آثار المدینة المنورة (کتاب)
 | |
| پدید آورندگان | |
|---|---|
| نویسنده | عبدالقدوس الأنصاری |
| محتوا | |
| موضوع | آثار و تاریخ محلی مدینه |
| زبان | عربی |
| نشر | |
| تعداد صفحات | ۱۸۴ صفحه |
| ناشر | المکتبة العلمیة |
| محل نشر | مدینه |
| تاریخ نشر | ۱۹۳۵م - ۱۳۵۳ق |
آثار المدینة المنوره کتابی معاصر در آثار و تاریخ محلی مدینه منوره، نوشته عبدالقدوس انصاری. این کتاب دربردارنده اطلاعات فراوانی درباره پیشینه اجتماعی، سیاسی، معماری، جغرافیایی، ادبی و تاریخی شهر مدینه است. نشان دادن جایگاه دینی و تاریخی آثار مدینه، بهره‌گیری گسترده از منابع روایی و سیر، بررسی تغییرات بیشتر آثار مدینه در طول تاریخ، مقایسه وضع نخستین آن‌ها با وضع کنونی و طرح مباحث لغوی دربارة ضبط صحیح نام‌های خاص از مهم‌ترین ویژگی این کتاب کم‌حجم است.
نویسنده
عبدالقدوس بن قاسم بن محمد انصاری (۱۳۲۴-۱۴۰۳ق.) در سال ۱۳۲۴ق. در مدینه به دنیا آمد. در سال ۱۳۴۱ق. تحصیل علوم دینی را آغاز کرد و پس از مدتی به مکه رفت و در مجله ام‌القری به کار پرداخت. در سال ۱۳۵۵ق. در جده، مجلة المنهل را تأسیس نمود و در دوران ملک عبدالعزیز، مدتی مسئولیت امور مالی دفتر ریاست مجلس وزرای جده را نیز بر عهده داشت.[۱] از وی حدود ۳۵ کتاب منتشر گشته؛ از جمله: التاریخ المفصل للکعبة المشرّفة قبل الاسلام که به فارسی ترجمه شده است (اصفهان، چهارباغ، ۱۳۸۴ش.)، مع ابن جبیر فی رحلته، و تحقیق الامکنة فی الحجاز و تهامه. وی در مجلات عربستان، به‌ویژه المنهل و العرب مقالاتی نگاشته است.[۲]
معرفی کتاب
کتاب آثار المدینة المنوره، حاصل هشت سال تحقیقات کتابخانه‌ای و میدانی نویسنده است و کتاب‌های مرجع آن بسیاری از آثار مدینه‌شناسی بوده که نویسنده در مقدمه از آن‌ها یاد کرده است. [۳] کتاب به رغم حجم اندک، حاوی اطلاعاتی فراوان درباره پیشینه اجتماعی، سیاسی، معماری، جغرافیایی، ادبی و تاریخی مدینه است.
از امتیازهای کتاب، نشان دادن جایگاه دینی و تاریخی آثار مدینه، بهره‌گیری گسترده از منابع روایی و سیر [۴]، بررسی تغییرات بیشتر آثار مدینه در طول تاریخ، مقایسه وضع نخستین آن‌ها با وضع کنونی و طرح مباحث لغوی دربارة ضبط صحیح نام‌های خاص است.
حذف اطلاعات مربوط به ویرانگری آثار مذهبی و تاریخی در دوران سعودی و ارائه اطلاعاتی بدون منبع ذیل هر یک از آن‌ها و بسنده‌کردن به ذکر نام این منابع در فهرست منابع پایان کتاب بدون مشخصات کتاب‌شناختی، از ویژگی‌های این کتاب است.
محتویات
در این کتاب، آثار مدینه در ۱۰ بخش (قِسم) بررسی شده‌اند و هر بخش شامل چندین موضوع است. در ابتدای هر بخش، یک درآمد(تمهید) آمده است که خواننده را به‌گونه اجمالی با موضوع آشنا می‌کند. بخش‌های ده‌گانه کتاب عبارت‌اند از: خانه‌ها، قصرها، قلعه‌ها، مسجدها، مکان‌های تاریخی، بلاط‌ها (زمین‌های سنگ‌فرش)، کوه‌ها و سنگلاخ‌ها، وادی‌ها، چاه‌ها، و چشمه‌ها.
- در بخش یکم، خانه‌های کلثوم بن هدم، سعد بن خیثمه، ابوایوب انصاری، عبدالله بن عمر، امام جعفر صادق(ع)، عثمان بن عفان، ابوبکر، ریطه بنت ابی‌عباس، خالد بن ولید و مروان بن حکم را معرفی می‌کند.[۵]
- در بخش دوم، به معرفی قصرهای سعید بن عاص، قصر عاصم بن عمرو و نیز سدِّ عاصم پرداخته، از موقعیت مکانی و اهمیت بنای آن‌ها سخن می‌گوید.[۶]
- در بخش سوم، به سه قلعه مهم اشاره می‌کند: قلعه کعب بن اشرف، قلعه ضحیان و قلعه ابودجانه ساعدی انصاری.[۷]
- در بخش چهارم، تاریخ، تعمیر و بازسازی مساجد مدینه به ویژه مسجدالنبی را به تفصیل شرح می‌دهد و در همین جا از ساخت و سازهای جواد اصفهانی (م. بعد ۵۶۰ق.) نیز یاد می‌کند.[۸]
- در بخش پنجم، به زمین‌های سنگ‌فرش یا هموار شده مدینه می‌پردازد. علت پرداختن به این موضوع، اهمیت این راه‌ها و زمین‌ها در توسعه و تمدن شهرها در قرون گذشته است. به همین مناسبت از هموارسازی راه‌ها در دوران سعودی نیز یاد می‌کند.[۹]
- در بخش ششم، از سقیفه بنی‌ساعده آغاز می‌کند و سپس مکان‌هایی مانند خندق و بازار مدینه و بقیع را شرح می‌دهد.
- در بخش هفتم، به شرح کوه‌های مهم و تاریخی مدینه، مانند احد و عینین می‌پردازد و از نقش آن‌ها در رخدادهای تاریخی مدینه سخن می‌گوید.[۱۰]
- در بخش هشتم، وادی‌های اطراف مدینه، مانند عقیق و قنات و مناطق سیل خیز[۱۱] را با بررسی تاریخی و جغرافیایی معرفی می‌کند.[۱۲]
- در بخش نهم، درباره چاه‌های معروف مدینه که آب آشامیدنی و کشاورزی شهر را در خود ذخیره می‌کردند، سخن می‌گوید.[۱۳]
- در بخش دهم نیز به توضیح چشمه‌های مدینه می‌پردازد. وی بیان می‌دارد اکنون در مدینه نُه چشمه جاری است که معروف‌ترین آن‌ها چشمه ارزق یا زرقاء است.[۱۴] به گفته نویسنده، چشمه شهداء که حفر آن را به معاویه نسبت می‌دهند، تا نیم قرن پیش جاری بوده است.[۱۵]
چاپ‌ها
کتاب آثار المدینة المنوره، نخستین بار به سال ۱۳۵۳ق. در چاپخانه الترقّی دمشق چاپ شد[۱۶] و تا کنون پنج بار به چاپ رسیده که آخرین آن‌ها به سال ۱۴۲۰ق. از سوی مطبعة دار مجلة المنهل در مدینه بوده است. از چاپ سوم به بعد، کتاب با تغییراتی جزئی، از جمله اعراب‌گذاری کلمات مشکل و برخی حذف و اضافات، منتشر شده است.
مطالعه بیشتر
پیوند به بیرون
- معرفی آثار المدینة المنورة، مجله الازهر، المجلد السادس، محرم ۱۳۵۴ق، جزء ۶
- آثار المدينة المنورة ... أول كتاب من نوعه صدر عام ۱۹۳۵م
پانویس
- ↑ نشر الریاحین، ج۱، ص۳۸۷-۳۹۰ ؛ نک: مجلة العرب، ج۸، ص۲۱۱.
- ↑ نشر الریاحین،ج۱، ص۳۹۰-۳۹۶.
- ↑ آثار المدینة المنورة، ص۱۰
- ↑ آثار المدینة المنورة، ص۳۰۱-۳۰۲، «منابع»
- ↑ آثار المدینة المنورة، ص۲۱-۳۹
- ↑ آثار المدینة المنورة، ص۴۳-۵۷
- ↑ آثار المدینة المنورة، ص۵۹-۷۴
- ↑ آثار المدینة المنورة، ص۷۵-۱۳۸
- ↑ آثار المدینة المنورة، ص۱۴۱-۱۴۸
- ↑ آثار المدینة المنورة، ص۱۵۱-۲۰۹
- ↑ آثار المدینة المنورة، ص۲۱۵-۲۱۶
- ↑ آثار المدینة المنورة، ص۲۱۴-۲۳۳
- ↑ آثار المدینة المنورة، ص۲۳۵-۲۵۲
- ↑ آثار المدینة المنورة، ص۲۵۳-۲۶۴
- ↑ آثار المدینة المنورة، ص۲۵۷
- ↑ مجلة العرب، ج۸، ص۲۱۱.
منابع
محتوای این مقاله برگرفته شده از: دانشنامه حج و حرمین شریفین مدخل آثار المدینة المنورة.
- مجلة العرب: ریاض، نشر دار الیمامه، ۱۴۰۹ق
- نشرالریاحین: عاتق بن غیث البلادی، دار مکه، ۱۴۱۵ق.
- آثار المدینة المنورة: عبدالقدوس انصاری