 292ق.)، بیروت، دار صادر، 1415ق.
  • تاریخ طبری (تاریخ الامم و الملوک): الطبری (م. 310ق.)، به کوشش محمد ابوالفضل، بیروت، دار احیاء التراث العربی.
  • تاریخ مکة المشرفه: محمد ابن‌الضیاء (م. 854ق.)، به کوشش العدوی، مکه، المکتبة التجاریة مصطفی احمد الباز، 1416ق.
  • تحصیل المرام: محمد بن احمد الصباغ (م. 1321ق.)، به کوشش ابن‌دهیش، 1424ق.
  • تذکرة الفقهاء: العلامة الحلی (م. 726ق.)، قم، آل البیت:، 1414ق.
  • الحاوی الکبیر: الماوردی (م. 450ق.)، لبنان، دار الکتب العلمیه، 1419ق.
  • حج از دیدگاه مذاهب اسلامی: محمد ابراهیم جناتی، ترجمه: محمدی، تهران، مشعر.
  • سبل الهدی: محمد بن یوسف الصالحی (م. 942ق.)، به کوشش عادل احمد و علی محمد، بیروت، دار الکتب العلمیه، 1414ق.
  • سفرنامه‌های خطی فارسی: به کوشش‌هارون و هومن، تهران، اختران، 1388ش.
  • السیرة النبویه: ابن‌هشام (م. 213ق./218ق.)، به کوشش السقاء و دیگران، بیروت، دار المعرفه.
  • الطبقات الکبری: ابن‌سعد (م. 230ق.)، به کوشش محمد عبدالقادر، بیروت، دار الکتب العلمیه، 1418ق.
  • غایة المراد: الشهید الاول (م. 786ق.)، به کوشش مختاری، قم، دفتر تبلیغات، 1414ق.
  • فتح العزیز: عبدالکریم بن محمد الرافعی (م. 623ق.)، دار الفکر.
  • الکافی: الکلینی (م. 329ق.)، به کوشش غفاری، تهران، دار الکتب الاسلامیه، 1375ش.
  • المبسوط فی فقه الامامیه: الطوسی (م. 460ق.)، به کوشش بهبودی، تهران، المکتبة المرتضویه.
  • مجمع البیان: الطبرسی (م. 548ق.)، بیروت، دار المعرفه، 1406ق.
  • المعالم الاثیره: محمد محمد حسن شراب، بیروت، دار القلم، 1411ق.
  • معجم البلدان: یاقوت الحموی (م. 626ق.)، بیروت، دار صادر، 1995م.
  • موسوعة الامام الخوئی (م. 1413ق.)، قم، احیاء آثار الخوئی.
  • موسوعة العتبات المقدسه: جعفر الخلیلی، بیروت، اعلمی، 1407ق.
  • میقات الحج: تهران، ممثلیة الولی الفقیه لشؤون الحج و الزیاره.
  • الوجیز فی تفسیر القرآن العزیز: علی بن حسین عاملی (م. 1135ق.)، به کوشش محمودی، قم، دار القرآن، 1413ق.

مقاله‌های مرتبط[ویرایش | ویرایش مبدأ]

برگرفته از «https://wikihaj.com/index.php?title=تنعیم&oldid=56315»