پلکان خارجی کعبه
 پلکان خارجی کعبه | |
| اطلاعات اوليه | |
|---|---|
| بنيانگذار | قریش |
| کاربری | ورود به کعبه |
| مکان | شهر مکه در عربستان |
| نام‌های دیگر | نردبان خارجی کعبه • پلکان ورودی کعبه |
| وقایع مرتبط | قرائت خطبه مشهور پیامبر اسلام در فتح مکه در سال ۱۰ق بر بالای پلکان خارجی کعبه • نقل حدیثی از سوی ابوذر در فضیلت اهلبیت(ع) بر بالای پلکان خارجی کعبه |
| مشخصات | |
| وضعیت | فعال |
| معماری | |
| بازسازی | در دوره های مختلف • دوره عثمانی • دوره سعودی |
|
| |
| گاهشمار وقایع مرتبط با پلکان خارجی کعبه | |
|---|---|
| پنج سال پیش از بعثت | ساخت پله توسط قریش به دلیل بالابردن ارتفاع در کعبه.[۱] |
| سال ۱۰ هجری قمری | قرائت خطبه مشهور توسط پیامبر بر بالای پلکان خارجی در فتح مکه.[۲] |
| سال | نقل حدیثی در فضیلت‌های ائمه(ع) توسط ابوذر غفاری[۳] |
| قرن ۶ هجری قمری | ساخت منبری بزرگ با نُه پله، پایه‌های چوبین و چهار چرخ.[۴] |
| سال ۷۶۶ق | ساخت پلکان به دستور سلطان مملوکی مصر، شعبان بن حسین.[۵] |
| سال ۸۱۴ق | تعمیر پلکان قبلی[۶] |
| سال ۸۱۸ق | ساخت نردبان جدید توسط سیف‌الدین شیخ محمودی، مشهور به مؤید چرکسی[۷] |
| سال ۱۰۴۰ق | ساخت پلکان جدید در دوره عثمانی با ۷ پله از چوب صنوبر که ورق مسی و آهنی داشت با چهار چرخ مسی[۸] |
| سال ۱۰۹۷ق | ساخت پله به همراه نرده توسط احمد پاشا حکمران عثمانی جده و شیخ حرم[۹] |
| سال ۱۱۱۶ق | ساخت و ارسال پلکان جدید توسط حسین حمیدان هندی، حاکم محلی هند به جده.[۱۰] |
| سال ۱۱۲۷ق | خرید پلکان حاکم هند توسط حکمران جدید جده، محمد پاشا و ارسال به مکه.[۱۱] |
| سال ۱۲۴۰ق | ساخت پلکان توسط محمد منورخان هندی با ۱۱ پله از چوب ساج، ویژه مردان.[۱۲] |
| سال ۱۳۰۰ق | ساخت پله توسط کلب‌علیخان، نائب السلطنه رامپور هند با ۱۴ پله با ورق‌های نقره‌ای و تزئینات ویژه بانوان.[۱۳] |
| سال ۱۳۷۵ق | ساخت پلکان خارجی به دستور ملک سعود بن عبدالعزیز با ۱۱ پله از چوب قوی و روکش‌های نقره‌ای مزین به نقش و نگار عربی طلایی رنگ در کارگاهی در مصر.[۱۴] |
| سال ۱۳۷۶ق | رونمایی از پلکان جدید توسط ملک سعود بن عبدالعزیز و گروهی از سران کشورهای اسلامی حاضر در حج، برای شستوشوی درون کعبه.[۱۵] |
پلکان خارجی کعبه یا نردبان خارجی کعبه، از سال‌های دور، برای ورود به درون کعبه استفاده می‌شد. در فتح مکه، پیامبر اسلام(ص) بر نردبان خارجی کعبه ایستاد و خطبه مشهورش را قرائت فرمود. همچنین ابوذر غفاری، صحابی مشهور، با صعود از پلکان خارجی کعبه و تکیه بر باب الکعبه، حدیثی در فضیلت‌های اهلبیت(ع) نقل کرده است.
قبل از بازسازی کعبه توسط قریش، دَرِ ورودی کعبه، هم‌سطح زمین بود؛ ولی در بازسازی کعبه، پنج سال پیش از بعثت، نخستین‌بار دَرِ کعبه به بالاتر از سطح زمین منتقل و نردبانی جهت ورود ساخته شد. بر اساس گزارش‌ها، در سال های پس از بعثت، ممالیک مصر، پادشاهان عثمانی، حاکمان هند و سعودی پلکان خارجی جدیدی برای کعبه ساختند.
آخرین پلکان خارجی کعبه در سال ۲۰۰۰م در مراسم شستن کعبه با همراهی حاکمان سعودی و تعدادی از هیئت‌های اسلامی حاضر در حج، افتتاح شد. این پلکان از چوب ساج با طول ۵۶۵ سانتی‌متر، ارتفاع ۴۸۰ سانتی‌متر، عرض ۱۸۸ سانتی‌متر و وزن ۶.۵ هزار کیلوگرم ساخته شد که با ۲۴ باطری کار می‌کند و به‌طور خودکار کنترل می‌شود.
موقعیت و تاریخچه
پلکان خارجی از سال‌های دور برای ورود به درون کعبه از سمت باب الکعبه که در دیوار شرقی کعبه میان رکن عراقی و رکن حجرالاسود و در فاصله حدود یک متری حجرالاسود قرار دارد،[۱۶] استفاده می‌شد.[۱۷] به گزارش ازرقی، قبل از بازسازی کعبه، دَرِ ورودی کعبه، هم‌سطح زمین بود؛ ولی در بازسازی کعبه، پنج سال پیش از بعثت، به گزارشی به پیشنهاد ابوحذیفة بن مغیره مخزومی،[۱۸] نخستین‌بار جهت جلوگیری از ورود سیل و نیز پیشگیری از ورود افراد بدون اجازه، دَرِ کعبه به بالاتر از سطح زمین منتقل و نردبانی جهت ورود ساخته شد.[۱۹] از آن پس، واردشوندگان به کعبه، کفش‌های خود را می‌کندند و زیر نردبان ورودی قرار می‌دادند.[۲۰]
فضیلت مکان
در فتح مکه (10ق) پیامبر(ص) بر پلکان کعبه ایستاد و خطبه مشهورش را قرائت فرمود.[۲۱] نیز در گزارشی، از صعود ابوذر، صحابی مشهور پیامبر(ص)، بر نردبان کعبه و تکیه بر باب الکعبه و نقل حدیثی در فضیلت‌های اهلبیت(ع) یاد شده است.[۲۲]
بازسازی و معماری
پلکان یا نردبان خارجی بارها تعمیر، بازسازی و تعویض شد. ازرقی، مورخ و سیره‌نویس قرن سوم هجری، پلکان خارجی کعبه را از چوب ساج و به طول ۸/۵ ذرع (کمی بیش از 4 متر) و پهنای ۳/۵ ذرع (نزدیک به 2 متر) و دارای 13 پله توصیف کرده است.[۲۳] در قرن ۵ قمری، پهنای نردبان به اندازه ۱۰ نفر بود.[۲۴]
پلکان کعبه در قرن ۶ قمری، همچون منبری بزرگ با نُه پله، با پایه‌هایی چوبین توصیف شده که از چهار چرخ برای جابه‌جایی آسان استفاده می‌کرد و بالاترین پله با آستانه دَر، تماس داشت.[۲۵] در سال 766ق به دستور سلطان مملوکی مصر، شعبان بن حسین،[۲۶] نردبان منبرمانند جدیدی برای کعبه ساخته شد که چهار پایه‌ای بود و هنگام ورود به درون کعبه به نزدیک باب الکعبه منتقل می‌شد.[۲۷] در سال 814ق برخی از قسمت‌های چوبی این پلکان تعمیر شد.[۲۸]
سیف‌الدین شیخ محمودی، مشهور به مؤید چرکسی در 818ق، نردبانی برای کعبه فرستاد که در موسم حج همان سال جایگزین نردبان پیشین شد.[۲۹] گرچه گزارش دیگری مبنی بر ارسال نردبانی برای کعبه در 817ق به دست سیف‌الدین شیخو سلطان مصر نیز موجود است.[۳۰] در گزارش سال 1040ق در دوران عثمانی، پلکان با طول تقریبی چهار متر، دارای هفت پله از چوب صنوبر بود که ورق‌های مسی و آهنی داشت و بر چهار چرخ مسی سوار بود.[۳۱] در سال 1097ق احمد پاشا، حکمران عثمانی جده و شیخ حرم، پلکان جدیدی که همراه نرده بود، در 16 رمضان همان سال برای کعبه، بهره‌برداری کرد.[۳۲]
پلکان اهدایی حاکمان هند
در ۱۱۲۷ق محمد پاشا، از حکمرانان جده، پلکانی که در سال ۱۱۱۶ق توسط حسین حمیدان هندی، حاکم محلی هند، برای کعبه ارسال و به دست حاکم آن روز جده توقیف شده بود، را خرید و به کعبه فرستاد که پس از دریافت اجازه از دولت عثمانی، رنگ‌آمیزی و تزئین، بهره‌برداری شد.[۳۳] محمد منورخان هندی نیز در سال 1240ق، پلکانی 11 پله‌ای از چوب ساج به ارتفاع و عرض دو متر و طول پنج متر برای کعبه فرستاد که تا اواخر قرن 14ق در مسجدالحرام برای ورود ويژه مردان به کعبه از آن استفاده می‌شد و چندین بار نیز تعمیر شد.[۳۴] در سال 1300ق کلب علیخان، نایب السلطنه رامپور هند، پلکان ۱۴ پله‌ای که با ورق‌های نقره‌ای به ارزش 85364 روپیه تزئین شده بود، برای کعبه فرستاد که به علت تزئینات زیاد، برای ورود بانوان به درون کعبه استفاده می‌شد.[۳۵]
پلکان در دوره سعودی
در سال ۱۳۷۶ق، به دستور ملک سعود بن عبدالعزیز از نردبان ۱۱ پله‌ای جدید که از چوب قوی و روکش‌های نقره‌ای مزین به نقش‌و‌نگار عربی طلایی رنگ در مصر ساخته شده بود، برای کعبه رونمایی شد.[۳۶] کُردی، مورخ قرن چهاردهم قمری، به دو نوع پلکان خارجی در دوران خود اشاره کرده است. نردبان کوچک یک نفره و نردبان متحرک و عریض چند نفره که از نوع دوم، دو عدد کنار چاه زمزم نگهداری[۳۷] و از آن در مواردی چون شستوشوی کعبه، نصب پرده، تعمیرات و مراسم مربوط به گسترش‌های حرم استفاده می‌شد. به گفته کردی، ورود به کعبه در طول سال به ندرت به بیش از 15 مورد می‌رسید.[۳۸]
پلکان خارجی امروزی
حاکمان سعودی در سال ۲۰۰۰م در مراسم شستن کعبه، با همراهی تعدادی از هیئت‌های اسلامی حاضر در حج، پلکان خارجی جدیدی از چوب ساج با طول ۵۶۵ سانتی‌متر، ارتفاع ۴۸۰ سانتی‌متر، عرض ۱۸۸ سانتی‌متر و وزن ۶.۵ هزار کیلوگرم افتتاح کردند که با ۲۴ باطری کار می‌کند و به‌طور خودکار کنترل می‌شود. همچنین این پلکان، دارای یک مخزن آب برای شستن کعبه و مخزن آب تهویه مطبوع است.[۳۹]
گالری
-
تصویری از پلکان قدیمی کعبه
-
نمایی دیگر از پلکان خارجی کعبه
-
تصویری از پلکان جدید کعبه
-
تصویری از انتقال پلکان ورودی
-
مشخصات پلکان جدید
-
تعمیر نردبان خارجی کعبه
-
انتقال پلکان ورودی کعبه
-
امکانات پلکان جدید
جستارهای وابسته
پانویس
- ↑ اخبار مکه، ج1، ص159-163.
- ↑ دلائل النبوه، ج5، ص85؛ تاریخ الاسلام، ج2، ص556.
- ↑ الامالی، ص482.
- ↑ رحلة ابن جبیر، ص62-63.
- ↑ اتحاف الوری، ج3، ص304؛ تاریخ عمارة المسجد الحرام، ص80.
- ↑ شفاء الغرام، ج1، ص138؛ اتحاف الوری، ج3، ص488.
- ↑ اتحاف الوری، ج3، ص529.
- ↑ مفرحة الانام، ص69.
- ↑ منائح الکرم، ج5، ص19.
- ↑ التاریخ القویم، ج4، ص141.
- ↑ التاریخ القویم، ج4، ص141.
- ↑ التاریخ القویم، ج4، ص141-143.
- ↑ التاریخ القویم، ج4، ص142-143.
- ↑ التاریخ القویم، ج4، ص142-143.
- ↑ التاریخ القویم، ج4، ص142-143.
- ↑ نگاه کنید به شفاء الغرام، ج1، ص1۸۶-۱۸۷.
- ↑ «پلکان کعبه»، ج۵، ص۳۸.
- ↑ اخبار مکه، ج1، ص171.
- ↑ اخبار مکه، ج1، ص159-163.
- ↑ اخبار مکه، ج1، ص174.
- ↑ دلائل النبوه، ج5، ص85؛ تاریخ الاسلام، ج2، ص556.
- ↑ الامالی، ص482.
- ↑ اخبار مکه، ج1، ص310؛ التاریخ القویم، ج4، ص140.
- ↑ سفرنامه ناصر خسرو، ص130، 135-136.
- ↑ رحلة ابن جبیر، ص62-63.
- ↑ اتحاف الوری، ج3، ص304؛ تاریخ عمارة المسجد الحرام، ص80.
- ↑ رحلة ابن بطوطه، ج1، ص372.
- ↑ شفاء الغرام، ج1، ص138؛ اتحاف الوری، ج3، ص488.
- ↑ اتحاف الوری، ج3، ص529.
- ↑ منائح الکرم، ج2، ص417.
- ↑ مفرحة الانام، ص69.
- ↑ منائح الکرم، ج5، ص19.
- ↑ التاریخ القویم، ج4، ص141.
- ↑ التاریخ القویم، ج4، ص141-143.
- ↑ التاریخ القویم، ج4، ص142-143.
- ↑ التاریخ القویم، ج4، ص142-143.
- ↑ التاریخ القویم، ج4، ص140.
- ↑ التاریخ القویم، ج2، ص441.
- ↑ «مواصفات سلم الكعبة المشرفة»، سایت المواطن.
منابع
محتوای این مقاله برگرفته شده از: دانشنامه حج و حرمین شریفین مدخل پلکان کعبه.
- اتحاف الوری: عمر بن محمد بن فهد (درگذشت 885ق.)، به کوشش عبدالکریم، مکه، جامعة‌ام القری، 1408ق.
- اخبار مکه: الازرقی (درگذشت 248ق.)، به کوشش رشدی الصالح، مکه، مکتبة الثقافه، 1415ق.
- الامالی: الطوسی (درگذشت 460ق.)، قم، دار الثقافه، 1414ق.
- پلکان کعبه: ابوالفضل ربانی، دانشنامه حج و حرمین شریفین، ۱۳۹۲ش.
- تاریخ الاسلام و وفیات المشاهیر: الذهبی (درگذشت 748ق.)، به کوشش عمر عبدالسلام، بیروت، دار الکتاب العربی، 1410ق.
- تاریخ عمارة المسجدالحرام: فوزیه حسین مطر، مکه، جامعة‌ام القری، 1406ق.
- التاریخ القویم: محمد طاهر الکردی، به کوشش ابن دهیش، بیروت، دار خضر، 1420ق.
- دلائل النبوه: البیهقی (درگذشت 458ق.)، به کوشش عبدالمعطی، بیروت، دار الکتب العلمیه، 1405ق.
- رحلة ابن بطوطه: ابن بطوطه (درگذشت 779ق.)، به کوشش التازی، الرباط، المملکة المغربیه، 1417ق.
- رحلة ابن جبیر: محمد بن احمد (درگذشت 614ق.)، بیروت، دار مکتبة الهلال، 1986م.
- سفرنامه ناصر خسرو: ناصر خسرو (درگذشت 481ق.)، تهران، زوّار، 1381ش.
- شفاء الغرام: محمد الفاسی (درگذشت 832ق.)، به کوشش گروهی از علما، بیروت، دار الکتب العلمیه، 1421ق.
- مفرحة الانام فی تاسیس بیت الله الحرام: زین العابدین بن نورالدین حسینی، به کوشش عمار عبودی نصار، تهران، مشعر، 1428ق.
- منائح الکرم: علی بن تاج الدین السنجاری (درگذشت 1125ق.)، به کوشش المصری، مکه، جامعة‌ام القری، 1419ق.
- «مواصفات سلم الكعبة المشرفة»، سایت المواطن، تاریخ درج مطلب: ۲۴ مرداد ۱۴۰۱ش، تاریخ بازدید: ۲۳ اردیبهشت ۱۴۰۳ش.